RESPONSIBLE LENDING: VAN LOUTER CONCEPT NAAR

Transcriptie

1 Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar RESPONSIBLE LENDING: VAN LOUTER CONCEPT NAAR HARD LAW Masterproef van de opleiding Master in de rechten Ingediend door Bronson Mostinckx studentennr Promotor: Prof. Dr. Reinhard Steennot Commissaris: Mevr. Delphine Goens

2

3 WOORD VOORAF Deze masterproef vormt het academisch sluitstuk van mijn rechtenopleiding aan de Universiteit Gent. Het schrijven van een masterproef is een loodzware opdracht. In dit voorwoord zou ik graag even de tijd nemen om mijn dank te betuigen aan een aantal mensen die er mede voor gezorgd hebben dat ik deze opdracht tot een goed einde heb kunnen brengen. Bijzondere dank gaat uit naar mijn promotor, professor Reinhard Steennot, voor het aanreiken van een uiterst boeiend en actueel onderwerp, om stukken tekst kritisch na te lezen en om mij van waardevolle feedback en inzichten te voorzien. Daarbij wens ik ook mevrouw Delphine Goens te bedanken om als commissaris op te treden bij de verdediging van deze masterproef. Graag zou ik ook nog mijn vrienden willen bedanken voor hun bemoedigende woorden, maar ook omdat ze mij er op tijd en stond aan herinnerden dat de boog niet altijd gespannen moet staan. Mijn dank gaat ook uit naar mijn broer Cameron, die er steeds in slaagde om mij aan het lachen te brengen op momenten waar ik het moeilijk had. Tenslotte wil ik mijn ouders speciaal bedanken voor hun morele en financiële steun tijdens mijn studies. Zonder hen zou ik nooit zo ver geraakt zijn. I

4 INHOUDSOPGAVE Algemene inleiding...1 Hoofdstuk I. Wat is responsible lending?...3 Afdeling I. Een ideologisch concept... 3 Afdeling II. Vorming van een juridisch kader Omzetting naar hard law Vertrekpunt: verplichtingen in hoofde van de kredietgever en tussenpersonen Gesitueerd in de precontractuele fase Bepalingen van responsible lending... 6 A. Informatie... 7 B. Advies... 7 C. Kredietwaardigheid... 7 D. Andere? (On-)verantwoordelijkheid en sanctionering... 8 Hoofdstuk II. Responsible lending in het consumentenkrediet...9 Afdeling I. Europese Richtlijn Consumentenkrediet Vooraf: De vervangen Richtlijn 87/102/EEG Naar een nieuwe Richtlijn Consumentenkrediet A. Totstandkoming B. Doelstellingen Interne markt voor consumentenkrediet Bescherming van de consument Bestrijding van overmatige schuldenlast? Harmonisatiekader A. Van minimale harmonisatie naar gerichte maximale harmonisatie B. Gerichte maximale harmonisatie en het arrest Volksbank România Toepassingsgebied A. Materieel toepassingsgebied B. Personeel toepassingsgebied Consument Kredietgever Kredietbemiddelaar C. Temporeel toepassingsgebied Responsible lending in de Richtlijn Consumentenkrediet A. Voorafgaand aan de Richtlijn Consumentenkrediet In de oude Richtlijn 87/102/EEG? Voorbereiding van Richtlijn 2008/48/EG II

5 a. Het oorspronkelijke voorstel van de Commissie (2002) b. Het eerste gewijzigd voorstel (2004) c. Het tweede gewijzigd voorstel (2005) A. De aangenomen Richtlijn Consumentenkrediet Precontractuele informatie a. Algemeen b. Genuanceerde verplichting c. Responsible lending of responsible borrowing? Passende toelichting a. Adviesplicht b. Voor welke kredietovereenkomsten? Kredietwaardigheidsbeoordeling a. Plicht voor de kredietgever b. Raadpleging van gegevensbanken en informatie inwinnen c. Gevolgen van de (niet-)beoordeling? Sanctionering a. Doeltreffende, evenredige en afschrikkende sancties b. Het arrest LCL Le Crédit Lyonnais SA v. Fesih Kalhan Afdeling II. De Wet Consumentenkrediet De Wet Consumentenkrediet, omzetting van de Richtlijn Consumentenkrediet, en het Wetboek Economisch Recht A. Algemeen B. De (herstel)wet van 13 juni C. Het Wetboek Economisch Recht Toepassingsgebied A. Materieel toepassingsgebied Kredietovereenkomst Uitsluitingsgevallen B. Personeel toepassingsgebied Consument Kredietgever Kredietbemiddelaar C. Temporeel toepassingsgebied Responsible lending in de Wet Consumentenkrediet A. Informatie inwinnen Algemeen Onderzoeksverplichting Persoonlijke zekerheidsstellers Welke informatie (niet) in te winnen? Raadpleging van gegevensbanken en vragen aan de consument III

6 6. Uitzondering: Geoorloofde debetstand op rekening, af te lossen binnen de maand B. Precontractuele informatie Algemeen Precontractuele informatie aan de consument: Het SECCI Tijdstip van verstrekking a. Te gelegener tijd b. Na het sluiten van de kredietovereenkomst? Verstrekkingswijze a. Op papier of een andere duurzame drager b. Voorkeuren van de consument Artikel 11bis WCK: beperkte(re) informatieverplichting C. Passende toelichting Toelichting op maat van de consument Aanbod kredietopening buiten de onderneming of op afstand Passende toelichting en artikel 11bis Wet Consumentenkrediet D. Best aangepast krediet Algemeen Uit het aanbod van kredietovereenkomsten Meest geschikte kredietvorm en kredietbedrag Financiële toestand consument en doel van het krediet Geen gepast krediet voorhanden Overeenstemming met Richtlijn Consumentenkrediet? E. Kredietwaardigheidsbeoordeling en onthoudingsplicht Algemeen Informatiebasis a. Raadpleging Centrale voor Kredieten aan Particulieren b. Informatie bedoeld in artikel 10 WCK c. Additionele gegevens Tijdstip kredietwaardigheidsbeoordeling a. Principe: bij de kredietbeslissing b. Wijziging van de kredietovereenkomst c. Kredietovereenkomsten van onbepaalde duur Kredietbemiddelaars Kredietweigering Onthoudingsplicht ten aanzien van consumenten met overmatige schuldenlast Overeenstemming met Richtlijn Consumentenkrediet? F. Sanctionering Burgerrechtelijke sancties a. Kredietgever IV

7 b. Kredietbemiddelaar c. Consument Strafrechtelijke sancties Besluit Hoofdstuk III. Responsible lending in het woonkrediet...70 Afdeling I. De Richtlijn Woonkrediet: responsible lending op de voorgrond Afdeling II. Totstandkoming van de Richtlijn Woonkrediet Witboek over de integratie van de EU-markt voor hypothecair krediet Voorstel voor een richtlijn inzake woningkredietovereenkomsten Afdeling III. De aangenomen Richtlijn Woonkrediet Toepassingsgebied A. Materieel toepassingsgebied B. Personeel toepassingsgebied Consumenten Kredietgever Kredietbemiddelaar C. Temporeel toepassingsgebied Harmonisatiekader: tussen minimale en maximale harmonisatie Maximale harmonisatie Minimale harmonisatie Responsible lending in de Richtlijn Woonkrediet A. Financiële scholing van consumenten: aanzetten tot responsible borrowing B. Prudentiële voorwaarden bij kredietverstrekking aan consumenten Gedragsregels in de precontractuele fase: van geen of vrijwillige naar bindende voorschriften Optreden op een eerlijke, billijke, transparante en professionele wijze Beloningsbeleid bij beoordeling kredietwaardigheid Betalingen door de consument voorafgaand aan sluiten overeenkomst Kennis- en bekwaamheidsvereisten voor personeelsleden C. Informatie en toelichting voorafgaand aan het sluiten van een kredietovereenkomst Algemene informatie Precontractuele informatie a. Algemeen b. Tijdstip c. Wijze d. Voor de kredietgever bindend aanbod e. Bedenktijd of herroepingsrecht Adequate toelichting Kredietbemiddelaars en aangestelde vertegenwoordigers V

8 5. Impact op de huidige regelgeving D. Kredietwaardigheidsbeoordeling en kredietbeslissing Informatiebasis a. Via de consument zelf: informatieverzoek b. Via de kredietbemiddelaar of aangestelde vertegenwoordiger c. Via databanken Tijdstip kredietwaardigheidsbeoordeling Waardebepaling van onroerende goederen Kredietbeslissing a. Beslissing voor de kredietgever b. Kredietweigering (Voorlopig) ongekend in het Belgisch hypothecair kredietrecht E. Sanctionering Besluit Hoofdstuk IV. Responsible lending aan kleine en middelgrote ondernemingen Afdeling I. Responsible lending aan kmo's: ander doel, gelijkaardige technieken Afdeling II. De Wet Financiering Kmo's Toepassingsgebied A. Personeel toepassingsgebied Onderneming a. Onderneming of persoon die een vrij beroep uitoefent b. Kmo-criteria Kredietgever Kredietbemiddelaar B. Materieel toepassingsgebied C. Temporeel toepassingsgebied D. Ruimtelijk toepassingsgebied Responsible lending in de Wet Financiering Kmo's A. Zorgvuldigheidsplicht B. Informatieplicht Informatie-inwinningsverplichting Pertinente informatie (Impliciete) kredietwaardigheidsbeoordeling? C. Best aangepast krediet zoeken: de suitability-verplichting Algemeen Middelenverbintenis Toename bureaucratisering? D. Passende toelichting Passende schriftelijke toelichting VI

9 2. Ontwerpkredietovereenkomst en summier informatiedocument E. Kredietweigering Kennisgeving van weigeringsgronden Wijze van kennisgeving Aansprakelijkheid Geen recht op krediet voor de onderneming Besluit Algemeen besluit Bibliografie VII

10

11 ALGEMENE INLEIDING 1. Het kredietwezen is een fundament van de financiële wereld en is niet weg te denken uit onze maatschappij. Het is een essentieel onderdeel van het leven van talloze mensen, gezinnen, ondernemingen,... Daarom is het noodzakelijk dat kredietverstrekking op een verantwoorde manier gebeurt. Wanneer dat niet het geval is, zijn de gevolgen voor de samenleving catastrofaal. De wereld heeft dit met de laatste financiële crisis aan den lijve ondervonden. 2. Responsible lending (vrij vertaald: "verantwoorde kredietverstrekking") is een term die sinds de globale financiële crisis van eind vorig decennium flink aan populariteit heeft ingewonnen. Dit heeft alles te maken met de onverantwoorde leningpraktijken die na de crisis aan het licht zijn gekomen. Zo hadden vele kredietnemers hun handtekening gezet onder een kredietovereenkomst waarvan ze de details en implicaties onvoldoende kenden doordat de kredietgever deze - al dan niet opzettelijk - incorrect beoordeelde of toelichtte. Het sluiten van een kredietovereenkomst kan men in zo'n geval minstens onverantwoord noemen. 3. De kredietcrisis en diens gevolgen hebben stemmen in de maatschappij doen opgaan voor een beter evenwicht in de verhouding tussen de kredietnemer en de kredietgever te creëren. Dit heeft op zijn beurt geleid tot een aantal wetgevende initiatieven teneinde meer en beter omschreven verantwoordelijkheden in hoofde van kredietgevers te introduceren en de kandidaat-kredietnemer als zwakkere partij een betere bescherming te bieden vooraleer hij overgaat tot het ondertekenen van een kredietovereenkomst. 4. In deze masterproef zal worden nagegaan hoe en in welke mate het concept van responsible lending is omgezet in het Belgisch kredietrecht. Meer bepaald zal er gefocust worden op de regelgevende initiatieven die erop gericht zijn om verantwoorde kredietverstrekking te bevorderen, zowel op Europees als op nationaal niveau. Hierbij zullen deze rechtsregels inzake responsible lending toegelicht, vergeleken en beoordeeld worden. 5. In Hoofdstuk I wordt het begrip responsible lending omschreven en afgelijnd voor gebruik in deze masterproef, om vervolgens het juridisch kader te schetsen waarin het concept van verantwoorde kredietverstrekking als principe tot uiting moet komen. 6. In de daarop volgende hoofdstukken wordt het principe van responsible lending in regelgeving met betrekking tot verschillende takken van het kredietwezen besproken. 7. Hoofdstuk II behandelt responsible lending in het consumentenkrediet, waar er eerst gekeken wordt naar de Europese Richtlijn Consumentenkrediet van 23 april De 1

12 totstandkoming, doelstellingen, harmonisatiekader en toepassingsgebied van de Richtlijn worden toegelicht, waarna de relevante bepalingen inzake responsible lending worden bekeken. Het tweede deel van Hoofdstuk II handelt over de omzetting van die bepalingen uit de Richtlijn Consumentenkrediet in de Belgische Wet Consumentenkrediet, met aandacht voor de omzettingswet van 13 juni 2010 en de overgang naar het Wetboek Economisch Recht. Hier wordt eveneens het toepassingsgebied van de Wet Consumentenkrediet toegelicht, alvorens over te gaan naar een analyse van de responsible lending-bepalingen. 8. Hoofdstuk III bespreekt regels inzake verantwoorde kredietverstrekking in het woonkredietrecht aan de hand van een analyse van de relevante bepalingen in de nieuwe Europese Richtlijn Woonkrediet van 4 februari 2014, met een kijk op de toekomstige implicaties voor het Belgisch hypothecair kredietrecht. Net als bij de bespreking van de Richtlijn Consumentenkrediet wordt er voorafgaand aan de analyse de totstandkoming, doelstellingen, harmonisatiekader en toepassingsgebied van de Richtlijn Woonkrediet toegelicht. 9. In het laatste hoofdstuk wordt tenslotte gekeken naar de wet van 21 december 2013 betreffende diverse bepalingen inzake de financiering van kleine en middelgrote ondernemingen en de introductie van rechtsregels met betrekking tot responsible lending die gelden voor kredietverstrekking aan ondernemingen. Omdat het in de voorgaande hoofdstukken steeds over kredietverstrekking aan particulieren gaat, wordt er eerst aandacht besteed aan de doelstellingen en het toepassingsgebied van de wet, waarna de bepalingen inzake verantwoorde kredietverstrekking behandeld worden. 2

13 HOOFDSTUK I. WAT IS RESPONSIBLE LENDING? 10. Responsible lending of "verantwoorde kredietverstrekking" is het centraal begrip in deze masterproef. Het is daarom essentieel om de betekenis en omvang van het begrip voor dit werkstuk uiteen te zetten, vooraleer we bekijken hoe en in welke mate het begrip in regelgeving is omgezet. Afdeling I. Een ideologisch concept 11. Er bestaat geen universeel aanvaarde definitie van responsible lending. Een interessant vertrekpunt om het concept beter te begrijpen is de definitie geformuleerd door de Europese Commissie: "Responsible lending means that credit products are appropriate for consumers needs and are tailored to their ability to repay. This may be obtained through having an appropriate framework in place to ensure that all lenders and intermediaries act in a fair, honest and professional manner, before, during and after the lending transaction." 1 De definitie vormt zoals gezegd een goed vertrekpunt voor deze masterproef. Deze wordt echter niet letterlijk overgenomen en gebruikt, maar wordt op een aantal vlakken aangepast. Deze aanpassingen zullen bij de toelichting van het concept van responsible lending in dit inleidend hoofdstuk aangeduid en verklaard worden. Responsible lending wordt door de Commissie beschreven als een streefdoel op zich én als een middel om dat doel te bereiken. Men streeft ernaar om krediet te verstrekken die voldoet aan de behoeften van de kredietnemer en die overeenstemt met diens terugbetalingscapaciteiten. Responsible lending veronderstelt ook de creatie van een kaderwerk waarbinnen dit streefdoel bereikt kan worden. 12. Maar in tegenstelling tot wat de definitie van de Commissie impliceert, moet de werking van het principe van responsible lending niet beperkt blijven tot de consument als kredietnemer. Hoewel het zo is dat deze een bijzondere bescherming verdient in vergelijking met de professioneel, is er geen reden waarom kredietnemers die geen consument zijn niet van responsible lending zouden mogen genieten. Een ondersteunend voorbeeld voor dit argument is de vergelijking tussen een krediet verleend aan een startende onderneming en 1 Europese Commissie, Public consultation on Responsible Lending and Borrowing in the EU, 15 juni 2009,

14 een krediet verleend aan een consument voor de aankoop van een woning. De kredietnemers zijn verschillend van aard, maar het krediet betreft in beide gevallen zaken die rechtstreeks het levensonderhoud en welzijn van personen treffen De definitie van de Commissie zet ook meteen aan tot de creatie van een gepast kader waarbinnen zowel de kredietgever als de tussenpersonen die betrokken zijn bij de totstandkoming van de kredietovereenkomst op een billijke, eerlijke en professionele manier handelen. Enkel op die manier kan men de doelstelling van een verantwoorde kredietverstrekking bereiken. 14. Responsible lending kan dus het best beschreven worden als een soort van ideologisch principe. Verantwoorde kredietverstrekking op zich is echter geen juridische regel, maar vereist de creatie van een juridisch raamwerk waardoor het principe tot uiting kan komen. Afdeling II. Vorming van een juridisch kader 1. Omzetting naar hard law 15. Vooraleer we verder gaan met de beschrijving van wat dit juridisch kader moet inhouden, is het nuttig om de term hard law die in de titel van deze masterproef gebruikt wordt toe te lichten. Hard law is een term die geen exact Nederlandstalig equivalent kent. Het is echter de term die het best de aard van het kader beschrijft dat gecreëerd moet worden opdat het concept van responsible lending haar optimale doorwerking in het kredietwezen zou kennen. Net als bij responsible lending bestaat er geen universeel aanvaarde definitie van het begrip hard law. De Amerikaanse rechtsgeleerden ABBOTT en SNIDAL leveren evenwel een geslaagde definitie van het begrip af. Hard law is volgens hen: "Legally binding obligations that are precise (or can be made precise through adjudication or the issuance of detailed regulations) and that delegate authority for interpreting or implementing the law." 3 2 Zie European Coalition for Responsible Credit (ECRC), Principles for Responsible Credit, Hierin wordt gesteld dat zowel consumenten als "small businesses" recht hebben op verantwoorde kredietverstrekking. 3 K. W. ABBOTT en D. SNIDAL, "Hard and Soft Law in International Governance", International Organization 2000, vol. 54, nr. 3,

15 Het concept van responsible lending komt dus het best tot uiting in juridisch verbindende verplichtingen die nauwkeurig zijn of minstens vatbaar zijn voor precisering en die de bevoegdheid om de rechtsregels te interpreteren of uit te voeren delegeren. 16. In het kader van een verantwoorde kredietverstrekking geniet m.i. hard law als reglementair kader de voorkeur op andere beleidstechnieken zoals niet-bindende voorschriften of zelfregulering. De wetgevende initiatieven die opgestart zijn als tegenreactie op de wanpraktijken in de kredietwereld tijdens de financiële crisis, en die in de volgende hoofdstukken besproken zullen worden, ondersteunen deze opinie. 2. Vertrekpunt: verplichtingen in hoofde van de kredietgever en tussenpersonen 17. Responsible lending kan men als begrip plaatsen tegenover responsible borrowing: Het eerste slaat op de verantwoordelijkheid van de kredietgever als lender van het krediet, het tweede op de verantwoordelijkheid van de kredietnemer als borrower bij het aangaan van het krediet. 18. Bij de ontwikkeling van een juridisch kaderwerk voor verantwoorde kredietverstrekking, moet er dus vooral op rechtsregels en verplichtingen in hoofde van de kredietgever geconcentreerd worden. Ook de tussenpersonen, voor zover deze betrokken zijn bij de totstandkoming van de kredietovereenkomst, moeten aan een reglementair kader onderworpen worden, en zeker wanneer deze handelen voor rekening van de kredietgever. 19. Een kredietovereenkomst creëert natuurlijk verantwoordelijkheden in hoofde van de kredietgever én in hoofde van de kredietnemer. Responsible lending veronderstelt een zeker niveau van samenwerking tussen de partijen. Dit betekent dat er in mate waarin de kredietgever moet rekenen op de kandidaat-kredietnemer voor de nakoming van zijn verplichtingen, er eveneens verplichtingen in hoofde van deze kandidaat-kredietnemer moeten zijn. Enkel op die manier zal een reglementair kader optimaal werken. 3. Gesitueerd in de precontractuele fase 20. Naar mijn overtuiging moeten de regels inzake responsible lending zich op de fase voorafgaand aan het sluiten van de kredietovereenkomst richten. 4 Dit strookt niet met de eerder geciteerde definitie van de Commissie, die stelt dat het principe de periode voorafgaand aan, tijdens én na het verstrekken van het krediet betreft. 4 Zie ook Europese Commissie, Working Paper on Responsible Mortgage Lending & Borrowing, 2010, 3. Hier legt men voor wat betreft responsible lending eveneens de nadruk op het precontractuele aspect. 5

16 Hoewel het idee om het responsible lending-principe van voor het begin tot na het einde van het kredietverstrekkingsproces te laten bestrijken lovenswaardig is, is dit naar mijn mening te ruim bekeken. Hoewel het niet betwist wordt dat reglementering op alle fasen van de kredietovereenkomst moet slaan, is verantwoorde kredietverstrekking maar mogelijk tot op het moment dat de kredietovereenkomst gesloten wordt. Nadien is de kredietnemer gebonden door de kredietovereenkomst en zijn in principe alle voorwaarden en bepalingen van de overeenkomst vastgelegd. Om te oordelen of het krediet op een verantwoorde wijze verstrekt werd, zijn enkel de gegevens van de fase voorafgaand aan het sluiten van de kredietovereenkomst van belang. Wat zich nadien voordoet, is eigenlijk irrelevant voor deze beoordeling. 21. Daarnaast is de precontractuele fase het ideale moment om uitwerking te geven aan regels van responsible lending. Dit is immers de fase waarin de kandidaat-kredietnemer nog niet gebonden is door een overeenkomst. Het is meteen ook de fase waarin de kandidaatkredietnemer het meest kwetsbaar is in verhouding tot de kredietgever, aangezien hij zich logischerwijze nog niet kan beroepen op de bepalingen van de kredietovereenkomst. Hier moeten voorschriften inzake responsible lending dus bescherming bieden. 22. Regels rond responsible lending dienen zich volgens mij ook te richten op de precontractuele verhouding tussen de kredietgever en de individuele kandidaat-kredietnemer. De precontractuele verhouding tussen de kredietgever en de onbepaalde groep van potentiële kredietnemers - wat vooral op reclame en marketing inzake krediet slaat - is een apart aspect van het kredietrecht dat weliswaar ook aan reglementering moet onderworpen worden, maar buiten het werkingsveld van verantwoorde kredietverstrekking valt. Regels inzake reclame voor kredietproducten worden in deze masterproef dan ook buiten beschouwing gelaten. Men kan zich trouwens afvragen of dit eigenlijk wel tot de precontractuele fase behoort, aangezien er bij reclame niet per se sprake is van lending en de totstandkoming van een kredietovereenkomst. 23. Men zou aldus kunnen stellen dat het principe van responsible lending de fase bestrijkt tussen het moment dat de kredietnemer aan de kredietgever de wil om krediet op te nemen heeft bekendgemaakt en het moment waarop beslist wordt om het krediet al of niet toe te kennen. 4. Bepalingen van responsible lending 24. Rechtsregels inzake responsible lending kunnen verscheidene aspecten van de precontractuele fase betreffen. Bij de bespreking van de bepalingen van verantwoorde kredietverstrekking in de volgende hoofdstukken, zullen we vaststellen dat deze bepalingen 6

17 vaak tot één van drie categorieën herleid kunnen worden: Regels omtrent informatie, regels omtrent advies en regels omtrent de kredietwaardigheid van de kredietnemer. A. Informatie 25. Een duidelijke verhouding waarin kredietgever en kredietnemer elkaar begrijpen, vormt de basis voor de onderhandelingen bij de kredietovereenkomst. Kredietgever en kredietnemer moeten met andere woorden op dezelfde lijn zitten, vooraleer men ook maar van verantwoorde kredietverstrekking kan spreken. Men moet deze verhouding trachten te bereiken door middel van een goede wisselwerking van informatie tussen de partijen. Dit betekent dus zowel informatie verstrekken aan als informatie inwinnen van de andere partij. Daarom moeten er voorschriften zijn die bepalen welke informatie moet verstrekt of ingewonnen worden, wanneer dit dient te gebeuren en hoe de verantwoordelijkheid hierbij tussen de partijen verdeeld wordt. B. Advies 26. De kredietgever geniet als de doorgaans gespecialiseerde partij bij kredietovereenkomsten van een sterkere positie ten aanzien van de kredietnemer. De kredietgever zal immers het best geïnformeerd zijn over de kredieten die hij aanbiedt. Met het principe van responsible lending in gedachte dient de kredietgever van zijn sterkere positie gebruik te maken door de kredietnemer bij te staan met advies. Regels omtrent adviesverstrekking in de precontractuele fase moeten er voor zorgen dat het advies erop gericht is om een kredietovereenkomst te sluiten die het best past bij de behoeften van de kredietnemer. C. Kredietwaardigheid 27. Responsible lending veronderstelt dat krediet verstrekt wordt voor doeleinden die door de kredietnemer behaald kunnen worden, zonder dat de solvabiliteit van de kredietnemer door het aangaan van het krediet in gevaar komt. De kredietnemer moet dus redelijkerwijze in staat zijn om het krediet terug te betalen. De "kredietwaardigheid" van de kredietnemer is de mate van waarschijnlijkheid waarin de kredietnemer in staat zal zijn om het gevraagde krediet in overeenstemming met de bepalingen van de overeenkomst terug te betalen. Het is aan de kredietgever om de kredietwaardigheid te onderzoeken; Hij is tenslotte degene die het krediet zal verstrekken. Met het onderzoek en de beoordeling van de kredietwaardigheid komen we tot een cruciaal punt in de fase voorafgaand aan het sluiten van de kredietovereenkomst. Rechtsregels inzake de kredietwaardigheidsbeoordeling moeten de concrete gegevens bepalen op basis 7

18 waarvan het kredietwaardigheidsonderzoek dient te geschieden, en moeten de gevolgen van de uitkomst van het onderzoek stipuleren. D. Andere? 28. De opgesomde categorieën van bepalingen inzake verantwoorde kredietverstrekking omvatten evenwel niet alle soorten regels die uit het principe van responsible lending kunnen voortvloeien. Gedragsregels in de precontractuele fase kunnen bijvoorbeeld ook bijdragen tot responsible lending. Door prudentiële voorschriften in te voeren kan de wetgever immers trachten te verhinderen dat kredietgevers of betrokken tussenpersonen bij de totstandkoming van de kredietovereenkomst beïnvloed worden door andere motieven (zoals winstbejag) die wel eens in het nadeel van de kredietnemer zouden kunnen werken. 5 Dergelijke voorschriften kunnen weliswaar niet onder één van de opgesomde categorieën ondergebracht worden. In de volgende hoofdstukken zal blijken dat de drie categorieën dus geenszins de summa divisio, maar wel een recurrente opdeling van de regels inzake verantwoorde kredietverstrekking vormen. 5. (On-)verantwoordelijkheid en sanctionering 29. Kredietgevers en betrokken tussenpersonen moeten ook de gevolgen dragen van onverantwoorde kredietverstrekking. Waarom zou een kredietgever anders aan responsible lending doen indien hij geen verantwoording moet afleggen voor leningpraktijken die tegen het principe en de daaruit voortvloeiende regels in gaan? 6 Een doeltreffend sanctiemechanisme is daarom onontbeerlijk om de naleving van de opgestelde regels van responsible lending af te dwingen. 5 Cf. infra 82 et seq. 6 Zie in dat verband HvJ 27 maart 2014, C-565/12, LCL Le Crédit Lyonnais SA v. Fesih Kalhan, Infra 31, nrs

19 HOOFDSTUK II. RESPONSIBLE LENDING IN HET CONSUMENTENKREDIET Afdeling I. Europese Richtlijn Consumentenkrediet 1. Vooraf: De vervangen Richtlijn 87/102/EEG 30. In de laatste decennia van de vorige eeuw heeft het concept consumentenkrediet een heuse transformatie doorgemaakt. Dat is vooral te danken aan de fors toegenomen populariteit ervan. De koopkracht gefundeerd op contant geld heeft meer en meer plaats moeten maken voor allerlei nieuwe vormen van consumentenkrediet. Zo zijn bijvoorbeeld kredietkaarten tegenwoordig niet meer weg te denken uit de consumptiemaatschappij. 7 Deze ontwikkelingen leidden tot de vraag naar een betere juridische bescherming van de consument-kredietnemer ten opzichte van de kredietgever. De mate van uitwerking of zelfs het al dan niet bestaan van consumentenrechtelijke bescherming inzake kredietverlening verschilde in de Europese Gemeenschap van lidstaat tot lidstaat. Met betrekking tot het consumentenkrediet heerste er dus een grote dispariteit tussen de nationale regels van de verschillende lidstaten. 31. De Europese Richtlijn 87/102/EEG 8 (hierna ook: "de oude Richtlijn") werd destijds uitgevaardigd om het hoofd te bieden aan deze evoluties. 32. Het toepassingsgebied van de oude Richtlijn is (althans op het eerste zicht) eenvoudig te beschrijven: Artikel 1 bepaalt simpelweg dat de richtlijn van toepassing is op kredietovereenkomsten. Deze werden in de oude Richtlijn gedefinieerd als overeenkomsten tussen een kredietgever en een consument, waarbij krediet verleend wordt in de vorm van een uitstel van betaling, een lening of een andere financieringsregeling. Aangezien dit een heel brede definitie is, werd het toepassingsgebied beperkt door bepaalde soorten kredietovereenkomsten, zoals kredietovereenkomsten ter verwerving of behoud van een onroerend goed, uitdrukkelijk uit te sluiten. 9 7 Voor statistieken omtrent het gebruik van retail financiële diensten, zoals kredietkaarten en persoonlijke leningen, door consumenten in de Europese Unie: Zie Europese Commissie, Special Eurobarometer 373. Retail Financial Services, 2012, 8 Richtlijn 87/102/EEG van de Raad van 22 december 1986 betreffende de harmonisatie van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen der Lid-Staten inzake het consumentenkrediet, Pb.L. 12 februari 1987, afl. 42, Zie art. 2, 1. Richtlijn 87/102/EEG. 9

20 Om als consument beschouwd te worden diende men een natuurlijk persoon te zijn die voor niet-beroepsmatige doeleinden handelde. Een kredietgever kon daarentegen een natuurlijk persoon, een rechtspersoon of een groep van deze zijn. Het verlenen van krediet diende in het kader van de uitoefening van een bedrijf of beroep te gebeuren. 10 Van het concept van kredietbemiddelaar - tegenwoordig een prominent figuur op de kredietmarkt - is in de oude Richtlijn nog geen sprake. 33. De doelstellingen van de oude Richtlijn waren tweeledig: Richtlijn 87/102/EEG moest de verschillen in nationale wetgeving tussen de lidstaten wegwerken en moest een grotere juridische bescherming voor de consument bieden. 34. Helaas werd al snel vastgesteld dat de oude Richtlijn er niet in zou slagen om die eerste doelstelling te bereiken. 11 Artikel 15 van Richtlijn 87/102/EEG stelde namelijk het concept van minimale harmonisatie voorop, en las als volgt: "Deze richtlijn belet de lidstaten niet om, met inachtneming van hun verplichtingen voortvloeiend uit het Verdrag, verderreikende voorschriften ter bescherming van de consument te handhaven of aan te nemen." Lidstaten van de Europese Gemeenschap werden dus verplicht om Richtlijn 87/102/EEG om te zetten in nationale regelgeving, maar werden omwille van het minimale harmonisatiekarakter ook toegelaten om consumentenbeschermende maatregelen die verder gingen dan de voorschriften van de Richtlijn te behouden of aan te nemen (de zogenaamde techniek van gold-plating). 12 Artikel 15 van de oude Richtlijn zette met andere woorden de deur open voor een grote variatie in het consumentenbeschermend gehalte tussen de nationale regelgeving van de Europese lidstaten. Het grote nadeel hiervan was dat een kredietverstrekker haast onmogelijk conform de regeling van elke lidstaat kon handelen en een Europese consumentenkredietmarkt in wezen geen kans kreeg Art. 1, 2. a) en b) Richtlijn 87/102/EEG. 11 Zie Verslag van de werking van Richtlijn 87/102/EEG betreffende de harmonisatie van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen der Lid-Staten inzake het consumentenkrediet, COM(95)117 def. 12 V. MAK, "Review of the Consumer Acquis : Towards Full Harmonization?", ERPL 2009, vol. 17, afl. 1, F. VAN DER HERTEN, "De omzetting in het Belgisch recht van de nieuwe Europese richtlijn inzake consumentenkrediet" in J. CATTARUZZA, W. KUPERS en I. PEETERS (eds.), Liber Amicorum Achilles Cuypers, Brussel, Larcier, 2009,

21 2. Naar een nieuwe Richtlijn Consumentenkrediet A. Totstandkoming 35. De huidige Europese Richtlijn inzake consumentenkrediet (hierna: "Richtlijn Consumentenkrediet" of "Richtlijn 2008/48/EG") zag het levenslicht op 23 april Deze Richtlijn is het resultaat van communautaire onderhandelingen tussen de Commissie, de lidstaten en andere belanghebbenden (zoals de bankensector) die jarenlang hebben aangesleept. 36. Discussie omtrent een mogelijke hervorming op het Europees echelon werd bijna 20 jaar geleden, in 1995, aangevat met een verslag van de Commissie over de werking van de oude Richtlijn 87/102/EEG. 15 Na de publicatie van dit verslag organiseerde de Commissie een bevraging met alle betrokken partijen omtrent een eventuele hervorming. Twee jaar later werden de verschillende reacties en commentaren door de Commissie samengevat in een nieuw verslag. 16 Uit de verslagen concludeerde men dat Richtlijn 87/102/EEG "niet meer aan de gewijzigde realiteit inzake consumentenkrediet beantwoordde" 17 en daarom gewijzigd moest worden. 18 De Commissie publiceerde een discussienota om de hervormingen van het consumentenkrediet op te starten Het eerste voorstel van een nieuwe Richtlijn Consumentenkrediet werd door de Commissie ingediend op 11 september Het voorstel was vernieuwend, aangezien het uitging van maximale harmonisatie en een hoog beschermingsniveau van de consument propageerde. Niettemin botste het oorspronkelijk voorstel op heftig verweer van de financiële sector. 21 Op 15 september 2003 werd het verworpen door het Europees Parlement. 38. Na twee grondige hervormingen 22 diende de Commissie in oktober 2005 het herwerkte voorstel opnieuw in bij het Parlement. Opvallend aan dit nieuwe voorstel was de strakkere 14 Richtlijn 2008/48/EG van het Europees Parlement en de Raad van 23 april 2008 inzake kredietovereenkomsten voor consumenten en tot intrekking van Richtlijn 87/102/EEG van de Raad, Pb.L. 22 mei 2008, afl. 133, COM(95)117 def. 16 Beknopt verslag van de reacties en commentaren, COM(97)465 def. 17 M. DE MUYNCK, "Consumentenkrediet: Richtlijn 2008/48/EG en de Belgische uitdaging", DCCR 2009, nr. 83, Mededeling van de Commissie - Financiële diensten: het vertrouwen van de consument versterken - Follow-up van het Groenboek "Financiële diensten: voldoen aan de verwachting van de consument", COM(97)309 def. 19 G. RAYMOND, "Premières approches sur la directive nº 2008/48/CE", La semaine juridique, édition générale, november 2008, Voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende de harmonisatie van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen van de lidstaten inzake consumentenkredietovereenkomsten en tot wijziging van Richtlijn 93/13/EEG van de Raad, COM(2002)443 def. 21 Zie bv. Eurofinas, Eurofinas' comments on the common position adopted by the Council with a view to the adoption of a Directive on credit agreements for consumers (ref. 9948/07), 22 Gewijzigd voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende de harmonisatie van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen van de lidstaten inzake consumentenkrediet, tot intrekking van Richtlijn 11

22 begrenzing van het toepassingsgebied. In tegenstelling tot het oorspronkelijke voorstel, vielen o.a. zekerheidsovereenkomsten en overeenkomsten met een waarde van meer dan EUR uit de boot. Het werd duidelijk dat de Europese wetgever zou moeten wijken van het pad van de volledige maximale harmonisatie, om alsnog een compromis te bereiken. Van de oorspronkelijke volledige maximale harmonisatie is men dus overgegaan naar een gerichte maximale harmonisatie van een beperkter aantal consumentenrechtelijke thema's. 39. Nadat de Europese Raad tot een akkoord was gekomen over het voorstel, werd de tekst van Richtlijn 2008/48/EG op 16 januari 2008 goedgekeurd door het Parlement, en werd de oude Richtlijn 87/102/EEG ingetrokken. 23 De nieuwe Europese Richtlijn inzake consumentenkrediet was een feit. 40. Ik zou er tenslotte nog op willen wijzen dat Richtlijn 2008/48/EG geen eindfase is, maar slechts een stap in de richting van meer Europese regelgeving op het vlak van consumentenkrediet. 24 Een andere stap op Europees niveau is bijvoorbeeld de recentelijk aangenomen Richtlijn 2014/17/EU inzake kredietovereenkomsten voor consumenten met betrekking tot voor bewoning bestemde onroerende goederen. Deze nieuwe Richtlijn - en meer bepaald de voorschriften omtrent responsible lending die erin vervat zitten - wordt verder in deze masterproef besproken. 25 B. Doelstellingen 41. De doelstellingen van de Richtlijn zijn dezelfde als die van de oude Richtlijn 87/102/EEG: Enerzijds het wegwerken van verschillen in wetgeving tussen de lidstaten om een Europese interne markt voor consumentenkrediet te creëren, anderzijds een hoge graad van bescherming aan de consument te bieden. 26 Met betrekking tot responsible lending kan men zich ook afvragen of de bestrijding van overmatige schuldenlast bij consumenten geen doelstelling uitmaakt. 1. Interne markt voor consumentenkrediet 42. Het wegwerken van de verschillen in nationale wetgeving is belangrijk om hindernissen op de Europese kredietmarkt voor de consument te elimineren en om concurrentiestoring te 87/102/EEG en tot wijziging van Richtlijn 93/13/EG, COM(2004)747 def.; Gewijzigd voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende consumentenkredietovereenkomsten en tot wijziging van Richtlijn 93/13/EG van de Raad, COM(2005)483 def. 23 Zie overweging 51 Richtlijn 2008/48/EG. 24 M. DE MUYNCK, "Consumentenkrediet: Richtlijn 2008/48/EG en de Belgische uitdaging", DCCR 2009, nr. 83, Infra 70 et seq. 26 F. VAN DER HERTEN, "De omzetting in het Belgisch recht van de nieuwe Europese richtlijn inzake consumentenkrediet" in J. CATTARUZZA, W. KUPERS en I. PEETERS (eds.), Liber Amicorum Achilles Cuypers, Brussel, Larcier, 2009,

23 vermijden. 27 Het uiteindelijke resultaat van deze harmonisering zou erin moeten bestaan dat Europese consumenten naar de meest gunstige financiële voorwaarden van kredietgevers - niet alleen in eigen land, maar over de hele Europese Unie - kunnen zoeken en er kredieten bij kunnen afsluiten. Een geünificeerde, interne Europese kredietmarkt zou de grootste voordelen voor de consument moeten bieden en dus het verbruik stimuleren. 43. Dit is een zeer ambitieuze doelstelling van de Europese wetgever. De algemene consensus is echter dat een interne Europese kredietmarkt nog niet voor morgen zal zijn. Niet enkel de verschillen in regelgeving tussen de lidstaten vormen een hindernis, maar ook de aversie van de consument om krediet te vragen aan kredietgevers die in het buitenland gevestigd zijn, zorgen ervoor dat kredietverstrekking aan consumenten over landsgrenzen heen nog steeds een heel klein deel van de kredietmarkt uitmaakt. 2. Bescherming van de consument 44. De juridische bescherming van de consument is evenzeer een belangrijke doelstelling, zowel voor de consument zelf als voor de kredietverstrekker. Door de consumentkredietnemer te beschermen tegen wanpraktijken van de kredietverstrekker, beschermt men ook het vertrouwen van de consument. Een hoger niveau van vertrouwen draagt dan weer bij tot de goede werking van de interne markt. 28 De doelstellingen van de Richtlijn Consumentenkrediet zijn dus onlosmakelijk met elkaar verbonden. 45. Het is meldenswaardig dat de Belgische vertegenwoordiger binnen de European Consumer Consultative Group (ECCG) de bezorgdheid had uitgedrukt dat de Richtlijn het niveau van consumentenbescherming in België zou verlagen i.p.v. verhogen. 29 Dit getuigt van de relatief hoge ontwikkelingsgraad van de Belgische wetgeving inzake consumentenkrediet. 3. Bestrijding van overmatige schuldenlast? 46. Het bestrijden van schuldoverlast bij consumenten is géén hoofddoelstelling maar slechts een ondergeschikte doelstelling van de Richtlijn, aangezien deze problematiek als een aspect van het sociaal beleid bestempeld werd. Het is niettemin opmerkelijk - en eigenlijk ook wel te betreuren - dat de strijd tegen overmatige schuldenlast geen centrale rol heeft gekregen in de Richtlijn. Schuldoverlast bij consumenten vormt immers een kernproblematiek in de Europese 27 G. RAYMOND, "Premières approches sur la directive nº 2008/48/CE", La semaine juridique, édition générale, november 2008, Zie P. SUTHERLAND et al., Le marché intérieur après 1992: Répondre au défi Rapport présenté à la Commission par le Groupe à haut niveau sur le fonctionnement du marché intérieur, 29 Europese Commissie - European Consumer Consultative Group (ECCG), Minutes of the Meeting of 7 December 2005, ECCG , 22 december 2005, 4. 13

24 kredietsector, 30 en dit zeker sinds de globale financiële crisis (die officieus in het zelfde jaar als de goedkeuring van de Richtlijn van start is gegaan) Harmonisatiekader 47. Met Richtlijn 2008/48/EG stapte de Europese wetgever af van het principe van minimale harmonisatie, dat de oude Richtlijn Consumentenkrediet beheerste. 32 In de plaats daarvan heeft men na jarenlange discussie uiteindelijk gekozen voor een zogenaamde gerichte maximale harmonisatie (targeted harmonisation). A. Van minimale harmonisatie naar gerichte maximale harmonisatie 48. De minimale harmonisatietechniek van de oude Richtlijn Consumentenkrediet bood weinig voordelen en had vooral een ongunstig effect op de eenmaking van de Europese consumentenkredietmarkt. Grensoverschrijdende kredietverlening in de EU werd in de praktijk haast onmogelijk gemaakt, 33 aangezien consumentenbeschermende wetten in beginsel een dwingend karakter hebben, 34 en de kredietgever in principe rekening moet houden met het recht van het land waar de consument zijn gewone verblijfplaats heeft. 35 Door de uiteenlopende nationale wetgeving tussen lidstaten (mede te danken aan het harmonisatiekarakter van de oude Richtlijn), was het voor kredietgevers al moeilijk genoeg om aan eigen nationale regelgeving te voldoen, laat staan aan die van andere lidstaten van de Europese Unie. 49. Door het versnipperde kredietrecht werden consumenten ook niet meteen gemotiveerd om naar buitenlandse kredietmogelijkheden te gaan kijken. De gemiddelde consument geeft meestal de voorkeur aan een lokale kredietverstrekker; Het vertrouwen die de consument nog heeft in de financiële sector geeft hij of zij sneller aan "de bank om de hoek" dan aan een buitenlandse kredietgever. Het feit dat de juridische bescherming in een andere lidstaat wel eens sterk kon verschillen van de bescherming die men in eigen land bood, heeft alleszins niet bijgedragen tot de internationalisering van het kredietwezen in de lidstaten. 30 Zie Europese Commissie - Directoraat-Generaal Tewerkstelling, Sociale Zaken en Gelijke Kansen, Towards a common operational European definition of over-indebtedness, Voor een actueel beeld van de impact van overmatige schuldenlast op Belgische consumenten: Zie Hoorzittingen betreffende overmatige schuldenlast bij consumenten, Parl.St. Kamer , nr. 53K2835/ Supra 10, nr F. VAN DER HERTEN, "De omzetting in het Belgisch recht van de nieuwe Europese richtlijn inzake consumentenkrediet" in J. CATTARUZZA, W. KUPERS en I. PEETERS (eds.), Liber Amicorum Achilles Cuypers, Brussel, Larcier, 2009, Zie art. 14 Richtlijn 87/102/EEG en art. 22, 2. Richtlijn 2008/48/EG. 35 Voorwaarde is weliswaar dat de kredietverstrekker zijn activiteit ontplooit in of richt op het land van de consument, zie art. 6 Verordening (EG) nr. 593/2008 van het Europees Parlement en de Raad van 17 juni 2008 inzake het recht dat van toepassing is uit verbintenissen uit overeenkomst (Rome I), Pb.L. 4 juli 2008, afl. 177, 6. 14

25 50. De voordelen die een interne markt zou moeten bieden, zouden via de techniek van minimale harmonisatie duidelijk niet snel bereikt worden. Dit was ook de conclusie die de Europese Commissie aan het begin van het nieuwe millennium maakte, en stelde daarom een omschakeling voor van minimale naar maximale harmonisatie voor de Europese richtlijnen inzake consumentenbescherming. 36 Deze omschakeling ligt trouwens volledig in lijn met het Europese consumentenrecht van de 21e eeuw. Andere Europese Richtlijnen die tijdgenoot zijn van de Richtlijn Consumentenkrediet, zoals de Richtlijn Oneerlijke Handelspraktijken (2005) 37 en de Richtlijn Consumentenrechten (2011) 38, zijn eveneens gestoeld op maximale harmonisatie. 39 Maximale harmonisatie verschilt van minimale harmonisatie omdat het eerste niet alleen de ondergrens voor consumentenbeschermende maatregelen bepaalt, maar ook de bovengrens, zij het binnen de perken van de geharmoniseerde materie van de Richtlijn. 40 Het maximale harmonisatiekarakter van de Richtlijn Consumentenkrediet vindt men terug in artikel 22, 1.: "In zoverre deze richtlijn geharmoniseerde bepalingen bevat, mogen de lidstaten geen bepalingen handhaven of invoeren in hun nationale wetgeving die afwijken van die welke in deze richtlijn zijn vastgesteld." 51. Het maximale harmonisatiekarakter van de Richtlijn Consumentenkrediet heeft echter een aangepaste benaming gekregen. Men spreekt meer bepaald over gerichte maximale harmonisatie. Van het concept gerichte maximale harmonisatie bestaat geen universeel aanvaarde definitie. De Commissie omschreef het in 2005 als volgt: "... targeted harmonisation [rather than maximum harmonisation], meaning harmonisation in "core areas" only..." Zie Mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad, het Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio's - Strategie voor het consumentenbeleid , COM(2002)208 def. 37 Richtlijn 2005/29/EG van het Europees Parlement en de Raad van 11 mei 2005 betreffende oneerlijke handelspraktijken van ondernemingen jegens consumenten op de interne markt en tot wijziging van Richtlijn 84/450/EEG van de Raad, Richtlijnen 97/7/EG, 98/27/EG en 2002/65/EG van het Europees Parlement en de Raad en van Verordening (EG) nr. 2006/2004 van het Europees Parlement en de Raad, Pb.L. 11 juni 2005, afl. 149, Richtlijn 2011/83/EU van het Europees Parlement en de Raad van 25 oktober 2011 betreffende consumentenrechten, tot wijziging van Richtlijn 93/13/EEG van de Raad en van Richtlijn 1999/44/EG van het Europees Parlement en de Raad en tot intrekking van Richtlijn 85/577/EEG en van Richtlijn 97/7/EG van het Europees Parlement en de Raad, Pb.L. 22 december 2011, afl. 304, R. STEENNOT, "Case Volksbank România: Limits of the full harmonization approach of the Consumer Credit Directive", REDC 2013, afl. 1, HvJ 23 april 2009, C-261/07, VTB-VAB v. Total Belgium, Jur. 2009, I, 2949; C. TWIGG-FLESNER en D. METCALFE, "The proposed Consumer Rights Directive - Less haste, more thought?", REDC 2009, vol. 5, afl. 3, European Consumer Consultation Group (ECCG), Minutes of the Meeting of 7 December 2005, ECCG , 22 december 2005,

26 Men kan niet anders dan vaststellen dat dit een erg vage en beknopte beschrijving is van een concept dat van uiterst groot belang is voor de Richtlijn. Over de concrete betekenis van gerichte maximale harmonisatie bestaan dan ook uiteenlopende meningen STEENNOT maakt de schrijnende opmerking dat gerichte maximale harmonisatie in wezen niet verschilt van gewone maximale harmonisatie: De geharmoniseerde materie blijft immers altijd beperkt tot het toepassingsgebied van de Richtlijn. Het "doelgerichte" wijst op het feit dat de Richtlijn slechts een aantal kernaspecten van het consumentenkrediet harmoniseert. 43 De gerichte maximale harmonisatie van de Richtlijn treft dus enkel "kerngebieden" van het consumentenkrediet. 44 Ook hier bestaan uiteenlopende meningen over wat deze kerngebieden exact (zouden moeten) omvatten. Deze kwestie is van groot belang omdat het niet alleen bepaalt welke kernaspecten van het consumentenkrediet in de lidstaten moeten overeenstemmen met de Richtlijn, maar dus ook welke aspecten buiten het harmonisatiegebied van de Richtlijn vallen en die de lidstaten desgevallend vrij mogen (de)reguleren. B. Gerichte maximale harmonisatie en het arrest Volksbank România 53. De enige uitspraak van het Hof van Justitie tot nog toe over het harmonisatiekarakter van Richtlijn 2008/48/EG is het arrest Volksbank România van Hierin heeft het Hof van Justitie meer duidelijkheid geschept over de reikwijdte van doelgerichte maximale harmonisatie Zoals gezegd, behandelt de Richtlijn Consumentenkrediet slechts een aantal kernaspecten van de materie. Door het maximale harmonisatiekarakter worden lidstaten verhinderd om bijkomstige maatregelen te nemen met betrekking tot de zaken die door de Richtlijn geregeld worden. Het Hof van Justitie maakt in het arrest Volksbank România 47 echter duidelijk dat lidstaten niet verhinderd worden om maatregelen te nemen die niet door de Richtlijn Consumentenkrediet voorzien zijn met betrekking tot zaken die niet specifiek 42 Zie ook T. VAN DYCK en J. STUYCK, "Op weg naar een nieuw consumentenkredietrecht? Het (gewijzigd) voorstel van de richtlijn consumentenkrediet nader bekeken", in E. TERRYN (ed.), Handboek consumentenkrediet, Brugge, die Keure, 2007, R. STEENNOT, "Case Volksbank România: Limits of the full harmonization approach of the Consumer Credit Directive", REDC 2013, afl. 1, Overweging 7 Richtlijn 2008/48/EG. 45 HvJ 12 juli 2012, C-602/10, SC Volksbank România SA v. Autoritatea Națională pentru Protecția Consumatorilor Comisariatul Județean pentru Protecția Consumatorilor Călărași (CJPC), 46 Voor een uitgebreide bespreking van het arrest Volksbank România en het concept van gerichte maximale harmonisatie in de Richtlijn Consumentenkrediet, zie 46 R. STEENNOT, "Case Volksbank România: Limits of the full harmonization approach of the Consumer Credit Directive", REDC 2013, afl. 1, Zie 60 t.e.m. 67 van het arrest. In casu ging het om de soorten provisies die een bank mocht aanrekenen in het kader van een overeenkomst voor consumentenkrediet. De Richtlijn Consumentenkrediet bevat hierover geen wezenlijke voorschriften, dus oordeelde het Hof dat lidstaten hieromtrent maatregelen mogen nemen die niet door de Richtlijn voorzien worden. 16