Samenvattingen rapporten en monitor. Aviaire Influenza

Transcriptie

1 Samenvattingen rapporten en monitor Aviaire Influenza

2 INHOUDSOPGAVE 1. Samenvatting RIVM Rapport: Vogelpest Epidemie 2003: gevolgen voor de volksgezondheid Samenvatting Impact monitor Organisatie psychosociale zorg n.a.v. Aviaire Influenza onder pluimvee Samenvatting Expertisecentrum LNV rapport Sociaal-emotionele begeleiding en psychosociale hulp bij dierziektencrisis.7 4. Samenvatting LNV & Stichting Stimuland rapport Mogelijke behoefte aan nazorg MKZ gebied Heerde en inzicht in de kloof tussen hulpvraag en hulpaanbod

3 1. RIVM Rapport Vogelpest Epidemie 2003: gevolgen voor de volksgezondheid Samenvatting Naar schatting minimaal duizend mensen zijn tijdens de vogelpest epidemie in 2003 besmet met het vogelpest virus. Dat waren zowel mensen die direct in contact kwamen met besmet pluimvee, als huisgenoten van besmette personen. Het antivirale middel oseltamivir bleek te beschermen tegen besmetting, mond-neus maskers niet. Eenderde van de pluimveehouders met een geruimd bedrijf meldde stressreacties, vermoeidheid en depressieve klachten. De informatievoorziening over, en de wederzijdse bejegening tijdens de ruimingen is grotendeels goed verlopen. De grootschalige verspreiding onderstreept het belang van maatregelen tegen overdracht van het vogelpestvirus van pluimvee naar de mens bij contact met besmet pluimvee. Hoofddoel daarvan is te voorkómen dat een nieuw virus ontstaat, dat beter in staat is om de mens te infecteren en zich te verspreiden. De bestrijding van de vogelpest epidemie veroorzaakt voor veel betrokkenen onzekerheid en stress en spanningsklachten waarvoor specifieke zorg nodig is. Juiste en tijdige communicatie naar behoefte zijn daarbij cruciaal. Kort na de uitbraak van de vogelpest epidemie is een register geopend waar mensen zich konden melden met gezondheidsklachten die hiermee mogelijk verband hielden. In aanvulling daarop is een vragenlijstonderzoek gehouden. Hieraan hebben ruim 400 pluimveehouders en hun familieleden en bijna 900 personen betrokken bij de bestrijding van de vogelpest deelgenomen. Bij 500 van hen is tevens bloed afgenomen om mogelijke besmetting met vogelpestvirus te bepalen. Tevens zijn 23 interviews gehouden en is aanvullend onderzoek uitgevoerd bij 62 familieleden van 25 mensen met een vogelpest besmetting. Er meldden zich 453 personen zich met gezondheidsklachten, voornamelijk oogvliesontsteking; bij 89 van hen werd het vogelpestvirus aangetoond, waarvan 3 geen contact hadden met pluimvee maar uitsluitend met besmette personen. Antistoffen werden ook aangetroffen bij 59% van huisgenoten van bestrijders die een infectie met vogelpestvirus doormaakten. Circa 50% van de 500 onderzochte personen die tijdens de epidemie contact hadden met besmet pluimvee had antistoffen tegen het vogelpestvirus. Pluimveehouders en bestrijders leefden de preventieve maatregelen slecht na. Het antivirale middel oseltamivir beschermt tegen vogelgriep infectie en klachten. Het onderzoek kon geen beschermend effect van veiligheidsbrillen of mond-neusmaskers aantonen. De aandacht voor de begeleiding van pluimveehouders en andere betrokkenen, de informatie over en de bejegening tijdens de ruimingen hebben behoorlijk gewerkt. Extern ingehuurde dierenartsen ervoeren hun werkzaamheden vaker als emotioneel belastend dan de overige bij de bestrijding betrokken beroepsgroepen. Circa een kwart van de pluimveehouders met geruimde bedrijven heeft zorgen om het voortbestaan van het bedrijf en de sector, 16% gaf aan behoefte te hebben aan aanvullende ondersteuning, hulp of zorg vanwege de vogelpest. Voor hulp benaderden zij de specifieke agro-hulpverlening en de huisarts, en veel minder vaak de geestelijke gezondheidszorg. Het onderzoek geeft aanbevelingen voor betere bescherming en bewaking van de openbare

4 gezondheid bij volgende dierziekte epidemieën. Hoofdaanbevelingen betreffen verbetering en afstemming van organisaties en draaiboeken voor menselijke en dierlijke infectieziektenbestrijding, en verbetering van juist gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen en antivirale middelen. Het gehanteerde model voor begeleiding van getroffen pluimveehouders, communicatie over en bejegening tijdens ruimingen is een uitgangspunt voor volgende crises. Onderlinge coördinatie van verschillende hulpverlenende instanties is een aandachtspunt. 2. Impact Monitor Organisatie psychosociale zorg n.a.v. Aviaire Influenza onder pluimvee Samenvatting Op basis van de deskresearch zijn vele documenten bestudeerd, die relevant zijn waar het gaat om een grootschalige uitbraak van dierziekten. Eén van de meest in het oogspringende evaluaties daarbij is het rapport Veerkracht. Naast deze evaluatie vormen alle andere bestudeerde documenten, alsmede de afgenomen interviews de basis waarop de navolgende aanbevelingen zijn gebaseerd. Duidelijk is geworden dat de organisatie van psychosociale zorg n.a.v. dierziekte een buitengewoon complex veld te zien geeft, en dat boeren een speciale groep vormen, die specifieke aandacht vraagt als het gaat om psychosociale zorg. Ofschoon een grootschalige uitbraak van dierziekte niet als een ramp beschouwd wordt, heeft een dergelijke gebeurtenis toch alle kenmerken van een ramp in zich: soortgelijke processen en eenzelfde dynamiek. In de aanbevelingen is dan ook de bij Impact aanwezige kennis over psychosociale zorg na rampen geïntegreerd. Juist gelet op het karakter van een uitbraak van dierziekte zou de GHOR-structuur, die ten tijde van een ramp wordt geactiveerd, ondersteunend kunnen zijn aan een goed verloop van de (psychosociale) zorg aan boeren. Wanneer hierbij goed aansluiting wordt gevonden met de aan de LNV-gelieerde partijen voor agrohulpverlening, is een belangrijk probleem opgelost. Tot slot gaat het niet om een primaat voor de GHOR, maar veeleer om het goed benutten van de structuur ingeval van uitbraak van een grootschalige dierziekte. Hierdoor komt een betere verbinding, afstemming tussen de reguliere zorg en de aan LNV-gelieerde partijen tot stand. Aanbeveling 1/4: Hanteer een community-based benadering en realiseer aansluiting met de reguliere zorg Ministerie van VWS normale fase: Beschouw bij een grootschalige uitbraak van dierziekte psychosociale zorg aan getroffenen van meet af aan als een aandachtspunt, niet alleen op het uitvoerend niveau, maar ook op beleidsniveau

5 Vorm een landelijke groep van agrohulpverleners (bestaande uit onder andere SEP en pastoraal medewerkers LTO) om de hulpverleningsmethodiek i.s.m. reguliere zorg verder te ontwikkelen. Neem agrarisch maatschappelijk werkers op in het PSHOR netwerk Formuleer ook beleid voor hobbypluimveehouders in verband met de omvang van deze groep en de emotionele impact. crisisfase: Benut het LNV-veld om de psychosociale zorg bij grootschalige uitbraak van dierziekte in te vullen. Maak afspraken maken over inzet van reguliere hulpverleners bij dierziekten, zodat duidelijk wordt wat er van hen wordt verwacht. Maak daarbij gebruik van de aanwezige GHOR-structuur en de functie van RGF. Zorg voor afstemming tussen de lokale (LNV-gelieerde) netwerken enerzijds en de reguliere zorgaanbieders anderzijds. Ondersteuning vindt plaats door crisisdienst, consultatie, bijscholing en verwijzing. Stem met LNV af dat de contactpersoon in het RCC direct contact heeft met de desbetreffende RGF. Via hen wordt informatie gegeven aan agrohulpverleners en GHOR/PSHOR. Deze verspreiden de informatie binnen de zorgketen. Aanbeveling (2/4): Maak LNV verantwoordelijk voor het in gang zetten van de keten van psychosociale zorg n.a.v. uitbraak dierziekten Ministerie van LNV normale fase: Maak gebruik van lokale netwerken bij het verlenen van psychosociale zorg aan boeren; versterk deze, breng ze vanuit het ministerie in kaart, opdat de verbinding tussen centrale regie en lokale netwerken goed tot stand komt. Zorg samen met het ministerie van VWS voor financiering van de agrohulpverlening. Realiseer een ondersteunende structuur voor de ruimingen van hobbypluimveehouders. crisisfase: Activeer de keten van psychosociale zorg bij dierziekten. Stel binnen het RCC een contactpersoon aan die verantwoordelijk is voor afstemming met de RGF op het gebied van psychosociale zorg Zoek contact met de betrokken burgemeester(s) voor activering van het GHOR-netwerk en lokale netwerk. De regionale agrohulpverleners bieden zorg via het stepped care concept, waarbij zij het eerste aanspreekpunt zijn en de eerste uitvoerders van zorg. Ondersteuning vindt plaats vanuit de reguliere zorg door crisisdienst, consultatie, bijscholing en verwijzing. De regionale agrohulpverleners vallen onder het SEP-concept. Afstemming in het RCC gebeurt tussen de LNV-contactpersoon voor psychosociale zorg en iemand vanuit PSHOR (bijvoorbeeld leiderkernteam)

6 Aanbeveling (3/4): Maak afspraken over het bijeen roepen van het Interdepartementaal Beleidsteam (IBT) bij het uitbreken van een dierziekte Ministerie van BZK normale fase: Zorg voor gezamenlijke visievorming door LNV, VWS en BZK inzake de psychosociale zorg bij dierziekten Creëer duidelijkheid over rollen en verantwoordelijkheden bij dierziekten (zonder rampenstatus). crisisfase: Roep het Interdepartementaal Beleidsteam bijeen indien een dierziekte wordt geconstateerd in Nederland om de koers te bepalen en afspraken te maken. In het IBT vindt onder andere afstemming plaats over: het inschakelen van het GHOR-netwerk. communicatie naar partijen gelieerd aan de betrokken ministeries van LNV, VWS en BZK (zoals gemeenten en zorginstellingen) Zet het GHOR netwerk in bij grootschalige uitbraak van dierziekten / sluipende crises. Verschaf duidelijkheid over de rol van RGF en GHOR bij dierziekten. Aanbeveling (4/4): Toets onderstaande gewenste hulpverleningsorganisatie, inzake psychosociale zorgverlening n.a.v. uitbraak dierziekten (crisisfase) in een expertmeeting Ministerie LNV Ministerie VWS 1 Interdepartementaal Ministerie BZK 3 2 Regionale Crisis Centrum Contactpersoon Zorgketen 6 RGF/GGD GHOR/PSHO 5 Burgemeester/ Gemeente 0 = verwijst naar de processtap SEP 4 Agrohulpverleners Zorgverleners Boerengemeenschap LTO SEBA 8 GGZ Maatschappelijk Geruimde Bedrijven Pastoraal Huisartsen Ministerie gelieerde Tijdelijk (crisis)orgaan Doelgroep - 6 -

7 3. Expertisecentrum LNV Rapport: Sociaal-emotionele begeleiding en psychosociale hulp bij dierziektencrisis Aandacht- en verbeterpunten voor de draaiboeken Verantwoordelijkheid voor acute hulp en nazorg Het ministerie van LNV richt zich tot nu toe bij de bestrijding en beheersing van dierziektencrisis op de veterinair-technische aspecten. De impact van de getroffen maatregelen reikt verder; levensomstandigheden van agrarische gezinnen worden ingrijpend getroffen en verstoren de gemoedsrust van zowel getroffen als betrokken LNV-medewerkers. Beide groepen kunnen dientengevolge in sociaal-emotionele problemen geraken, die in sommige gevallen zodanig verergeren dat psychosociale hulp noodzakelijk is. LNV dient oog te hebben voor deze sociaalemotionele en psychosociale problemen die kunnen ontstaan ten gevolge van het uitbreken van een dierziektencrisis en dient haar verantwoordelijkheid in deze te nemen. Aandachtspunt is hoever deze verantwoordelijkheid voor het treffen van begeleiding en hulp reikt, tijdens en na de crisis. Met name op het vlak van nazorg is dit nog niet scherp in beeld en hierop is nog geen beleid geformuleerd. Aansturing en afstemming hulpverleningsketen Om passende sociaal-emotionele begeleiding psychosociale hulp te bieden, dient nagedacht te worden over de gewenste hulpverleningketen. Hoe ziet deze eruit en wie zet de keten in gang. Daarbij is oog nodig voor wat passend is voor de agrariër en zijn gezin en voor LNV. Aandachtspunten daarbij zijn: Er kan onderscheid gemaakt worden tussen lichte en zware problemen, de scheidingslijn tussen sociaal-emotionele problemen en psychosociale problemen is niet zo gemakkelijk te trekken maar belangrijk is oog hebben voor sociaal-emotionele begeleiding, en door kunnen verwijzen in geval psychosociale hulp noodzakelijk is. Het blijkt dat de agrarische bevolking niet gemakkelijk te bereiken is door de reguliere hulpverlening. Dit vraagt aandacht bij het matchen van hulpvraag en aanbod. De hulpverleningsketen kent een agrarische en een reguliere hulpverleningscomponent. Bij agrarisch kan gedacht worden aan de begeleiding en hulp door SEP Veehouderij, THD-A, ZOB, initiatieven van regionale landbouworganisaties. Bij regulier gaat het om de begeleiding en zorg door huisartsen, dominees en pastores, algemeen maatschappelijk werk, GGD en RIAGG. Het project SEBA is een initiatief van het AMW, maar richt zich specifiek op agrariërs en kent een niet-reguliere benadering. De hulpverleningsketens GHOR en PSHOR geactiveerd/opgeschaald bij rampen, en niet bij dierziektencrisis. Daar tegen over staat dat er wel degelijk een behoefte bestaat aan begeleiding en hulp door o.a. huisartsen en AMW en in acute situaties ook door het RIAGG. LNV en VWS dienen te onderzoeken wat er wel en niet gerealiseerd kan worden op dit vlak ten tijde van een dierziektencrisis. O.a. moet onderzocht worden of de rampen structuur ten tijde van dierziektencrisis in werking kan worden gezet. Bij VWS bestaat wel een behoefte om meer zicht te krijgen op de agrarische hulpverlening en het daarbij behorende netwerk. Voor LNV is het belangrijk om in de normale fase aandacht te besteden aan onderhoud van dit netwerk. De aansluiting tussen het agrarische circuit en de reguliere hulpverlening is al niet optimaal in normale situaties. In crisissituaties wordt dit problematisch

8 LNV en VWS dienen in gezamenlijk overleg helderheid te creëren wie wanneer initiatieven neemt om de beide ketencomponenten aan te sturen, wie verantwoordelijk is tijdens en na de crisis (dit met oog op monotoring en nazorg). Dit dient vastgelegd te worden in de LNV hand- en draaiboeken. Optimaliseren agrarische begeleiding en hulpverlening Tijdens de vogelpest crisis is er aanbod geweest vanuit SEP Veehouderij, THD-A, landelijke en regionale landbouworganisaties. In de hand- en draaiboeken is niet vastgelegd welke organisatie, wanneer ingeschakeld worden en welke rol zij potentieel kunnen vervullen. Dit geld specifiek in relatie tot de RCC/RIC structuur (de begeleiding door SEP-medewerkers voor geruimde boeren) en de rol van de THD-A ten opzichte van LNV-loket en RIC, namelijk een luisterend oor en informatielijn voor breed publiek. De continuïteit van begeleiding en hulp door bijvoorbeeld THD-A, SEP Veehouderij is een aandachtpunt aangezien beide organisaties deels op (LNV-)projectsubsidies draaien. Dit geldt ook voor het project SEBA (VWS-pojectsubsidies). Tenslotte is onduidelijk en niet vastgelegd welke rol de agrarische hulpverlening speelt in de nazorgfase. Bovenstaand punt kan ook opgepakt worden in het kader van een bredere discussie onder de begeleiding van agrariërs en hun gezinnen in processen van reconstructie, transitie en bedrijfsbeëindiging (zie Vitaal en Samen, Beleidsprogramma LNV ; project Van Crisis naar Kans). Verbeteren en versterken relatie LNV-VWS Tijdens de vogelpest crisis is gebleken dat de werkwijze, taal en cultuur van LNV en VWS niet goed op elkaar aansluiten. Voor beide departementen kan het waardevol zijn zich te verdiepen in elkaars cultuur, de perceptie van crisissen en management en hoe betere samenwerking gerealiseerd kan worden. Dit kan opgepakt worden in de normale fase, niet-crisistijd. Het sociale gezicht en geheugen van LNV De regionale beleidsdirecties, in het bijzonder de directies Oost en Zuid, hebben veel ervaring opgedaan met bestrijden en beheersen van dierziektencrisis. Ook op het vlak van sociaalemotionele begeleiding beschikken zij inmiddels over de nodige relaties en netwerken en zij weten deze vlot te mobiliseren en te benutten (ondanks het ontbreken van draaiboekeninformatie). Aandachtspunt is in hoeverre de andere regionale directies hiertoe in staat zijn. In de normale fase zouden alle directies kunnen investeren in het aanleggen van een zogenaamde sociale kaart van hulpverlening landelijk en in de regio s. Het blijkt dat psychosociale problematiek niet alleen het gevolg van een crisis is. Liberalisering van markten, transitie- en reconstructieprocessen, opeenstapeling van wet- en regelgeving kunnen leiden tot psychosociale problemen bij agrariërs en hun gezinnen ( druppel-effect ). LNV dient zich hier meer rekenschap van te geven, met name als beleid neerslaat in oudcrisisgebieden. Het wordt LNV kwalijk genomen als ze (te) snel vergeet dat er crisis was. Binnen LNV is weinig aandacht voor monotoring op dit vlak Hoe vergaat de agrariërs en hun gezinnen na de crisis. Dit kan een aandachtspunt zijn in de monotoringopdracht aan het Sociaal Cultureel Planbureau met betrekking tot de Sociale Staat van het Platteland (zie Vitaal en Samen, Beleidsprogramma LNV )

9 Concrete verbeterpunten draaiboeken Om te voorzien in deze leemtes en manco s kunnen de handboeken voorzien worden van een hoofdstuk Sociaal-emotionele begeleiding en psychosociale zorg en kunnen de beleids- en uitvoeringsdraaiboeken op relevante onderdelen aangepast worden met concrete acties. De draaiboeken MKZ en Al zijn heel verschillend van opzet en aard. Het MKZ-draaiboek biedt betere aanknopingspunten om acties op te nemen gericht op het opstarten van sociaalemotionele begeleiding en psychosociale hulp dan het Al-draaiboek. Suggesties ter verbetering van de hand- en draaiboeken zijn: Toevoegen van regionale hulpverlenende instanties als GGD, RIAGG, en AMW aan de bezetting van de regionale crisisstaf. Toevoegen van een deskundig sociaal-emotionele begeleiding aan de klankbordgroep. Dit kan een vertegenwoordiger zijn van een organisatie als SEP Veehouderij, SEBA en AMW. Het aangaan en onderhouden van externe crisisrelaties met VWS, IvP, COT, Impact. Nagaan van relevante draaiboeken bij collega-departementen en lagere overheden waarin aandacht besteed wordt aan de organisatie van sociaal-emotionele begeleiding en psychosociale hulp. Het aangaan en onderhouden van relaties met agrarische en reguliere hulpverlenende organisaties op provinciaal en regionaal niveau zoals SEP Veehouderij, SEBA, THD-A, AMW, verenigingen van huisartsen, kerkelijke instanties in niet-crisistijd. Benutten van deze relaties en netwerken ten tijde van crisissen. Aangeven welke organisaties over adviseurs en begeleiders beschikken op sociaalemotioneel en psychosociaal vlak en waar en wanneer zij bij de crisis (-organisatie) ingezet worden. Een hulpmiddel daarbij is het bijhouden van een zogenaamde sociale kaart en hulpverlening landelijk en per regio. Telefonische hulpdiensten moeten vlot opgestart worden na het uitbreken van de crisis. Verschillende vormen van telefonische dienstverlening zijn noodzakelijk: voor technische informatie (bijv. LNV-loket), voor te ruimen bedrijven (via RIC-lijn gekoppeld aan SEPlijn), voor een luisterend oor voor wie dat maar nodig heeft (THD-A). Opnemen klantvolgsysteem RIC. Het klantvolgsysteem zoals dit tijdens de vogelpest is opgezet en heeft gewerkt, dient uitgewerkt te worden in het communicatiedraaiboek. Binnen het opleidingsplan crisismanagement aandacht besteden aan het omgaan met sociaal-emotionele en psychosociale problemen (zowel van eigen medewerkers als getroffenen). Training van de medewerkers van de RVV en AID die de ruiming uitvoeren is belangrijk. Deze training moet niet alleen gericht zijn op technische handelingen, maar ook op communicatie en houdingsaspecten

10 4. LNV & Stichting Stimuland Rapport: Mogelijke behoefte aan nazorg MKZ gebied Heerde en inzicht in de kloof tussen hulpvraag en hulpaanbod. Conclusies en aanbevelingen Uit de gevoerde gesprekken en gegevens uit rapporten worden in dit hoofdstuk een aantal conclusies en aanbevelingen gedaan. Hiermee hopen we een aanzet te geven tot een structurele aanpak van psychosociale problematiek als gevolg ven een dierziektencrisis in de agrarische sector en in het algemeen. Daarnaast benadrukken we het belang om de ontstane problematiek als gevolgd van de MKZ-crisis te erkennen en daarmee het verwerkingsproces voor gedupeerden mogelijk te maken. Bij dit onderzoek is de volgende driedeling gehanteerd: 1. behoefte aan nazorg 2. Ervaren knelpunten 3. Verdere acties c.q. wat moet er nog gebeuren De Kloof Tijdens het onderzoek naar de behoefte aan nazorg als gevolg van de MKZ-crisis in 2001, kwam telkens weer de tegenstelling ter sprake tussen de veronderstelde behoefte aan hulp en het voorhanden zijnde hulpaanbod. Uit de interviews zijn de volgende conclusies te trekken: 1. Nazorg Uit de interviews blijkt niet een specifieke hulpvraag bij bewoners uit de regio Epe/Heerde. Er wordt door alle geïnterviewden wel bevestigd dat er psychosociale problematiek is, maar er wordt ook gesteld dat men er niet of nauwelijks mee in contact komt en er worden geen aantallen genoemd. De hulpvraag wordt als diffuus gedefinieerd en een concreet hulpaanbod is dus moeilijk te maken. Wat lijkt te gebeuren is dat een (onbekend) aantal schrijnende situaties representatief wordt voor de huidige situatie van gedupeerden van de MKZ-crisis. Er blijft een schijnbare tegenstrijdigheid in de veronderstelde psychosociale problematiek en de aangetoonde psychosociale problematiek. Vanuit de psychologie wordt aangetoond dat ten tijde van crisis allerlei processen, mechanismen en reacties voorkomen. In combinatie met de aard van de agrarische bevolking en de complexiteit van de situatie is het zeer aannemelijk dat er wel degelijk een groep mensen getraumatiseerd is en dat deze groep zich terug getrokken heeft op het erf. Cijfers uit het onderzoek Veerkracht geven dat ook aan. Om deze groep op te sporen en een analyse te kunnen maken van de situatie en de heersende problematiek zal er gerichte actie ondernomen moeten worden. Door deze groep in beeld te brengen ontstaan wellicht ook nieuwe inzichten ten aanzien van adequate hulpverlening aan agrariërs. De psychosociale gesteldheid van agrarische bewoners is mede door de MKZ-crisis onevenwichtig. Door de complexiteit van de situatie waarin boeren en hun gezinnen verkeerde, was en is de verhouding tussen draagkracht en draaglast uit balans. MKZ heeft als katalysator gewerkt. Extra zorg voor deze bevolkingsgroep lijkt op zijn plaats. Dat betekent niet dat er de wens of de behoefte is geconstateerd om extra aanbod te ontwikkelen. Sterker nog: Daar hebben we (boeren) nu geen behoefte meer aan. Het ontwikkelen van een nieuw hulpverleningsaanbod werd door een van de geïnterviewde personen omschreven als het willen creëren van een behoefte

11 2. Knelpunten In de gesprekken wordt meermalen het belang benadrukt van het inschakelen van mensen uit de eigen omgeving en gebruik te maken van lokale netwerken. Het Algemeen Maatschappelijk Werk wordt door agrariërs gezien als instantie die namens de overheid hulp komt bieden, mede uit eigen belang. Daardoor ontstaat een drempel om hulp te vragen bij het AMW. Een eigen plaats creëren binnen de agrarische sector in de eigen regio is dan ook voorwaarde om vertrouwd en geaccepteerd te worden. Dit geldt zowel ten tijde van een crisis als ook onder normale omstandigheden. Boeren herkennen zich onvoldoende in het algemene professionele hulpaanbod. Dat pleit ook voor het gebruik maken van plaatselijke organisaties en personen. Vertrouwen is een belangrijke voorwaarde om hulp te vragen en vertrouwen kun je niet afdwingen, dat moet groeien. De manier waarop het AMW zich profileert is van invloed op de mare waarin de geboden hulp geaccepteerd wordt. Bekendheid van de organisatie c.q. de hulpverleners in de regio en het feit dat de organisatie een vast (bekend) onderdeel is van het netwerk is een belangrijke voorwaarde of en zo ja in welke mate men ingeschakeld wordt door agrarische gezinnen om hulp. Het bieden van hulp moet je als maatschappelijk werk gegund worden. Er kan een groot wantrouwen geconstateerd worden ten opzichte van de landelijke overheid. Herstel van vertrouwen is een voorwaarde om als overheid en sector c.q. agrariërs verder samen te werken. Het ontbreken van informatie met betrekking tot aanpassing van het draaiboek bijvoorbeeld maakt dat agrariërs van het meest negatieve scenario uitgaan. De communicatie tussen de overheid en agrariërs verloopt zeer stroef. Dit basiswantrouwen blokkeert een positieve opstelling van agrariërs naar zowel de overheid als naar de hulpverlening. Erkenning door de rijksoverheid van de problematiek van de agrariërs is daarbij een voorwaarde. Er is onduidelijkheid en ontevredenheid met betrekking tot de besteding van de z.g. MKZ gelden. Dit geldt zowel voor de mate waarin bewoners betrokken worden bij het bepalen van de besteding, als voor de bepaling van de keuzes voor de doelstellingen van de gefinancierde activiteiten. De besteding van de gelden bestemd voor de regio, moeten ook in en door de regio gedragen worden. Pas dan zullen/kunnen de effecten een revitaliserend karakter hebben. 3. Acties: Wat moet er gebeuren? a. Versterken van de signalerende functie van de verschillende hulpverlenende partijen. Door het versterken van het eigen netwerk en door als hulpverleners meer samen te werken met erfbetreders, aanbod ontwikkelen richting erfbetreders. Bij het opsporen van mensen met een hulpvraag zou meer gebruik gemaakt moeten worden van het eigen netwerk en van bekenden. De z.g. erfbetreders kunnen hier een sleutelrol spelen. Het kanaliseren van deze signalen moet wel georganiseerd worden (ervaringen binnen het project Zorg om Agrariërs Stichting Stimuland ). De opstelling van de instelling voor Maatschappelijk Werk in Friesland door bewust wel in het gebied actief te zijn, maar dat te doen d.m.v. op de achtergrond te faciliteren (consultatiefunctie), blijkt een opstelling die boeren ruimte geeft om zich rechtstreeks te melden. Deze aanpak lijkt goed te werken. Uit de ervaringen in Friesland blijkt dat een bescheiden, indirecte maar duidelijke opstelling zowel tijdens als na de crisis zijn vruchten afwerpt. Het Maatschappelijk Werk wordt er steeds meer rechtstreeks benaderd door

12 hulpvragers uit de agrarische sector, hoewel ook hier het aantal hulpvragen niet groot is. b. Werken aan herkenbaarheid van de hulpverlening binnen de agrarische sector De rol van het Maatschappelijk Werk moet in het voortraject c.q. het dagelijks leven zichtbaar en herkenbaar zijn. Daarmee wordt bewerkstelligt dat ten tijde van een crisis en tijdens het nazorgtraject de organisatie een geaccepteerde en actieve rol kan hebben in de hulpverlening naar agrariërs en hun gezinsleden. c. Openheid en communicatie ten aanzien van voornemens en wijzigingen/aanpassingen door de overheid Ondermeer d.m.v. aanpassing van en openheid over het LNV-draaiboek MKZ met maximaal gebruik van lokale en regionale kennis, kunde en netwerk; structureel aandacht voor de psychosociale aspecten; Bestaande lokale en regionale netwerken van hulp- en dienstverlening erkennen, ondersteunen en gebruiken. LNV-Oost zou in niet-crisistijd actief kunnen inzetten op het onderhouden en versterken van het netwerk, bijvoorbeeld door halfjaarlijks een afstemmingsoverleg te organiseren met bijv. AMW, GGD, kerken, LTO Noord, etc. Hiermee draagt LNV-Oost ook bij aan de (h)erkenning van psychosociale en sociaal-emotionele problematiek. d. Erkenning psychosociale en sociaal-emotionele problematiek Vertrouwen in de overheid herstellen d.m.v. erkenning van problematiek en gemaakte fouten als een gebaar van de overheid dat betrokkenen serieus genomen worden Met behulp van een gerichte nabel-actie, uitgevoerd door bijvoorbeeld het AMW en de kerken, kan in beeld gebracht worden waar de problematiek zodanig is dat agrariërs uit zichzelf geen hulp zoeken. In overleg kan alsnog zorg verleend worden op basis van bestaand aanbod. Door middel van deze actie realiseert het AMW mede punten genoemd onder de eerste twee (a & b) aanbevelingen! e. Bijdragen aan revitalisering door middel van inzet van (MKZ) gelden Bijdragen aan de revitalisering van de regio met inzet van (MKZ) gelden. Hiermee kan geholpen worden om alternatieven te ontwikkelen en het geeft positieve energie. Maak gebruik van de kracht van de samenleving en bevorder de saamhorigheid. De bewoners ban de met MKZ getroffen gebieden, lokale organisaties en instanties, samen met de overheid laten beslissen waar de (MKZ) gelden voor ingezet worden. Door een aanbod aan de mensen in de regio, om alsnog aan te geven of en zo ja wat men nodig heeft, zowel materieel als (psycho)sociaal zal het vertrouwen in de overheid mede herstellen