ARS. Amsterdamse Raad voor de Stadsontwikkeling. Naar een Groene Topstad Advies over de Hoofdgroenstructuur

Transcriptie

1 ARS Amsterdamse Raad voor de Stadsontwikkeling Naar een Groene Topstad Advies over de Hoofdgroenstructuur

2 Naar een Groene Topstad Advies over de Hoofdgroenstructuur Aan: College van Burgemeester en Wethouders Amsterdam Gemeenteraad van Amsterdam Januari 2009 serie 2009, nr. 310 (01)

3 NAAR EEN GROENE TOPSTAD ARS-ADVIES OVER DE HOOFDGROENSTRUCTUUR INHOUDSOPGAVE SAMENVATTING EN AANBEVELINGEN 3 I. AMSTERDAM GROENE METROPOOL 5 II. VISIE OP DE HOOFDGROENSTRUCTUUR 5 III. EEN AGENDA VOOR DE HOOFDGROENSTRUCTUUR 6 Parken en sportparken Scheggen Buitengebied Groene routes IV. RELATIE MET ANDERE STRUCTUURVISIES 8 Rijk en provincie Stadsdelen V. UITVOERINGSSTRATEGIE 9 COLOFON Over de ARS De Amsterdamse Raad voor de Stadsontwikkeling is sinds 1957 een onafhankelijk adviesorgaan van de gemeente Amsterdam en geeft (gevraagd en ongevraagd) adviezen aan het centrale stadsbestuur van Amsterdam en de verschillende stadsdeelbesturen. De adviezen handelen over vraagstukken als: stedebouw, ruimtelijke ordening, economie, volkshuisvesting, verkeer & vervoer en openbare ruimte. Dit advies is op 10 december 2008 vastgesteld door de ARS op zijn plenaire ledenvergadering. Verder gebruik van dit advies staat ieder vrij, mits dit gebeurt met bronvermelding.

4 SAMENVATTING Naar een Groene Topstad, ARS-advies over de Hoofdgroenstructuur De groene gebieden in en om Amsterdam zijn van groot belang voor de Amsterdamse Metropool. Ze bepalen in hoge mate de stedebouwkundige kwaliteit van de stad en mensen maken er gebruik van om dicht bij huis van de natuur te kunnen genieten. Mede daarom versterkt het groen de concurrentiepositie van Topstad Amsterdam. Om de kwaliteit en omvang van het groen in Amsterdam te waarborgen is in het vigerende Structuurplan de Hoofdgroenstructuur opgenomen. Momenteel werkt de gemeente in het kader van de Structuurvisie aan een herziening van de Hoofdgroenstructuur. De discussie hierover wordt mede bepaald door de grote verdichtingsopgave waarvoor Amsterdam zich gesteld ziet. Als bijdrage aan deze discussie adviseert de Amsterdamse Raad voor de Stadsontwikkeling (ARS) een agenda op te stellen voor de belangrijkste onderwerpen uit de Structuurvisie die in relatie tot de Hoofdgroenstructuur aandacht nodig hebben. Op basis van een visie op de functie en betekenis van de Hoofdgroenstructuur doet de ARS aanbevelingen voor de verschillende onderdelen daarvan: de parken en sportparken, de scheggen, het buitengebied en de groene routes. Ook doet de ARS aanbevelingen over de agenda voor de relatie met Rijk, provincies en stadsdelen en voor de uitvoeringsstrategie. AANBEVELINGEN 1. Benoem de parken als no-build areas. Stel beheerplannen op om de kwaliteiten daarvan in stand te houden en te verbeteren. 2. Maak de scheggen aantrekkelijk en toegankelijk. Ontwikkel voor iedere scheg een ruimtelijke visie op de landschappelijke kwaliteit, waaraan randvoorwaarden kunnen worden ontleend voor transformatie. Leg in alle scheggen een dragende groene route aan. Stel vervolgens aparte structuurvisies voor de scheggen op, waar nodig in samenwerking met omliggende gemeenten. 3. Maak een einde aan de planologische onzekerheid in de buitengebieden door de agrarische functie voor langere tijd zeker te stellen en zorg voor optimale condities voor agrarische exploitatie en goed beheer. Alleen dan kan het buitengebied open blijven. 4. Neem een stelsel van groene routes op in de nieuwe Structuurvisie en ontwikkel beleid op het maken van verbindingen, waar nu onderbrekingen zijn. 5. Zorg als Centrale Stad voor de borging van ruimtelijke spelregels voor de Hoofdgroenstructuur, ook na inwerkingtreding van de nieuwe Wet ruimtelijke ordening. Maak hiervoor zo nodig gebruik van de verordening op de stadsdelen. 6. Stel voor de financiering een Hoofdgroenstructuurfonds in, te vullen uit het vereveningsfonds, aangevuld met bijdragen van het bedrijfsleven, woningcorporaties en voor de scheggen en het buitengebied mogelijk ook van provincie, Rijk, Schiphol en andere gemeenten. SAMENVATTING EN AANBEVELINGEN Naar een Groene Topstad, ARS-Advies over de Hoofdgroenstructuur, jan

5 Naar een Groene Topstad, ARS-Advies over de Hoofdgroenstructuur, jan

6 NAAR EEN GROENE TOPSTAD ARS-ADVIES OVER DE HOOFDGROENSTRUCTUUR I. AMSTERDAM GROENE METROPOOL Voor de Amsterdamse Metropool zijn de groene gebieden in en om Amsterdam van groot belang. Deze gebieden zijn onmisbaar vanwege de vele functies die zij vervullen en bepalen in hoge mate de stedebouwkundige kwaliteit van de stad. Het groen moet ook als een van de pijlers van de Topstad worden beschouwd. Amsterdam ontleent er veel van zijn identiteit aan en het versterkt de concurrentiepositie van de metropool. Dit belang wordt in verschillende beleidsdocumenten van gemeente en regio onderkend. Tegelijk staat het groen onder druk, onder andere door de verdichtingsopgave waar Amsterdam zich voor gesteld ziet. Om de kwaliteit en omvang van het groen in Amsterdam te waarborgen is in het Structuurplan de Hoofdgroenstructuur opgenomen. Deze Hoofdgroenstructuur is nu, in het kader van de Structuurvisie , aan herziening toe. De ARS wil met dit advies een bijdrage leveren aan de discussie daarover. Omdat de voor de metropool zo essentiële groenstructuur zich uitstrekt tot buiten de gemeentegrenzen, richten we ons in dit advies ook op het buitengebied. II. VISIE OP DE HOOFDGROENSTRUCTUUR Voorafgaand aan de herziening is een duidelijke visie nodig op de functie en de betekenis van de Hoofdgroenstructuur voor Amsterdam. De ARS ziet de Hoofdgroenstructuur als een samenhangend stelsel van groene functies in en om de stad dat zodanig is verdeeld dat iedereen er binnen redelijke afstand gebruik van kan maken en dat onderling is verbonden door groene routes. De onderdelen 1 van de Hoofdgroenstructuur zijn (van binnen naar buiten): parken en sportparken, scheggen, buitengebied onderling verbonden door groene routes. De Hoofdgroenstructuur heeft volgens de ARS drie functies: voorziening: mensen maken gebruik van het groen, als aanvulling op het drukke stedelijke leven. beleving: de beleving die de Hoofdgroenstructuur biedt heeft te maken met buiten, planten en dieren, natuur, gezondheid, schoonheid, landschap. geleding van de stad: de Hoofdgroenstructuur vormt onderbrekingen in het bebouwingsveld van de stad en geeft de stad daardoor identiteit. De Hoofdgroenstructuur mondt uit in het buitengebied en bepaalt daarmee samen de stadsvorm. Op een hoger schaalniveau zorgt dit metropolitane landschap voor een geleding van de Metropoolregio Amsterdam. Groene routes leiden uit de kernstad naar buiten en verbinden de onderdelen van de Hoofdgroenstructuur. Zij hebben een recreatieve functie en zijn getraceerd en ingericht met het oog op beleving. Zij gebruiken de groenvoorzieningen en de waterstructuur als decor en zijn niet per definitie intensief beplant, maar wel rustig, veilig en mooi. 1 Uiteraard is de werkelijkheid complexer. Naast parken en sportparken zijn er in de stad ook begraafplaatsen, in de scheggen liggen ook parken, sportparken, begraafplaatsen en volkstuincomplexen en de grens tussen scheg en buitengebied is niet altijd eenduidig. In dit advies richt de ARS zich op deze simpele hoofdindeling. Naar een Groene Topstad, ARS-Advies over de Hoofdgroenstructuur, jan

7 III. EEN AGENDA VOOR DE HOOFDGROENSTRUCTUUR Vanuit deze visie adviseert de ARS voor de verschillende onderdelen van de Hoofdgroenstructuur een agenda op te stellen: een lijst van onderwerpen die in de Structuurvisie in relatie tot de Hoofdgroenstructuur aandacht nodig hebben. Parken en sportparken Onder parken verstaan wij de voor intensieve stedelijke recreatie aangelegde en openbaar toegankelijke groen-blauwe gebieden. De meeste sportparken in de stad zijn weliswaar niet openbaar, maar zijn in hun rol als achtergrond van groene routes en geleding van de stad vergelijkbaar met de openbare parken. Tevens hebben zij een belangrijke functie voor de recreatie in de stad. Parken zouden in de Structuurvisie benoemd moeten worden als no-build areas: niet door ander gebruik in te nemen basisgroenvoorzieningen op het niveau van de gehele stad. Aantasting van basisgroenvoorzieningen staat op gespannen voet met de kwaliteitsambities van de Topstad. Om de kwaliteiten van de parken in stand te houden en te verbeteren zijn beheerplannen onmisbaar. Vooral de toekomst van ogenschijnlijk minder gestructureerde en minder centraal gelegen parken als het Rembrandtpark, het Martin Luther Kingpark, het Vliegenbos en het groengebied Sloterplas/Sloterpark is onzeker en behoeft een duidelijk beleid voor inrichting en beheer. De oorspronkelijk bij hun aanleg geformuleerde uitgangspunten over de samenhang met de omringende bebouwing moeten daarbij meegewogen worden. Wanneer sportparken intensiever worden ingericht, bijvoorbeeld door de aanleg van kunstgrasvelden, moeten de maat en kwaliteit van het groen vooral in de randen sterker gemaakt worden in verband met het stadsbeeld. Scheggen De groene scheggen van Amsterdam zijn de contramal van de vingerstad. Hoewel vaak minder bewust aangelegd en ingericht dan de stad, vormen ze een wezenlijk onderdeel van het ruimtelijk ontwerp en de karakteristiek van Amsterdam. Hun betekenis is gebaseerd op vier kenmerken. Geleding van de stad: de scheggen ontlenen hun betekenis aan hun omvang, er zijn geen scheggetjes. Landschap: de (meeste) scheggen zijn gevormd op een landschappelijke ondergrond en ontlenen daaraan hun structuur en beeld. In enkele scheggen ontbreekt een radiale landschappelijke drager (Sloterpark Osdorperpolders). Transformatie: in de scheggen heeft agrarische gebruik veelal plaatsgemaakt voor stedelijk groen, vaak zonder plan. Routes: de overlevingskracht van de scheggen is gebaseerd op de aanwezigheid van groene routes die erdoor lopen en de stadsdelen verbinden met het buitengebied. De scheggen zouden in de Structuurvisie moeten worden beschouwd als ruime groengebieden. Niet alle scheggen hoeven van dezelfde maat en schaal te zijn, maar een kleine of afgeknepen scheg leidt tot ruimtelijke armoede. Naar een Groene Topstad, ARS-Advies over de Hoofdgroenstructuur, jan

8 Wij adviseren voor alle scheggen eerst een ruimtelijke visie te ontwerpen, die de landschappelijke kwaliteit (basis voor de belevingswaarde) waarborgt, zorgt voor een duidelijke profilering van de afzonderlijke scheggen en waaraan randvoorwaarden kunnen worden ontleend die de transformatie kunnen geleiden. De visie geeft aan welke functies waar toegelaten kunnen worden en welke elementen kunnen worden toegevoegd om de beleving van het landschap te versterken (het regiopark Rhein-Main kan hierbij wellicht als voorbeeld dienen). De visie zal ook zicht moeten bieden op een duurzaam beheer van alle onderdelen van de scheg. Voor alle scheggen moet een dragende groene route ontwikkeld worden en de scheggen dienen zo veel mogelijk openbaar toegankelijk te zijn. In sommige gevallen kunnen (geïsoleerde) groengebieden met enkele ingrepen ontwikkeld worden tot scheg. Voorbeelden zijn de Noord-Hollandschkanaalscheg (ingreep: groene route op de oostoever van IJ tot A10) en de Gaasperplasscheg. Buitengebied Het buitengebied is het gebied waar de stad niet is. Essentieel voor de betekenis van het landschap voor de metropool is dat het zich niet onderwerpt aan de stad en dat het zijn eigen karakter behoudt: overwegend agrarisch en open 2. Dit open agrarische buitengebied wordt aangetast, paradoxaal genoeg door toedoen van de stad die er zo van zegt te houden. Verrommeling en verdwijnen van de landbouw in het buitengebied (de drager van de openheid) worden vooral veroorzaakt door planologische onzekerheid als gevolg van een onophoudelijke lawine van stedelijke plannen en plannetjes. De recreatieve functie van het buitengebied moet niet langer worden versterkt door het aanleggen van grotere of kleinere recreatieterreinen, die afbreuk doen aan de landschappelijke waarden. Verbreding van het agrarisch ondernemerschap en kleinschalige recreatieve functies op het eigen erf kunnen het voorzieningenniveau verhogen, zonder de belevingswaarde aan te tasten. De ARS adviseert afstand te nemen van lege metaforen als het Metropolitane Park uit de Structuurvisie Randstad 2040 en daarvoor in de plaats een beleid van rust en steun te ontwikkelen. Dat betekent hoofdzakelijk: geen nieuwe dorpsuitbreidingen en andere verstedelijking in het buitengebied. versterking, c.q. ondersteunen van de agrarische functie. Daarvoor moet Metropool Amsterdam aan de planologische onzekerheid een einde maken door de agrarische functie van het buitengebied voor langere tijd in bestemmingsplannen zeker te stellen en zich er daarnaast voor inspannen om optimale condities te scheppen voor agrarische exploitatie en goed beheer. Groene routes Het beleven van de rijkdom van de aanwezigheid van parken, scheggen en het buitengebied in de Topstad wordt mogelijk gemaakt door groene routes, die de stad leesbaar maken als een stelsel van bebouwing en gedifferentieerd groen. De ARS wijst erop dat deze routes deel uitmaken van de kernactiviteit van de Structuurvisie: een belang voor de gehele stad, dat niet behartigd wordt als de Centrale stad het niet doet. 2 Zie ook de ARS-brief van december 2007 over het Metropolitane Landschap waarin een (juridisch/planologische) strategie voor het behoud van het open landschap werd gepresenteerd. Naar een Groene Topstad, ARS-Advies over de Hoofdgroenstructuur, jan

9 De ARS pleit ervoor in de Structuurvisie een stelsel van groene routes op te nemen en beleid te ontwikkelen op het verbinden van onderbrekingen en creëren van schoonheid waar schamelheid heerst. Deze routes zouden niet alleen gekoppeld kunnen worden aan de Hoofdgroenstructuur maar ook aan de kenmerkende waterstructuur van Amsterdam (bijvoorbeeld langs de IJ-oevers, de Amstel en de Kostverlorenvaart). Wij bevelen daarbij aan deze routes waar mogelijk op te nemen in stedelijke ontwikkelingsprojecten. IV. RELATIE MET ANDERE STRUCTUURVISIES De relaties met Rijk, provincie en stadsdelen worden in de Structuurvisie op een nieuwe manier vormgegeven. In de Structuurvisie dienen die zaken te worden opgenomen die het belang van de Centrale Stad weerspiegelen en waarbij dat belang niet behartigd zou worden als de Centrale Stad het niet deed. Daarmee wordt een beleidsbereik aangegeven waarvan het midden helder is (de kerntaken van de Centrale Stad) en twee uiteinden minder duidelijk: de overlap met de belangenbehartiging van de provincie en van de stadsdelen. Ten opzichte van de provincie speelt de stad de rol van onderhandelaar, ten opzichte van de stadsdelen die van partner en aanstuurder. Rijk en provincie De Hoofdgroenstructuur van Amsterdam, inclusief het behoud van het open landschap rond Amsterdam, is niet alleen de verantwoordelijkheid van de gemeente Amsterdam, maar ook van het Rijk, de provincie en omliggende gemeenten. Een opvolgende reeks van structuurvisies (Randstad 2040, provincie, Amsterdam, omliggende gemeenten) moet daarvoor de basis leggen. In de Algemene Maatregel van Bestuur (AMvB) Ruimte zal het Rijk zelf regels geven voor de Rijksbufferzones en provincies vragen om verordeningen op te stellen voor deze zones en voor de, hiermee deels overlappende, Nationale Landschappen. Deze verordeningen zullen in hoge mate bepalend zijn voor het tegengaan van verrommeling en het borgen van de agrarische functies en de openheid in het buitengebied. Goede verordeningen zijn daarom mede een Amsterdams belang. De Structuurvisie moet volstrekt helder zijn over het Amsterdamse belang van een open en agrarisch buitengebied en omvangrijke scheggen, zodat op grond daarvan in de onderhandeling met de provincie een duidelijke positie kan worden betrokken. Doel is dat zowel in de Structuurvisie van Amsterdam als in die van de provincie duidelijk wordt gemaakt waar borging van de agrarische functie voorrang heeft, zodat daar strikte beperkingen worden opgelegd aan andere ontwikkelingen. Amsterdam moet deze belangen inbrengen bij het opstellen van verordeningen op grond van de AMvB Ruimte door de provincies Noord-Holland en Utrecht. Dit levert ook een stevige basis op voor de vele organisaties en instellingen die zich nu reeds bezighouden met agrarisch natuurbeheer. Wij adviseren als uitwerking van de provinciale en gemeentelijke structuurvisies, aparte structuurvisies voor de scheggen op te stellen, waar nodig in samenwerking met de omliggende gemeenten. Deze structuurvisies zijn nodig om de eerder genoemde ruimtelijke visies voor de scheggen om te zetten in beleid en via de uitvoeringsparagraaf in daden. Naar een Groene Topstad, ARS-Advies over de Hoofdgroenstructuur, jan

10 Stadsdelen De in de Structuurvisie opgenomen Hoofdgroenstructuur representeert het belang van Amsterdam als geheel. De Centrale Stad is daarom verantwoordelijk voor de borging van ruimtelijke spelregels voor de Hoofdgroenstructuur, ook na inwerkingtreding van de nieuwe Wet ruimtelijke ordening (Wro). De ARS adviseert om zeer zorgvuldig te overwegen hoe de overdracht van de stedelijke belangen van de Hoofdgroenstructuur naar de stadsdelen kan worden vormgegeven. Hierbij moet wellicht ook gekeken worden naar de verordening op de stadsdeelraden, als stedelijke pendant van de provinciale verordening ex Wro. V. UITVOERINGSSTRATEGIE In de nieuwe Wro is opgenomen dat een uitvoeringsstrategie onderdeel is van Structuurvisies. Financiering speelt daarbij een hoofdrol, naast ruimtelijke regelgeving (middels verordeningen) en bestuurlijke afspraken. Tot nu toe heeft in Amsterdam een uitvoeringsstrategie met voldoende structureel budget ontbroken. Er is steeds sprake geweest van ad hoc afspraken met stadsdelen en incidentele budgetten. De nieuwe vereisten aan structuurvisies zijn een goede aanleiding om meer structurele vormen te zoeken voor de verantwoordelijkheid van de Centrale Stad. De ARS stelt voor een Hoofdgroenstructuurfonds in te stellen, te vullen uit het vereveningsfonds, zoals nu op kleine schaal al gebeurt in het Zuidasgebied. Een goede Hoofdgroenstructuur zorgt immers voor waardestijging van de grond in de gehele stad. Dit fonds zou om dezelfde reden ook gevuld kunnen worden door het bedrijfsleven en andere niet-overheidsorganisaties als woningbouwcorporaties. Voor de scheggen en het buitengebied zijn ook combinaties denkbaar van verschillende publieke financieringsbronnen (provincie, Rijk, Schiphol, randgemeenten). Uit dit Amsterdamse groenfonds kunnen investeringen worden gefinancierd in de Hoofdgroenstructuur, inclusief de groene routes. De ARS pleit hiermee voor toepassing van het rood-voor-groen principe op de schaal van de stad als geheel door middel van verevening. Daarmee is de ARS zeker niet tegen projectmatige koppeling van investeringen in rood en in groen. Soms is daarbij ook een financiële koppeling mogelijk. Te denken valt aan het aanleggen van ontbrekende schakels in de groene routes in het kader van stedebouwkundige plannen of aan inrichting van scheggen met gelijktijdige versterking van de bebouwing aan de rand van de scheg. Het opofferen van een stuk van de Hoofdgroenstructuur om groene investeringen te kunnen betalen, is in de ogen van de ARS echter taboe. Mw. drs. E. Eshuis (voorzitter) Dhr. drs. H.C. Grünhagen (secretaris) Naar een Groene Topstad, ARS-Advies over de Hoofdgroenstructuur, jan

11 RECENT UITGEBRACHTE PRODUCTEN VAN DE AMSTERDAMSE RAAD VOOR DE STADSONTWIKKELING Te bestellen of in te zien op NUMMER PRODUCTEN / ADVIEZEN DATUM 310 (01) Naar een Groene Topstad, Advies over de Hoofdgroenstructuur jan (17) Daar komt de tram! Advies over het Fijnmazig Openbaar Vervoer dec (16) Brief over het Stedebouwkundig Plan Stadionplein dec (15) Brief over Reconstructie Mr. Visserplein nov (14) Brief over Vertrekpuntennotitie Structuurvisie nov (13) Brief over plannen en ontwikkelingen CS en Stationseiland sept.2008 (12) Manifest IJ Amsterdam okt (11) Advies over Slimme Haven, Havenvisie gemeente Amsterdam juni 2008 (10) Brief over de Concept-Strategienota Surinameplein juni 2008 (09) Dvd: Naples a new approach to public transport mei (08) Advies over de Zuidas: Visie 2007 en de Programma s van Eisen mei 2008 (07) Publieksdebat over de Zuidas (& verslag) 4 april 2008 (06) Brief over Wibaut aan de Amstel, Strategie voor gebiedsontwikkeling april 2008 (05) Conclusies van het symposium 50 jaar ARS: De Topstad bereikbaar april 2008 (04) Brief over het Stedenbouwkundig Plan Driehoek Kop Java mrt 2008 (03) Brief over de OV-visie 2020/2030 Stadsregio Amsterdam jan (02) Brief over het Burgerinitiatief Stadionplein jan (01) Advies over Wonen in de Metropool Woonvisie Amsterdam tot 2020: Durf te kiezen jan (22) Symposium 50 jaar ARS: Amsterdam tussen Gisteren en Morgen, deel 2 28 nov (21) Brief over de Haalbaarheidsstudie Ferdinand Bolstraat dec 2007 (20) Brief over het Uitvoeringsbesluit Fred. Roeskestraat dec 2007 (19) Publicatie ter ere van 50 jaar ARS: Uitgebreid Amsterdam nov (18) Brief over het Metropolitane Landschap dec (17) Advies over het Discussiedocument Voorrang voor een gezonde stad okt 2007 (16) Brief over de Amsterdamse OV-visie Een enkeltje Topstad sept (15) Brief over het Stedebouwkundig Plan Archiefterrein sept (14) Brief over Beleidskader Fietsparkeren bij Publiekstrekkende Bestemmingen aug 2007 (13) Brief over Investeringsbesluit Stadionplein aug 2007 (12) Brief over de Wibautas: kansen en aanbevelingen aug 2007 (11) Brief over het Centrumgebied Amsterdam Nieuw West juni 2007 (10) Brief over Wonen: Kansen in de voorraad juni 2007 (09) Reactie op Visie op Hoofdlijnen Openbaar Vervoer in de Stadsregio juni 2007 (08) Brief over het Uitwerkingsplan Stationslocatie Lelylaan juni 2007 (07) Fietstocht & flitsdebat Wibautas juni 2007 (06) Symposium 50 jaar ARS: Amsterdam tussen Gisteren en Morgen juni 2007 (05) Gids Studiereis Hamburg apri 2007 (04) Brief over Tolhuispark mrt (03) Advies over de Strategienota NDSM-werf Oost mrt 2007 (02) Brief over planvorming Parkstad mrt (01) Advies over het Programma van Eisen Westrand Tuinen van West feb (15) Advies over het Regionaal Openbaar Vervoer: Ruimte voor RegioRail nov (14) Advies over het Leidseplein okt 2006 (13) Brief over Grote Leegkomende Gebouwen in de Binnenstad sep 2006 (12) Brief over de Welstandsnota voor Buiksloterham sep 2006 (11) Verslag symposium 24 e Ontmoeting: Bestemming AMS sep 2006 (10) Reactie op de Opdrachtformulering Quickscan Metromaterieel juli (09) Advies over de Toekomstvisie IJmeer juni 2006 (08) Reactie op het Stedebouwkundig Plan RI-O (Zeeburgereiland) juni (07) Advies over de Rode Loper: Stadsentree van Amsterdam mei 2006 (06) Publicatie lezing Tussen Structuur en Incident mei 2006 (05) Reactie op gang van zaken Rijksmonumenten (n.a.v. trap in Paleis op de Dam) apr 2006 (04) Reactie op het Stedebouwkundig Plan Amstelkwartier apr (03) Advies over de Evaluatie Richting Parkstad 2015 mrt 2006 RECENT UITGEBRACHTE ARS-PRODUCTEN