over Slimme Haven, Havenvisie gemeente Amsterdam

Transcriptie

1 over Slimme Haven, Havenvisie gemeente Amsterdam

2 ARS-advies over Slimme Haven, Havenvisie gemeente Amsterdam Aan: College van Burgemeester en Wethouders Amsterdam Gemeenteraad van Amsterdam Juni 2008 serie 2008, nr. 308 (11)

3 ARS-ADVIES OVER SLIMME HAVEN, HAVENVISIE GEMEENTE AMSTERDAM INHOUDSOPGAVE SAMENVATTING EN AANBEVELINGEN 3 I. INLEIDING 5 II. SELECTIEVE GROEI OP BESTAAND GEBIED 5 Milieucontouren Ontwikkelruimte Welk type haven? III. DE HAVEN EN DE STAD 6 Stedebouwkundige kwaliteit Functiemenging Cruiseterminal IV. STRATEGIE 8 Zeesluis Investeringsstrategie Een regionale lange termijnvisie COLOFON Over de ARS De Amsterdamse Raad voor de Stadsontwikkeling is sinds 1957 een onafhankelijk adviesorgaan van de gemeente Amsterdam en geeft (gevraagd en ongevraagd) adviezen aan het centrale stadsbestuur van Amsterdam en de verschillende stadsdeelbesturen. De adviezen handelen over vraagstukken als: stedebouw, ruimtelijke ordening, economie, volkshuisvesting, verkeer & vervoer en openbare ruimte. Dit advies is op 4 juni 2008 vastgesteld door de ARS op zijn plenaire ledenvergadering. Verder gebruik van dit advies staat ieder vrij, mits dit gebeurt met bronvermelding.

4 SAMENVATTING van het ARS-advies over: Slimme Haven, Havenvisie gemeente Amsterdam De haven van Amsterdam is een van de economische pijlers van de Amsterdamse regio. De belangrijkste opgave voor de Havenvisie is volgens de ARS Metropool Amsterdam optimaal van een goedfunctionerende haven te laten profiteren. Daarbij gaat het erom de economische activiteiten op duurzame wijze te combineren met andere stedelijke en regionale behoeften en claims. Een doorkijk naar de ontwikkelingen ná 2020 is daarbij onvermijdelijk. De ARS ondersteunt de keuze die in de Havenvisie wordt gemaakt om de verwachte groei tot 2020 te realiseren op bestaand havengebied. Meer activiteiten op eenzelfde grondgebied vragen om grote investeringen van ondernemingen en om een slimme manier van omgaan met de beperkte hoeveelheid ruimte. Dit betekent dat niet alles meer kan. Er zullen duidelijker keuzes moeten worden gemaakt over het type haven waarnaar wordt gestreefd dan nu in de Havenvisie het geval is. Door schaalvergroting en functiescheiding zijn de stad en de haven steeds verder uit elkaar gegroeid waardoor de haven voor Amsterdammers letterlijk en figuurlijk ver weg is komen te liggen. Een van de doelstellingen van de Havenvisie is dan ook de aantrekkelijkheid van de haven te vergroten. De visie zou hierbij verder kunnen gaan dan publiekscampagnes en het aanleggen van fietsroutes en moeten zoeken naar meer interactie tussen stad en haven. De ARS doet daarvoor een aantal suggesties. AANBEVELINGEN 1. Betrek de omliggende havengebieden bij de ontwikkeling van de Amsterdamse Havens én voorzie de Havenvisie van doorkijken naar de periode na Ga door met het intensiveren van het grondgebruik en stel hiervoor een herstructureringsfonds in. 3. Zoek naar mogelijkheden om niet havengebonden bedrijvigheid ook te verplaatsen naar de regio en de opslag van goederen naar het achterland. 4. Maak duidelijk hoe de selectiecriteria voor nieuwe bedrijven en uitbreiding van bestaande bedrijven worden toegepast. Voeg aan de criteria toe de (inter) nationale rol van de haven en hiermee de verantwoordelijkheid voor de verzorging van het achterland. 5. Vergroot de aantrekkelijkheid van de haven door de stedebouwkundige kwaliteit te verbeteren en door op een aantal strategische plekken functiemenging toe te staan. 6. Neem een globale investeringsstrategie op in de Havenvisie en maak beter duidelijk waarom de nieuwe zeesluis bij IJmuiden er moet komen. 7. Maak, na afronding van deze visie, samen met de regionale partners en het Rijk een strategische visie voor de periode Betrek hierbij de ruimtelijke discussie over eventuele havenuitbreidingen. SAMENVATTING EN AANBEVELINGEN ARS-Advies over Slimme Haven, Havenvisie gemeente Amsterdam , juni

5 ARS-Advies over Slimme Haven, Havenvisie gemeente Amsterdam , juni

6 ARS-ADVIES OVER SLIMME HAVEN, HAVENVISIE GEMEENTE AMSTERDAM I. INLEIDING De ARS is gevraagd te reageren op de Havenvisie (concept 25 april 2008) van de gemeente Amsterdam die de titel Slimme Haven heeft gekregen. Deze titel is terecht omdat enerzijds op slimme manier met de beperkte ruimte moet worden omgegaan en anderzijds de nadruk op innovatie zal moeten liggen wil Amsterdam de concurrentie met andere havens aan kunnen gaan. De haven van Amsterdam is een van de economische pijlers van Metropool Amsterdam. De belangrijkste opgave voor de Havenvisie is volgens de ARS Metropool Amsterdam optimaal van de goedfunctionerende haven te laten profiteren. Kenmerkend voor de Amsterdamse haven is dat er een breed pakket aan diensten wordt aangeboden waardoor deze minder conjunctuurgevoelig is. Een specifieke opgave daarbij is om de economische activiteiten op duurzame wijze te combineren met andere stedelijke en regionale behoeften en claims. De ARS kan zich op hoofdlijnen vinden in de Havenvisie maar heeft een aantal punten voor verbetering. De Havenvisie richt zich in eerste instantie alleen op het Amsterdamse grondgebied van de haven. Logische verbanden (Beverwijk, Velsen, Zaandam, maar ook Almere) blijven hierdoor echter te veel buiten beeld. Daarnaast is de tijdhorizon van de Havenvisie gelijkgesteld aan die van de Structuurvisie (2020). Er spelen echter lange termijnontwikkelingen die de ontwikkeling van de haven beïnvloeden. De ARS pleit er daarom voor dat de Havenvisie de ontwikkeling van de Amsterdamse haven meer in samenhang met die van de omliggende havengebieden en bedrijventerreinen uitwerkt én dat de visie wordt voorzien van doorkijken naar de periode na II. SELECTIEVE GROEI OP BESTAAND GEBIED De haven van Amsterdam is full service, modern en goed geoutilleerd, maar ook doorvoerhaven voor onder andere grote ruimtevragers (kolen). Ten opzichte van andere havens heeft Amsterdam een aantal competitieve voordelen: snelle, klantgerichte behandeling van de goederen, nabijheid Schiphol. De Havenvisie stelt voor de verwachte groei tot 2020 (met bijna een verdubbeling in de overslag) te realiseren op bestaand havengebied. Een uitbreiding in de regio zou na 2020 kunnen plaatsvinden indien breed aanvaard wordt dat de maatschappelijke voordelen groter zijn dan de nadelen. De ARS juicht deze beslissing toe, maar wijst erop dat dit implicaties heeft voor het type haven waar naar gestreefd wordt. Amsterdam zal daarin keuzes moeten maken. De problematiek van de milieucontouren en de ontwikkelruimte zijn daarbij belangrijke aspecten. Milieucontouren De verwachte groei op bestaand gebied kan alleen opgevangen worden door een forse intensivering. Dit vraagt niet alleen grote investeringen van de ondernemingen, maar zorgt er tevens voor dat er meer activiteiten ontplooid worden op eenzelfde grondgebied. Gevolg is concentratie van milieuhinder in een beperkt gebied, terwijl de milieuhindercontouren daarvan voor een groot deel al gevuld zijn. Amsterdam moet daarin duidelijker keuzes maken door de bottlenecks voor de milieuhin- ARS-Advies over Slimme Haven, Havenvisie gemeente Amsterdam , juni

7 dercontouren weg te nemen en daarnaast selectiever te zijn in het werven van bedrijven. Minimaal moeten deze hindercontouren inzichtelijk gemaakt worden. Deze beïnvloeden namelijk ook de ontwikkelkansen in de omgeving, zoals aan de Noordelijke IJ-oever of in Teleport. Zijn er mogelijkheden om slim met deze contouren te schuiven? Verder is het de vraag of er kan worden ingezet op concentratie van havenactiviteiten in een gebied, dat wordt ingeperkt door woningbouw. Ontwikkelruimte De hoeveelheid uit te geven terreinen is beperkt. Dat geldt met name voor de natte terreinen. Om de groei mogelijk te maken zal er dus op een slimme manier met deze beperkte hoeveelheid ruimte omgegaan moeten worden. Daarvoor wordt in de Havenvisie een aantal instrumenten genoemd die nu reeds ingezet worden. De ARS pleit ervoor om dit instrumentarium meer te differentiëren, waarbij rekening gehouden wordt met de volgende aspecten: Een aanzienlijk deel van bedrijvigheid is niet havengebonden (distributie, bouwbedrijven). Door deze te verplaatsen, niet alleen naar de droge terreinen van Westpoort maar ook naar bedrijventerreinen elders in de regio, kan ontwikkelruimte voor kadegebonden activiteiten gewonnen worden. Een deel van de haven wordt gebruikt voor opslag van goederen die daarna verder naar het achterland vervoerd worden. Deze opslag zou ook dichter bij de eindbestemming kunnen, waardoor ruimte vrijgemaakt wordt. Een groot deel van de kolen dat aankomt in de haven van Amsterdam is bestemd voor de Duitse markt. Er moet gestreefd worden naar samenwerking met partijen in het achterland, waardoor deze ook in Duitsland kunnen worden opgeslagen. Welk type haven? Zoals gezegd is het onduidelijk op wat voor soort haven de Havenvisie mikt. Wel wil Amsterdam selectiecriteria toepassen voor nieuwe bedrijvigheid en uitbreiding van bestaande bedrijven. De criteria die voorgesteld worden zijn werkgelegenheid, toegevoegde waarde en duurzaamheid. De Havenvisie geeft echter niet aan hoe deze criteria gewogen worden. Zo is het de vraag hoe de voorgestelde uitbreiding van kolen en olieproducten zich tot deze drie criteria verhoudt. Te overwegen valt de (inter) nationale rol van de haven, en hiermee de verantwoordelijkheid voor de verzorging van het achterland, aan de criteria toe te voegen. Ook in Europees verband is het wenselijk te komen tot een transparant systeem van weging van verzoeken voor concessies voor de exploitatie van haventerminals. De ontwikkelingen van de wereldeconomie spelen daarbij een grote rol, onder andere wat betreft de energievoorziening. Hierover wordt echter weinig gezegd terwijl het een speerpunt zou moeten zijn. Een van de doelstellingen is het behoud van 7,5% marktaandeel in de Hamburg - Le Havre Range, uitgedrukt in volume. Als de nadruk op groei van de toegevoegde waarde (selectieve ontwikkeling) komt te liggen hoeft hier niet zondermeer aan vastgehouden te worden. III. DE HAVEN EN DE STAD Door schaalvergroting en functiescheiding zijn de stad en de haven steeds verder uit elkaar gegroeid en is het havengebied door kilometerlange barrières van de stad afgeschermd. Hierdoor is de haven letterlijk en figuurlijk ver van de beleving van de ARS-Advies over Slimme Haven, Havenvisie gemeente Amsterdam , juni

8 Amsterdammer komen te liggen. Een van de doelstellingen van de Havenvisie is de aantrekkelijkheid van de haven te stimuleren, ondermeer om bij Amsterdammers het besef van het belang van de haven te vergroten. De ARS onderschrijft dit en pleit ervoor om te zoeken naar de publieke waarden van de havengebieden en de aangrenzende gebieden. Hierbij gaat het om zaken als natuur, water, bereikbaarheid, uitzicht, historisch erfgoed, landschap, wonen en werken. De visie zou hierbij dus verder kunnen gaan dan publiekscampagnes en het aanleggen van fietsroutes en moeten zoeken naar meer interactie tussen stad en haven. De ARS doet hieronder een aantal suggesties op het gebied van de stedebouwkundige kwaliteit en functiemenging. Verder kunnen rondvaarttochten door de haven en een informatiecentrum de populariteit van de haven vergroten. Stedebouwkundige kwaliteit De stedebouwkundige kwaliteit van het havengebied is onder de maat waardoor het geen aantrekkelijk gebied voor werknemers en bezoekers is. De gebouwen spreken niet tot de verbeelding, de openbare ruimte is slechts op autoverkeer ingericht en voorzieningen zijn er niet. Op dit moment worden er voornamelijk dozen geplaatst: dicht, vierkant met enorme afmetingen. Natuurlijk kunnen we niet terug naar de tijd van de prachtige pakhuizen en veemgebouwen, maar het lijkt er op dat op dit moment geen potentieel industrieel erfgoed wordt gecreëerd. In het ruimtelijk ontwerp wordt geen rekening gehouden met zichtlijnen. Zicht op bijvoorbeeld zeeschepen of oriëntatiepunten worden geblokkeerd door nieuwe dozen. De ARS pleit voor een aantrekkelijke vormgeving en inrichting met goede oriëntatiepunten, kruispunten met voorzieningen en speciale landmarks. Er kan gewerkt worden met stepping stones, waarbij elk knooppunt vanaf Sloterdijk een eigen herkenbaar gezicht krijgt, met voorzieningen die voor een breder publiek interessant zijn. Functiemenging Functiemenging kan een rol spelen bij het aantrekkelijker maken van het havengebied. In tegenstelling tot kantoorgebieden waar monofunctioneel gebruik in toenemende mate als ongewenst wordt beschouwd, blijft de haven een eenzijdig industrie/bedrijventerrein. Gezien juist de functie van het havengebied als vestigingslocatie voor milieuhinderlijke bedrijven is een combinatie met woningbouw niet mogelijk. Maar er is veel mogelijk door menging met niet-woonfuncties. Uitgaande van de havenfunctie kunnen andere, niet hindergevoelige functies als kantoren, groen, recreatie, cultuur, sport en horeca een volwaardiger plek in het gebied krijgen. De ARS pleit er voor deze functies te concentreren op een beperkt aantal centrale plekken die per openbaar vervoer goed bereikbaar zijn. Daarbij doet de mogelijkheid voor functiemenging zich vooral voor in de droge terreinen. In het havengebied zelf zijn er echter ook kansen, zoals horeca met terras aan het water, het leggen relaties met recreatiegebieden, uitzichtpunten. Op die manier kan het voor personeel interessanter worden om in het gebied te gaan werken en voor Amsterdammers om het gebied te bezoeken. Cruiseterminal Passenger Terminal Amsterdam (PTA) op de kop van de Oostelijke Handelskade is nu de enige plek in de stad waar havenactiviteit te ervaren is. De Havenvisie is onduidelijk over de toekomst daarvan. Ook als er een nieuwe terminal bij Westpoort ARS-Advies over Slimme Haven, Havenvisie gemeente Amsterdam , juni

9 komt, pleit de ARS ervoor om PTA te behouden. Dat kan ook omdat beide terminals verschillende doelgroepen zullen hebben: Westpoort op- en afstappers vanaf Schiphol en PTA kort bezoek. IV. STRATEGIE Zeesluis Een belangrijk gegeven van de Havenvisie is de aanleg van de nieuwe zeesluis. Alle bestuurlijke inspanning is gericht op een positief besluit omtrent de aanleg, omdat Amsterdam anders onbereikbaar wordt en de doelstellingen van intensivering en herstructurering van bestaande haventerreinen niet worden gehaald. De ambities voor de haven staan of vallen dus met de komst van de nieuwe zeesluis. De argumentatie hiervoor zou worden versterkt als de Havenvisie overtuigender zou aangeven wat de effecten zijn als de nieuwe zeesluis er niet komt. Investeringsstrategie De Havenvisie noemt een hele reeks vervolgacties. Hoe deze gefinancierd gaan worden is echter onduidelijk. Een belangrijke investering van Amsterdam zal die in de nieuwe zeesluis zijn. De ARS begrijpt dat de gemeente haar onderhandelingspositie met het Rijk niet wil ondergraven door nu al aan te geven hoeveel hier vanuit de regio in geïnvesteerd moet worden, maar pleit er wel voor een globale investeringsstrategie op te nemen. Dit vergroot tevens de transparantie van de besluitvorming. Om de ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid en innovatie te stimuleren, worden twee fondsen ingesteld (beide 1 mln/jaar). Daaraan zou nog een derde fonds kunnen worden toegevoegd, namelijk een herstructureringsfonds of herontwikkelingsfonds bedoeld om de intensivering van het grondgebruik te stimuleren. Hiermee kunnen panden en terreinen worden opgekocht, die niet optimaal gebruik maken van de vestiging op schaarse terreinen aan vaarwater, zodat door heruitgifte de doelstelling van intensivering van ruimtegebruik kan worden bereikt. Een regionale lange termijnvisie De ARS kan zich in hoofdlijnen vinden in de Havenvisie maar pleit er wel voor dat er, na afronding van deze nota, met de bestuurlijke partners in de regio én het Rijk gestart wordt met het opstellen van een strategische visie voor de periode Vragen die daar bij aan de orde moeten komen zijn wat voor functies, faciliteiten en ruimtegebruik het zekerstellen van de zeehavenfunctie vergt, ook in de verdere toekomst. Ook de ruimtelijke discussie over eventuele havenuitbreidingen zou daarbij aan bod moeten komen. Mw. drs. E. Eshuis (voorzitter) Dhr. drs. H.C. Grünhagen (secretaris) ARS-Advies over Slimme Haven, Havenvisie gemeente Amsterdam , juni

10 RECENT UITGEBRACHTE PRODUCTEN VAN DE AMSTERDAMSE RAAD VOOR DE STADSONTWIKKELING Te bestellen of in te zien op NUMMER PRODUCTEN / ADVIEZEN DATUM 308 (11) Advies over Slimme Haven, Havenvisie gemeente Amsterdam juni 2008 (10) Brief over de Concept-Strategienota Surinameplein juni 2008 (09) Dvd: Naples a new approach to public transport mei (08) Advies over de Zuidas: Visie 2007 en de Programma s van Eisen mei 2008 (07) Publieksdebat over de Zuidas (& verslag) 4 april 2008 (06) Brief over Wibaut aan de Amstel, Strategie voor gebiedsontwikkeling april 2008 (05) Conclusies van het symposium 50 jaar ARS: De Topstad bereikbaar april 2008 (04) Brief over het Stedenbouwkundig Plan Driehoek Kop Java mrt 2008 (03) Brief over de OV-visie 2020/2030 Stadsregio Amsterdam jan (02) Brief over het Burgerinitiatief Stadionplein jan (01) Advies over Wonen in de Metropool Woonvisie Amsterdam tot 2020: Durf te kiezen jan (22) Symposium 50 jaar ARS: Amsterdam tussen Gisteren en Morgen, deel 2 28 nov (21) Brief over de Haalbaarheidsstudie Ferdinand Bolstraat dec 2007 (20) Brief over het Uitvoeringsbesluit Fred. Roeskestraat dec 2007 (19) Publicatie ter ere van 50 jaar ARS: Uitgebreid Amsterdam nov (18) Brief over het Metropolitane Landschap dec (17) Advies over het Discussiedocument Voorrang voor een gezonde stad okt 2007 (16) Brief over de Amsterdamse OV-visie Een enkeltje Topstad sept (15) Brief over het Stedebouwkundig Plan Archiefterrein sept (14) Brief over Beleidskader Fietsparkeren bij Publiekstrekkende Bestemmingen aug 2007 (13) Brief over Investeringsbesluit Stadionplein aug 2007 (12) Brief over de Wibautas: kansen en aanbevelingen aug 2007 (11) Brief over het Centrumgebied Amsterdam Nieuw West juni 2007 (10) Brief over Wonen: Kansen in de voorraad juni 2007 (09) Reactie op Visie op Hoofdlijnen Openbaar Vervoer in de Stadsregio juni 2007 (08) Brief over het Uitwerkingsplan Stationslocatie Lelylaan juni 2007 (07) Fietstocht & flitsdebat Wibautas juni 2007 (06) Symposium 50 jaar ARS: Amsterdam tussen Gisteren en Morgen juni 2007 (05) Gids Studiereis Hamburg apri 2007 (04) Brief over Tolhuispark mrt (03) Advies over de Strategienota NDSM-werf Oost mrt 2007 (02) Brief over planvorming Parkstad mrt (01) Advies over het Programma van Eisen Westrand Tuinen van West feb (15) Advies over het Regionaal Openbaar Vervoer: Ruimte voor RegioRail nov (14) Advies over het Leidseplein okt 2006 (13) Brief over Grote Leegkomende Gebouwen in de Binnenstad sep 2006 (12) Brief over de Welstandsnota voor Buiksloterham sep 2006 (11) Verslag symposium 24 e Ontmoeting: Bestemming AMS sep 2006 (10) Reactie op de Opdrachtformulering Quickscan Metromaterieel juli (09) Advies over de Toekomstvisie IJmeer juni 2006 (08) Reactie op het Stedebouwkundig Plan RI-O (Zeeburgereiland) juni (07) Advies over de Rode Loper: Stadsentree van Amsterdam mei 2006 (06) Publicatie lezing Tussen Structuur en Incident mei 2006 (05) Reactie op gang van zaken Rijksmonumenten (n.a.v. trap in Paleis op de Dam) apr 2006 (04) Reactie op het Stedebouwkundig Plan Amstelkwartier apr (03) Advies over de Evaluatie Richting Parkstad 2015 mrt 2006 (02) Brief over Postzegelparken mrt 2006 (01) Reactie op het Strategisch Programma van Eisen Nieuw Metromaterieel feb 2006 RECENT UITGEBRACHTE ARS-PRODUCTEN