De geschiedenis van Oplossingsgerichte kortdurende therapie en Oplossingsgericht Werken (OGW).

Transcriptie

1 Vertaling van: Greg s Handout. De geschiedenis van Oplossingsgerichte kortdurende therapie en Oplossingsgericht Werken (OGW). De ontwikkeling van Oplossingsgerichte kortdurende therapie en OGW is beïnvloed door de bevindingen van (en discussies tussen) verschillende onderzoekers en therapeuten in de afgelopen 60 jaar. De sleutelfiguren in dit proces zijn geweest Milton Erickson, Gregory Bateson, John Weakland, Steve de Shazer en Insoo Kim Berg. Beïnvloedende instituten zijn geweest: The Mental Research Institute (MRI) in Palo Alto en het Brief Family Therapy Centre in Milwaukee. In recente jaren, zijn er vergelijkbare therapieën geweest, zoals Solution Oriented Therapy (Ahola and Furman) en Possibility Therapy (O Hanlon). Zij delen het concept van de oplossingsgerichte kortdurende therapie die er van uit gaat dat er minder aandacht voor het probleem moet zijn, maar juist meer aandacht voor datgene wat al eerder heeft gewerkt (uitzonderingen) en mogelijke veranderingen. Meer details van de geschiedenis van oplossingsgericht kortdurende therapie zijn te vinden in het laatste hoofdstuk van Jackson en McKergow (2002) Aanverwant materiaal is te vinden in Solution-Focused Therapie: Theory, Research and Practice Macdonald AJ, Sage Publications, 2007) en Cade, B (2007) in Thomas FN en Nelson T (Eds) Clinical Applications of Solution-Focused Brief Therapy Howarth Press: New York. 1. Wat is Oplossingsgerichte kortdurende therapie? Oplossing - Oplossingen geen problemen. De werker helpt de cliënt te onderzoeken wat er zal gebeuren in de toekomst als het probleem minder is geworden of zelfs helemaal is verdwenen. Dus: Bouwen aan oplossingen, in plaats van problemen onderzoeken. Gericht Gefocust, maar niet geforceerd. De werker en de cliënt zijn gericht op de toekomst, waarin het probleem niet bestaat of minder aanwezig is, en op de keren dat de problematische gebeurtenissen zich niet hebben voorgedaan. Noot: Er zullen momenten zijn dat de cliënt wil praten over het probleem en op die momenten moet de werker de moeilijkheden van de cliënt erkennen, maar ook onderzoeken -en benoemen- welke mogelijkheden en krachten de cliënt heeft om met dit probleem om te gaan. Kortdurend - Niet meer gesprekken dan nodig is. Het aantal gesprekken wordt in overleg met de cliënt bepaald. Zowel de cliënt als de werker weten duidelijk wat er gaat gebeuren als de cliënt de gesprekken niet langer nodig heeft. Dit kan al vaak in het eerste gesprek duidelijk worden. Dus, afsluiting van de therapie is van het begin af aan onderwerp van gesprek en de sessies duren niet langer dan nodig is. Therapie - Twee mensen praten, waarbij de één de ander probeert te helpen. Het belangrijkste uitgangspunt van de gesprekken is hierbij dat de sessies nuttig moeten zijn vanuit het gezichtspunt van de cliënt.

2 2. De oplossingsgerichte benadering in een notendop. Vier stappen 1. Wat wil je? 2. Hoe weet je wanneer dat is gelukt? 3. Wat heb je al gedaan om daar te komen? 4. Wat zal er gebeuren als je iets dichter bij de oplossing bent? Drie principes (1) a. Als het niet stuk is moet je het niet maken. Handen af van wat in de beleving van de cliënt goed gaat. b. Als iets werkt, ga er mee door. Als iets beter werkt, doe er meer van. c. Als iets niet werkt, doe het dan niet meer; doe iets anders. 3. Het probleem. Mensen zoeken hulp, omdat ze een probleem hebben en dat willen oplossen. Traditionele benaderingen onderzoeken het probleem en de oorzaak van het probleem, het probleem moet volledig begrepen worden. Over het algemeen ontstaan problemen doordat cliënten van iets af willen of juist ergens iets meer van willen. Stel dat de cliënt zijn probleem geconstrueerd heeft, dan is hij of zij ook in de beste positie om te zeggen wanneer een probleem is opgelost. Bij oplossingsgericht werken is het niet belangrijk om het probleem en de oorzaken van het probleem tot in detail te weten en te begrijpen, voordat je naar oplossingen gaat zoeken. 4. Nuttige / helpende gedachten bij oplossingsgerichte therapie. Nuttige en helpende gedachten zijn sleutelwoorden bij de uitvoering van oplossingsgericht werken. Beide termen worden aangepast aan de cliënt s perspectief / beleving over wat er gebeurt tijdens een sessie en wat er gebeurt tussen twee sessies door. Andere aannames zijn: De cliënt is niet het probleem. Het probleem is het probleem. Het probleem en de oplossing doen zich voor tijdens de interactie tussen mensen en is geen onderdeel van de persoonlijkheid van iemand. Alle cliënten hebben de mogelijkheid om eigen oplossingen te vinden voor de moeilijkheden die ze hebben. Een effectieve oplossingsgerichte hulpverlener assisteert alleen maar in dit proces. Een oplossing van de cliënt, in plaats van een oplossing gevonden door de hulpverlener, past beter in de cliënt s eigen situatie en wordt beter geïmplementeerd en volgehouden. De diagnose is niet ons lot - de toekomst staat niet vast. (2) Verandering is onafwendbaar en gebeurt constant. Een gebeurtenis uit het verleden zal niet per definitie ook in de toekomst plaats vinden. Kleine veranderingen kunnen een groot verschil maken. Problemen die complex lijken hebben niet per se complexe oplossingen nodig. Problemen zijn niet altijd en op zijn hevigst aanwezig. Uitzonderingen bestaan. Probeer te onderzoeken wat lukt (in plaats van wat niet lukt).

3 Iedereen heeft andere levenservaringen en verschillende perspectieven over wat waar is en wat belangrijk in het leven is. Het is onmogelijk een model te vinden dat voor iedereen werkt - probeer te ontdekken wat werkt voor elke individuele cliënt. Richt je op de verantwoordelijkheid van de cliënt in de toekomst in plaats van het verwijt te accepteren voor het verleden. Interventies zullen keuzes moeten vergroten. Werk niet aan gedragsverandering, werk aan het bevorderen van keuze mogelijkheden. 5. Technieken om de aanwezige competenties te versterken. Probleemvrij praten Het leven van mensen omvat veel meer dan de optelsom van hun problemen. In probleemvrij praten probeert de werker de cliënt te helpen om zijn mogelijkheden te onderzoeken en zijn krachten uit te bouwen. Het richt zich meer op de gebieden van competentie dan op de incompetentie s in het leven van de cliënt. De vaardigheden van de cliënt - uit het heden en verleden - kunnen worden aangewend om toekomstige oplossingen te zoeken, Het gevolg hiervan is uiteindelijk dat het beeld van zichzelf en anderen positiever wordt, waardoor de kans op daadwerkelijke verandering toeneemt. Wat gebeurt er in je leven dat je leuk vindt? Wat ben je goed in? Wat vindt je prettig aan je werk- en privé relaties etc. Welk deel van je werk en privé leven vind je leuk? Welke interesses heb je? Veranderingen vóór de therapie Veranderingen gebeuren continu, daarom vinden er ook veranderingen plaats in de tijd tussen het maken van de 1 e afspraak en het daadwerkelijke 1 e contact met de werker. Als deze verandering is ontstaan voordat de werker in beeld komt, krijgt de cliënt alle eer voor die verandering die heeft plaats gevonden. Het informeren naar veranderingen die plaats vonden voor de therapie kan tevens duidelijk maken welke oplossingen al tevergeefs zijn geprobeerd. Dit is nuttig om te bepalen in welke oplossingsrichting geen energie meer hoeft te worden gestoken. Welke veranderingen zijn je opgevallen in de tijd tussen je aanmelding en vandaag? Wat heb je al gedaan om het probleem te verminderen of te laten verdwijnen? Uitzonderingen (3) Meestal kunnen er momenten worden gevonden waarop het probleem niet of minder aanwezig was. Het vinden van deze momenten kan de cliënt laten zien dat het probleem niet statisch - en dus niet altijd aanwezig - is. Uitzonderingen bevatten oplossingen die zijn gebruikt in het verleden of het heden. Identificatie van welk gedrag er voor zorgt dat het probleem minder voorkomt of minder invloed heeft maakt het mogelijk om bewust dit gedrag vaker in te zetten.

4 Uitzonderingen kunnen worden gebruikt om de cliënt aan te moedigen om meer te doen van wat hij al doet - of heeft gedaan -, als bleek dat dit werkte. Vertel wanneer je voor het laatst niet (..probleemgedrag..) hebt gedaan, terwijl je dat normaal gesproken wel zou hebben gedaan? Wat is deze week je beste dag thuis of op het werk geweest? Als morgen een goede dag voor jou zou zijn, waaraan zou je dat dan merken? Noot: Het is ook mogelijk om voor de eerste afspraak (of in de uitnodigingsbrief ) aan de cliënt te vragen om op te onderzoeken wanneer er uitzonderingen op het probleem zijn geweest. Deze informatie kan dan in het eerste gesprek gebruikt worden. 6. Oplossingsgerichte instrumenten om de gewenste situatie te bepalen. Toekomstgericht denken bevrijdt mensen van de beperkingen over dat wat niet goed gaat, hun twijfels, hun moeilijkheden en zelfs hun reden om het niet eens te proberen. Als het contact tussen cliënt en werker niet langer is dan nodig, dan is het belangrijk dat duidelijke doelen zijn vast gesteld, bij voorkeur in de 1 e sessie. De beschrijving van de doelen van de therapie moet voldoende gedetailleerd zijn, zodat zowel cliënt als werker weten hoe kleine stapjes naar het doel er uit zien en kunnen herkennen wanneer de doelen zijn gerealiseerd. Noot: De doelen kunnen veranderen per sessie: Vaak wordt op een gegeven moment een punt bereikt waarop de dingen goed genoeg gaan, waarna de cliënt andere prioriteiten gaat stellen en dientengevolge ook zijn eigen doelen bijstelt. Best mogelijke uitkomst. Wat is de best mogelijke uitkomst voor dit gesprek? Wat moet er gebeuren in dit gesprek, zodat je het idee hebt dat het het waard is geweest om hier te komen? Hoe zou je het weten als de zaken goed genoeg zijn, zodat je kunt stoppen met onze gesprekken? Wat moet er gebeuren in dit gesprek, zodat je partner/collega s zeggen; Ik ben blij dat je bij mij gekomen bent? Wat moet er gebeuren in deze gesprekken, zodat jouw manager (of iemand met autoriteit of grote invloed) zegt: We zijn echt blij dat je naar hem toe bent gegaan?

5 De wondervraag. (4) Stel dat vannacht, terwijl jij sliep, een wonder is gebeurd en het probleem waarvoor jij hier bent gekomen, is verdwenen. Het wonder gebeurde terwijl jij sliep, dus je had niet gelijk door dat het was gebeurd. Als je wakker wordt, wat zal dan het eerste zijn waaraan jij kunt merken dat er een wonder is geschied? En dan wat nog meer? Wat zullen anderen merken? (overgenomen van miracle.htm) Belangrijke punten. 1) Lokaliseer de toekomstbeschrijving in de context van hun leven thuis, of op het werk etc. Bijvoorbeeld, op het werk, Tijdens jouw eerste gesprek / stuk werk, wat zal er dan anders zijn wanneer je op de werkplek komt / begint te werken waarbij duidelijk wordt dat zaken anders zijn? 2) Gebruik uitgebreide beschrijvingen als je vraagt naar de details van wat mensen willen doen, bijv. Als je morgen op staat: Hoe laat zal dat zijn? Wat is het eerste waaraan je kunt zien dat het wonder is geschied en de dingen zijn veranderd? 3) Verzamel hoe anderen er tegenaan kijken Wat is het eerste dat jouw partner / kind / baas zal opvallen, waaraan ze zullen merken dat de dingen zijn veranderd? Wie zal er op het werk het als eerste merken? Waaraan zullen ze het merken? Als je dat doet, wat zal je baas / partner / kind dan doen? 4) Vraag aan de cliënt welke delen van het wonder al zijn gebeurt. Meestal is een deel van het wonder al gebeurd. Schaalvragen. Schaalvragen zijn een van de meest gemakkelijke en flexibele handvatten om doelen te stellen en de vooruitgang in te schatten. Schaalvragen zijn begrijpelijk voor jong en oud. Het idee erachter is hetzelfde als bij de wondervraag; een handvat om de cliënt te stimuleren zijn eigen toekomst te creëren en kleine stapjes te identificeren naar dat doel toe. Schaalvragen laten goed zien welke veranderingen er al zijn opgetreden, en laten je nadenken over wat er zal gebeuren als er (zelfs kleine) verbeteringen zijn op getreden. Tot slot kunnen schaalvragen helpen om tot een zinvolle bespreking te komen van vrijwel elke situatie. Tevens helpen schaalvragen om nuttige details te weten te komen, bijv. over krachten en sterke kanten, zowel m.b.t. verleden en heden, als in de toekomst. Hoe gespannen ben je op dit moment? 10 je bent erg gespannen, 0 je hebt helemaal geen spanning. Welk cijfer geef je jezelf nu?

6 Stel dat 10 is zo goed als maar zijn kan en 0 is het compleet tegenovergestelde. Waar tussen 0 en 10 zou je jezelf vandaag dan plaatsen? Als je nu op X zit, wat zal gebeuren als je op X+1 zit? (Y-proces gedaan) (X) (X+1) (Z-goed genoeg) Meestal gebruikt men de schaal tot 10 en dan werken we naar een 10 toe, echter sommige cliënten gebruiken liever de 0 als doel als ze iets minder vaak willen doen. Schalen kunnen ook van gaan, of negatieve getallen bevatten, vooral als het in het verleden erg slecht ging, alles hangt af van de voorkeur van de cliënt. Belangrijke tips. - Geef voldoende aandacht aan de voortgang die de cliënt al heeft gemaakt en ga niet direct vragen naar de X+1. Zorg ervoor dat de voortgang die al is gemaakt tot in detail is besproken. - Laat de cliënt uitleggen wat er moet gebeuren om te komen tot X+1. Meestal is het genoeg om de cliënt te laten nadenken over hoe X+1 er uit ziet, hierna gaat de cliënt vaak direct beschrijven wat hij of zij anders zou moeten doen. Bij OGW is het lang niet altijd nodig om opdrachten te geven. Vaak is verandering meer gerelateerd aan de manier waarop de cliënt tegen het probleem aankijkt of er mee omgaat, dan dat er daadwerkelijk veel wordt veranderd aan het probleem. In termen van erkennen van krachten, uitzonderingen, voortgang etc. onthoudt EARS: Eliciting (uitlokken) Amplifying (uitvergroten) Reinforcing (bekrachtigen) Start again (opnieuw beginnen). 7. Veel voorkomende Wat als vragen. 1. Wat als de cliënt uitgebreid zijn probleem wil bespreken? - Luister naar het verhaal - Probeer krachten en uitzonderingen te vinden. - Geef aan dat je zijn problemen begrijpt en complimenteer hem met zijn pogingen om met een dergelijk probleem om te gaan en vaag hoe hij dit heeft geprobeerd om op te lossen. Hoe heb je dat gedaan?, of: Hoe is het je gelukt om., kunnen belangrijke reacties zijn om te onderzoeken welke krachten en uitzonderingen er zijn. 2. Wat als de cliënt het moeilijk vindt om over zichzelf te praten? - Vraag aan de cliënt wat anderen over dit probleem zouden zeggen. - Als ze hier zouden zijn, wat zouden je vrienden / ouders / partner zeggen over wat ze leuk vinden aan jou? Gebruik andere manieren om met elkaar te praten; laat een tekening maken over het wonder, of maak een schaal op de computer met een plaatje van een brug / toren.

7 3.Wat als het wonder onmogelijk blijkt te zijn? In principe is het goed om het wonder wat is genoemd, ook al is het bijna onmogelijk, te onderzoeken. Bijvoorbeeld: Stel dat je de loterij wint. Wat ga je dan doen met het geld? Welk verschil zou dat dan maken? Steve de Shazer heeft zelfs aan cliënten die over suïcide spraken gevraagd: Hoe denk je dat het zal zijn als je dood bent? Vaak zal een dergelijk vraag de cliënt aanzetten tot het onderzoeken naar verandering. De meeste cliënten weten dat de werker niet in staat is om een dode levend te maken of een amputatie ongedaan te maken, maar toch is het handig dat de cliënt weet wat het beste is wat er kan verbeteren. Dus, als 10\10 niet mogelijk is, hoe zou 8\10 (goed genoeg) er dan uit zien? Het is begrijpelijk dat je je vader / je been terug wil. Maar wat zou er gebeuren als je op een 8\10 bent of als de dingen maar een klein beetje beter zijn? 4.Wat als het wonder onethisch / immoreel / illegaal is? De cliënt is verantwoordelijk voor zijn eigen oplossingen en de werker is niet verplicht de cliënt te assisteren in het bereiken van hun doel, zeker niet als het doel een ander persoon schaadt. Bijvoorbeeld; een cliënt die door wil gaan met criminele zaken, maar niet wil worden gepakt en opgesloten. Het onderzoeken van het doel om niet in de gevangenis te komen kan een startpunt zijn om te praten over wat er zal moeten veranderen om dit niet te laten gebeuren en wat zal juist het risico verkleinen / vergroten. Natuurlijk zal een dergelijk gesprek ook gaan over alternatieve manieren om niet in de gevangenis te komen ( zoals minder crimineel gedrag vertonen). 5.Wat als de cliënt geen toekomstbeeld kan schetsen? Dit kan regelmatig gebeuren bij pubers en sommige jong volwassen en vooral als de cliënt niet kan vertellen wat beter zal gaan (ook al is het maar een heel klein beetje beter) in de toekomst. Probeer op die momenten om de cliënt aan te moedigen om te onderzoeken op welke momenten de dingen iets beter gingen. Wanneer, in het verleden, gingen de dingen beter dan nu? Wat gebeurde er toen? Is er iets wat jij of andere toen deden, wat je nu weer kan doen? Soms is het al voldoende de cliënten te herinneren aan het gebruik van schalen (zonder details over wat de nummers betekenen) om de cliënt te laten realiseren dat zaken in het leven veranderen en op verschillende momenten de dingen erger of beter lijken dan vroeger. Tenslotte; veel jonge cliënten reageren goed op het schrijven van brieven naar zichzelf vanuit de volwassene die ze hopen te zijn over 1 of 5 jaar. De brief moet dan beschrijvingen bevatten over wat ze doen en hoe ze dit hebben bereikt. 6.Wat als de cliënt zegt dat de dingen slechter gaan? Vraag dan: - Hoe is het je gelukt om de dingen niet nog erger te laten worden? - Hoe is het je gelukt om alles weer op de rails te krijgen? - Hoe ben je daar mee omgegaan?

8 7.Wat als de cliënt niet vrijwillig bij jou is? ( gestuurde cliënten) Als cliënten zijn gestuurd door een andere professional/ouder probeer dan om samen met de cliënt (en waar mogelijk met de verwijzer) uit te vinden wat de verwijzer in ieder geval wil zien veranderen voordat hij akkoord gaat dat de cliënt stopt met de therapie. - Wat moet er gebeuren om X van je rug te krijgen? Zoek ook naar gezamenlijke doelen, bijvoorbeeld: - We willen elkaar niet vaker zien dan nodig is. Wat moet er gebeuren om het aantal gesprekken te verminderen en onze tijd samen voor jou nuttig te besteden? 8. Wat als de cliënt een ander wil veranderen? (5) - Als jij merkt dat zij veranderen, wat zal jij dan doen om hen aan te moedigen hiermee door te gaan? - Kan jij doen alsof zij al veranderd zijn en alvast beginnen om je anders te gedragen? - Hoe groot schat je de kans in dat dat zal gebeuren? (schaalvraag). Wat kan je doen om deze veranderingen te bevorderen? - Stel dat die persoon nou niet verandert, hoe ga je daar dan mee om? 9.Ongeveer gelijk aan 8; Wat als de cliënt/de chef/de partner aangeeft dat het probleem in één ander persoon zit? Probeer het probleem / de gewoonte te externaliseren en mobiliseer de mogelijkheden van alle mensen in de omgeving om het probleem te bestrijden. Bijvoorbeeld; Laat de gezinsleden afzonderlijk noteren waar en wanneer er al een verandering is opgetreden, waarbij men na enige tijd de notities vergelijkt en elkaar complimenteert (in plaats van bekritiseert). Het doel is eerder om nieuwe mogelijkheden te ontdekken, dan om ongewenst gedrag te stoppen. Referenties. 1. Miller,S.D. and Berg, I.K (1995) The miracle Method New York: Norton p Weissman, G (1987) They All Laughed At Cristopher Columbus; Tales of Medicine and the Art of Discovery New York; Times Books 3. Jay Haley (ed) (1967) Advanced Techniques of Hypnosis and Therapy: Selected Papers of Milton Erickson M.D. New York: Grune & Stratton 4. Miller S.D. and Berg I.K. (1995) The Miracle Method New York: Norton p Ibid p.147 Literatuurlijst Jasckson, P. and McKergow, M. (2002) The Solutions Focus-The SIMPLE Way To Positive Change, Nicholas Brealey Pub. De Shazer, S. (1995) Keys to Solution in Brief Therapy, W.W. Norton. New York. De Shazer, S. (1988) Clues: Investigating Solutions in Brief Therapy W.W. Norton, New York. Hand-out gemaakt door Greg Vinnicombe Vertaald (met toestemming) door A. van Schijndel, i.o.v. BJZ- Zeeland