STERRENBOEKJE van. versie 3 4 februari

Transcriptie

1 STERRENBOEKJE van versie 3 4 februari rdohmen@gmail.com

2 Is de aarde plat? Als je een eind loopt of rijdt lijkt de aarde vrij plat. Vroeger dachten veel mensen dat de aarde helemaal plat was. Schippers waren bang dat ze van de aarde af konden vallen als ze te ver door zouden varen. 1

3 Hoe zou onze aarde er uit zien? 2

4 3 Schaduw in water de waterput Meer dan 2000 jaar geleden kwam Aristarchus er al achter dat de zon s middags in sommige waterputten geen schaduw maakte. Terwijl in een stad verder op wel schaduw in de putten viel. Als de zon dichtbij staat, kan dat natuurlijk. Hij wist echter al dat de zon heel ver weg staat. Daardoor kwam hij op het idee dat de aarde wel eens rond zou kunnen zijn. Die steden heetten Alexandrië en Syene

5 Over de oceaan De Noormannen wisten al dat je weer bij land kwam als je heel lang doorvaart op de oceaan. 4

6 Columbus 600 jaar geleden dacht Columbus dat hij de aarde rond kon varen als hij de oceaan overstak. Voor hij de aarde rond was kwam hij Amerika tegen. 5

7 Horizon Waar de lucht en het land (of het water) bij elkaar komen is de horizon. Als een boot wegvaart zal hij uiteindelijke achter de horizon verdwijnen. Vanaf een heuvel kun je de boot dan nog even zien. Dat komt natuurlijk doordat de aarde rond is. 6

8 Echt rond Zo ziet de aarde er vanuit een satelliet uit! Zie je de witte krullen? Dat zijn wolken. De oceanen zijn mooi blauw. Het land is bruin. 7

9 Waarom vallen we niet van de aarde af? De aarde trekt alles in haar buurt aan. We noemen dat de zwaartekracht. Als je omhoog springt val je weer omlaag. Op een glijbaan glijd je omlaag. Een appel valt uit de boom. 8

10 Zelf doen 9 De zwaartekracht sorteert! Nodig: een doorzichtig glas met wat water een beetje zand of kleine steentjes wat olie (slaolie, zonnebloemolie of olijfolie) Wat gebeurd er als je de zand of de steentjes in het water doet? Wat gebeurd er als je wat olie op het water giet?

11 Zelf doen 10 Kleine aarde In je glas ziet het nu een beetje uit als op aarde. De aarde bestaat uit zand en steen. Het water zit in de laagste gebieden op aarde. Daarboven is de lucht.

12 Vallen In Italië ontdekte meneer Galilei dat de aarde aan alles trekt. 11 Volgens sommigen liet hij voorwerpen van de scheve toren van Pisa vallen. Of het nu een veertje of een zware kogel is: alles valt omlaag. De lucht zorgt er op aarde voor dat het lichte veertje niet zo snel valt. Als er geen lucht zou zijn zouden ze allebei even snel vallen.

13 Ondersteboven Het lijkt misschien vreemd, maar de mens aan de andere kan van de aarde lijken voor ons ondersteboven te staan. De zwaartekracht zorgt ervoor dat ze er niet vanaf vallen. Draait het boekje nu eens om. Wie staat er nu ondersteboven? 12

14 De maan In de ruimte staat de maan het dichtst bij de aarde. 13

15 De zon Sterren zijn allemaal zonnen die ver weg staan. De zon is de ster die het dichtst bij ons staat. 14

16 15 Rondjes De maan draait rondjes om de aarde. Een rondje om de aarde duurt 28 dagen (vier weken). De aarde draait rondjes om de zon. Een rondje om de zon duurt een jaar (365 dagen).

17 Zelf doen 16 Zon-Aarde-Maan Nodig: Een hele grote skippybal (ongeveer 150 cm) Een grote knikker (ongeveer 1,3 cm) Een kleine knikker (ongeveer 0,5 cm) Leg de bal en de knikker op de volgende afstanden. Aarde maan : 30 cm Aarde zon : 150 meter! Op deze manier kun je je de afstanden in de ruimte voorstellen!

18 Zelf doen 17 Pas op: de zon schijnt zo fel dat ze je kan verblinden! Even groot? De zon is heel erg groot, maar staat ook heel erg ver weg. De maan is klein en staat veel dichter bij de aarde dan de zon. Nodig: Je duim! (en wat bewolking om de zon goed te kunnen zien) Strek je arm en steek je duim omhoog. Houd je duim zo vlak onder de maan. Hoe vaak kun je de maan naast elkaar in je duim passen? Probeer dit ook eens als de zon op een bewolkte dag door de wolken schijnt.

19 Ei De aarde draait bijna in een cirkel rond in de zon. Bijna. Je zult het misschien gek vinden, maar in de winter staat de aarde een klein beetje dichter bij de zon dan in de zomer. De baan van de aarde is dus geen cirkel, maar een ovaal. 18

20 zelf doen 19 Zelf een ovaal maken Nodig: Een plankje Twee spijkers Een hamer Een touwtje Een vel papier Een potlood Leg het papier op het plankje. Timmer voorzichtig twee spijkers door het papier. Maak het touwtje met een knoopje aan de spijkers Vang het touwtje nu met het potlood en trek het touwtje strak. Als je het potlood beweegt teken je een ovaal (ellips).

21 Dag en nacht De aarde draait niet alleen om de zon. Ze draait ook zelf rond als een tol. Daardoor sta je soms aan de verlichte kant (het is dan dag). Een tijd later staan je aan de donkere kant (het is dan nacht). Een rondje duurt 24 uur (een dag). 20

22 Alles draait Doordat de aarde draait zien we de zon en de maan langs de hemel bewegen. Ook de sterren bewegen s nachts langs de hemel. In werkelijkheid staan de sterren helemaal stil. Ze bewegen alleen doordat de aarde draait als een tol. 21

23 Zelf doen 22 Schaduw Nodig: Een stok Twee stenen Zet de zon op een plek in de zon neer. Leg een steen op het einde van de schaduw van de stok. Wacht een paar uur en bekijk dan hoe de schaduw van de stok verplaatst is. Op deze manier kun je een klok maken!

24 23 De zon langs de hemel In de zomer staat de zon om 12 uur s middags hoog aan de hemel. Ze maakt dan een grote boog langs de hemel. Daardoor is het in de zomer lang licht (en zijn de nachten kort). In de winter maakt de zon maar een korte boog. langs de hemel. Ze is dus maar kort boven de horizon. Het is overdag dus maar kort licht en de nachten duren lang.

25 Steeds een andere maan Als de maan s avonds vlak na de zon ondergaat, zien we de maan als een smalle sikkel. Het grootste deel van de achterkant van de maan is wel verlicht! 24

26 25 Is de maan dan niet altijd rond? De maan is altijd rond: ook als we de maan als een smal sikkeltje zien! Als je goed kijkt kun je dat ook zien. Het donkere deel is niet helemaal zwart, maar een beetje grijs. Het is licht dat door de aarde naar de maan weerkaatst is. Dit noemen we het asgrauwschijnsel

27 De halfvolle maan Na ongeveer een week is de maan half verlicht. Ze staat dan zo ver van de zon af dat je haar al voor zonsondergang aan de hemel kunt vinden. 26

28 De volle maan Weer een week later is de maan helemaal verlicht. Dit noemen we de volle maan. De maan komt dan precies op als de zon ondergaat. De achterkant van de maan is nu helemaal donker. 27

29 Weer een halfvolle maan Nog een week later is de maan nog maar voor 1 helft verlicht. Ze komt dan pas in de nacht op. s Morgens voor de zon opkomt is ze al goed te zien. 28

30 29 Nieuwe maan Na nog een week is de maan weer een klein sikkeltje geworden. Het duurt nog maar een dag of twee voor de maan heel dicht bij de zon staat. We kunnen de maan dan niet meer zien,omdat we tegen het donkere deel van de maan aan kijken. Over een weekje - als de maan langs de zon gereisd is - kunnen we haar weer als een smal sikkeltje aan de avondhemel vinden. Je kunt dan alles weer opnieuw zien!.

31 Steeds hetzelfde gezicht Als je de maan een hele tijd gevolgd hebt zal het je misschien opvallen dat we steeds dezelfde helft van de maan zien. 30

32 Zelf doen 31 Half verlichte ballen Nodig: Een donkere kamer Een zaklamp Twee ballen Leg de zaklamp op de grond. De zaklamp stelt de zon voor. Leg 1 bal een eind verder op de grond in het licht van de zaklamp. Deze bal stelt de aarde voor. Kun je zien dat de bal half verlicht is? Rol de tweede bal nu rond de aarde, zoals de maan rond de aarde draait. Kun je zien dat de maan ook steeds half verlicht is?

33 Waar staat de maan als...? Hieronder kun je zie hoe we de maan zien als ze haar rondje rond de aarde maakt. 32

34 Zelf doen 33 Half verlichte ballen Nodig: Een donkere kamer Een zaklamp 1 bal Iemand die je helpt Leg de zaklamp op de grond. De zaklamp stelt de zon voor. Ga zelf op de plek zitten waar net de aarde lag. Laat je helper de bal rond je heen bewegen. Probeer te zien welk deel van de bal verlicht is.

35 Zo zagen astronauten de aarde toen ze op de maan waren 34

36 En zo zien de aarde en de maan er uit als je ver weg in de ruimte bent. 35

37 Wat kun je op de maan zien? Iedereen kan zien dat er op de maan vlekken zijn: donkere en lichte gebieden. 36

38 37 Kuilen op de maan Met een verrekijker kun je al zien dat er kuilen op de maan zijn Grote stenen uit de ruimte zijn daar op de maan gebotst en hebben daar een kuil gemaakt. Zo n kuil heet een krater.

39 zelf doen 38 Kraters maken Nodig: Een zandbak Een paar stenen: grote en kleine Een plank of een schep Maak het zand in de zandbak plat door er met een plank over te schuiven of door het met een schep plat te slaan. Gooi nu de stenen in het zand. Als je de steen weg haal heb je een krater gemaakt. Gooi de steen ook een schuin in het zand. Op de maan heeft natuurlijk niemand de steen uit de krater gepakt. De steen werd helemaal vergruisd. Zo hard kunnen wij een steen niet gooien.

40 Heel veel sterren Lang geleden wisten de mensen nog niet dat sterren allemaal zonnen zijn. Ze wisten eigenlijk niet precies wat die lichtgevende puntjes waren. Wel zagen ze in de die puntjes allerlei vormen. Soms zagen ze zelfs figuren en mensen uit verhalen in die sterren. 39

41 Sterrenbeelden Die vormen en dingen die de mensen in de sterren zagen noemen we sterrenbeelden. Er is bijvoorbeeld een heel klein sterrenbeeld dat je hier beneden kunt zien. Het stelt een heel mooi springend zeedier voor. Kun je zien welk dier het is? 40

42 41 Het steelpannetje Het bekendste sterrenbeeld is het steelpannetje. Je kunt het vanuit Nederland het hele jaar zien. Je moet het boekje een beetje draaien om het pannetje te zien. De beer en de lijntjes staan natuurlijk niet echt aan de hemel. Het steelpannetje is een stukje van het sterrenbeeld de Grote Beer.

43 De poolster zoeken Als het steelpannetje weet te vinden kun je ook gemakkelijk de poolster vinden. Alle sterren draaien om de poolster heen. Het is de enige ster die altijd op dezelfde plek aan de hemel staat. De pijl laat zien waar de poolster staat. 42

44 43 In de lente (1) Het meeste opvallende in de lente is de grote zandloper in het zuiden. Het is de jager Orion. De drie sterren op een rij zijn erg opvallend. Bekijk het gebeid onder de drie sterren eens. In het rijtje sterren dat je daar vind staat een prachtige nevel waarin nu nog sterren geboren worden!

45 In de lente (2) Even links van de zandloper vind je de helderste ster aan de hemel: Sirius. 44

46 In de lente (3) Als je vanuit de zandloper rechts omhoog kijkt. zie je de heldere rode ster Aldebaran (het oog van de stier). Een eindje verder op vind je een sterrenwolkje. Dit is het zevengesternte Hoeveel sterren kun jij hierin tellen? 45

47 In de zomer Als de zon net onder is gegaan staan er drie heldere sterren in de vorm van een driehoek in het oosten: de zomerdriehoek. 46

48 47 Sterrenbeelden in de herfst Recht boven je hoofd vind je een opvallende letter W. Dat is het mooie sterrenbeeld Cassiopeia. In het oosten staan sterren in een opvallend vierkant: het herfstvierkant van het sterrenbeeld Pegasus. Met een verrekijker kun je in de cirkel een nevelige vlek zien. Dit is een sterrenstelsel! Het is het verste ding in het heelal dat je gemakkelijk kunt zien

49 48 Sterrenbeelden in de winter In het noorden kun je het steelpannetje laag boven de horizon vinden. In deze tijd van het jaar staat het pannetje niet rechtop. De avonden duren lang. Daardoor kun je de sterrenbeelden van de herfst en de lente ook zien. De middelste ster van de steel is een dubbelster Alkor en Mizar. Sommige mensen kunnen dat al zonder verrekijker zien.

50 49 De sterrenschijf Met een draaibare sterrenkaart kun je voor elke dag opzoeken welke sterren er te zien zijn. Zo n sterrenkaart heet ook wel een planisfeer Een draaibare kaart is alleen maar te gebruiken op een bepaalde plek op aarde (breedtegraad). Zie

51 Zelf doen 50 Welke sterrenbeelden zijn vandaag te zien? Op de kaart staan twee ringen. Een voor de maand/dag en een voor de tijd. Zoek eerst de maan en de dag op. Draai daarna de tijd naar die dag toe.

52 Vallende sterren Soms zie je ineens een streepje in de lucht. Het lijkt dan alsof er ster gevallen vallen is. Dat is echter niet zo, anders zou de hemel na een tijdje leeg zijn! Vallende sterren zijn kleine stofjes die verbranden hoog in de lucht. Meestal blijft er niets van over. Soms vallen er heel veel vallende sterren. Dat heet dan een sterrenregen. Vroeger heeft iemand er een tekening van gemaakt. 51

53 Uit een punt Vallende sterren lijken vaak vanuit een bepaald punt te komen. Bij treinrails en bomen langs een lange rechte weg zie je dat ook. 52

54 53 De planeten Planeten bewegen langs de hemel. Dat gaat heel langzaam, maar in de loop van een paar dagen of weken kun je de beweging goed zien. Doordat de planeten bewegen staan ze nooit op dezelfde plek aan de hemel.

55 Kraters op aarde Heel soms komt een vallende ster toch op aarde. Heel lang geleden werden er daardoor op aarde ook kraters gemaakt. Net zoals op de maan. Bij elk rood ballontje is een krater. 54

56 Grote kuil De meeste kraters op aarde zijn vol water gelopen. Maar in Amerika ligt een gat van meer dan een kilometer groot, waar geen water in staat. 55

57 De maan voor de zon Je weet al dat we de zon en de maan allebei als een schijfje zien. Die schijfjes zijn ongeveer even groot. Elke maand komt de maan langs de zon, maar heel soms beweegt de maan zelfs voor de zon langs. We kunnen de zon dan niet zien omdat de aarde er voor staat. Dat heet een zonsverduistering. 56

58 Hapjes uit de zon Als de maan voor de zon langs beweegt, is er eerst een hapje uit het zonneschijfje weg. Uiteindelijk is de zon een zwarte plek. Je kunt dan een hele mooi witte rand rond de zon zien. 57

59 Draken eten geen zonnen Mensen zijn altijd al heel erg onder de indruk geweest van zonsverduisteringen. Het komt bijna niet voor dat je er een meemaakt. De Chinezen hadden een verhaal, dat bij een zonsverduistering de zon opgegeten werd door een draak. Ze waren bang dat de zon niet meer terug kwam. Maar de zon komt natuurlijk altijd terug! 58

60 59 De volle maan wordt donker Soms komt de aarde in de schaduw van de maan. De volle maan wordt een paar uur donker. Dit heet een maansverduistering. In Europa kun je regelmatig een maansverduistering zien: In de nacht van 3 op 4 maart 2007 rond middernacht. Op 21 februari 2008 om tien uur s avonds. Verder ook op: 16 augustus 2008 om 22 uur (bijna helemaal in de schaduw) 21 december 2010 om 9 uur.

61 60 Kometen Door de ruimte vliegen heel veel stenen. Sommige stenen maken kraters op de maan en andere zorgen voor de vallende sterren die je kunt zien. Er zijn ook grote stenen die uit ijs bestaan. Als ze in de buurt van de zon komen smelten ze een beetje. Daardoor krijgen ze een staart! Daarom worden ze ook wel staarsterren of kometen genoemd.

62 Bezemster Vroeger werden kometen ook wel bezemsterren genoemd. De mensen dachten dat de hemel er door werd schoongeveegd. Op het oude tapijt hieronder kun je een bezemster zien vliegen. We weten nu dat kometen de ruimte helemaal niet schoonmaken, maar wel stoffig. In de staart van de komeet zit heel veel stof. Als de aarde er doorheen vliegt zien we heel veel vallen de sterren. 61

63 62 Ontplofte sterren Als sterren heel, heel erg oud worden ontploffen ze. Er blijft dan een prachtige wolk over. In zo n wolk worden vaak weer nieuwe sterren geboren.

64 63 Meer lezen en bekijken In dit kleine sterrenboekje vind je natuurlijk niet alles over de sterren en planeten. Er zijn veel leuke boeken waarin je veel leuke dingen lezen. Veel boeken kun je in de bibliotheek lenen. Ook op de computer kun je leuke dingen over de sterren en planeten bekijken of lezen. Vraag je ouders om je hierbij te helpen.

65 Websites 64 Negen Planeten Op deze website kun je heel veel lezen over alle planeten die om de zon draaien. Astronomie Antwoorden Een heel erg uitgebreide website met heel veel informatie over alles wat met sterrenkunde te maken heeft. Sterrenkids Een leuke website, speciaal voor kinderen bedoeld. De koepel Informatie, sterrenkaarten en boeken.

66 computerprogramma s 65 Stellarium Mitaka 4d2u.nao.ac.jp/html/program/mitaka/mtk_tutorial_E.htm

67 Boeken 66

68 67