Informatiepakket Chemie Overal Tweede Fase vierde editie 2013

Transcriptie

1 Informatiepakket Chemie Overal Tweede Fase vierde editie De nieuwe editie in grote lijnen 2 2 Wat is er anders in het Centraal Examen van 2013? 5 3 Wat is er veranderd in de nieuwe editie? 7 4 Leerlijnen 8 5 Hoofdstuk- en paragraafindeling havo 9 6 Hoofdstuk- en paragraafindeling vwo 11 7 Voorbeeld docentmateriaal: eindtermen per hoofdstuk 4 vwo 14 8 Voorbeeld docentmateriaal: studielastoverzicht 4 havo 16 9 Voorbeeld werkblad onderzoeksexperiment 4 havo Voorbeeld werkblad experiment 4 havo Prijzen 24 U kunt vanaf deze inhoudsopgave direct doorklikken naar de betreffende paragraaf, en van daar terug naar deze pagina klikken. Noordhoff Uitgevers bv Informatiepakket Chemie Overal Tweede Fase vierde editie

2 1 De nieuwe editie in grote lijnen De afgelopen jaren is er op scholen uitgebreid geëxperimenteerd met de concept-contextbenadering en de resultaten daarvan zijn verwerkt in het nieuwe examenprogramma De grote variatie in de modules heeft al laten zien dat de concept-contextbenadering op vele verschillende manieren kan worden uitgewerkt. De uitgever en auteurs van Chemie Overal zien de grote voordelen van contexten, maar houden vast aan een leerlijn waarin een zorgvuldige opbouw van de concepten centraal staat. Daarmee is Chemie Overal de grootste methode voor scheikunde geworden en dat willen we graag zo houden. Binnen die conceptuele aanpak zijn er heel veel mogelijkheden om contexten aan bod te laten komen en daar hebben we dan ook ruim gebruik van gemaakt. Het team van Chemie Overal is uitgebreid met een aantal ervaren docenten en een nieuwe ervaren eindredacteur. Met de 2013-editie van Chemie Overal kunt u weer vele jaren met plezier uw werk doen. Never change a winning team Chemie Overal is en blijft een methode: waarbij de conceptopbouw centraal staat, met een voortdurende herhaling van leerstof, in een sterke vormgeving, met veel oefenmateriaal voor leerlingen, met een rijke ICT-ondersteuning. Veel veranderingen in de 2013-editie Aangepast aan het nieuwe examenprogramma. Meer aandacht voor herhalen leerstof uit klas 3. Grondig herziene leerlijnen voor havo en vwo. Bijna alle teksten zijn herschreven. Sterke uitbreiding van contexten. Een stap verder met de ICT. Wat we voor u maken Eén leerboek per leerjaar, ook voor het examenjaar. De leerling-ict in Chemie Overal online, ook bruikbaar op tablets. De leerlingen uit hogere jaren beschikken ook over de ICT én over het complete digitale leerboek van de eerdere leerjaren. Docentenpakket online voor havo en vwo. Toegang tot alle docentmaterialen en tot Chemie Overal online van de leerling. Volgen van voortgang leerling binnen de Chemie Overal ELO. Uitwerkingen op papier, maar ook digitaal. Het laatste hoofdstuk van deel 1 staat ook als eerste hoofdstuk in deel 2. Een tabletversie van de methode. Herziene leerlijnen Alle leerlijnen zijn opnieuw uitgezet. Geen aparte rekenhoofdstukken meer, maar een leerlijn chemisch rekenen door alle hoofdstukken. Een meer cyclische opbouw. Micro-macro komt in elk hoofdstuk terug. Noordhoff Uitgevers bv Informatiepakket Chemie Overal Tweede Fase vierde editie

3 Contexten Staan apart van de concepten. Korte contextkaders in paragrafen (vwo) of groot contextkader aan einde hoofdstuk (havo). Extra contextopdrachten en examenopgaven in afsluiting. Lange contextopdrachten in docentenpakket. Soms een heel contexthoofdstuk. Opbouw hoofdstuk Start met grote foto Hoofdstukschema zoals in 3h en 3v Oriëntatie- en herhaalparagraaf Leerstofparagrafen Afsluiting met woordweb, samenvatting, enzovoort Oefenen met afsluitende opgaven en examenopgaven Oefentoets Keuzeonderwerpen Opbouw paragraaf Nieuwe instap met paragraafvraag Eenvoudiger en beknopter taalgebruik Strakkere structuur van de leertekst drie of vier tekstblokjes per paragraaf blokje = titel + tekstblok + samenvatting Kaders met experimenten van deze paragraaf Kader met ICT van deze paragraaf A-, B- en C-opdrachten Afsluiten met de leerdoelen Experimenten Een ervaren TOA test alle experimenten opnieuw, er zijn minder chemicaliën nodig. De TOA schrijft samen met de auteurs ook alle werkbladen. Nieuwe experimenten, naast de kookboek- nu ook onderzoeksexperimenten. Werkbladen experimenten als Word-document in docentenpakket en als pdf in Chemie Overal online voor de leerling. Filmpjes van cruciale experimenten in de docentenkit. Opdrachten Bij havo-opdrachten geordend per tekstblokje afgesloten met een aantal samenvattende opdrachten. Bij vwo eerst alle A-, dan alle B- en dan alle C-opdrachten. Extra oefenmateriaal in Chemie Overal online. Toetsing Twee digitale Test jezelf-toetsen per hoofdstuk voor leerlingen. Toetsopdrachten aan het einde van het hoofdstuk. Toetsenbundel in het docentenpakket. Noordhoff Uitgevers bv Informatiepakket Chemie Overal Tweede Fase vierde editie

4 Chemie Overal online leerling Inclusief digitale uitwerkingen. De docent bepaalt wanneer de leerlingen deze kunnen zien. Biedt uitgebreide ondersteuning bij het leren met animaties, veel extra oefenmateriaal, links, enzovoort Bouwt op: in een volgend leerjaar beschikt de leerling ook over de ICT van de voorgaande delen inclusief het digitale leerboek Instructies, veiligheidskaarten en filmpjes van experimenten Docentenpakket online Een pakket voor havo en vwo Tweede Fase Handleidingen en toetsenbundel Digitale uitwerkingen Instructies experimenten als Word-file Presentatiehulp Leerlingvolgsysteem voor de leerling-ict Eigen materiaal toevoegen en bewaren Toegang tot leerling-ict Chemie Overal community Opdrachten klaarzetten voor de leerlingen <terug naar inhoudsopgave> Noordhoff Uitgevers bv Informatiepakket Chemie Overal Tweede Fase vierde editie

5 2 Wat is er anders in het Centraal Examen 2013? In 2015 (havo) en 2016 (vwo) doen uw leerlingen voor het eerst examen volgens de nieuwe examenprogramma s. Daarin wordt meer aandacht besteed aan het koppelen van theorie aan een toepassing in de hoop dat daardoor de (maatschappelijke) relevantie van het vak duidelijker zichtbaar wordt en de motivatie stijgt. Contexten zijn dus belangrijker geworden, maar er zijn ook concepten toegevoegd en andere concepten zijn vervallen. Hieronder geven wij een overzicht van de belangrijkste wijzigingen. Dit overzicht is niet uitputtend omdat er op detailniveau zoveel wijzigingen zijn dat een complete lijst erg onoverzichtelijk zou worden. Belangrijkste veranderingen in de concepten van het nieuwe centraal examenprogramma scheikunde: havo Nieuwe concepten: Elektronenschillen K, L Relatie PS en bouw ion volgens Bohr, valentie, edelgasconfiguratie Roosters (roosterfouten) en kristalvormen Vormingswarmten en reactiewarmte berekenen met behulp van vormingswarmten Grenswaarde (= MAC-waarde) en LD 50 Alkaanamines Substitutiereacties Batterijen en brandstofcellen Duurzaamheid, energieproductie en innovatieve processen Groene chemie (F1 & F2) Micro-meso-macro (A12) Nieuwe materialen (B4 & B5) Balansen en kringlopen (C7 1&2) Vervallen concepten: Evenwichten is naar het SE verplaatst Neerslagreacties Zelfstandig opstellen van zuur-basereacties en redoxreacties is verdwenen. Wel afleiden uit gegeven halfreacties. Homologe reeks Naamgeving organisch beperkt tot moleculen met maar één karakteristieke groep (B1 14&15) Productie van ammoniak en aardolie Waswerking van zeep vwo Nieuwe concepten: Elektronenschillen K, L, M Octetregel Lewisstructuren, formele en partiële lading Mesomere grensstructuren VSEPR-theorie Reactiemechanisme: (C4 3/5) Duurzaamheid(F3 1&4) Milieu-effectrapportage Reactiewarmtes (C6 3&4) Micro-meso-macro (A12) Nieuwe materialen (B4 1&2, E1.1) VSEPR (B4.3) Behoudswetten en kringlopen (C3) Polymerisatiereacties (D3 2&3) Groene Chemie (F2 1/3) (atoomefficiëntie en E-factor) Energieomzettingen (G3 1&2) Vervallen concepten: Neerslagreacties Oxideren primair/secundair alcohol Rekenen aan buffers Neerslagreacties Verzeping Zuur-basereactie voorspellen m.b.v. TB49 Amfolyten Absorptiespectra UV-VIS-IR Titratiecurve, indicatorkeuze Hoeveelheid stof m.b.v. Lambert-Beer Noordhoff Uitgevers bv Informatiepakket Chemie Overal Tweede Fase vierde editie

6 Is alle CE- en SE-stof in de nieuwe examenprogramma s en syllabi verplicht? Alle CE-stof die in de nieuwe examenprogramma s en CE-syllabi staat, is verplicht. Daarnaast is ook een deel van de SE-stof verplicht. Voor in de syllabus vindt u een overzicht waarin duidelijk is aangegeven welke de verplichte SE-onderwerpen zijn. Wat is de rol van contexten? De syllabus bevat een aantal nieuwe contexten en contextgebieden ten opzichte van het programma. Bij sommige specificaties in de CE-syllabus is aangegeven in welke context(en) uw leerlingen kennis en vaardigheden uit de specificatie minimaal moeten beheersen. Die specifieke contexten worden op het CE als bekend verondersteld. Vragen binnen deze context hebben daarom niet veel toelichting nodig. Van uw leerlingen wordt daarnaast verwacht dat ze hun kennis en vaardigheden wendbaar kunnen toepassen. Dat wil zeggen dat ze bij het CE de betreffende kennis en vaardigheden ook in andere contexten kunnen toepassen. Die contexten moeten in het CE dan wel als nieuwe stof worden uitgelegd. Moet ik iets doen aan onderzoeken, ontwerpen en modelleren? Ja, die onderdelen hebben een prominentere plaats in het programma gekregen. Meer weten? Examenprogramma s en CE-syllabus ( Handreiking schoolexamen ( SLO-brochure Vernieuwing examenprogramma s bètavakken havo/vwo ( <terug naar inhoudsopgave> Noordhoff Uitgevers bv Informatiepakket Chemie Overal Tweede Fase vierde editie

7 3 Wat is er veranderd in de nieuwe editie? De methode is zowel voor havo als voor vwo grondig herzien. In grote lijnen komt dat op het volgende neer: Leerstof De methode is geheel aangepast aan het nieuwe examenprogramma. Er is zichtbaar onderscheid gemaakt tussen leerstof voor CE en die voor SE. Contexten spelen een veel belangrijkere rol. Sommige hoofdstukken staan geheel in een bepaalde context, zoals Duurzaam produceren. In andere hoofdstukken staan de contexten in contextkaders, beeld en contextopdrachten. De hele leerstofopbouw is opnieuw doordacht en de concepten zijn opnieuw geordend in leerlijnen. Er is veel herhaling ingebouwd om het gebrekkige huiswerk leren te compenseren. Bijna alle teksten zijn herschreven. De leerstof is strak opgebouwd in hoofdstukken, paragrafen en blokjes. Elke paragraaf heeft drie of vier blokjes en elk blokje bestaat uit kopje-leertekst-samenvatting. Bij havo is er ook een verwijzing naar de opdrachten die bij het blokje horen. Opdrachten Op verzoek van de gebruikers is het aantal opdrachten sterk uitgebreid. Bij havo zijn de opdrachten geordend in blokjes, bij vwo is dat niet het geval. Experimenten Het team is uitgebreid met een TOA die alle experimenten test, let op hoeveelheden chemicaliën, standaardoplossingen en het niet gebruiken van verboden stoffen. Naast kookboekexperimenten zijn er nu ook onderzoeksexperimenten. Er is een leerlijn opgezet voor Onderzoeken, modelleren en ontwerpen, vooral in 5 en 6 vwo. Instructies staan niet meer in het leerboek, maar op Chemie Overal online. ICT Een ELO van Chemie Overal voor docent en voor leerling vervangt de websites. Er is een tableteditie toegevoegd. <terug naar inhoudsopgave> Noordhoff Uitgevers bv Informatiepakket Chemie Overal Tweede Fase vierde editie

8 4 Leerlijnen Aan een leerlijn kun je zien hoe begrippen door alle leerjaren heen worden aangeleerd. Bij het schrijven van de nieuwe editie hebben we een aantal leerlijnen gemaakt. Hieronder ziet u een paar voorbeelden daarvan. Leerlijn Evenwichten vwo Hst 3 Moleculaire stoffen Hst 5 Reacties van zouten Hst 7 Duurzaamheid Hst 8 Zuren Daar komt het verdelingsevenwicht aan de orde, maar zonder K en zonder te rekenen. Dan eerst kort het verdelingsevenwicht herhalen en daarna uitbreiden met het oplosevenwicht. Nog steeds zonder K en zonder rekenen. Even het verdelings- en het oplosevenwicht herhalen, en dan uitbreiden met k en rekenen. Het geleerde van hoofdstuk 7 toepassen op zwakke zuren. Leerlijn Chemisch Rekenen vwo Hst 1 Scheiden en reageren Herhalen leerjaar 3 Hst 2 Bouwstenen van stoffen Grootheden, eenheden, mol Hst 3 Moleculaire stoffen Molair volume Hst 4 Zouten en zoutoplossingen Molariteit Hst 5 Reacties van zouten Rekenen aan reacties Hst 6 Koolstofverbindingen Oefenen concrete situaties Hst 7 Duurzaamheid Rekenen aan evenwichten Hst 8 Zuren ph, zwakke en sterke zuren In Chemie Overal online vindt u een compleet overzicht van Chemisch Rekenen. Leerlijn Nauwkeurigheid vwo Hst 1 Scheiden en reageren Hst 2 Bouwstenen van stoffen Optellen en aftrekken Hst 3 Moleculaire stoffen Vermenigvuldigen en delen Hst 4 Zouten en zoutoplossingen Systematische en toevallige fouten Hst 5 Reacties van zouten Samenvatting en toepassen Hst 6 Koolstofverbindingen Hst 7 Duurzaamheid Hst 8 Zuren ph-berekeningen <terug naar inhoudsopgave> Noordhoff Uitgevers bv Informatiepakket Chemie Overal Tweede Fase vierde editie

9 5 Hoofdstuk- en paragraafindeling havo Deel 4 havo 1 Scheiden en reageren 1.1 Chemie om je heen 1.2 Zuivere stoffen en mengsels 1.3 Scheidingsmethoden 1.4 Chemische reacties 1.5 De snelheid van een reactie 1.6 Veranderingen in reactiesnelheid 1.7 Afsluiting 3 Stoffen en reacties 3.1 Kristalvormen 3.2 Elektrisch geleidingsvermogen 3.3 Structuurformules en namen van moleculaire stoffen 3.4 Reactievergelijkingen opstellen 3.5 Rekenen aan reacties 3.6 Afsluiting 5 Zouten en zoutoplossingen 5.1 Zouten kom je overal tegen 5.2 Namen en formules van zouten 5.3 Hoe ontstaat een zout? 5.4 Gedrag van zouten in water 5.5 Molariteit 5.6 Zouthydraten 2 Bouwstenen van stoffen 2.1 Modellen 2.2 De bouw van een atoom 2.3 Het periodiek systeem 2.4 Ionen: deeltjes met een lading 2.5 De massa s van atomen, moleculen en ionen 2.6 De hoeveelheid van een stof 2.7 De samenstelling van een verbinding in massaprocenten 2.8 Afsluiting 4 Moleculaire stoffen 4.1 Water, een bijzondere stof 4.2 Vanderwaalsbindingen 4.3 Waterstofbruggen 4.4 Mengsels van moleculaire stoffen 4.5 De samenstelling van een mengsel 4.6 Afsluiting 6 Reacties van zouten 6.1 Duurzaam watermanagement 6.2 Reacties tussen ionen 6.3 Toepassingen van neerslagreacties 6.4 Omkeerbare reacties en evenwicht 6.5 Afsluiting 7 Koolstofverbindingen Dit hoofdstuk is ook in het 5-havoboek opgenomen. 7.1 De koolstofkringloop 7.2 Alkanen en alkenen 7.3 Koolstofverbindingen met een karakteristieke groep 7.4 Substitutie- en additiereacties 7.5 Ethanol 7.6 Esters 7.7 Oliën en vetten 7.8 Afsluiting Noordhoff Uitgevers bv Informatiepakket Chemie Overal Tweede Fase vierde editie

10 Werktitels deel 5 havo De titels van 5 havo zijn werktitels en ze verwijzen vooral naar de concepten die in het hoofdstuk aan de orde komen. In de uiteindelijke titels zullen de contexten een belangrijkere rol spelen. 7 Koolstofverbindingen Dit hoofdstuk 7 is identiek aan het laatste hoofdstuk uit 4 havo 7.1 De koolstofkringloop 7.2 Alkanen en alkenen 7.3 Koolstofverbindingen met een karakteristieke groep 7.4 Substitutie- en additiereacties 7.5 Ethanol 7.6 Esters 7.7 Oliën en vetten 7.8 Afsluiting 9 Energieproductie Reacties met elektronenoverdracht 9.3 Energie uit batterijen 9.4 Energie uit brandstoffen 9.5 Innovatieve processen voor energieproductie 9.6 Energieproductie, milieu en veiligheid 9.7 Afsluiting 8 Zuren en basen 8.1 De ph van je bloed 8.2 De ph van een oplossing 8.3 Zuren 8.4 ph-berekeningen aan zure oplossingen 8.5 Basen 8.6 ph-berekeningen aan basische oplossingen 8.7 Zuur-basereacties 8.8 Afsluiting 10 Polymeren Polymerisatiereacties 10.3 Synthetische polymeren 10.4 Natuurlijke polymeren 10.5 Voeding en stofwisseling 10.6 Afsluiting 11 Duurzaam produceren Enkele industriële productieprocessen 11.3 Productieprocessen in blokschema s 11.4 Groene chemie 11.5 Duurzame productieprocessen 11.6 Afsluiting <terug naar inhoudsopgave> Noordhoff Uitgevers bv Informatiepakket Chemie Overal Tweede Fase vierde editie

11 6 Hoofdstuk- en paragraafindeling vwo Deel 4 vwo 1 Scheiden en reageren 1.1 Chemie om je heen 1.2 Zuivere stoffen en mengsels 1.3 Scheidingsmethoden 1.4 Chemische reacties 1.5 De snelheid van een reactie 1.6 Het botsende-deeltjesmodel 1.7 Afsluiting 3 Moleculaire stoffen 3.1 Stoffen en hun eigenschappen 3.2 De bouw van stoffen 3.3 Binding in moleculen 3.4 Vanderwaalsbindingen 3.5 Waterstofbruggen 3.6 Mengsels van moleculaire stoffen 3.7 Volume van een mol gas 3.8 Percentage, promillage en ppm 3.9 Afsluiting 5 Reacties van zouten 5.1 Gevaarlijke zouten 5.2 Neerslagreacties 5.3 Rekenen aan reacties 5.4 Toepassen neerslagreacties 5.5 Afsluiting 7 Duurzaamheid 7.1 Duurzaam 7.2 Fossiele brandstoffen 7.3 Biobrandstoffen 7.4 Duurzame ontwikkelingen 7.5 Evenwichten 7.6 Verschuiving van een chemisch evenwicht 7.7 Afsluiting 2 Bouwstenen van stoffen 2.1 Modellen 2.2 De bouw van een atoom 2.3 Periodiek systeem 2.4 Ionen, deeltjes met een lading 2.5 Massa van atomen, moleculen en ionen 2.6 Rekenen met de eenheid mol 2.7 Afsluiting 4 Zouten en zoutoplossingen 4.1 Kristallen 4.2 Zouten 4.3 Namen en formules van zouten 4.4 Zouten in water 4.5 Zouthydraten 4.6 Glaswerk en nauwkeurigheid 4.7 Molariteit 4.8 Afsluiting 6 Koolstofverbindingen 6.1 Stoffen en formules 6.2 Koolwaterstoffen 6.3 Systematische naamgeving 6.4 Halogeenverbindingen, ethers en alcoholen 6.5 Aldehyden, ketonen en carbonzuren 6.6 Esters 6.7 Aminen en aminozuren 6.8 Afsluiting 8 Zuren Hst 8 is het eerste hoofdstuk uit het 5 vwo-deel. Het is ook opgenomen in deel 4 vwo als service voor de scholen met drie uur in 4 vwo. 8.1 Zuur, basisch of neutraal 8.2 De ph van een oplossing 8.3 Zuren in water 8.4 Formules en namen van zuren 8.5 ph-berekeningen aan zure oplossingen 8.6 Afsluiting Noordhoff Uitgevers bv Informatiepakket Chemie Overal Tweede Fase vierde editie

12 Werktitels deel 5 vwo De titels van 5 vwo zijn werktitels en ze verwijzen vooral naar de concepten die in het hoofdstuk aan de orde komen. In de uiteindelijke titels zullen de contexten een belangrijkere rol spelen. 8 Zuren Hst 8 staat ook als laatste hoofdstuk in het deel voor 4 vwo. 8.1 Zuur, basisch of neutraal 8.2 De ph van een oplossing 8.3 Zuren in water 8.4 Formules en namen van zuren 8.5 ph-berekeningen aan zure oplossingen 8.6 Afsluiting 10 Analysetechnieken en onderzoek 10.1 Instrumentele analyse 10.2 Spectroscopie (SE) 10.3 Spectrofotometrie (SE) 10.4 Onderzoeksparagraaf 10.5 Chromatografie 10.6 Massaspectrometrie 10.7 Afsluiting 12 Micro en macro 12.1 Molecuulbouw en stofeigenschappen 12.2 Lewisstructuren 12.3 Mesomerie 12.4 Reactiemechanismen 12.5 Cis-trans-isomerie 12.6 Spiegelbeeldisomerie 12.7 Afsluiting 14 Chemie van het leven Koolhydraten 14.3 Vetten 14.4 Eiwitten 14.5 DNA en RNA 14.6 Voeding en stofwisseling 14.7 Afsluiting 9 Basen Basen in water 9.3 Formules en namen van basen 9.4 poh-berekeningen en de baseconstante 9.5 Reacties tussen zuren en basen 9.6 Titraties (SE) 9.7 Afsluiting 11 Redoxreacties Reacties met elektronenoverdracht 11.3 Halfreacties en totaalreacties 11.4 Halfreacties in verschillende milieus 11.5 Zelf halfreacties opstellen 11.6 Afsluiting 13 Kunststoffen Additiepolymerisatie 13.3 Condensatiepolymerisatie 13.4 Eigenschappen kunststoffen 13.5 Duurzame kunststoffen 13.6 Afsluiting 15 Groene chemie Hst 15 staat ook als eerste hoofdstuk in het deel voor 6 vwo Principes Groene Chemie 15.3 Energiebalans 15.4 Reactiesnelheid 15.5 Procestypen 15.6 Productieprocessen 15.7 Afsluiting Noordhoff Uitgevers bv Informatiepakket Chemie Overal Tweede Fase vierde editie

13 Werktitels deel 6 vwo De titels van 6 vwo zijn werktitels en ze verwijzen vooral naar de concepten die in het hoofdstuk aan de orde komen. In de uiteindelijke titels zullen de contexten een belangrijkere rol spelen. 15 Groene chemie 16 Buffers H15 staat ook als laatste hoofdstuk in het deel voor 5 vwo Principes Groene Chemie 15.3 Energiebalans 15.4 Reactiesnelheid Amfolyten (SE) 16.3 Bufferoplossingen 16.4 Berekeningen aan buffers (SE) 16.5 Medicijnopname (SE) 16.6 Afsluiting 15.5 Procestypen 15.6 Productieprocessen 15.7 Afsluiting 17 Accu s en brandstofcellen 18 Nieuwe materialen Elektrochemische cellen 18.2 Soorten materialen 17.3 Elektrolyse (opladen van batterijen) 18.3 Metalen en legeringen 17.4 Redoxtitraties (SE) 18.4 Kunststoffen ontwerpen 17.5 Afsluiting 18.5 Keramiek en composiet 18.6 Nanomaterialen 18.7 Afsluiting 19 Biotechnologie 20 Energie en omgeving Bouw van de cel 20.2 Energiecentrales 19.3 Enzymwerking 20.3 Milieu-effectrapportage 19.4 Klassieke biotechnologie (SE) 20.4 Duurzame energie 19.5 Moderne biotechnologie (SE) 20.5 Afsluiting 19.6 Afsluiting 21 Examentraining Scheidingsmethoden 21.3 Eigenschappen en bouw van stoffen 21.4 Reacties en blokschema s 21.5 Zuren en basen 21.6 Redoxreacties en elektrochemie 21.7 Zouten 21.8 Koolstofchemie en biochemie 21.9 Industriële chemie Examen <terug naar inhoudsopgave> Noordhoff Uitgevers bv Informatiepakket Chemie Overal Tweede Fase vierde editie

14 7 Voorbeeld docentmateriaal: eindtermen per hoofdstuk 4 vwo Bij elk hoofdstuk ziet u de specificaties uit de nieuwe syllabus die in het hoofdstuk worden behandeld. Toelichting bij de notatie: Het subdomein is vet gedrukt. F betekent: subdomein F2, specificatie 3, bolletje 4, onderdeel 2 uit de syllabus vwo. Hoofdstuk deel 4 vwo Subdomein en specificatie syllabus CE H1 Scheiden en reageren B2 1, 2, 3, 4, 6,7 C1 5, 6; C2 2.1; C3 1.1; C4 1, 2; C6 1, 2.1, 2.3, 2.4 D1 1, 3 H2 Bouwstenen van stoffen A8 3.1, 3.3 B1 1, 2, 3, 4, 5 C2 1.1, 1.2, 1.3, 1.4, 1.5, 1.7 H3 Moleculaire stoffen A8 3.2 B1 6; B2 5; B3 1, 3.1, 3.2, 4, 5, 6; B C1 1.1, 3; C2 1.6, 1.9, 1.10, 1.12, 2.2; C5 1.3 H4 Zouten en zoutoplossingen A8 3; A9 4; B1 7, 10, 11; B2 6.1; B3 1.2, 3.3, 4.1, 7; B C1 1.2, 4; C2 1.8, 2.4 E1 1.1 H5 Reacties van zouten C2 2.3, 2.4; C5 1.2 H6 Koolstofverbindingen B1 6.3, 14, 15, 16 C G1 2.3 H7 Duurzaamheid A14 3, 4 C3 2; C5 1, 2.1, 2.2, 3, 4 F2 1.2, 3.3; F3 1.12, 2.2, 3, 4.1, 4.3 H8 Zuren B1 6.1, 8 C1 2.1, 4, 10; C2 1.13; C5 2.3, 5.1, 5.2 Noordhoff Uitgevers bv Informatiepakket Chemie Overal Tweede Fase vierde editie

15 Werktitels deel 5 vwo Subdomein en specificatie syllabus CE H8 Zuren (staat in 4 vwo én 5 vwo) B1 6.1, 8 C1 2.1, 4, 10; C2 1.13; C5 2.3, 5.1, 5.2 H9 Basen en zuur-basereacties B1 9 C1 2.2, 4, 7.1, 11; C2 1.13; C5 2.3, 5.3, 5.4 H10 Instrumentele analyse D1 2, 4, 5, 6 H11 Redoxreacties C1 7.2, 13, 15; C3 1.3 H12 Molecuulbouw en stofeigenschappen B1 12, 13; B4 3, 4 E1 1.2; E2 1 H13 Kunststoffen B1 15.9; B , C1 16, 17.3, 17.4; C3 2.3, 2.4 D3 1, 2, 3 E1 1.8 F H14 Biochemie B4 5; B1 15.9; E1 1.6 G1 H15 Groene Chemie C2 1.11, 2.5; C3 1.2; C4 3, 4, 5; C6 2, 3, 4; F1 1, 2, 3; F2 1, 2 G2 1.2 Werktitels Deel 6 vwo Subdomein en specificatie syllabus CE H15 Groene Chemie (staat in 5 én 6 vwo) C2 1.11, 2.5; C3 1.2; C4 3, 4, 5; C6 2, 3, 4 F1 1, 2, 3; F2 1, 2 G2 1.2 H16 Buffers C1 12; C5 2.3 H17 Toepassingen van redoxreacties C1 8, 9, 14 F3 2.1 G3 2.1 H18 Materialen B3 2; B , 1.3, 1.4, 2 E1 1 F H19 Biotechnologie E2 2, 3, 4 H20 Energie en industrie F3 2.3, 2.4, 4.4 G2 1; G3 1, 2 H21 Examentraining Alle eindtermen <terug naar inhoudsopgave> Noordhoff Uitgevers bv Informatiepakket Chemie Overal Tweede Fase vierde editie

16 8 Voorbeeld docentmateriaal: studielastoverzicht 4 havo Beschikbaar: 3/5 320 = (toetsing) = 186 slu Hoofdstuk en paragraaf slu CE slu SE slu CE slu SE (min) (min) (uren) (uren) 1 Scheiden en reageren ,83 0, , ,00 0, , ,17 0, ,33 0, , Bouwstenen van stoffen ,83 0, , ,50 0, , , ,17 0, , , Stoffen en reacties ,83 0, ,17 0, ,17 0, ,17 0, , , Moleculaire stoffen ,83 0, , , ,17 1, , , Zouten en zoutoplossingen , , , , , , , slu tot Noordhoff Uitgevers bv Informatiepakket Chemie Overal Tweede Fase vierde editie

17 Hoofdstuk en paragraaf SLU CE (min) SLU SE (min) SLU CE (uren) SLU SE (uren) 6 Reacties van zouten ,00 0, ,00 4, ,00 5, ,00 5, ,00 5,00 7 Koolstofverbindingen ,83 0, ,33 1, ,17 0, ,17 0, ,33 0, ,17 0, ,17 0, ,00 0,00 SLU tot Totaal aantal geplande studielasturen <terug naar inhoudsopgave> Noordhoff Uitgevers bv Informatiepakket Chemie Overal Tweede Fase vierde editie

18 9 Voorbeeld werkblad onderzoeksexperiment 4 havo Naam.... Klas... Onderzoeksexperiment 4.2 H-bruggen Theorie Water ken je als een alledaagse vloeistof. Natuurwetenschappelijk bezien is water een heel bijzondere stof. Het kookpunt van water is erg hoog voor een stof waarvan de moleculen een massa hebben van maar 18 u. De watermoleculen trekken elkaar dus sterk aan. Hiervoor zijn verschillende bindingen verantwoordelijk. In het voorjaar heb je vast wel eens een schaatsenrijder of een vijverloper op het water zien lopen. Deze insecten maken handig gebruik van de sterke bindingen die de watermoleculen bij elkaar houden. Ook een punaise blijft op water drijven, terwijl de dichtheid van het metaal hoger is dan die van water. Opdracht Ontwerp een experiment waarin je onderzoekt of je de bindingen tussen watermoleculen zodanig kunt beïnvloeden dat een punaise zinkt in water. Onderzoek in ieder geval het effect dat de toevoeging van zeep en de verandering van de temperatuur heeft op de bindingen tussen watermoleculen. Je kunt ook testen of de punaise zinkt door de omstandigheden op een door jou zelf bedachte manier te veranderen. Voer dit experiment uit. Benodigdheden Je kunt gebruikmaken van de practicummaterialen die in het lokaal aanwezig zijn. Je hebt ook de beschikking over: brander punaises zeep zand inkt pipetjes thermometer pincet Uitvoering Formuleer eerst een onderzoeksvraag Bedenk zelf een werkplan waarin je aangeeft welke materialen je nodig hebt en waarin je de uitvoering van het experiment beschrijft. Laat je werkplan controleren door je docent of TOA. Hint Laat eerst de punaise op water drijven en verander dan steeds één factor aan de omstandigheden. Ga na of de punaise hierdoor zinkt of niet. Bijzondere veiligheidsmaatregelen Werk volgens de gebruikelijke veiligheidsregels. Welke veiligheidskaart(en) raadpleeg je voordat je begint? Noordhoff Uitgevers bv Informatiepakket Chemie Overal Tweede Fase vierde editie

19 Werkplan Stap Stap Stap Stap Stap Stap Resultaten a Geef aan wat er met de punaise gebeurt als je: zeep toevoegt:... de temperatuur van het water verlaagt:... de temperatuur van het water verhoogt:... b Wat heb je nog meer gedaan om het drijven van de punaise te beïnvloeden? Beschrijf je waarnemingen. Noordhoff Uitgevers bv Informatiepakket Chemie Overal Tweede Fase vierde editie

20 Conclusie Welke conclusie(s) kun je trekken uit je resultaten? Beantwoord je onderzoeksvraag en onderstaande vragen c Welke bindingen in water worden er verbroken als de punaise zinkt? d Beredeneer waarom in de door jou onderzochte omstandigheden de punaise zinkt of blijft drijven. Reflectie Geef antwoord op de volgende vragen. e Hoe is het experiment verlopen? Wat ging er goed en wat ging er minder goed? Opruimen Ruim de gebruikte materialen op en laat je werkplek schoon en netjes achter. <terug naar inhoudsopgave> Noordhoff Uitgevers bv Informatiepakket Chemie Overal Tweede Fase vierde editie

21 10 Voorbeeld werkblad experiment 4 havo Naam.... Klas... Experiment 4.6 Het massapercentage H 2 O 2 in een H 2 O 2 -oplossing Onderzoeksvraag Hoeveel massaprocent H 2 O 2 bevat een H 2 O 2 -oplossing? Theorie Een waterstofperoxide-oplossing (H 2 O 2 -oplossing) is een mengsel van waterstofperoxide en water. Het aantal gram H 2 O 2 dat aanwezig is in 100 g oplossing noem je het massapercentage H 2 O 2. In dit experiment ontleed je de H 2 O 2 in een bekende hoeveelheid waterstofperoxide-oplossing door een katalysator (bruinsteen) toe te voegen. Daarbij ontstaan water en zuurstof. Je vangt de zuurstof op in een gasmeetspuit en berekent het massapercentage H 2 O 2 in de waterstofperoxide-oplossing. Benodigdheden erlenmeyer (100 ml) stop met doorvoer voor glazen buisje en doorvoer voor injectiespuit gasmeetspuit (met slang en glazen buisje) injectiespuit (20 of 50 ml) 10 ml waterstofperoxide-oplossing (deze oplossing is al verdund met water!) bruinsteen (mangaan(iv)oxide) weegschaal Bijzondere veiligheidsmaatregelen Werk volgens de gebruikelijke veiligheidsregels. Werk nooit met 30%-waterstofperoxide-oplossing! Welke veiligheidskaart(en) raadpleeg je voordat je begint? Uitvoering 1 Breng een spatelpuntje bruinsteen in de erlenmeyer. Plaats de stop op de erlenmeyer en sluit de gasmeetspuit aan. 2 Weeg de lege injectiespuit. 3 Vul de injectiespuit met 10 ml waterstofperoxide-oplossing en weeg opnieuw. Noteer de massa van de waterstofperoxide-oplossing. 4 Plaats de injectiespuit in de stop en voeg de waterstofperoxide-oplossing toe aan de erlenmeyer met bruinsteen. De reactie begint. 5 Lees na afloop van de reactie op de gasmeetspuit af hoeveel ml zuurstof je hebt opgevangen. Noteer het volume zuurstof. Resultaten Beantwoord de volgende vragen. a Hoe groot is de massa van de lege injectiespuit?... Hoe groot is de massa van de injectiespuit met inhoud?... Bereken de massa van de waterstofperoxide-oplossing.... b Geef de reactievergelijking voor de ontleding van waterstofperoxide.... Noordhoff Uitgevers bv Informatiepakket Chemie Overal Tweede Fase vierde editie

22 c Hoeveel ml O 2 heb je opgevangen?... d De dichtheid van O 2 = 1,429 g L 1. Bereken hoeveel g O 2 je hebt opgevangen. Zet hiervoor je gegevens in onderstaande verhoudingstabel. liter O 2 1,000 gram O 2 x e De molaire massa van O 2 =... g. Bereken hoeveel mol O 2 je hebt opgevangen. Zet hiervoor je gegevens in onderstaande verhoudingstabel. mol O 2 1,000 y gram O f Wat is de molverhouding H 2 O 2 : O 2 (zie vraag b)? g Bereken hoeveel mol H 2 O 2 is ontleed. Zet hiervoor je gegevens in onderstaande verhoudingstabel. stoffen H 2 O 2 O 2 molverhouding gegeven/gevraagd (mol) z h De molaire massa van H 2 O 2 =... g. Bereken hoeveel g H 2 O 2 is ontleed. Gebruik hiervoor onderstaande verhoudingstabel. mol H 2 O 2 1,000 gram H 2 O 2 p Noordhoff Uitgevers bv Informatiepakket Chemie Overal Tweede Fase vierde editie

23 i Neem aan dat alle H 2 O 2 in de onderzochte oplossing is ontleed. Je hebt... g oplossing gebruikt (vraag a). Daarin zat... g H 2 O 2 (vraag h). Bereken het massapercentage H 2 O 2 in de onderzochte oplossing. Gebruik hiervoor onderstaande verhoudingstabel. H 2 O 2 (g) waterstofperoxideoplossing(g) q Conclusie Welke conclusie(s) kun je trekken uit je resultaten? Beantwoord de onderzoeksvraag Reflectie j Hoe is het experiment verlopen? Wat ging goed en wat ging minder goed? Opruimen De resten bruinsteen worden verzameld in het afvalvat voor zware metalen. Ruim de gebruikte materialen op en laat je werkplek schoon en netjes achter. <terug naar inhoudsopgave> Noordhoff Uitgevers bv Informatiepakket Chemie Overal Tweede Fase vierde editie

24 11 Prijzen Chemie Overal 4 e editie Tweede fase Leerboek havo 67,40 Leerboek vwo 71,85 Uitwerkingenboekje 18,20 Chemie online leerling Chemie Online docent TF Licentie 12,50 per jaar 195,- per jaar per vestiging nog vast te stellen maar tussen 30,- en 35,- per leerling per jaar <terug naar inhoudsopgave> Noordhoff Uitgevers bv Informatiepakket Chemie Overal Tweede Fase vierde editie