Haalbaarheidsstudies

Transcriptie

1 Haalbaarheidsstudies P3 Supply Chain of the Future Auteur(s): Publicatiedatum: Aantal pagina s: Sanne Tiekstra 2 augustus

2 Voorwoord In 2004 is de Nederlandse papier- en kartonindustrie, in samenwerking met het Ministerie van Economische Zaken, gestart met de Energietransitie Papierketen met de ambitie Halvering van het energieverbruik per eindproduct in de keten in de periode Een van de programma s binnen de Energietransitie is P3: Supply-Chain of the Future (zie figuur 1). Figuur 1 Doel en ambitie P3: Supply-Chain of the Future (Koninklijke VNP, 2008) De Energietransitie wordt in vier periodes van ieder vier jaar uitgevoerd. Voor P3 heeft dit op dit moment twee cruciale documenten opgeleverd; naast dit rapport waarin wordt teruggeblikt en de haalbaarheidsstudies worden verantwoord is er ook een routekaart geschreven waarin we vooruitkijken naar de periode tot Pagina 2 van 14

3 Leeswijzer rapport Invulling aan het P3 programma wordt gegeven vanuit het Kenniscentrum Papier en Karton (KCPK) - programma Eindproducten; dit rapport beschrijft de resultaten van de uitgevoerde haalbaarheidsstudies en is dan ook geschreven vanuit dat programma. Binnen Eindproducten vallen de activiteiten uiteen in drie thema s, te weten Slimme Slanke Ketens, Nieuwe vormen van papier en karton en Nieuwe toepassingen van papier en karton. Een schematische weergave van de verhouding tussen P3 en Eindproducten is te vinden in figuur 2. Figuur 2 Schematische weergave verhouding P3 en Eindproducten Deze rapportage beperkt zich tot de hoofdlijnen en de conclusies. Op dit moment staan we halverwege de transitie en is het tijd de tweede periode van vier jaar te rapporteren. Echter trekt dit rapport de conclusies en vergelijking verder door naar het begin van de transitie om duidelijk te kunnen aangeven waar we nu staan. Voor detailinformatie wordt verwezen naar de volgende bijlagen die een integraal onderdeel vormen van dit rapport: 1. Voor meer informatie over de Eindproducten-thema s, achtergrond, visie en strategie, zie de routekaart Nieuwe vormen, functies en toepassingen van papier en karton. 2. Als overzicht zijn van de afzonderlijke studies een uitgebreide samenvatting en conclusies opgesteld in het rapport Overview of studies P3 Supply Chain of the Future. 3. Alle afzonderlijke studies, uitgevoerd door medewerkers en studenten, zijn afgerond met een rapport en/of presentatie. Deze documenten zijn te raadplegen wanneer daar op basis van het overall rapport interesse in is. Pagina 3 van 14

4 Inhoud Voorwoord... 2 Leeswijzer rapport... 3 Inhoud P3: Supply Chain of the Future Haalbaarheidsstudies P Conclusies aan de hand van de drie pijlers Energie-efficiëntie Materiaalefficiëntie Innovatie Conclusies aan de hand van de voorziene haalbaarheidsstudies Cradle to Cradle als inspiratiebron voor productinnovatie en kringloopoptimalisatie Transparantie en dialoog in de keten Grondstoffenmanagement vanuit logistiek perspectief Conclusies aan de hand van de ambitie en gestelde doelen Vervolgactiviteiten Business cases voor innovatietrajecten Ketenprojecten Meer informatie Energietransitie Haalbaarheidsstudies P Pagina 4 van 14

5 1. P3: Supply Chain of the Future In het Businessplan (Koninklijke VNP, 2008) wordt P3 als volgt omschreven: Terwijl het in de andere programma s gaat om de reductie van energieverbruik in noodzakelijke onderdelen van de ketens, gaat het in P3 Supply Chain of the Future om vernieuwing van de keten en samenwerkingsverbanden; het creëren van een nieuw speelveld. De grootste besparingen zijn namelijk te realiseren wanneer deze plaatsvinden vanuit het perspectief van de gehele keten. Dematerialisatie, fit for purpose en Cradle-to-Cradle zijn belangrijke termen in de ontwikkelingen richting bewust materiaalgebruik. Met het voorkomen van verspilling, materiaalverlies en de productie van onnodig zware en kwalitatief hoogwaardige papiersoorten kan een aanzienlijke reductie in grondstof- en energieverbruik worden bereikt. Binnen het programma Supply Chain of the Future wordt hiertoe de samenwerking aangegaan met ketenpartners, om zo gezamenlijk een duurzame papierketen te bereiken. Een maximale afstemming tussen vraag en aanbod in de gehele keten (fit for purpose) en het produceren van lichtere producten heeft een direct effect op het energieverbruik in de keten. Materiaalbesparing door middel van het voorkomen van materiaalverlies en het efficiënter inzetten van geproduceerd papier kan dan ook een zeer belangrijke bijdrage leveren aan het reduceren van het energieverbruik per eindproduct in de keten. Daarnaast zal in dit programma nieuwe marktruimte worden gecreëerd voor innovaties in papier en karton door het ontwikkelen van nieuwe hoogwaardige functionaliteiten. Volgens Cradle-to-Cradle principes zullen tevens diverse producten worden ontwikkeld die hergebruik van papier en karton bevorderen. Anders dan de andere programma s richt P3 zich dus op drie pijlers die allemaal bijdragen aan het doel van de energietransitie: energie-efficiëntie, materiaalefficiëntie en innovaties (zie fig. 3). Figuur 3 Drie pijlers P3 Voor de eerste twee pijlers lijkt de bijdrage aan de ambitie van de Energietransitie wellicht een stuk logischer dan voor de pijler innovaties. Toch is ook die derde pijler een essentieel transitieonderwerp aangezien een focus puur op alleen kosten er niet voor zorgt dat het overall doel bereikt wordt. Voorbeeld: Bij een papierproducent zijn materiaal en energie samen ongeveer de helft van de totale kostprijs van het uiteindelijke product. Bij de productie van een luxe verpakking echter zijn materiaal- en energiekosten circa 1-2% van de totale kostprijs. Hier valt dus weinig te besparen en zal er gekeken moeten worden naar innovaties die helpen de keten te optimaliseren. Ander voorbeeld is een internetverpakking voor bloemen waarbij een aantal stappen in de keten wordt overgeslagen en daarmee dus een aanzienlijke besparing in ketenenergie wordt geboekt. In P3 is juist die ketenbenadering belangrijk. Daarnaast zorgt de pijler innovatie voor een versterking van de concurrentiepositie van de bedrijven door nieuwe concepten en keteninrichting. Pagina 5 van 14

6 De aanpak in de haalbaarheidsstudies gaat dus uit van een ketenbenadering, echter het begrip keten is breed en het hangt dan ook af van de uiteindelijke toepassing hoe de keten er in detail uitziet. In de basis is de keten opgebouwd uit vijf onderdelen: grondstoffen, materiaalproductie, verwerking, toepassing, consument en recycling. Een andere manier om de papierproductie weer te geven is als een soort flessenhals, waar er na de productie een brede range aan verschillende toepassingen/verwerkingen mogelijk is. Zoals gezegd is het per toepassing mogelijk om verschillende specifieke ketens weer te geven, rekening houdend met bijvoorbeeld de combinatie tussen materiaal en verpakt product (in geval van een verpakking), of de afzetmarkten voor de toepassing (B2B, retail, e-tail, out-of-home). Daarnaast hebben we in de loop van de tijd geleerd dat de papierketen in tegenstelling tot het traditionele lineaire karakter van een keten beter weergegeven kan worden middels het circulaire karakter dat onze industrie heeft vanwege de terugvoer van grondstoffen vanuit de recyclingstroom. Om deze oneindige loop verder uit te werken zullen in de nabije toekomst een aantal projecten worden uitgevoerd die kijken naar de circulaire economie. Dit maakt het onderwerp grondstoffenmanagement dan ook een P3 issue waarbij end of life voorop staat, echter wel in samenwerking met P4. Figuur 4 Overzicht van verschillende ketenweergaven: bovenaan de basisketen, middenrechts de flessenhals, linksonder de circulaire keten. Pagina 6 van 14

7 2. Haalbaarheidsstudies P3 Haalbaarheidsstudies P3 Volgens het projectplan Transitiehuis Papier (Koninklijke VNP, 2009) betreft de haalbaarheidsstudie het volgende: Bij transitie gaat het om ingrijpende veranderingen: in mindset en gedrag, in vormen van samenwerking, in veranderende kijk op processen in bedrijven en in keten en een open kijk op technologische vernieuwingen. Meer van hetzelfde is niet voldoende. Voordat onderzoeks- en ontwikkelingstrajecten, als ook implementatietrajecten, ingezet kunnen worden zal een nieuw concept wel grondig moeten worden onderzocht op aspecten zoals technologische, economische, ecologische en maatschappelijke (sociale en politieke) haalbaarheid op middellange en lange termijn. Doelstelling is het vaststellen van de haalbaarheid van innovatieve concepten voor de Energietransitie Papierketen gerapporteerd in de vorm van een knelpuntenanalyse en prioriteitsstelling voor de aanpak van onderzoek, ontwikkeling, demonstratie en implementatie. Om een goede kennisbasis te verkrijgen waarop de route voor de toekomst gebaseerd kan worden, zijn haalbaarheidsstudies uitgevoerd. Voorziene P3 haalbaarheidsstudies waren Cradle to cradle als inspiratiebron voor productinnovatie en kringloop optimalisatie, Transparantie en dialoog in de keten en Grondstoffenmanagement vanuit logistiek perspectief, resulterend in de routekaart Nieuwe vormen, functies en toepassingen van papier en karton uitgewerkt in (combinaties van) projecten en coalities. In verband met het vernieuwende karakter van de studies zullen het met name lange termijn gerichte partijen zijn die bij de uitvoering betrokken zijn. Na iedere voorbereidende / haalbaarheidsstudie wordt besloten of en zo ja hoe een bepaald onderwerp verder wordt uitgewerkt. Binnen de haalbaarheidsstudies is gewerkt aan kennis van de onderwerpen op vijf gebieden, namelijk sociaal-maatschappelijk, technologisch, economisch, ecologisch en politiek (afgekort tot STEEP). Op deze manier kan er een goed beeld verkregen worden van mogelijkheden, bedreigingen, sterktes en zwaktes en de algehele omgeving waarbinnen innovaties acteren. Door de veelzijdigheid en de verschillende pijlers waar P3 zich op richt, bestaan de voorziene haalbaarheidsstudies uit verschillende (afzonderlijke) studies. Om er daarnaast voor te zorgen dat tijdens het uitvoeren van de haalbaarheidsstudies daadwerkelijk de hele keten wordt meegenomen, wordt er samengewerkt met ketenpartijen als Wereld van Papier (IPC netwerken), Kartoflex (verpakkingsbedrijven), Dienstencentrum, en KVGO en Stimular (miluecirkels). Dit hoofdstuk zal behandelen hoe de opgedane kennis en ervaring zich verhouden tot de voorziene haalbaarheidsstudies aan de hand van de gestelde ambitie en doelen, zoals hiernaast weergegeven (figuur 5). Figuur 5 De ambities en doelen van P3 Supply-chain of the future Pagina 7 van 14

8 2.1 Conclusies aan de hand van de drie pijlers Sinds 2004 is de keten inzichtelijk gemaakt aan de hand van monitoring, is een duurzamer boek geproduceerd, kan materiaalbesparing gerealiseerd worden met behoud of verbetering van eigenschappen door implementatie van coatings/laminaten, kan productverlies voorkomen worden door de inzet van slimme verpakkingen, en helpen opgezette ketennetwerken door de keten heen in de communicatie en ontwikkeling en implementatie van innovaties. Daarnaast hebben we een belangrijke trendwijziging zien gebeuren: er is een overall groei in de verpakkingsmarkt, maar een krimp en grote verschuiving binnen de grafische sector. Grote digitale internetdrukkers groeien snel ten koste van kleine drukkers - in de afgelopen tien jaar heeft circa de helft van alle drukkerijen hun deuren moeten sluiten. De nieuwe drukkerijen daarentegen zijn succesvol door hun wijze van werken met een hogere materiaalefficiëntie Energie-efficiëntie Energie-efficiëntie draait vooral om bewustwording voordat er veranderingen gedaan kunnen worden. Uiteindelijk gaat het om honderden euro s die gewonnen kunnen worden. Qua aanpak is er in de grafische sector onderscheid te maken op basis van bedrijfsgrootte. Deze diffuse aanpak maakt het lastig om zicht te krijgen op de werkelijke energiebesparingen of deze te rapporteren. Grotere grafische bedrijven doorlopen het energiebesparingstraject aan de hand van de natuurlijke drijfveer kostenbesparing (denk aan: Kartoflex, MJA Grafische industrie). Middelgrote en kleine bedrijven delen best practices die met minimale investeringen uitgevoerd kunnen worden. Dit wordt doorgaans gecoördineerd door inkooporganisaties die collectief energie inkopen en advies geven. (denk aan: KVGO, Dienstencentrum, Stimular, Amara, Dravik). Sinds 2004 is de rest van de keten qua energie-efficiëntie nu geregeld Materiaalefficiëntie Sinds het begin van de Energietransitie in 2005 is er veel veranderd op gebied van materiaalefficiëntie. Bedrijven in de grafische sector hebben hun procesvoering veranderd; waar vroeger drukkers één run met hetzelfde ontwerp visitekaartje (= één order) in offset drukten inclusief per run tien vel inschiet, is er nu door de combinatie van groot formaat drukvel en ordercombinatie nog maar de helft van het papier nodig. Vistaprint is hier uitermate succesvol mee geworden en zelfs drukkers laten hun orders bij Vistaprint drukken Innovatie Aan het begin van de Energietransitie was internet minder groot dan het nu is Twitter, Facebook, webshops, web-to-printshops, enzovoorts zijn anno 2013 heel normaal (op 1 website worden bijvoorbeeld al 280 webshops verzameld), maar waren er 9 jaar geleden amper. Ook Vistaprint (genoemd in vorige paragraaf) bestond nog niet in 2004 en nu is het de dominante speler in de visitekaartjes-markt én heeft veel materiaalwinst geboekt. Een ander goed voorbeeld van een innovatieproject dat toegevoegde waarde bereikt is de anthuriumverpakking (zie figuur 6). Indien karton wordt ingezet voor een internetverpakking kan in vergelijking met een veilingverpakking voor dezelfde hoeveelheid bloemen zeker 3 keer zoveel omzet worden behaald. Daarnaast wordt ketenverkorting, minder uitval van het verpakte product, minder ompakken/handelingen en uiteindelijk hogere toegevoegde waarde bereikt met deze en andere nieuwe verpakkingen. Figuur 6 Innovatie in anthuriumverpakkingen Pagina 8 van 14

9 2.2 Conclusies aan de hand van de voorziene haalbaarheidsstudies Cradle to Cradle als inspiratiebron voor productinnovatie en kringloopoptimalisatie Afval als grondstof is de achterliggende gedachte bij bio-based ontwerpen; het vervangen van oliegebaseerde coatings valt hier bijvoorbeeld onder. In huidige projecten blijkt dat hier veel animo en interesse voor is maar business cases moeten in 2013 nog uitwijzen of toepassen haalbaar en rendabel is. Deze haalbaarheidsstudie is tevens aanleiding geweest voor studies naar kringloopaanpakken. Het traject Ketenkaarten heeft daartoe een poging gedaan, maar voorziene trajecten moeten echt een wezenlijk verschil gaan maken in de overgang van ketens naar circulaire economie waarbij afval grondstof is. Uit Ketenkaarten is namelijk gebleken dat huidige LCA methodes niet toereikend zijn om een methode voor onze industrie op te stellen Transparantie en dialoog in de keten Knelpunten op het gebied van transparantie en dialoog liggen op verschillende punten met verschillende onderwerpen. Zo is er het knelpunt communicatie, waarbij gedacht kan worden aan communicatie over de doorloop van het product door de keten heen wat opgelost kan worden met behulp van tracking & tracing devices. Een ander knelpunt is communicatie over de kwaliteit van het verpakte product, waar intelligente verpakkingen een rol kunnen spelen in aangeven hoelang het product al (in)correct opgeslagen zijn geweest, et cetera. Gerelateerd hieraan is het traject van de actieve verpakkingen die keteninefficiëntes op het gebied van kwaliteit proberen te verhelpen. Transparantie en dialoog in de keten kan ook verkregen worden op het gebied van energie- en materiaalefficiëntie; waar kunnen we besparen of efficiënter werken? Dit is onderzocht door in kaart te brengen waar inefficiënties liggen en hoe deze aangepakt kunnen worden. Uiteindelijk zijn hier aspecten geidentificeerd die de komende jaren aangepakt gaan worden, anderzijds zijn er al communicatieproblemen aangepakt. Zo zijn er verschillende organisaties gestart die voor ondernemingen gezamenlijk energie inkopen en de bedrijven van besparingstips voorzien. Ook het succesvol produceren van een duurzaam boek is inmiddels voltooid, met een checklist voor volgende producties Grondstoffenmanagement vanuit logistiek perspectief Dit onderwerp heeft een grote overlap met het Vezelgrondstoffen-programma en is daarom verplaatst naar en uitgevoerd door P4. Voor de resultaten en conclusies wordt voor deze haalbaarheidsstudie dan ook verwezen naar de P4 rapportage. 2.3 Conclusies aan de hand van de ambitie en gestelde doelen De ambitie van het programma P3 bij de start van de Energietransitie Papierketen was de realisatie van 15% materiaalbesparing en 20% energiebesparing in de gehele keten alsmede het creëren van hoogwaardige producten door innovatieve ontwikkelingen, samenwerking en met elkaar bewegen naar precious paper. Alle * studies en conclusies hebben bijgedragen aan een goede analyse waarop implementatie van energie- en materiaalefficiëntie en innovaties kunnen worden gerealiseerd door middel van specifieke projecten en coalities. * Als overzicht zijn van de afzonderlijke studies een uitgebreide samenvatting en conclusies opgesteld in het rapport Overview of studies P3 Supply Chain of the Future. Pagina 9 van 14

10 Technologisch kan alles wat onderzocht is, maar succesvol toepassen hangt ook van de andere STEEP factoren af: Sociale acceptatie P3 is een ketenprogramma waarvan de voordelen heel duidelijk zijn: een innovatie in één schakel maakt minder kans dan wanneer een innovatie wordt bereikt in de gehele keten. Dat is ook direct de uitdaging: doordat innovaties door de hele keten heen lopen wordt samenwerken wat lastiger gemaakt. wat het samenwerken lastiger maakt. Techniek Technologisch zijn de meeste ideeën en concepten haalbaar, ze zijn in de haalbaarheidsstudies getest en/of onderzocht, maar opschaling en implementatie moet nog bekeken worden. Daarnaast hangt succesvolle implementatie niet alleen van technologische haalbaarheid af het moet ook mogen, economisch haalbaar zijn, etc. Economie Om innovaties zo gemakkelijk mogelijk te maken, is er gekeken naar implementatie in bestaande settings en met huidige middelen. Echter, in sommige gevallen wordt er meer kans behaald als ook business modellen meeveranderen. Hierdoor kan een grote impact op energie- en materiaalefficiëntie worden behaald en tevens een vergrote kans op overleven. Ecologie De energiewinst is niet altijd inzichtelijk door de afwezigheid data in de individuele schakels maar zeker ook over keten heen gezien. In verschillende projecten is geprobeerd dit te verbeteren, maar dit wordt bemoeilijkt door ondoorzichtigheid van de stappen en bijbehorende data. Politiek/beleid/regelgeving Nieuwe innovaties moeten voldoen aan huidige wet- en regelgeving; zo moeten bijvoorbeeld indicatoren voedselveilig zijn voor ze aangebracht kunnen worden op verpakkingen en moet er op verpakkingen verplicht een THT-systeem gebruikt worden. Echter, de wet- en regelgeving gaat minder snel mee met de tijd dan innovaties zelf waardoor onder andere materialen of stoffen niet genoemd worden of automatisch negatiever beoordeeld worden omdat de kennis erover een aantal jaren geleden veel minder was. Er is dan ook op dat niveau aanpassing nodig op gebieden van voedselveiligheid, Reach, etc. Ten opzichte van het oorspronkelijke plan is er al het nodige bereikt, maar bovenstaande STEEP-conclusies geven aan dat er nog ruimte genoeg is voor verbetering door de keten heen. Op basis hiervan worden in de routekaart Eindproducten twee richtingen belicht aan de hand van de onderwerpen en tijdspaden die nodig zijn om enerzijds de doelstellingen van de Energietransitie te bereiken en anderszijds de duurzaamheid van de papierindustrie garant te stellen. Met deze routekaarten is aan de originele P3-ambitie 'hoe anno 2013' toegevoegd: Innovatief zijn in ontwikkelen, samenwerken en met elkaar bewegen naar 'Papier+' (zie figuur 7). Figuur 7 De toevoeging van een nieuwe manier om de P3- ambitie anno 2013 waar te maken Pagina 10 van 14

11 3. Vervolgactiviteiten Haalbaarheidsstudies P3 Zoals aangegeven in de conclusies is er al het nodige bereikt, maar is er nog volop ruimte om innovaties te ontwikkelen die bijdragen aan de Energietransitie. Dat betekent ook dat er nog doorlopend haalbaarheidsstudies en business cases uitgevoerd worden. Deze zijn uitgewerkt in de routekaart, maar hieronder staan globaal de ideeën beschreven. Zo zullen trajecten te maken met communicatie, transparantie en dialoog in de keten uitgevoerd worden vanuit de slimme pijler van de routekaart Slimme Slanke Ketens, en komen besparingen en efficiëntie voort uit de slanke pijler van de routekaart Slimme Slanke Ketens. De routekaart Nieuwe vormen en toepassingen van papier en karton houdt zich bezig met creëren van toegevoegde waarde. 3.1 Business cases voor innovatietrajecten De in projecten ontwikkelde nieuwe toepassingen moeten op een andere manier in de markt worden gezet dan de huidige producten van de papierindustrie. De innovaties hebben een onderscheidend vermogen en kunnen meer opleveren als specialties dan als commodities. Op dit moment wordt er vanuit de papierproducerende bedrijven te smal gekeken waardoor de potentie bij voorbaat al weg is. In de business cases wordt naast technische en economische haalbaarheid gekeken naar marktimplementatie. Benadering is het doorrekenen van de huidige situatie (beperkte marge, grote volumes, verantwoording stopt bij afleveren product) en de nieuwe situatie (samenwerken met afnemers, verantwoording nemen voor verdere stappen in keten). Uiteindelijk geven de business cases antwoord op hoe de papier- en kartonketen beter ingericht kan worden waarbij gekeken wordt naar de totale verpakkingsketen. Business cases zullen uitgevoerd worden voor: Actieve verpakkingen voor bloemen en voedsel Voor beide ketens is er de afgelopen jaren veel inzicht verkregen in de oorzaken van de verliezen en zijn er zowel preventieopties als mogelijke behandelroutes geformuleerd. Verpakkingen spelen daarbij een cruciale rol. Vandaar de keus om twee collectieve projecten op te zetten gericht op voedsel- en bloemenverpakkingen, zowel nationaal als internationaal. Door toevoegen van extra functies aan de verpakking en het ontwikkelen van nieuwe verpakkingsconcepten kunnen schakels van de keten worden geïntegreerd waardoor de doorlooptijd wordt verkort in combinatie met extra toegevoegde waarde per schakel. Dit leidt tot minder uitval in de ketens, wat gecombineerd met het handhaven van de kwaliteit van de bloemen gedurende opslag, transport en verkoop, de levensduur bij de consument verlengt. Technologische ontwikkelingen worden ondersteund door een duurzaamheidsmethodiek, maar ook door business cases die alle STEEP factoren behandelen. In samenwerking met partijen als CBIMO (Polen) en ketenpartijen (o.a. via Wereld van Papier). Spraybare bio-based coatings Bio-based coatings zijn beschikbaar, maar voor producten als vormkarton moeten deze spraybaar zijn om ze op te brengen. In hoeverre is dit technische en economisch haalbaar, hoe moet het worden gebruikt en welke toepassingen kunnen allemaal nog meer rendabel zijn? In samenwerking met Fraunhofer (Duitsland) en diverse ketenpartijen (o.a. via Wereld van Papier). PHA als barrièrecoating PHA is een bio-barrière die geproduceerd kan worden uit afvalwaterstromen in onze industrie en vervolgens worden toegepast in verpakkingsmaterialen als barrièrecoating. In samenwerking met Fraunhofer (Duitsland), CBIMO (Polen), Vezelgrondstoffen (KCPK) en diverse ketenpartijen (o.a. via Wereld van Papier). Pagina 11 van 14

12 Tomatenverpakking 2015 Planten bevatten stoffen die gebruikt kunnen worden om verpakkingsmateriaal actief te maken en als hulpstof tijdens het productieproces dienen. Daarnaast kunnen stengels en bladeren van afgedragen tuinbouwgewassen als grondstof voor de papier- en kartonproductie worden ingezet. In samenwerking met Vezelgrondstoffen (KCPK), Kenniscentrum Plantenstoffen, Wageningen UR Bleiswijk en diverse ketenpartijen. 3.2 Ketenprojecten Naast specifieke businesscases zijn er ook een aantal projecten gericht op de keten, bijvoorbeeld om kennis op te doen door middel van een netwerk, het in kaart brengen van een keten of het verbeteren van de ketenefficiëntie. De volgende trajecten vallen hieronder: Geprinte media Geprinte elektronica, geprinte intelligentie en print gecombineerd met nieuwe media zijn de onderwerpen van een internationaal netwerk. Naast die internationale netwerk zijn er ook nationale ketenpartners bezig met projecten op dit gebied. Deze twee trajecten dienen in eerste instantie om kennis uit te breiden en implementatieprojecten op te zetten bij de meer innovatievere kleine spelers. Dit biedt kansen voor papier- en kartonproducenten om hun basismateriaal als substraat geschikt te maken voor geprinte elektronica en zo de afzetmarkt te vergroten. Efficiënt gebruik van grondstoffen Dit Europese project (REFFIBRE) in samenwerking met onder andere VTT (Finland), heeft als voornaamste doel het ontwikkelen van tools en kennis om efficiënt grondstofgebruik in papier- en kartonproductie op basis van gerecycled papier en afvalfracties met een lage milieubelasting te bewerkstelligen. Dit project wordt voornamelijk vanuit het Vezelgrondstoffen-programma uitgevoerd. Circulaire waardeketens Dit project, in samenwerking met de Universiteit Utrecht, is gericht op het identificeren van de grootste potentiële verbeteringen in energie- en materiaalefficiëntie in circulaire waardeketens. Het project zal zich richten op het samenbrengen van de verschillende partners binnen de waardeketens van de papier- en kartonindustrie om vervolgens een procedure of model te ontwikkelen door middel van een holistische ketenaanpak. In grote lijnen zal de ontwikkeling van de tool en het gebruik ervan bestaan uit drie onderdelen: ontwikkeling van de tool, uitwerken van cases om de tool te testen, en beschikbaar stellen van de tool aan de industrie en overheid. - 3D printen Activiteiten op het gebied van 3D printen worden in de gaten gehouden, maar hiervoor is nog geen duidelijke vertaalslag gemaakt naar de industrie Pagina 12 van 14

13 4. Meer informatie 4.1 Energietransitie Alarcon, W., Eerhart, A.J.J.E., et al. (2005) Energy Transition in the Paper Chain Towards an Energy Neutral Production Process of Corrugated Board from Recovered Fibres in the Netherlands CE Delft (M.N. Sevenster, et al.) (2009) Energietransitie Papierketen Naar halvering in 2020 Koninklijke VNP (oktober 2008) Businessplan periode , Energietransitie Papierketen Koninklijke VNP (juni 2009) Projectplan Transitiehuis Papier Tiekstra, Sanne (april 2013) Routekaart Nieuwe vormen, functies en toepassingen van papier en karton 4.2 Haalbaarheidsstudies P3 Aarsen, Annerieke & De Haan, Tom (september 2011) Eindrapport IPS Slimme Slanke Ketens Active and Intelligent Packaging Competence Platform: kb.packaging.eu, Antheunisse, Anouk (december 2009) Internship report Bussink, Majorie (augustus 2013) Algemene STEEP analyse Met een conclusie toegespitst op de verpakkingsindustrie De Haan, Tom & Tiekstra, Sanne (februari 2011) Verslag Up&Go Den Boon, Maria (mei 2005) De TAKO-wand (Eindrapport IFD) Duurzaam Boek: Frissss Design (N. van Driel, D. Mondaca Huerta, E. Van Zeil, A. ten Cate) (januari 2011) Slimme Slanke Ketens: Geprinte versheidsindicatoren Gajic, Nevena, De Haan, Tom & Tiekstra, Sanne (maart 2012) Ketenkaarten van de papier- en kartonindustrie Heijs, Klaas, e.a. (mei 2005) De TAKO-wand (Eindrapport IFD haalbaarheidsproject) Kaper, M. & Regelink, M. (juni 2005) Downtime Up&Go Lazar, Tanja (augustus 2009) How to show the real freshness on the food packaging? Time - temperature and humidity indicators Mazalik, Martina (juli 2011) 2D codes Mazalik, Martina (juli 2011) Importance of Smart Packaging in the supply chain Mazalik, Martina (juli 2011) Consumers attitudes toward Time and Temperature Indicators, and Freshness Indicators Mazalik, Martina & Udovičić, Neven (juli 2011) Fresh fish packaging Momen, Sahar (december 2006) Implementatie kartonnen binnenwand (Eindrapport TEMA) Novak, Tosja (augustus 2009) Printed electronics Odobašić, Marijana (september 2010) Application of 3D printing in packaging design Odobašić, Marijana (september 2010) 2D barcodes Odobašić, Marijana (september 2010) Printed electronics Odobašić, Marijana (september 2010) RFID Orth, Marcel & Hooimeijer, Arie (juni 2003) Eindrapportage Bouwen met Karton (project EET- KIEM 02021) Peeters-Stanić, Maja (september 2013) Overview of studies P3 Supply Chain of the Future PrintIP Printability property test methods: Puceković, Nikolina (augustus 2012) Economic data regarding active and intelligent packaging for food Puceković, Nikolina (juni 2013) STEEP analysis active and intelligent packaging Pagina 13 van 14

14 Sietsma, Renz & Poeze, Roy (november 2009) What is the offset printers opinion on the contribution of collaboration factors on identified causes of waste Stanić, Maja & Tiekstra, Sanne (februari 2012) Finnish Dutch Innovation Exchange (FDIE) Final report Tomašegović, Tamara (september 2010) Printed intelligence in packaging: Freshness Indicators Udovičić, Neven (juli 2011) Lightweight Paper and Board Udovičić, Neven (juli 2011) Fitness for purpose / eco-design Udovičić, Neven (juli 2011) Introduction towards packaging Udovičić, Neven (juli 2011) Material efficiency in supply chains Van Eijk, Stefan (november 2011) Actieve verpakkingen in de snijbloemensector Van Iersel, Tako (2002) Eindpresentatie Vos, Corrie (januari 2005) Karton en afbouw Vos, Corrie (januari 2005) Oppervlakteafwerking TAKO wand Westenbroek, Annita (februari 2009) Hoogwaardig lichtgewicht papier en karton, significante materiaalreductie door innovatieve nieuwe productieprocessen (project Lichtgewicht ) Pagina 14 van 14