Helder Advies. Weet waar je staat De rol en positie van de adviesraad Wmo. bureau voor vraagsturing en gebruikersperspectief. Groningen, Juli 2008

Transcriptie

1 Helder Advies bureau voor vraagsturing en gebruikersperspectief Weet waar je staat De rol en positie van de adviesraad Wmo Groningen, Juli 2008 Helder Advies Zorgbelang Groningen

2 Colofon Deze aanvulling Weet waar je staat is een uitgave van Programma Lokaal Centraal van Zorgbelang Groningen in samenwerking met Helder Advies Samenstelling: Maritha Ackerman en Renate van Peet Eindredactie: Renate van Peet Tekstbijdragen: Anneke Helder (hoofdstuk 1), Maritha Ackerman (hoofdstuk 2) en Renate van Peet Groningen, Juli 2008 Contactgegevens Programma Lokaal Centraal Zorgbelang Groningen Sandra Hogewerf Projectleider Lokaal Centraal Zorgbelang Groningen Telefoon: Hoendiep 95, 9718 TE Groningen Contactgegevens Helder Advies, bureau voor vraagsturing en gebruikersperspectief Anneke Helder Hofstede de Grootkade KB Groningen Tel: Fax: Helder Advies en Zorgbelang Groningen Het gebruik van teksten is toegestaan, mits de bron duidelijk wordt vermeld. Weet waar je staat, juli

3 Inhoudsopgave Inleiding Theorie rol en positie adviesraad Wmo... 4 Inleiding... 4 Wettelijk kader... 4 Legitimering... 5 Invulling rol/positie adviesraad Wmo Verslag themabijeenkomsten Bronnen en verder lezen Eigen aantekeningen...13 Weet waar je staat, juli

4 Inleiding Voor u ligt Weet waar je staat, de vierde aanvulling op het Handboek Wmo van Zorgbelang Groningen. Deze aanvulling bevat allereerst theorie over de rol en positie van de adviesraad Wmo. Deze theorie is overgenomen uit de reader Weet waar je staat van Anneke Helder (bureau Helder Advies). De reader van Anneke Helder is gebaseerd op het boek Communicatie met de achterban: basis voor een invloedrijke OR van mw. P. de Vries, mw. M.L. der Kinderen en drs. W. Dolmans. Daarnaast bevat deze aanvulling het verslag van de themabijeenkomsten Weet waar je staat. Deze bijeenkomsten vonden plaats in mei Ze werden georganiseerd door Zorgbelang Groningen en stonden onder leiding van Anneke Helder. Tot slot zijn verwijzingen naar verdere informatie over dit onderwerp opgenomen. Deze aanvulling hoort thuis achter tab 4 (Burgerparticipatie Wmo) van het Handboek Wmo. Weet waar je staat, juli

5 1. Theorie rol en positie adviesraad Wmo Inleiding De meeste leden van een adviesraad Wmo hebben inmiddels enige ervaring met de werkzaamheden van de adviesraad. Daarom breekt zo langzamerhand het moment aan om met elkaar dieper in te gaan op de rol en de positie van een adviesraad Wmo. Hoe liggen de verhoudingen met de gemeente en met de achterban? Wat zijn onze opvattingen daarover? Wat willen wij als raad? Zijn wij een volgende adviesraad of willen wij zelf deels de agenda van de gemeente bepalen? Maar hoe dan bepaalde keuzes te maken en prioriteiten te stellen? En op basis waarvan? Hebben we voldoende contacten met alle burgers? Hoe kunnen we ons laten informeren door burgers? Deze en andere vragen zijn in de provincie Groningen in themamiddagen aan bod gekomen. De hiernavolgende theorie is bedoeld als voeding voor de discussie in adviesraden Wmo over hun rol en positie, een discussie die elke raad zou moeten voeren. De theorie geeft geen antwoord op bovenstaande vragen. Iedere adviesraad Wmo zal de vragen anders beantwoorden en dat moet ook. De antwoorden hangen onder meer af van de mogelijkheden van de raad, van de ruimte die de gemeente laat en van de ervaring van de leden van de adviesraad Wmo. Immers: na een aantal jaren werken, is het goed mogelijk dat u uw rol heroverweegt en tot andere conclusies komt over uw rol. Wettelijk kader De Wmo is een kaderwet waarbij de invulling van de wet veel beleidsvrijheid geeft aan gemeenten. Vanuit deze filosofie is ook niet strak vastgelegd hoe de burgerparticipatie vorm moet krijgen. De manier waarop de gemeente burgerparticipatie uitvoert, bepaalt de gemeente zelf. Dit bij voorkeur in samenspraak met de burgers. De landelijke overheid heeft wel aangegeven op welke momenten burgers in ieder geval betrokken moeten zijn bij het gemeentebeleid. Beleidsplan Wmo De gemeente is verplicht iedere vier jaar een beleidsplan Wmo voor de komende vier jaar vast te stellen. De gemeente is wettelijk verplicht in een vroeg stadium burgers te betrekken bij de ontwikkeling van dit beleidsplan. Hoe de gemeente dat doet, is niet vastgelegd. De gemeente kan daar zelf een vorm voor kiezen. Daarnaast is de gemeente verplicht jaarlijks bij de burgers te evalueren waar het beleid of de uitvoering daarvan verbeterd moet worden. Ook hier is de gemeente vrij om de vorm van evaluatie zelf te kiezen. De gemeente is dus wel verplicht om de burgers te raadplegen, maar is niet verplicht de adviezen van de Wmo-raad op te volgen. De gemeenteraad maakt daarbij de eigen afwegingen en kan daarbij andere overwegingen hebben dan een adviesraad Wmo. Weet waar je staat, juli

6 Communicatieplan gemeente Sommige gemeenten hebben een trajectplan of communicatieplan waarin exact staat beschreven wie ze wanneer willen betrekken bij de ontwikkeling van beleid. Dit is een goede informatiebron voor de Wmo-raad; daarin kunt u zien wanneer de gemeente van plan is de adviesraad te betrekken. Legitimering Hoe kunt u ervoor zorgen dat u een echte gesprekspartner bent voor de gemeente? Dat de gemeente niet om u heen kan en ook waarde hecht aan uw adviezen? Positie adviesraad Wmo: tussen gemeente en achterban De Wmo-raad is niet een op zichzelf staand orgaan. De raad heeft altijd te maken met andere partijen; is daar ook afhankelijk van voor informatie. De andere partijen zijn enerzijds de gemeente en anderzijds de achterban. De Wmo-raad adviseert de gemeente op alle onderwerpen in de negen prestatievelden van de Wmo (in Groningen 10). Daarvoor heeft de Wmo-raad informatie nodig van de gemeente. Bijvoorbeeld over wanneer welk onderwerp in de gemeenteraad wordt besproken en welke achtergrondinformatie er bij de bepaalde onderwerpen beschikbaar is. De andere partij voor de adviesraad Wmo is de achterban. De achterban is een moeilijk hanteerbaar begrip voor een adviesraad. Want wie is die achterban? Zijn dat alle burgers? Maar hoe spreek ik alle burgers aan? Hoe vang ik signalen op van de burgers? Wederzijdse afhankelijkheid Beide partijen zijn in zekere zin ook afhankelijk van elkaar. De burger wil via de adviesraad Wmo invloed uitoefenen op het gemeentebeleid. De burger wil ook graag resultaten zien die de adviesraad Wmo heeft behaald. De gemeente (in al zijn geledingen) wil enerzijds voldoen aan de wettelijke verplichting, maar wil anderzijds draagvlak hebben voor bepaalde besluiten. De gemeente is geïnteresseerd in de mening, opvattingen en ideeën van de burger. Zowel de gemeente als de burger komen zo uit bij de adviesraad Wmo. Wil een adviesraad een rol van betekenis kunnen spelen, dan zal de raad de belangen van beide groepen met elkaar moeten verbinden. Een extra moeilijkheid daarbij is, dat er binnen de grote groep achterban ook tegenstrijdige belangen kunnen spelen. Dat vraagt van de Wmo-raad een eigen standpunt gebaseerd op een gemeenschappelijke visie. Het klinkt misschien vreemd, maar niemand is geïnteresseerd in een Wmo-raad als zelfstandige organisatie. De gemeente is geïnteresseerd in de adviesraad Wmo zolang de raad contact houdt met de burgers en namens groepen burgers kan spreken. De burgers krijgen en houden interesse als de adviesraad in staat is het gemeentelijke beleid te beïnvloeden. De manier waarop de adviesraad Wmo het contact organiseert met burgers en de gemeente kan op verschillende manieren, maar kent ook opeenvolgende fases. Dit is afhankelijk van de ruimte die de gemeente biedt en de kracht van de Wmo-raad. Verlies van contact met één van de partners, zal automatisch leiden tot verlies van contact met de andere partner. Het volgende model laat zien hoe de verhoudingen liggen. Weet waar je staat, juli

7 Burger Adviesraad Wmo Gemeente Model krachtenveld van de medezeggenschap (bron mw. P. de Vries, mw. M.L. der Kinderen, drs. W. Dolmans) Invulling rol/positie adviesraad Wmo Als duidelijk is dat u zowel goede contacten moet onderhouden met de gemeente als met alle geledingen van de bevolking, dan is het goed te bepalen in welke mate u die contacten onderhoudt. Dit bepaalt u niet voor de eeuwigheid, het is zinvol om dit jaarlijks met elkaar te evalueren en vast te stellen of u niet een andere vorm van participatie wilt. Voor iedere adviesraad Wmo is het raadzaam om met elkaar te discussiëren over de mate van invloed die u nu kunt of wilt uitoefenen en hoe u dat voor de komende jaren wilt. Globaal zijn er twee manieren om uw rol als adviesraad Wmo in te vullen: u kunt kiezen voor een proactieve houding: dat betekent dat u zelf thema s en onderwerpen aandraagt bij de gemeente en zelf al standpunten bepaalt voordat de gemeente haar beleidsplan klaar heeft; u kunt ook kiezen voor een reactieve houding; dit betekent dat u reageert op thema s en onderwerpen die de gemeente aandraagt. U reageert op beleidsnotities die door de gemeente zijn geschreven. Adviesraden Wmo blijken bewust of onbewust wel een keus te maken voor de proactieve of voor de reactieve rol. Een proactieve adviesraad Wmo is in een vroeg stadium van beleid betrokken en helpt ook mee aan de vorming van beleid. Een reactieve Wmo-raad denkt mee in latere stadia van beleidsvorming, waardoor de raad zich dan meestal beperkt tot het reageren op reeds uitgewerkte voorstellen van de bestuurder. Beide rollen hebben eigen vooren nadelen. Vier typen adviesraden Wmo Er zijn vier typen Wmo-raden te onderscheiden, twee reactieve en twee proactieve: de volgende of reactieve adviesraad Wmo; de procedurele adviesraad Wmo; de overtuigende adviesraad Wmo; de samenwerkende of proactieve adviesraad Wmo. Weet waar je staat, juli

8 Startende Wmo-raden zijn bijna altijd reactieve raden. In het begin is het zoeken naar de juiste verhoudingen, het inrichten en organiseren van de raad en het zoeken naar een balans. Na verloop van tijd kan een adviesraad Wmo groeien naar een andere vorm van medezeggenschap. Deze wens om op een andere manier medezeggenschap vorm te geven, moet wel opgenomen worden in het werkplan. Het vraagt andere activiteiten dan alleen reageren op voorstellen. Elke vorm kent specifieke relaties met enerzijds de achterban en anderzijds de gemeente. In geen enkel type zult u zich helemaal herkennen. Het gaat erom waarin de adviesraad Wmo zich het meest herkent en welk type raad u het liefste zou willen zijn. De Wmo-raad bepaalt gezamenlijk wat er aan voorwaarden nodig is om tot het gewenste type raad te komen of dit juist te blijven. Factoren als tijd, combinatie met het werk en interesse spelen hierbij een belangrijke rol, evenals de uitkomsten van de achterbanraadpleging. Reactieve rol Een adviesraad Wmo die besloten heeft een reactieve rol te willen spelen in de medezeggenschap, zal zich in de praktijk niet sterk bezig houden met het maken van beleid. De adviesraad zal eerder proberen het beleid dat de gemeente voorlegt bij te sturen en vooral een aantal voor de achterban belangrijk thema s uit te onderhandelen. Proactieve rol Een adviesraad Wmo die ervoor kiest een meer proactieve rol te spelen, zal juist vroeg willen worden betrokken bij beleidsvorming en daartoe ook een visie hebben op de eigen rol en wat te willen bereiken. Invloed op de strategie van de organisatie en voorstellen doen waarbij zowel organisatie als werknemers voordeel hebben, passen goed bij een proactieve adviesraad. De activiteiten die behoren bij de verschillende typen adviesraden Wmo worden in de volgende tabellen weergegeven. De volgende adviesraad Wmo De achterban ziet de adviesraad Wmo als een gezellige club; vindt dat de adviesraad Wmo niets te vertellen heeft; heeft geen idee waar de adviesraad Wmo voor staat. De adviesraad Wmo is zelf niet goed georganiseerd; maakt niet zelf afspraken met de gemeente; heeft geen eigen visie of werkplan. De gemeente vindt dat de functie van de adviesraad Wmo is om info door te geven aan de achterban; stelt initiatieven van de adviesraad Wmo niet op prijs; beslist vaak zonder de adviesraad Wmo te betrekken; overlegt met ander burgergroepen als het uit komt. Weet waar je staat, juli

9 De degelijke/procedurele adviesraad Wmo De achterban signaleert dat de adviesraad Wmo vertraagt wat niet tegen te houden is; weet niet precies wat de adviesraad Wmo doet en inhoudt. De adviesraad Wmo reageert vooral op vragen en voorstellen; stelt niet zelf prioriteiten en heeft geen eigen agenda en werkplan; wacht op wat de gemeente aandraagt; houdt vast aan procedures. De gemeente geeft laat informatie; betrekt de adviesraad Wmo als het beleidsvoorstel al helemaal is uitgewerkt. De overtuigende/provocatieve/ludieke adviesraad Wmo De achterban weet wat de adviesraad Wmo doet; vindt de adviesraad Wmo een behartiger van zijn belangen; versterkt de Wmodeskundigheid; ziet dat de adviesraad Wmo met succes beleid beïnvloedt. De adviesraad Wmo neemt initiatieven, ontwikkelt visie op onderwerpen; toont kracht naar de gemeente wat zich uit in acceptatie van de specifieke deskundigheid van de adviesraad Wmo; toont zelforganisatie. De gemeente laat ruimte voor initiatieven van de adviesraad Wmo en ziet de meerwaarde daarvan; maakt gebruik van de adviesraad Wmo voor het creëren van draagvlak. De samenwerkende adviesraad Wmo De achterban heeft intensief contact met de adviesraad; vindt dat ze goed wordt geïnformeerd; vindt dat de adviesraad Wmo een zelfstandige factor is in de beleidsontwikkeling. De adviesraad Wmo heeft een eigen visie ontwikkeld op het beleid van de gemeente en de beïnvloedingsrichting; heeft brede netwerken in de gemeente en onder de burgers; is in de rol geaccepteerd door de achterbanorganisaties. De gemeente ziet de adviesraad Wmo als partner bij het ontwikkelen van beleid; waardeert en steunt de initiatieven van de adviesraad Wmo. Weet waar je staat, juli

10 2. Verslag themabijeenkomsten In dit hoofdstuk vindt u het verslag van de themabijeenkomsten Weet waar je staat over de rol en de positie van adviesraden Wmo. Deze bijeenkomsten vonden plaats in 2008 op 19 mei in Zuidhorn, op 21 mei in Winsum en op 27 mei in Muntendam. De bijeenkomsten werden georganiseerd door Zorgbelang Groningen en stonden onder leiding van Anneke Helder van Helder Advies, bureau voor vraagsturing en gebruikersperspectief. De deelnemersgroepen waren verschillend samengesteld. Mede hierdoor maakte het thema in iedere groep weer andere discussies los en was iedere bijeenkomst uniek. Welke vragen roept het thema op? Iedere bijeenkomst werd gestart met een inventarisatie van vragen die het thema Weet waar je staat oproept. Tijdens de drie bijeenkomsten ontstond zo de hierna volgende vragenlijst. Over de rol en positie van de adviesraad Wmo Wat is je formele positie als adviesraad Wmo en hoe kun je daarmee het beste omgaan? Hoe kunnen we de positie van onze Wmo-adviesraad bepalen? Zijn wij alleen een adviesraad of mogen wij ook de belangen van burgers behartigen? Hoe bewaak je je onafhankelijkheid als adviesraad? Over de relatie met het college van B&W (Burgemeester en Wethouders) Hoe krijg je directer contact met het college van B&W en de beleidsmedewerker(s) Wmo? Hoe bereik je dat de adviesraad Wmo serieus genomen wordt door het college van B&W? Over de organisatie en taakverdeling binnen de adviesraad Wmo Wat is de rol van een ambtelijk secretaris binnen een adviesraad Wmo? Is een dagelijks bestuur in de adviesraad Wmo wenselijk of nodig? Over informatie Hoe staat het met het informatierecht van de adviesraad Wmo door de gemeente, hoe wordt dit geëffectueerd? Hoe krijg je informatie op tijd? Over grenzen Wat valt wel, wat valt niet onder de Wmo? Hoe kunnen we de grenzen bepalen? Over adviseren Op welk tijdstip moet je advies geven over een voorgelegde beleidsnotitie? In hoeverre kan een advies van invloed zijn op het gemeentelijke beleid? Hoe adviseren we over bijvoorbeeld het gezamenlijk programma van eisen voor het Wmo-vervoer? Overig Hoe combineer je alles? Je springt als adviesraad Wmo op een rijdende trein, je bent bezig met organisatieopbouw en tegelijk moet je adviseren. Welke valkuilen liggen er voor de Wmo-raad? Niet alle vragen vallen binnen het thema Weet waar je staat, maar daarmee zijn ze niet minder belangrijk! Weet waar je staat, juli

11 Theorie Weet waar je staat Voor een adviesraad zijn twee houdingen mogelijk: proactief; reactief. Hierbij zijn vier typen adviesraden Wmo te onderscheiden: de volgende Wmo-adviesraad; de procedurele Wmo-adviesraad; de overtuigende Wmo-adviesraad; de samenwerkende Wmo-adviesraad. Een adviesraad Wmo die start is vaak een volgende Wmo raad: de adviesraad reageert op de vraag van de gemeente en wordt gezien als verlengstuk van de gemeente. Een Wmo-raad kan volgend zijn én daarnaast de procedures in de gaten houden (procedurele Wmo-raad). Dit is vaak ook nodig om te weten wanneer B&W iets in de gemeenteraad brengt, hoe je als adviesraad Wmo wordt geïnformeerd en wanneer welke informatie komt. In het algemeen geldt dat elke adviesraad de procedurele fase moet doorlopen. Een overtuigende raad heeft een eigen agenda naar aanleiding van signalen van de burger, zij is daarin proactief. Als adviesraad kun je samenwerkend én proactief zijn. Bepaalt de gemeente op welk gebied je samenwerkt, dan ben je, naast samenwerkend, ook volgend. (Aanvullende informatie over deze vier typen adviesraden Wmo is te vinden in hoofdstuk 1). De participatieladder De participatieladder is een hulpmiddel om in kaart te brengen hoeveel invloed je als adviesraad Wmo hebt en eigenlijk wilt hebben. Hoe hoger je komt op de participatieladder, hoe meer invloed je als adviesraad Wmo hebt op het gemeentebeleid. Bron afbeelding: Toelichting 1 Informeren: de gemeente bepaalt zelf de agenda voor besluitvorming en houdt de adviesraad Wmo hiervan op de hoogte. De gemeente maakt geen gebruik van de mogelijkheid om de adviesraad Wmo een inbreng te geven in de beleidsontwikkeling. 1 Bron: Workmate voor een sterke burger, Zorgbelang Brabant, 2006 Weet waar je staat, juli

12 Raadplegen: de gemeente bepaalt in hoge mate zelf de agenda, maar ziet de adviesraad Wmo als gesprekspartner bij de ontwikkeling van beleid. De gemeente verbindt zich echter niet aan de resultaten die uit de gesprekken voortkomen. Adviseren: de gemeente stelt in beginsel samen met de adviesraad Wmo de agenda op en geeft haar de gelegenheid om problemen aan te dragen en oplossingen te formuleren. De ideeën van de adviesraad Wmo spelen een volwaardige rol bij de ontwikkeling van beleid. De gemeente verbindt zich in principe aan de resultaten, maar kan bij de uiteindelijke besluitvorming hiervan (beargumenteerd) afwijken. Coproduceren: de gemeente komt samen met de adviesraad Wmo een agenda overeen en partijen zoeken samen naar oplossingen. De gemeente verbindt zich in principe aan deze oplossingen met betrekking tot de uiteindelijke besluitvorming. Het risico van coproduceren is dat je als adviesraad Wmo de kans hebt je onafhankelijkheid te verliezen, je voelt je medeverantwoordelijk voor het gemaakte beleid. Het kan daarom een bewuste keuze zijn om niet te komen tot coproduceren. Meebeslissen: de gemeente laat de beleids- en bestuursvorming over aan de adviesraad Wmo, waarbij het ambtelijke apparaat een adviserende rol vervult. Zij neemt de resultaten over, na toetsing aan vooraf gestelde randvoorwaarden. Opdracht Met de volgende vragen gaat men in groepjes aan de slag: Welke adviesraad ben je nu? Welke adviesraad wil je straks zijn? Wat heb je in de tussentijd nodig om daar te komen? Uitkomsten De meeste adviesraden willen zich ontwikkelen van een volgende adviesraad naar een overtuigende adviesraad. Hiervoor is nodig een eigen werk- en communicatieplan op basis van speerpunten en informatie uit de achterban. Weet waar je staat, juli

13 3. Bronnen en verder lezen Bij de samenstelling van deze aanvulling is gebruik gemaakt van de volgende bronnen: Reader Weet waar je staat Anneke Helder van Helder Advies, bureau voor vraagsturing en gebruikersperspectief Groningen, april 2008 Verslag themamiddag Weet waar je staat Maritha Ackerman, Zorgbelang Groningen Groningen, juli 2008 Verder lezen over dit onderwerp, kunt u in het volgende boek en op de volgende website: Boek: Communicatie met de achterban: basis voor een invloedrijke OR mw. P. de Vries, mw. M.L. der Kinderen, drs. W. Dolmans Uitgeverij Kluwer, 2006 ISBN-13: / ISBN-10: Website: Weet waar je staat, juli

14 4. Eigen aantekeningen Weet waar je staat, juli