A: Wettelijke eisen en stappenplan Wet Taaleis

Transcriptie

1 Memo wet Taaleis Deze memo gaat over de Wet Taaleis Participatiewet en valt in twee onderdelen uiteen. In onderdeel A wordt een toelichting gegeven op de wettelijke eisen en wordt globaal het werkproces beschreven. In onderdeel B wordt een voorstel gedaan over de invulling van de Wet Taaleis in. Dit voorstel moet nog nader uitgewerkt worden in beleidsregels. A: Wettelijke eisen en stappenplan Wet Taaleis Met ingang van 1 januari 2016 gaat de Wet Taaleis in de Participatiewet van kracht, verder te noemen als Wet Taaleis. Met de Wet Taaleis krijgen gemeenten de verplichting om van bijstandsgerechtigden te verlangen dat zij actief werken aan hun taalvaardigheid 1. Gezien het belang van de beheersing van de Nederlandse taal voor arbeidsinschakeling is ervoor gekozen om de Participatiewet uit te breiden met de verplichting om de Nederlandse taal te leren. Vraagt iemand een bijstandsuitkering aan of zit hij al in de bijstand dan heeft hij/ zij de inspanningsverplichting om de Nederlandse taal op referentieniveau 1F 2 te verwerven. Het gaat daarbij om de volgende vaardigheden: spreekvaardigheid, luistervaardigheid, gespreksvaardigheid, schrijfvaardigheid en leesvaardigheid. Deze wet geldt vanaf 1 januari 2016 voor de nieuwe aanvragers voor een bijstandsuitkering en vanaf 1 juli 2016 voor het zittend bestand. De Wet Taaleis is geen uitsluitingsgrond of toegangsvoorwaarde voor bijstand. 1. Stappenplan Wet Taaleis a. De verplichting ligt bij de aanvrager 3 zelf Bij het indienen van de aanvraag om bijstand heeft de aanvrager een inlichtingenplicht. Dit wordt door de wet nu uitgebreid met de verplichting om aan te tonen dat de aanvrager de Nederlandse taal beheerst. De bijstand wordt niet verlaagd als belanghebbende kan aantonen dat hij de Nederlandse taal beheerst. Dit kan met behulp van bepaalde documenten waaruit blijkt dat belanghebbende: Acht jaar Nederlandstalig onderwijs gevolgd heeft; Een diploma inburgering kan overleggen; Een ander document waaruit de Nederlandse taal minimaal op 1F (A2) blijkt. b. De toets Blijkt belanghebbende niet over de betreffende documenten te beschikken maar heeft hij wel recht op bijstand, dan wordt binnen acht weken na ontvangst van de aanvraag een toets afgenomen om te onderzoeken welke taalvaardigheid de aanvrager over beschikt. c. Kennisgeving en verlaging bijstand Is de uitkomst van de toets dat belanghebbende niet aan de taaleis voldoet, dan dient belanghebbende binnen acht weken daarvan schriftelijk in kennis gesteld te worden. 1 Deze verplichting geldt niet indien belanghebbende volledig ontheven is van de arbeidsverplichting (art. 9 Participatiewet). 2 Het referentieniveau 1F voor Nederlands sprekenden is vergelijkbaar met niveau A2 voor personen met een anderstalige achtergrond. Dit niveau is vastgesteld op grond van de Wet referentieniveaus Nederlandse taal en rekenen dat een wettelijk kader vormt voor het huidige onderwijssysteem. Referentieniveau 1F betreft het niveau dat leerlingen aan het einde van groep 8 van het basisonderwijs moeten beheersen om de overstap naar het voortgezet onderwijs goed te kunnen maken. 3 Voor het zittend bestand is het startpunt niet de aanvraag om bijstand maar een kennisgeving aan belanghebbende dat onderzocht gaat worden, in welke mate de belanghebbende de Nederlandse taal beheerst. 1

2 De kennisgeving gaat vergezeld met een aankondiging tot verlaging van de bijstand. Voordat die verlaging plaatsvindt wordt belanghebbende eerst in de gelegenheid gesteld om binnen een maand na de kennisgeving te starten met het verwerven van de Nederlandse taal. Als belanghebbende geen inspanning 4 pleegt, bedraagt de verlaging 20% van de bijstandsnorm vanaf het moment van de aankondiging. d. Afzien van verlaging bijstand Er wordt van een verlaging afgezien indien: Elke vorm van verwijtbaarheid ontbreekt door dringende redenen of bijzondere omstandigheden 5, b.v. medische redenen en dat daarnaast belanghebbende zich bereid heeft verklaard taalonderwijs te volgen binnen 4 weken. Deze bereidverklaring moet binnen een maand na de kennisgeving ter kennis van het college zijn gebracht. 2. Beleidsverplichtingen gemeenten De verplichting om aan te tonen of het beheersen van de Nederlandse taal voldoende is ligt bij de aanvrager van de bijstand en niet bij de gemeente. Toch kent de Wet Taaleis ook voor de gemeenten een aantal verplichtingen. Deze verplichtingen zijn: Gemeenten zijn bij wet verplicht om de doelgroep die onder de Wet Taaleis vallen te identificeren 6 en te bepalen of hij of zij voor een taaltoets in aanmerking komt. De taaltoets moet voldoen aan de regels die in het Besluit taaltoets Participatiewet 7 zijn vastgelegd en hebben betrekking op: de onderdelen die getoetst worden en het taalniveau, de wijze van toetsing en de beoordeling van de toets, de kwalificatie van degene die de toets beoordeelt en de omstandigheden waaronder de toets moet worden afgenomen. De groep uitkeringsgerechtigden die onder de Taaleis vallen wordt een inspanningsverplichting opgelegd. De gemeente is verplicht om half jaarlijks te toetsen of de geleverde inspanning voldoende is. De Wet Taaleis kent per klant een looptijd van een jaar 8. In dat jaar kan er, als daar aanleiding toe is, op drie momenten worden verlaagd: 4 De belanghebbende moet een voldoende inspanning leveren. Het college beoordeelt of de belanghebbende de inspanning heeft verricht die redelijkerwijs van hem mag worden verwacht. Bij de beantwoording van de vraag of hiervan sprake is, wordt door het college onder meer betrokken: het taalplan, voor zover van toepassing de aanwezigheid van de belanghebbende bij taallessen en zijn persoonlijke omstandigheden. Van de belanghebbende verwachten wij dat hij voorrang geeft aan het leren van de Nederlandse taal. 5 Wat hieronder wordt verstaan, is en blijft maatwerk. Eventuele jurisprudentie speelt hierbij tevens een rol. Desalniettemin overwegen we hier in beleidsregels wel een kader voor te creëren. 6 Bewijsplicht ligt bij de klant. 7 Naast de Wet Taaleis treedt ook de AMvB Taaltoets Participatiewet met ingang van 1 januari 2016 in werking. De AMvB zal regels bevatten over de taaltoets die gemeenten een kader bieden hoe zij in de praktijk met de taaltoets dienen om te gaan. De AMvB zal betrekking op hebben op de volgende punten: de in de toets op te nemen onderdelen; de wijze van toetsing van de verschillende onderdelen; de wijze van beoordeling van de toets; de kwalificatie van degene die de toets beoordeelt; en de omstandigheden waaronder de toets moet worden afgenomen. 8 Als blijkt dat belanghebbende na een jaar de taal niet voldoende beheerst, kan de uitkering worden verlaagd. De lengte van het traject is echter maatwerk en hangt af van de afspraken die gemaakt zijn in het taalplan. 2

3 1) 20% bij aanvang als belanghebbende niet wil meewerken aan de toets of het taaltraject voor de duur van zes maanden. 2) 40% na een half jaar na vaststelling van de inspanningsverplichting, waarbij is geconstateerd dat belanghebbende niet voldoet aan de verwachte voortgang, voor de duur van zes maanden. Voordat hiertoe over wordt gegaan dient (opnieuw) een toets worden afgenomen waaruit blijkt dat belanghebbende de Nederlandse taal nog niet voldoende beheerst. 3) 100% na een jaar na vaststelling (voor onbeperkte tijd) van de inspanningsverplichting, waarbij opnieuw is geconstateerd dat belanghebbende niet voldoet aan de verwachte voortgang. Ook hier geldt dat eerst een toets moet worden afgenomen. De afstemming blijft geldig zolang de klant zich niet inspant onder de Wet Taaleis. De gemeente heeft wel een verplichting om belanghebbende aan te blijven sporen om zich alsnog in te spannen om de kennis van de Nederlandse taal te verbeteren. Belanghebbende kan dan nogmaals de taaltoets aanvragen als hij of zij in de veronderstelling is aan de eisen van de wet te voldoen. Het college kan afwijken van de wettelijk vastgestelde kortingen als het financiële effect te groot is (zie ook dringende redenen/noot 5). In onderstaand schema is het stappenplan en daarmee de verplichtingen van de gemeente in beeld gebracht: 3

4 3. Beleidskeuzes gemeenten Naast verplichtingen kent deze wet ook een aantal vrije beleidskeuzes voor gemeenten. Hieronder volgt een overzicht van onderdelen waarin de gemeente zelf kan bepalen hoe zij dit inricht. Gemeenten hebben beleidsvrijheid ten aanzien van het inrichten en afnemen van de toets. Wel stelt de Wet, zoals hier boven genoemd, een aantal regels over de toetsing. Gemeenten kunnen de toets zelf financieren, maar kunnen dit ook overlaten aan de klant. Gemeenten hebben beleidsvrijheid over de beoordeling van het andere document waaruit blijkt dat men de Nederlandse taal beheerst. 4

5 De gemeente is vrij om te bepalen of zij een taalcursus/ leertraject aanbieden aan betrokkenen. Het is in eerste plaats aan de belanghebbende, om te beslissen welke stappen hij gaat zetten om de Nederlandse taal te beheersen. In overleg met belanghebbende kan worden bepaald welk leertraject wordt gekozen. Er zijn vele manieren denkbaar om aan die verplichting te voldoen. De volgende mogelijkheden worden genoemd: taalcursus via gemeente, bibliotheek, taalinstituut, gebedshuis (bijv. kerk, moskee), welzijnsorganisatie etc., ROC-taalopleiding, taalmaatje, zelfstudie, klassikaal onderwijs, digitale hulpmiddelen. Gemeenten hebben beleidsvrijheid op welke momenten de voortgang wordt gemonitord en hoe lang een belanghebbende de plicht heeft om te werken aan de beheersing van de Nederlandse taal. Uit de parlementaire geschiedenis blijkt dat controle minimaal 1 keer per 6 maanden dient plaats te vinden. De gemeente heeft beleidsvrijheid inzake de beoordeling van de verwijtbaarheid van personen. 4. Relatie met andere beleidsterreinen De Wet Taaleis is een onderdeel van de Participatiewet en heeft in die hoedanigheid naast de eerder genoemde raakvlakken met arbeidsparticipatie, arbeidsverplichting en handhaving van de bijstandswet, ook raakvlakken met de Wet Inburgering en de Volwasseneneducatie. Wet Inburgering Hoewel de Wet Inburgering een andere doelstelling heeft dan de Wet Taaleis (snelle integratie van inburgering plichtige nieuwkomers in de Nederlandse samenleving), zijn er ook overeenkomsten. Beide wetten bevatten de verplichting om de Nederlandse taal machtig te worden. Inburgering plichtigen hebben 3 of 5 jaar (voor asielgerechtigden die een alfabetiseringscursus volgen) de tijd om te voldoen aan het in de wet vereiste taalniveau (A2). Een inburgeringsdiploma is voldoende om vrijgesteld te worden van de taaltoets Wet Taaleis. Er zal nog verder onderzoek plaatsvinden naar de vraag in hoeverre bij samenloop van inburgeringtraject en Wet Taaleis sprake kan zijn van voldoen aan voldoende inspanning 9. Volwasseneneducatie De volwasseneneducatie valt onder de Wet Educatie en Beroepsonderwijs (WEB) en wordt uitgevoerd door gemeenten. Uitgangspunt van deze wet is het verbeteren van de basisvaardigheden taal en rekenen, waaronder ook digitale vaardigheden van de doelgroep 18 jaar en ouder. Met ingang van 1 januari is de WEB gewijzigd. De gedwongen winkelnering van cursussen en trainingen bij de ROC s wordt in vier jaar afgebouwd en maakt plaats voor nieuwe vormen van educatie waarbij het behalen van een diploma of certificaat niet langer voorop staat, maar de taalverbetering en taalverhoging via informele trajecten. Een voorbeeld hiervan is het taalmaatjesproject, leesclubs, taalcoaching, taalcafé s, internetcursussen, DigiD-workshops, cursussen digitale vaardigheden Klik&Tik. Hoewel de volwasseneneducatie een bredere doelgroep kent dan de doelgroep die onder de Wet Taaleis valt, hebben beide wetten gemeen dat ze naast het verhogen van de taalvaardigheid ook gericht zijn op het verhogen van de participatie, zelfredzaamheid, burgerschap en het opdoen van werknemers- en beroepsvaardigheden. 9 Hierbij wordt ook het sanctiebeleid betrokken, waarbij uitgangspunt zal zijn niet dubbel te straffen. 5

6 B: Invulling Wet Taaleis in de gemeente In dit onderdeel wordt een voorstel gedaan over de invulling van de Wet Taaleis in de Gemeente Bronckhorst. 1. Keuze uit drie scenario s Voor de uitvoering van de Wet Taaleis hebben gemeenten de keuze uit drie scenario s: A. De gemeente legt de verantwoordelijkheid volledig bij betrokkene en beperkt de taak tot handhaven. B. Naast de handhavingstaak faciliteert de gemeente op een aantal essentiële onderdelen die van belang zijn om aan de wettelijke eis te voldoen, De uiteindelijke verantwoordelijkheid ligt wel bij de belanghebbende. C. De gemeente financiert het totale traject, zo nodig in combinatie met een reintegratietraject en bewaakt de gemaakte afspraken. Aansluiten bij het huidige beleid De vraag is nu voor welk scenario de Gemeente Bronckhorst kiest en hoe gaan wordt deze wet in 2016 ingevuld. Om deze vraag te beantwoorden is het zinvol om kijken of de eisen die in de Wet Taaleis worden gesteld, aansluiten bij het huidige beleid van de gemeente Bronckhorst. Naar aanleiding van bovenstaande zijn er twee onderdelen die er uit springen: 1. De inspanningsverplichting om aan de Wet Taaleis te voldoen ligt bij de bijstandsgerechtigde en niet bij de gemeente. Dit sluit aan bij de beleidsuitgangspunten van de Gemeente Bronckhorst waarin mensen zoveel mogelijk verantwoordelijk zijn voor hun eigen leven en waarin de inspanningen van de gemeente vooral gericht zijn op versterken van het zelf oplossend vermogen van het individu en van de samenleving 10. De gemeente heeft een faciliterende rol: zorgen doen we met elkaar. Vertalen wij deze faciliterende rol naar de Wet Taaleis dan gaat het er vooral om dat de gemeente bepaalde mogelijkheden aanbiedt die nodig zijn om aan de verplichting te voldoen. Daarbij gaat het b.v. dus niet om het aanbieden en financieren van betaalde trajecten maar wel om samen met belanghebbende te kijken, op basis van de behaalde toets resultaten, naar een passend taalaanbod. Tevens geldt dat de beoordeling of betrokkene voldoet aan de inspanningsverplichting vooral plaatsvindt op basis van maatwerk en niet (teveel) op basis van vooraf opgestelde regels. 2. Voor belanghebbenden zijn er veel alternatieven mogelijk om aan die inspanningsverplichting te voldoen. Hierbij is interessant dat belanghebbende niet verplicht wordt gesteld om een diploma te halen om aan de eisen te voldoen maar dat het vooral gaat om verhogen van het taalniveau en de inspanningsverplichting daartoe. Dit kan ook via informele taaltrajecten, zoals b.v. taalmaatjes waarin de klant gekoppeld wordt aan een taalvrijwilliger. Ook dit sluit aan bij het beleid van de Gemeente Bronckhorst waarin het formele taalaanbod via professionele 10 Beleidsplannen Participatiewet

7 organisaties wordt afgebouwd ten gunste van het informele taalaanbod, waarin meer samengewerkt wordt met vrijwilligersorganisaties (dit geldt overigens ook voor de inburgeringstrajecten en volwasseneneducatie). 2. De gemeente heeft een faciliterende rol Naar aanleiding van bovenstaande wordt voorgesteld om het 2 e scenario verder uit te werken in beleidsregels / werkinstructies. In dit scenario is sprake van een juiste balans tussen enerzijds de vereisten uit de wet en uitgangspunten sociaal domein waarin eigen verantwoordelijkheid een grote rol speelt en anderzijds de wijze waarop de wet praktisch moet worden uitgevoerd. Het in een aantal gevallen niet faciliteren van personen in het kader van de Wet Taaleis, zal onherroepelijk betekenen dat aan de achterkant een nog grotere druk op de uitvoering zal ontstaan. De beleidsregels/werkinstructies kunnen verder uitgewerkt worden door: Het aanbieden van een taaltoets op locatie dat aansluit bij de verplichtingen van de Wet Taaleis. De uitkomst van de toets is cruciaal om samen met belanghebbende een passend aanbod op te stellen. Het verdient aanbeveling om de taaltoets door de gemeente aan te bieden omdat anders het risico bestaat dat belanghebbenden de toets niet uitvoeren. De voorkeur gaat uit om dit op locatie plaats (bijvoorbeeld in de bibliotheek) te laten vinden. Op basis van de toet resultaten een taalaanbod opstellen gericht op taalverhoging 11. Dit taalaanbod is gebaseerd op maatwerk. Uitgangspunt: wij faciliteren hierbij, maar klant is verantwoordelijk. Afspraken maken over de monitoring en verwachte resultaten. Integraliteit Het verdient de voorkeur de Wet Taaleis integraal uit te voeren. Dit betekent dat gekeken zal moeten worden naar samenloop met de Wet inburgering, integratie, Volwasseneducatie en re-integratie. Mogelijkerwijs betekent integraliteit met re-integratie wel dat de reintegratieverordening moet worden aangepast. Financiering Voor de uitvoering van de Wet Taaleis wordt geen extra geld beschikbaar gesteld door het Rijk, uitgezonderd de taaltoets. Uitgangspunt is dat personen zelf hun taaltraject financieren. Mocht men niet in staat zijn tot financiering, dan zal op basis van maatwerk beoordeling dienen plaats te vinden of financiële ondersteuning noodzakelijk is. Hierbij wordt de gehele (financiële) situatie van een persoon in aanmerking genomen om te bezien of er sprake moet zijn van een voorziening (op kosten van de gemeente) of bijvoorbeeld een bijdrage in de vorm van een lening. 12. De taaltoets wordt wel betaald door de gemeente, aangezien wij er voor kiezen deze aan te bieden Het dient aanbeveling om op dit onderdeel aansluiting te zoeken bij het Taalhuis Gemeente Bronckhorst dat in 2016 van start is gegaan en dat voornamelijk gerund wordt door vrijwilligers. In dit Taalpunt kunnen inwoners van de Gemeente Bronckhorst terecht voor taalvragen, worden intakes afgenomen door een getrainde taalcoach en kan hen een passend taalaanbod worden gedaan gericht op taalverhoging. 12 In navolging van de Wet inburgering, waarbij klanten ook zelf verantwoordelijk zijn voor hun inburgering en eventueel een lening kunnen krijgen. 13 De mogelijke aantallen en kosten worden nog uitgezocht. 7

8 3. Actiepunten voor 1 januari 2016: Het opstellen van beleidsregels/werkinstructie Wet Taaleis, in relatie tot de Participatiewet. Deze beleidsregels zijn gebaseerd op de eerder genoemde faciliterende rol van de gemeente. In deze beleidsregels wordt tevens een relatie gelegd met de Wet Inburgering en de Volwasseneneducatie (versterken informeel taalaanbod). Afspraken maken met een instantie voor het afnemen van taaltoetsen die voldoen aan de eisen van de wet. Het aanpassen van de Afstemmingsverordening gericht op handhaving van de inspanningsverplichting Wet Taaleis. Monitoring voortgang: wie gaat dit doen? Reeds gestart: het screenen van de huidige aanvragers voor een bijstandsuitkering op de Wet Taaleis. Dit geldt vanaf 2016 ook voor de mensen die al een uitkering ontvangen. Het praktisch inrichten van het werkproces (documenten etc. ). 8