KERNCONCEPTEN. Het micro-macroconcept

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "KERNCONCEPTEN. Het micro-macroconcept"

Transcriptie

1

2 KERNCONCEPTEN Het molecuulconcept Atomen als bouwstenen van moleculen Verschillende typen bindingen Structuur en flexibiliteit van moleculen Maken en breken van bindingen Ontwerpen van moleculen Het micro-macroconcept

3 VERSCHIL OUDE EN NIEUWE PROGRAMMA Toepassing wordt gekoppeld aan de theorie, waardoor de (maatschappelijke) relevantie duidelijk zichtbaar wordt Door uit te gaan van een context leert een leerling niet alleen het een en ander over een bepaald onderwerp, maar past het ook direct toe in een concrete situatie

4 BELANGRIJKE VERSCHILLEN IN DENKWIJZE Micro-macro denken Leerlingen moeten heen en weer kunnen denken. Macroscopische effecten moeten bijvoorbeeld verklaart kunnen worden met behulp van de bouw van een molecuul. Leerlingen moeten zuiver kunnen redeneren over deze begrippen

5 BELANGRIJK BIJ HET LEZEN VAN DE SYLLABUS Handelingswerkwoorden volgens TIMMS TIMMS 1 (weten) benoemen, herkennen, toelichten TIMMS 2 (toepassen 1) berekenen (eenvoudig), beschrijven, aangeven, gebruiken, classificeren, hanteren TIMMS 3 (toepassen 2) verklaren, relateren aan, verbanden leggen tussen, berekenen (meer variabelen), redeneren over TIMMS 4 (redeneren 1) analyseren, berekenen (complex), conclusies trekken, voorstellen formuleren TIMMS 5 (redeneren 2) voorspellingen doen, beoordelen, beargumenteren

6 BELANGRIJKE ALGEMENE WIJZIGINGEN IUPAC-naamgeving is veranderd (verwijzing in syllabus is gelijk, maar de IUPAC zelf is gewijzigd) Energieberekeningen Duurzaamheid Groene chemie Industriële processen Nieuwe materialen

7 BELANGRIJKE ALGEMENE WIJZIGINGEN (2) Technologische aspecten (SE) Kringlopen Molecular modelling (SE) Chemisch procesontwerp Veiligheid(ssymbolen) Energieomzettingen

8 NIET MEER IN NIEUWE PROGRAMMA Groot deel van de zoutchemie Zuur-base reacties opstellen (leerlingen moeten dit nog wel herkennen) Sterke en zwakke zuren Algemene formules van homologe reeksen

9 WAT MEER DETAILS Polymerisatiereacties moeten veel meer algemeen gekend worden. In het oude programma moesten leerlingen een aantal specifieke reacties kennen. Nu: Poly-additie (inclusief initiatiestap) Polycondensatie Amines en amiden/peptides moeten nu op hetzelfde niveau gekend worden als alcoholen en esters. Substitutiereacties van alkanen met halogenen zijn extra toegevoegd

10 WAT MEER DETAILS (2) Redoxreacties worden aangeleerd in de context van batterijen Energieberekeningen zijn toegevoegd met daarbij: Energiediagrammen Redeneren omtrent energieomzettingen bij chemische processen Berekenen reactiewarmte mbv vormingswarmtes Rekenen gekoppeld aan 1 e hoofdwet van de thermodynamica Redeneren met begrip kwaliteit van energie

11 WAT MEER DETAILS (3) Domeinen D, E, F en G zijn meer toepassingen van B en C. Leerlingen moeten hun kennis van stoffen op microniveau kunnen vertalen naar macroniveau en aan kunnen geven hoe de eigenschappen invloed hebben op het productieproces en het verwerken van een materiaal Chemische processen worden gerelateerd aan: Stofkringloop Elementkringloop Recycling Cradle tot cradle

12 WAT MEER DETAILS (4) Industriële chemie is een stuk verder uitgebreid. Belangrijke nieuwe toevoegingen: Energie-effect Energiehuishouding De leerling kan toelichten welke aspecten van groene chemie bij het ontwerpen van een chemisch proces een rol hebben gespeeld De leerling kan met behulp van formules uit de groene chemie berekeningen uitvoeren aan een proces Atoomeconomie E-factor rendement

13 WAT MEER DETAILS (5) De leerling kan in de context van duurzaamheid beschrijven welke chemische en/of technologische processen worden gebruikt bij energieomzettingen en kan beredeneren hoe duurzaamheid een rol speelt bij energieproductie. Specifieker: Vergisting: bio-ethanol, biogas Productie biodiesel Leerling kan beschrijven hoe fossiele brandstoffen worden gebruikt bij energieproductie Leerling kan brandstoffen vergelijken en redeneren over aspecten van duurzaamheid die daarbij een rol spelen Elektrochemische cel / batterij / brandstofcel

14 WAT MEER DETAILS (6) Chemie van het leven is veel meer gebaseerd op de chemische processen in levende organismen. Bijvoorbeeld: Beschrijven chemische structuur eiwitten (primair), koolhydraten, vetten Van een aantal voedingsstoffen beschrijven dat deze worden afgebroken in het lichaam Van een aantal stoffen beschrijven welke functie deze stoffen hebben in het lichaam Functie van enzymen gebruikmakend van de termen: biokatalysator, specificiteit, ph-optimum, temperatuuroptimum

15 WAT MEER DETAILS (SLOT) Milieueisen Gevaarsymbolen Grenswaarde GHS-systeem ADI LD-50 Broeikaseffect invloed CO 2 zure depositie invloed SO 2 en NO x Smogvorming invloed SO 2, NO x, roet, onverbrande koolwaterstoffen, CO, fijnstof Effecten kunstmest op kwaliteit lucht, water en bodem

16 HOE IS DE STOF AANGELEERD? NOVA Chemie Chemie Overal VO-STER collectie Eigen programma door docent opgesteld met behulp van modules Nieuwe Scheikunde Een combinatie van een boek en eigen materiaal en/of modules Nieuwe scheikunde Volledig eigen materiaal docent

17 TOEKOMST Voor het einde van dit jaar is er een voorbeeldexamen voor zowel havo als vwo Leerlingen zullen beter met de concepten in andere contexten om kunnen gaan

18 Vragen?

Scheikunde inhouden (PO-havo/vwo): Schaal, verhouding en hoeveelheid

Scheikunde inhouden (PO-havo/vwo): Schaal, verhouding en hoeveelheid Scheikunde inhouden (PO-havo/vwo): Schaal, verhouding en hoeveelheid kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo bovenbouw exameneenheden vwo bovenbouw exameneenheden 44: De leerlingen leren

Nadere informatie

Examenprogramma scheikunde havo

Examenprogramma scheikunde havo Examenprogramma scheikunde havo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein B Kennis

Nadere informatie

'Hier havo.hbo hoort u mij?' (Nieuwe) Scheikunde

'Hier havo.hbo hoort u mij?' (Nieuwe) Scheikunde 'Hier havo.hbo hoort u mij?' (Nieuwe) Scheikunde Aansluiting havo-hbo 28 september 2016 Hogeschool Domstad Emiel de Kleijn Historie 1999 (1998) Invoering van de 2 e fase HAVO: Scheikunde: 280 SLU VWO:

Nadere informatie

PTA scheikunde Belgisch park cohort 14 15-16

PTA scheikunde Belgisch park cohort 14 15-16 Het examenprogramma scheikunde is vernieuwd. In 2013 is in 4 HAVO met dat nieuwe examenprogramma scheikunde gestart. De methode Chemie Overal 4 e editie is geschreven voor dit nieuwe examenprogramma. Toegestaan

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814.

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 11109 6 juni 2012 Regeling van de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van 28 april 2012, nr. VO/403948, houdende

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814.

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 11109 6 juni 2012 Regeling van de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van 28 april 2012, nr. VO/403948, houdende

Nadere informatie

Examenprogramma scheikunde vwo

Examenprogramma scheikunde vwo Examenprogramma scheikunde vwo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein B Stoffen

Nadere informatie

Nieuwe Syllabus Scheikunde

Nieuwe Syllabus Scheikunde Nieuwe Syllabus Scheikunde Waar heeft docent behoefte aan? Cris Bertona (ICLON, voorzitter syllabus commissie) Karsten Kaspers (Hogeschool Leiden) Regionaal Steunpunt Leiden 26 januari 2012 Historie -

Nadere informatie

Nieuwe Scheikunde examens havo en vwo. Martie Kwaks (Erasmus SG) Emiel de Kleijn (SLO)

Nieuwe Scheikunde examens havo en vwo. Martie Kwaks (Erasmus SG) Emiel de Kleijn (SLO) Nieuwe Scheikunde examens havo en vwo Martie Kwaks (Erasmus SG) Emiel de Kleijn (SLO) Vakspecifieke vaardigheden A 10- A 15 A10: Gebruiken van chemische concepten A11: Redeneren in termen van context concept

Nadere informatie

PTA scheikunde HAVO Belgisch park cohort

PTA scheikunde HAVO Belgisch park cohort De methode Chemie Overal 4 e editie is geschreven voor het huidige examenprogramma. Toegestaan is het gebruik van de nieuwe BINAS (6 e editie) of ScienceData. Niet toegestaan is het gebruik van een Grafische

Nadere informatie

SCHEIKUNDE VWO - NIEUWE EXAMENPROGRAMMA VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2016 V15.7.0

SCHEIKUNDE VWO - NIEUWE EXAMENPROGRAMMA VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2016 V15.7.0 SCHEIKUNDE VWO - NIEUWE EAMENPROGRAMMA VAKINFORMATIE STAATSEAMEN 2016 V15.7.0 De vakinformatie in dit document is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Het CvTE is verantwoordelijk

Nadere informatie

SCHEIKUNDE HAVO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2020

SCHEIKUNDE HAVO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2020 SCHEIKUNDE HAVO VAKINFORMATIE STAATSEAMEN 2020 Versie: 2 april 2019 De vakinformatie is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Het CvTE is verantwoordelijk voor de afname van de staatsexamens

Nadere informatie

SCHEIKUNDE HAVO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2016 V15.7.0

SCHEIKUNDE HAVO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2016 V15.7.0 SCHEIKUNDE HAVO VAKINFORMATIE STAATSEAMEN 2016 V15.7.0 De vakinformatie in dit document is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Het CvTE is verantwoordelijk voor de afname van de

Nadere informatie

LANDSEXAMEN VWO

LANDSEXAMEN VWO Examenprogramma SCHEIKUNDE V.W.O. LANDSEXAMEN VWO 2017-2018 1 Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het commissie-examen. Het centraal examen wordt afgenomen in één zitting van

Nadere informatie

Examenprogramma scheikunde vwo

Examenprogramma scheikunde vwo Examenprogramma scheikunde vwo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein B Stoffen,

Nadere informatie

PTA scheikunde HAVO Belgisch park cohort 15 16-17

PTA scheikunde HAVO Belgisch park cohort 15 16-17 Het examenprogramma scheikunde is vernieuwd. In 2013 is in 4 HAVO met dat nieuwe examenprogramma scheikunde gestart. De methode Chemie Overal 4 e editie is geschreven voor dit nieuwe examenprogramma. Toegestaan

Nadere informatie

Examenprogramma scheikunde havo

Examenprogramma scheikunde havo Examenprogramma scheikunde havo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A1 Vaardigheden Domein A2

Nadere informatie

1 De bouw van stoffen

1 De bouw van stoffen Inhoud 1 De bouw van stoffen 1 eigenschappen van stoffen 13 Mengsels en zuivere stoffen 13 D Oplossingen 15 Zuivere stoffen herkennen 15 Scheiding van mengsels 17 2 de opbouw van de materie 19 Moleculen

Nadere informatie

LANDSEXAMEN HAVO

LANDSEXAMEN HAVO Examenprogramma SCHEIKUNDE H.A.V.O. LANDSEXAMEN HAVO 2017-2018 1 Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het commissie-examen. Het centraal examen wordt afgenomen in één zitting

Nadere informatie

Examenprogramma scheikunde vwo

Examenprogramma scheikunde vwo Examenprogramma scheikunde vwo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein B Stoffen,

Nadere informatie

SCHEIKUNDE HAVO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2018 V

SCHEIKUNDE HAVO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2018 V SCHEIKUNDE HAVO VAKINFORMATIE STAATSEAMEN 2018 V17.03.2 De vakinformatie in dit document is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Het CvTE is verantwoordelijk voor de afname van

Nadere informatie

PTA scheikunde VWO Belgisch park cohort

PTA scheikunde VWO Belgisch park cohort Het examenprogramma scheikunde is vernieuwd. De methode Chemie Overal 4 e editie is geschreven voor dit nieuwe examenprogramma. Toegestaan is het gebruik van de nieuwe BINAS (6 e editie). Niet toegestaan

Nadere informatie

PTA scheikunde VWO Belgisch park cohort

PTA scheikunde VWO Belgisch park cohort Het examenprogramma scheikunde is vernieuwd. De methode 4 e editie is geschreven voor dit nieuwe examenprogramma. Toegestaan is het gebruik van de nieuwe BINAS (6 e editie). Niet toegestaan is het gebruik

Nadere informatie

SCHEIKUNDE VWO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2018 V

SCHEIKUNDE VWO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2018 V SCHEIKUNDE VWO VAKINFORMATIE STAATSEAMEN 2018 V17.03.2 De vakinformatie in dit document is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Het CvTE is verantwoordelijk voor de afname van de

Nadere informatie

Onderwerp: Onderzoek doen Kerndoel(en): 28 Leerdoel(en): - Onderzoek doen aan de hand van onderzoeksvragen - Uitkomsten van onderzoek presenteren.

Onderwerp: Onderzoek doen Kerndoel(en): 28 Leerdoel(en): - Onderzoek doen aan de hand van onderzoeksvragen - Uitkomsten van onderzoek presenteren. Vak: Scheikunde Leerjaar: Kerndoel(en): 28 De leerling leert vragen over onderwerpen uit het brede leergebied om te zetten in onderzoeksvragen, een dergelijk onderzoek over een natuurwetenschappelijk onderwerp

Nadere informatie

CHEMIE OVERAL. Nieuw in 6e editie 2011 Chemie Overal 3h en 3v

CHEMIE OVERAL. Nieuw in 6e editie 2011 Chemie Overal 3h en 3v Nieuw in 6e editie 2011 Chemie Overal 3h en 3v Opbouw leerboek Elk hoofdstuk begint met een hoofdstukschema. Daarin vindt u een overzicht van de paragrafen, experimenten en de leerling-ict van dat hoofdstuk.

Nadere informatie

Digitale Scheikunde Omgeving (DSO)

Digitale Scheikunde Omgeving (DSO) Digitale Scheikunde Omgeving (DSO) Docent Sectie: Begeleiders: Projectleider: Hans Wouters Freudenthal Instituut Gjalt Prins/Astrid Bulte Iris Caris In het kader van een uitwisselingsproject tussen de

Nadere informatie

SCHEIKUNDE VWO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2017 V16.8.1

SCHEIKUNDE VWO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2017 V16.8.1 SCHEIKUNDE VWO VAKINFORMATIE STAATSEAMEN 2017 V16.8.1 De vakinformatie in dit document is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Het CvTE is verantwoordelijk voor de afname van de

Nadere informatie

Eindtermendocument Algemeen Voortgezet Onderwijs Aruba

Eindtermendocument Algemeen Voortgezet Onderwijs Aruba document Algemeen Voortgezet Onderwijs Aruba Vak: Scheikunde Leerweg: Havo - Vwo Aruba Augustus 2015 Document nr: 10 Colofon Dit eindtermendocument is een uitgave van (DEA) voor het vak scheikunde op

Nadere informatie

Aansluiting op het actuele curriculum (2014)

Aansluiting op het actuele curriculum (2014) Aansluiting op het actuele curriculum (2014) De verschillende modules van GLOBE lenen zich uitstekend om de leerlingen de verschillende eindtermen en kerndoelen aan te leren zoals die zijn opgesteld door

Nadere informatie

Examenprogramma biologie vwo vanaf CE 2016

Examenprogramma biologie vwo vanaf CE 2016 De onderstaande lijst bevat de complete examenprogramma s voor de bovenbouw VWO (4, 5 en 6 VWO) voor de vakken Biologie, Natuurkunde en Scheikunde. Daarnaast is het hele programma van het sportsciencecamp,

Nadere informatie

Paragraaf 1: Fossiele brandstoffen

Paragraaf 1: Fossiele brandstoffen Scheikunde Hoofdstuk 2 Samenvatting Paragraaf 1: Fossiele brandstoffen Fossiele brandstof Koolwaterstof Onvolledige verbranding Broeikaseffect Brandstof ontstaan door het afsterven van levende organismen,

Nadere informatie

Seizoen: Vak: NaSk II (Scheikunde) Klas: 3 en 4 Afdeling: Mavo

Seizoen: Vak: NaSk II (Scheikunde) Klas: 3 en 4 Afdeling: Mavo Seizoen: 2016-2018 Vak: NaSk II (Scheikunde) Klas: 3 en 4 Afdeling: Mavo Herkansingen/inhalen: Tijdens de herkansingen kunnen de SE s van een trimester herkanst en/of ingehaald worden. Echter een ingehaald

Nadere informatie

Nask2 inhouden (PO-vmbo)

Nask2 inhouden (PO-vmbo) Nask2 inhouden (PO-vmbo) Sectoren kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw vmbo bovenbouw gl/tl exameneenheden Vakkernen 1. Materie 42: De leerlingen leren onderzoek doen aan materialen en natuurkundige

Nadere informatie

ANORGANISCHE STOFKLASSEN

ANORGANISCHE STOFKLASSEN ANORGANISCHE STOFKLASSEN 1. ATOMEN... 3 1.1. STRUCTUUR VAN HET ATOOM...3 1.2. DE ELEKTRONCONFIGURATIE...4 2. STOFFEN EN MENGSELS...5 2.1. ZUIVERE STOFFEN... 5 2.1.1. Soorten zuiveren stoffen...5 2.1.2.

Nadere informatie

Om een zo duidelijk mogelijk verslag te maken, hebben we de vragen onderverdeeld in 4 categorieën.

Om een zo duidelijk mogelijk verslag te maken, hebben we de vragen onderverdeeld in 4 categorieën. Beste leerling, Dit document bevat het examenverslag voor leerlingen van het scheikunde havo, tweede tijdvak (2017). In dit examenverslag proberen we een zo goed mogelijk antwoord te geven op de volgende

Nadere informatie

Woudschoten Chemie Conferentie 7 november 2008 Chemie tussen context en concept. Nieuwe Scheikunde in het schoolexamen

Woudschoten Chemie Conferentie 7 november 2008 Chemie tussen context en concept. Nieuwe Scheikunde in het schoolexamen Woudschoten Chemie Conferentie 7 november 2008 Nieuwe Scheikunde in het schoolexamen Tijdlijn Nieuwe Scheikunde 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Klassieke programma (1998) Aangepaste klassieke

Nadere informatie

Handreiking schoolexamen scheikunde havo/vwo

Handreiking schoolexamen scheikunde havo/vwo Handreiking schoolexamen scheikunde havo/vwo Bij het examenprogramma geldig vanaf schooljaar 2013-2014 Handreikingen tweede fase SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling Handreiking schoolexamen

Nadere informatie

Beste leerling, Om een zo duidelijk mogelijk verslag te maken, hebben we de examenvragen onderverdeeld in 4 categorieën.

Beste leerling, Om een zo duidelijk mogelijk verslag te maken, hebben we de examenvragen onderverdeeld in 4 categorieën. Beste leerling, Dit document bevat het examenverslag van het vak Scheikunde vwo, eerste tijdvak (2016). In dit examenverslag proberen we zo goed mogelijk antwoord te geven op de volgende vraag: In hoeverre

Nadere informatie

Om een zo duidelijk mogelijk verslag te maken, hebben we de vragen onderverdeeld in 4 categorieën.

Om een zo duidelijk mogelijk verslag te maken, hebben we de vragen onderverdeeld in 4 categorieën. Beste leerling, Dit document bevat het examenverslag voor leerlingen van het vak scheikunde vwo, tweede tijdvak (2017). In dit examenverslag proberen we een zo goed mogelijk antwoord te geven op de volgende

Nadere informatie

Om een zo duidelijk mogelijk verslag te maken, hebben we de vragen onderverdeeld in 4 categorieën.

Om een zo duidelijk mogelijk verslag te maken, hebben we de vragen onderverdeeld in 4 categorieën. Beste leerling, Dit document bevat het examenverslag voor leerlingen van het vak scheikunde havo, tweede tijdvak (2018). In dit examenverslag proberen we een zo goed mogelijk antwoord te geven op de volgende

Nadere informatie

Om een zo duidelijk mogelijk verslag te maken, hebben we de vragen onderverdeeld in 4 categorieën.

Om een zo duidelijk mogelijk verslag te maken, hebben we de vragen onderverdeeld in 4 categorieën. Beste leerling, Dit document bevat het examenverslag voor leerlingen van het vak scheikunde vwo, tweede tijdvak (2018). In dit examenverslag proberen we een zo goed mogelijk antwoord te geven op de volgende

Nadere informatie

Scheikundige begrippen

Scheikundige begrippen Scheikundige begrippen Door: Ruby Vreedenburgh, Jesse Bosman, Colana van Klink en Fleur Jansen Scheikunde begrippen 1 Chemische reactie Ruby Vreedenburgh Overal om ons heen vinden er chemische reacties

Nadere informatie

Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Evolutie

Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Evolutie Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Evolutie kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo bovenbouw exameneenheden vwo bovenbouw exameneenheden 34: De leerlingen leren zorg te dragen voor de lichamelijke

Nadere informatie

Domein C: Koolstofchemie. Subdomein: Toepassingen van synthetische polymeren

Domein C: Koolstofchemie. Subdomein: Toepassingen van synthetische polymeren Domein C: Koolstofchemie Subdomein: Toepassingen van synthetische polymeren 28 verband leggen tussen de structuur van synthetische polymeren en de eigenschappen en toepassingen: (supersterke) vezel; kabel;

Nadere informatie

de reactievergelijking schrijven van de oxidatie van metalen en de naam van de gevormde oxiden geven als de formules gekend zijn;

de reactievergelijking schrijven van de oxidatie van metalen en de naam van de gevormde oxiden geven als de formules gekend zijn; Leergebied: oxidatie Leerplannen LP Chemie 2e gr KSO GO 4.2.4 - een reactie met zuurstofgas als een oxidatie beschrijven; 4.6.1 - het roesten van metalen beschrijven als trage oxidatie; 4.6.2 - de reactievergelijking

Nadere informatie

DAS Conferentie Applied Science

DAS Conferentie Applied Science DAS Conferentie Applied Science SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling Emiel de Kleijn Curriculumontwikkelaar natuurwetenschappen Nieuwe Scheikunde /NiNa/CVBO Plannen voor een vernieuwd, vernieuwend

Nadere informatie

De oorspronkelijke versie van deze opgave is na het correctievoorschrift opgenomen.

De oorspronkelijke versie van deze opgave is na het correctievoorschrift opgenomen. Toelichting bij Voorbeeldopgaven Syllabus Nieuwe Scheikunde HAVO De opgave is een bewerking van de volgende CE-opgave: LPG 2007-2de tijdvak De oorspronkelijke versie van deze opgave is na het correctievoorschrift

Nadere informatie

Gelijkwaardig verklaarde eindtermen natuurwetenschappen Voor de tweede graad ASO

Gelijkwaardig verklaarde eindtermen natuurwetenschappen Voor de tweede graad ASO Gelijkwaardig verklaarde eindtermen natuurwetenschappen Voor de tweede graad ASO Federatie Steinerscholen Vlaanderen v.z.w. Gitschotellei 188 2140 Borgerhout Februari 2013 Gelijkwaardig verklaarde eindtermen

Nadere informatie

Scheikunde in de dynamiek van de toekomst

Scheikunde in de dynamiek van de toekomst SLO is het nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling. Al 35 jaar geven wij inhoud aan leren en innovatie in de driehoek beleid, wetenschap en onderwijspraktijk. De kern van onze expertise betreft

Nadere informatie

De VO - vakvernieuwing komt eraan

De VO - vakvernieuwing komt eraan De VO - vakvernieuwing komt eraan Keuzes maken! Marijn Meijer Wat gaan we doen? wat verandert er? beheersingsniveaus samenhang inrichting CE/SE en PTA keuzes maken: methodes of... en we houden het praktisch,

Nadere informatie

Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Instandhouding

Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Instandhouding Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Instandhouding kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo bovenbouw exameneenheden vwo bovenbouw exameneenheden 34: De leerlingen leren zorg te dragen voor

Nadere informatie

BIOLOGIE Thema: Stofwisseling Havo

BIOLOGIE Thema: Stofwisseling Havo BIOLOGIE Thema: Stofwisseling Havo Henry N. Hassankhan Scholengemeenschap Lelydorp [HHS-SGL] Docent: A. Sewsahai De student moet de bouw en werking van enzymen kunnen beschrijven moet het proces van foto

Nadere informatie

Om een zo duidelijk mogelijk verslag te maken, hebben we de vragen onderverdeeld in 4 categorieën.

Om een zo duidelijk mogelijk verslag te maken, hebben we de vragen onderverdeeld in 4 categorieën. Beste leerling, Dit document bevat het examenverslag voor leerlingen van het vak scheikunde vwo, eerste tijdvak (2019). In dit examenverslag proberen we een zo goed mogelijk antwoord te geven op de volgende

Nadere informatie

BIOLOGIE Energie & Stofwisseling HAVO Henry N. Hassankhan Scholengemeenschap Lelydorp [HHS-SGL]

BIOLOGIE Energie & Stofwisseling HAVO Henry N. Hassankhan Scholengemeenschap Lelydorp [HHS-SGL] BIOLOGIE Energie & Stofwisseling HAVO Henry N. Hassankhan Scholengemeenschap Lelydorp [HHS-SGL] Docent: A. Sewsahai De student moet de bouw en werking van enzymen kunnen beschrijven moet het proces van

Nadere informatie

Scheikunde vanaf 2013

Scheikunde vanaf 2013 Scheikunde vanaf 2013 Aonne Kerkstra Juleke van Rhijn Sander Haemers Delft voor Docenten, 13 januari 2011 1 Adviesexamenprogramma vwo 2013 vergeleken met bestaand programma A. Vaardigheden A. Vaardigheden

Nadere informatie

Scheikunde in de dynamiek van de toekomst

Scheikunde in de dynamiek van de toekomst Scheikunde in de dynamiek van de toekomst over de ontwikkeling van scheikunde in de school van de 21e eeuw Eindrapport van de Stuurgroep Nieuwe Scheikunde 2004-2010 SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling

Nadere informatie

Examenprogramma nieuwe scheikunde Werkversie voor het examenexperiment

Examenprogramma nieuwe scheikunde Werkversie voor het examenexperiment Werkversie examenprogramma nieuwe scheikunde concepttekst Examenprogramma nieuwe scheikunde Werkversie voor het examenexperiment Inhoudsopgave Inleiding pagina 2 1 Syllabuscommissie pagina 3 2 Veldraadpleging

Nadere informatie

Examenprogramma wiskunde D vwo

Examenprogramma wiskunde D vwo Examenprogramma wiskunde D vwo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein B Kansrekening en statistiek

Nadere informatie

PROGRAMMA VAN TOETSING EN AFSLUITING. Vak: Scheikunde 2f vwo

PROGRAMMA VAN TOETSING EN AFSLUITING. Vak: Scheikunde 2f vwo PROGRAMMA VAN TOETSING EN AFSLUITING Vak: Scheikunde 2f vwo Inleiding Bij Scheikunde werken we met de methode Chemie Overal (4 vwo, 5 vwo en 6 vwo) van Noordhoff. De leerstof die behandeld wordt, komt

Nadere informatie

Natuurwetenschappelijke, wiskundige en technische vaardigheden (bètaprofielniveau)

Natuurwetenschappelijke, wiskundige en technische vaardigheden (bètaprofielniveau) Examenprogramma HAVO 2.2 Specificaties Domein A. Vaardigheden De vaardigheden zijn onderverdeeld in drie categorieën: Subdomeinen A1 t/m A4: Algemene vaardigheden (profieloverstijgend niveau) Subdomeinen

Nadere informatie

Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Dynamisch evenwicht

Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Dynamisch evenwicht Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Dynamisch evenwicht kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo bovenbouw exameneenheden vwo bovenbouw exameneenheden 34: De leerlingen leren zorg te dragen

Nadere informatie

Organismen die organisch en anorganische moleculen kunnen maken of nodig hebben zijn heterotroof

Organismen die organisch en anorganische moleculen kunnen maken of nodig hebben zijn heterotroof Boekverslag door A. 1802 woorden 20 juni 2007 5 71 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Samenvatting stofwisseling Stofwisseling is het totaal van alle chemische processen in een organisme

Nadere informatie

SCHEIKUNDE. Hoofdstuk 9

SCHEIKUNDE. Hoofdstuk 9 SCHEIKUNDE Hoofdstuk 9 Par. 1 Elke chemische reactie heeft een energie-effect. De chemische energie voor én na de reactie is niet gelijk. Als de reactie warmer wordt is de chemische energie omgezet in

Nadere informatie

Opdracht 7.2 Energie een heel lastig onderwerp

Opdracht 7.2 Energie een heel lastig onderwerp Opdracht 7.2 Energie een heel lastig onderwerp Inleiding voor de docent: Onverwachte gaten in het curriculum en in BINAS In deze opdracht gaat de aandacht naar de samenhang tussen de processen die een

Nadere informatie

Citizen science Waterkwaliteit en de aansluiting bij het onderwijs. Reina Kuiper - SME Advies

Citizen science Waterkwaliteit en de aansluiting bij het onderwijs. Reina Kuiper - SME Advies Citizen science Waterkwaliteit en de aansluiting bij het onderwijs Reina Kuiper - SME Advies Inhoud Onderwijsontwikkeling Relevante vakken Kerndoelen Begrippen en concepten Waarde voor het onderwijs Onderwijsontwikkeling

Nadere informatie

Doesjka Nijdeken Trinitas College Heerhugowaard Woudschoten Chemie Conferentie 2011

Doesjka Nijdeken Trinitas College Heerhugowaard Woudschoten Chemie Conferentie 2011 Doesjka Nijdeken Trinitas College Heerhugowaard Woudschoten Chemie Conferentie 2011 Hoe je het onderbuikgevoel zichtbaar maakt voor leerlingen (en jezelf) Wat bedoel ik met determineren? Hoe doe je dat

Nadere informatie

Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 4: voeding

Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 4: voeding Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 4: voeding Samenvatting door Remco 1344 woorden 31 maart 2015 6,3 24 keer beoordeeld Vak Methode Scheikunde Chemie overal 4.1 Voedsel Voedsel is leven Voeding is noodzakelijk

Nadere informatie

Hydrofobe staart. Leerlingopdracht

Hydrofobe staart. Leerlingopdracht Vak: Scheikunde Niveau: havo/vwo Denkwijze: Structuur en functie/eigenschap Onderwerp: Zeep Aansluitend op: reinigingsmiddelen paragraaf 2.6 uit Chemie overal 3havo Leerlingopdracht Mensen gebruiken al

Nadere informatie

BETA VAKKEN Biologie, Natuurkunde, Natuur Leven en Technologie (NLT), Scheikunde en Wiskunde.

BETA VAKKEN Biologie, Natuurkunde, Natuur Leven en Technologie (NLT), Scheikunde en Wiskunde. BETA VAKKEN Biologie, Natuurkunde, Natuur Leven en Technologie (NLT), Scheikunde en Wiskunde. Biologie In tegenstelling tot wat je gewend was uit de onderbouw is biologie in klas 4, 5 en 6 een stuk theoretischer.

Nadere informatie

Natuurwetenschappelijke, wiskundige en technische vaardigheden (bètaprofielniveau)

Natuurwetenschappelijke, wiskundige en technische vaardigheden (bètaprofielniveau) BIJLAGE 1 Examenprogramma NLT havo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein B Exacte wetenschappen

Nadere informatie

SCHEIKUNDE HAVO. Syllabus centraal examen 2015. (bij het nieuwe examenprogramma) Nader vastgesteld

SCHEIKUNDE HAVO. Syllabus centraal examen 2015. (bij het nieuwe examenprogramma) Nader vastgesteld SCHEIKUNDE HAVO Syllabus centraal examen 2015 (bij het nieuwe examenprogramma) Nader vastgesteld Augustus 2012, nader vastgesteld april 2014 Samenstelling syllabuscommissie: Cris Bertona - voorzitter Emiel

Nadere informatie

23 keer beoordeeld 18 juni Plantaardige stoffen.

23 keer beoordeeld 18 juni Plantaardige stoffen. 7,9 Samenvatting door F. 1034 woorden 23 keer beoordeeld 18 juni 2013 Vak Scheikunde Methode Nova Scheikunde hoofdstuk 7. 7.1. Energie haalt je lichaam uit brandstoffen: - Koolhydraten bestaan uit koolstof,

Nadere informatie

Beste leerling, Om een zo duidelijk mogelijk verslag te maken, hebben we de examenvragen onderverdeeld in 4 categorieën.

Beste leerling, Om een zo duidelijk mogelijk verslag te maken, hebben we de examenvragen onderverdeeld in 4 categorieën. Beste leerling, Dit document bevat het examenverslag van het vak scheikunde vwo, eerste tijdvak (2017). In dit examenverslag proberen we zo goed mogelijk antwoord te geven op de volgende vraag: In hoeverre

Nadere informatie

LANDSEXAMEN MAVO

LANDSEXAMEN MAVO LANDSEXAMEN MAVO 2017-2018 Examenprogramma NASK 2 (Scheikunde) M.A.V.O. 1 Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het commissie-examen. Het centraal examen wordt afgenomen in één

Nadere informatie

Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Voortplanting

Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Voortplanting Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Voortplanting kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo bovenbouw exameneenheden vwo bovenbouw exameneenheden 34: De leerlingen leren zorg te dragen voor de

Nadere informatie

Examenprogramma natuurkunde havo

Examenprogramma natuurkunde havo Bijlage 1 Examenprogramma natuurkunde havo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden

Nadere informatie

SCHEIKUNDE HAVO. Syllabus centraal examen 2016. (bij het nieuwe examenprogramma)

SCHEIKUNDE HAVO. Syllabus centraal examen 2016. (bij het nieuwe examenprogramma) SCHEIKUNDE HAVO Syllabus centraal examen 2016 (bij het nieuwe examenprogramma) Samenstelling syllabuscommissie: Cris Bertona - voorzitter Emiel de Kleijn - secretaris (SLO) Dick Hennink - Cito Jan Apotheker

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds Gelet op artikel 7 van het Eindexamenbesluit v.w.o.- h.a.v.o.- m.a.v.o.- v.b.o.

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds Gelet op artikel 7 van het Eindexamenbesluit v.w.o.- h.a.v.o.- m.a.v.o.- v.b.o. STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 11101 6 juni 2012 Regeling van de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van 28 april 2012, nr. VO/389632, houdende

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814.

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 11699 8 juni 2012 Rectificatie Examenprogramma natuurkunde vwo van 28 april 2012, kenmerk VO2012/389632 In de regeling

Nadere informatie

natuurkundeprogramma s vanaf 2013

natuurkundeprogramma s vanaf 2013 natuurkundeprogramma s vanaf 2013 Regionaal Steunpunt Zuid-Holland Delft, 16 januari 2013 Maarten Pieters uitgangspunten vernieuwingen bètavakken www.betanova.nl/documentatie/achtergrond (wetenschappelijke)

Nadere informatie

Examenprogramma natuur, leven en technologie vwo vanaf schooljaar 2014-2015

Examenprogramma natuur, leven en technologie vwo vanaf schooljaar 2014-2015 Examenprogramma NLT vwo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein B Exacte wetenschappen en technologie

Nadere informatie

SCHEIKUNDE HAVO. Syllabus centraal examen 2016. (bij het nieuwe examenprogramma)

SCHEIKUNDE HAVO. Syllabus centraal examen 2016. (bij het nieuwe examenprogramma) SCHEIKUNDE HAVO Syllabus centraal examen 2016 (bij het nieuwe examenprogramma) April 2014 Samenstelling syllabuscommissie: Cris Bertona - voorzitter Emiel de Kleijn - secretaris (SLO) Dick Hennink - Cito

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Gelet op artikel 7 van het Eindexamenbesluit v.w.o.- h.a.v.o.- m.a.v.o.- v.b.o.

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Gelet op artikel 7 van het Eindexamenbesluit v.w.o.- h.a.v.o.- m.a.v.o.- v.b.o. STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 9161 26 mei 2011 Regeling van de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van 27 april 2011, nr. VO/289008, houdende

Nadere informatie

Examenprogramma natuurkunde vwo

Examenprogramma natuurkunde vwo Examenprogramma natuurkunde vwo Ingangsdatum: schooljaar 2013-2014 (klas 4) Eerste examenjaar: 2016 Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma

Nadere informatie

Schooljaar Exellius 4

Schooljaar Exellius 4 Programma van toetsing Schooljaar 2016-2017 Exellius 4 1 Vak: Aardrijkskunde 16/17 0.11 Schriftelijk telt voor R1 H1 Arm en Rijk 50 Nvt 10 0.12 Schriftelijk telt voor R1 H2 Arm en Rijk 50 Nvt 10 01 H3

Nadere informatie

Referentieniveaus uitgelegd. 1S - rekenen Vaardigheden referentieniveau 1S rekenen. 1F - rekenen Vaardigheden referentieniveau 1F rekenen

Referentieniveaus uitgelegd. 1S - rekenen Vaardigheden referentieniveau 1S rekenen. 1F - rekenen Vaardigheden referentieniveau 1F rekenen Referentieniveaus uitgelegd De beschrijvingen zijn gebaseerd op het Referentiekader taal en rekenen'. In 'Referentieniveaus uitgelegd' zijn de niveaus voor de verschillende sectoren goed zichtbaar. Door

Nadere informatie

Om een zo duidelijk mogelijk verslag te maken, hebben we de examenvragen onderverdeeld in 4 categorieën.

Om een zo duidelijk mogelijk verslag te maken, hebben we de examenvragen onderverdeeld in 4 categorieën. Beste leerling, Dit document bevat het examenverslag van het vak scheikunde havo, tweede tijdvak (2015). In dit examenverslag proberen we zo goed mogelijk antwoord te geven op de volgende vraag: In hoeverre

Nadere informatie

Onderzoekend meten en procesmodellen in Coach 7. Docentendag RU Nijmegen 2016 Sander Habets sander@cma-science.nl. www.cma-science.

Onderzoekend meten en procesmodellen in Coach 7. Docentendag RU Nijmegen 2016 Sander Habets sander@cma-science.nl. www.cma-science. Onderzoekend meten en procesmodellen in Coach 7 Docentendag RU Nijmegen 2016 Sander Habets sander@cma-science.nl Even voorstellen Even voorstellen, inhoud Alle materialen beschikbaar via: https://we.tl/zbewzokhua

Nadere informatie

Nieuwe leerplandoelstellingen voor Opmerkingen. Inhoud leerwerkboeken

Nieuwe leerplandoelstellingen voor Opmerkingen. Inhoud leerwerkboeken Inhoud leerwerkboeken e leerplandoelstellingen voor 2015-2016 D/2015/7841/015 EUREKA!1A Thema 1 Zintuigen 1 Inleiding 1.1 Prikkel, reactie en zintuig B52 Uit waarnemingen afleiden of illustreren dat spierbewegingen

Nadere informatie

Mayonaise oftewel de kunst van het heen-en-weer-denken

Mayonaise oftewel de kunst van het heen-en-weer-denken Mayonaise oftewel de kunst van het heen-en-weer-denken Onderwerp Vak Schooltype Vakdomein 3D-aspect Emulsies en heen-en-weer-denken scheikunde havo/vwo Materie Werkwijze: Informatievaardigheden, Redeneervaardigheden,

Nadere informatie

5.2.5 - atomen uit de hoofdgroepen, het aantal elektronen op de buitenste schil afleiden uit hun plaats in het periodiek systeem;

5.2.5 - atomen uit de hoofdgroepen, het aantal elektronen op de buitenste schil afleiden uit hun plaats in het periodiek systeem; Leergebied: groep Leerplannen LP Chemie 2e gr KSO GO 3.5.3 - op het periodiek systeem aanwijzen dat elementen waarvan de enkelvoudige stoffen overeenkomstige chemische eigenschappen hebben, onder elkaar

Nadere informatie

Beste leerling, Om een zo duidelijk mogelijk verslag te maken, hebben we de vragen onderverdeeld in 4 categorieën.

Beste leerling, Om een zo duidelijk mogelijk verslag te maken, hebben we de vragen onderverdeeld in 4 categorieën. Beste leerling, Dit document bevat het examenverslag van het vak scheikunde havo, eerste tijdvak (2018). In dit examenverslag proberen we een zo goed mogelijk antwoord te geven op de volgende vraag: In

Nadere informatie

DOMEINBESCHRIJVING 27 MEI 2014 VOORLOPIG CONCEPT

DOMEINBESCHRIJVING 27 MEI 2014 VOORLOPIG CONCEPT DOMEINBESCHRIJVING 27 MEI 2014 VOORLOPIG CONCEPT 1 VOORSTEL NIEUW DOMEIN A VAARDIGHEDEN 1.1 Doel en inhoud Dit domein omvat algemene en vakspecifieke vaardigheden die verkaveld zijn in de subdomeinen A1

Nadere informatie

REDENEREN BIJ SCHEIKUNDE. Hella Fries

REDENEREN BIJ SCHEIKUNDE. Hella Fries REDENEREN BIJ SCHEIKUNDE Hella Fries Aandacht voor redeneren is nodig! Nieuwe scheikunde examens, met nieuwe onderwerpen In deze examens wordt meer een beroep gedaan op het redeneren over en uitleggen

Nadere informatie

ALGEMENE NATUURWETENSCHAPPEN VWO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2016 V15.7.0

ALGEMENE NATUURWETENSCHAPPEN VWO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2016 V15.7.0 ALGEMENE NATUURWETENSCHAPPEN VWO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2016 V15.7.0 De vakinformatie in dit document is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Het CvTE is verantwoordelijk voor

Nadere informatie

Examenprogramma natuur, leven en technologie vwo

Examenprogramma natuur, leven en technologie vwo Examenprogramma natuur, leven en technologie vwo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein B Fundament

Nadere informatie

Scheikunde Chemie Overal Hoofdstuk 5 Hoofdstuk 15 Hoofdstuk 18

Scheikunde Chemie Overal Hoofdstuk 5 Hoofdstuk 15 Hoofdstuk 18 Scheikunde Chemie Overal Hoofdstuk 5 Hoofdstuk 15 Hoofdstuk 18 Reactietypen Substitutiereactie Een atoom(groep) wordt vervangen door een andere atoomgroep. Bij halogenen gebeurt dat alleen onder straling.

Nadere informatie

DOCENTENDAG MAATSCHAPPIJLEER

DOCENTENDAG MAATSCHAPPIJLEER DOCENTENDAG MAATSCHAPPIJLEER 2018 The Spirit Level Een authentieke toetstaak in de praktijk Niels Hoendervanger Stedelijk Gymnasium Nijmegen The Spirit Level Wat gaan we doen? Korte introductie op de taak

Nadere informatie