Keiko Shichijo & Francesco Corti

Transcriptie

1 WO UIT DE REEKS PIANO ZA Matan Porat Keiko Shichijo & Francesco Corti DO VR VR Nelson Goerner Steven Osborne Till Fellner

2 blog.hahaklassiek.be Fauré Quartett op in de Handelsbeurs Evy Ottermans Hoe dringt klassieke muziek door in het dagelijkse leven? Wat gebeurt er net met je voor, tijdens en na een klassiek concert? In de blog Hahaklassiek gaat een jonge correspondente aan de slag met de klassieke muziekprogrammatie van de Handelsbeurs. Haydn en Mozart leefden beiden in de 18de eeuw, Mendelssohn in de eeuw erna. Ze zouden elkaar nooit tezamen ontmoeten, maar toch probeer ik me het even voor te stellen. Ik zet de drie heren samen aan tafel op een groot banket aan een keizerlijk hof. Hier volgt hoe de gesprekken volgens mij zouden verlopen. (uit: de preview van Salagon Quartett op 15 december) Benieuwd? Lees verder op blog.hahaklassiek.be. Pralines voor de artiesten worden geschonken door Patisserie & Chocolaterie Joost Arijs

3 Programma 20:15 Start concert 21:00 Pauze 22:00 Einde A.Soler ( ) Concerto nr.1 in C voor twee klavieren Andante Minué D. Scarlatti ( ) Sonate voor klavecimbel K 208 in A Adagio e Cantabile Sonata voor klavecimbel K 209 in A A. Soler Concerto nr. 2 in a voor twee klavieren Andante Tempo de Minué J.S. Bach ( ) Concerto in C voor twee klavecimbels, BWV 1061 Adagio ovvero Largo Fuga Vivace (Pauze) J. L. Krebs ( ) Concerto in a voor twee klavieren Affettuoso C.P.E. Bach ( ) Fantasia in A Wq 58/7 voor pianoforte solo W.A. Mozart ( ) Sonate in D voor twee piano s, K 448 con spirito Andante molto

4 In duet: klavecimbel en pianoforte in de 18de eeuw / Floris Bernard In de jaren 40 van de 18de eeuw behoorden de pianofortes van Gottfried Silbermann tot de meest geavanceerde van hun tijd. Johann Sebastian Bach was gefascineerd door de mogelijkheden van het nieuwe instrument. Zijn concert in het paleis in Potsdam was zowel voor Silbermanns als Bachs carrière een hoogtepunt. De oude meester ontpopte zich later zelfs tot verkoopsagent voor Silbermann. Zo kreeg deze directe voorloper van de piano een duwtje in de rug door de componist die wij tegenwoordig vooral situeren in de klavecimbel-periode. Goede buren Voor een groot deel van de 18de eeuw bestonden klavecimbel en pianoforte vredig naast elkaar. De pianoforte kwam dus niet zomaar uit het niets aanzetten om de klavecimbel uit de markt te duwen. Bartolomeo Cristofori had al rond 1700 een arpicimbalo del piano e forte vervaardigd, voor de Medici s in Firenze. Italiaanse componisten specifieerden reeds in 1730 dat hun sonates op pianofortes gespeeld konden worden. Omgekeerd nam men nog in 1802 klaviersonates van Beethoven op in een repertoire voor klavecimbelspelers, ook al waren ze specifiek voor de pianoforte bedoeld. Het woord klavier kon vaak beide instrumenten omvatten, of eventueel ook het orgel en het klavechord. De concerto s van Antonio Soler, bijvoorbeeld, voert men tegenwoordig vaak uit op twee orgels, maar er is geen reden om andere klavierinstrumenten uit te sluiten. We weten in elk geval dat Soler regelmatig speelde op zowel orgel, klavecimbel, als pianoforte. Er tekende zich gaandeweg wel een rolverdeling af: het klavechord, met zijn beperkt volume, deed vooral dienst als huisinstrument; het klavecimbel bleef nog lang gebruikt worden als begeleidingsinstrument, terwijl de pianoforte in toenemende mate het terrein van de solisten werd. Klavecimbel en pianoforte zagen er trouwens heel gelijkaardig

5 uit. De behuizing en het toetsenbord waren grotendeels dezelfde. Zelfs de akoestische verschillen waren kleiner dan nu het geval is, omdat de snaren van de pianoforte minder hard aangespannen werden, en de klank net als bij de klavecimbel sneller wegstierf. Componisten van het midden van de 18de eeuw hielden er van om klavecimbel en pianoforte tegenover elkaar te zetten in duetten en concerto s. Duetten op klavierinstrumenten waren sowieso een populair genre, vooral in de huiskamers van muziekminnende aristocraten. De concerto s van Johann Sebastian Bach voor twee klavieren hoort men tegenwoordig meestal met een begeleiding van strijkers, maar die heeft Bach er pas later bij gecomponeerd: deze concerto s waren eerst ontworpen als een duet. Het klavierduet is ook een geliefkoosd genre om leraar en leerling samen aan het werk te zien. De duetten van Soler zijn waarschijnlijk bedoeld voor opvoeringen door de componist met zijn prinselijke beschermheer, Don Infante Gabriel. En Mozart speelde zijn duet voor twee klavieren met Josephine von Auernhammer, één van zijn favoriete pupillen. De fijnere nuances Dynamiek is natuurlijk de grote troef van de pianoforte. De hamertjes van de pianoforte reageren veel intuïtiever op de aanslag van de muzikant dan de plectrums van het klavecimbel. Componisten waren meer en meer ontevreden met de beperkte mogelijkheden van het klavecimbel om nuances aan te brengen. Niet toevallig was het een tijd waarin de Empfindsamkeit hoogtij vierde. Deze pre-romantische esthetiek zag muziek als een hypergevoelige seismograaf van elke emotionele opwelling. Carl Philipp Emanuel Bach was één van de grootste voorstanders. Hij zwoer aanvankelijk vooral bij het klavechord, dat in tegenstelling tot het klavecimbel wel dynamische nuances toeliet. Maar naarmate de pianoforte de kinderziektes van zich afschudde, ging ook hij overstag. Zijn latere klaviersonates duiden expliciet de pianoforte als voorkeursinstrument aan. Eén van de grootste uitdagingen van de vroege pianobouwers was om de hamertjes na het aanslaan van de snaar in de beginpositie te laten terugvallen, ongeacht of de toets wordt losgelaten of niet. Vroege pianoforte s hadden daardoor een nogal zware aanslag (iets waar ook Bach over kloeg bij Silbermanns piano s) en lieten niet toe om noten snel te herhalen. Het is pas rond 1777 dat de pianobouwer Stein in Augsburg een oplossing vond in de zogenaamde echappement -techniek. Eén pianist was alvast enthousiast. Wolfgang Amadeus Mozart schrijft aan zijn vader dat bij de piano s van Stein de hamertjes elkaar niet in de weg zitten zoals bij andere piano s, en een vederlicht spel mogelijk maken. Het is geen toeval dat Mozart zich vanaf dit moment steeds meer richt op de pianoforte. In de handschriften van zijn composities voegde hij voortaan aanduidingen toe die fijnere verschillen in dynamiek voorschrijven: crescendo- en decrescendomarkeringen, precieze schakeringen tussen piano en forte, enzovoort. Experiment en vadermoord Het klavecimbel en de pianoforte traden het hevigst met elkaar in concurrentie in het derde kwart van de 18de eeuw. En deze jaren vormden net de overgangsjaren tussen barok en classicisme. Het is één van de schimmigste hoofdstukken van de muziekgeschiedenis. De muzikale hartenklop van de barok is zo anders dan die van het classicisme, dat een overgangsperiode van zoeken en tasten onvermijdelijk was. In zijn klassieke studie over de klassieke stijl ziet Charles Rosen een wezenlijk verschilpunt aan de oppervlakte komen in de opera. Waar de barok één dramatische gebeurtenis of sentiment geschakeerd wil weergeven, is men in de klassieke

6 periode op zoek naar het contrast tussen die gebeurtenissen. De stroom van naadloos melodisch materiaal wordt onderbroken; de naden worden zelfs net benadrukt. Rosen wijst op de sonates van Domenico Scarlatti als een scharnierwerk. Muzikale zinnen worden tegenover elkaar gezet, hoe kleinschalig ook. En Scarlatti laat veranderingen in textuur samenvallen met harmonische scharnierpunten. Hij dramatiseert deze overgangen tot cruciale muzikale gebeurtenissen. Hierdoor komt de esthetiek van de barok op de helling te staan. Alleen: wat er voor in de plaats moest komen was nog niet zo duidelijk. Iedere componist pleegde op een verschillende manier vadermoord ten opzichte van zijn model of zijn leraar. Antonio Soler trad duidelijk in de voetsporen van Domenico Scarlatti. Beiden werkten aan het Spaanse hof. Soler beschouwde zichzelf als discipel van de Italiaan, maar het is niet zeker of dat letterlijk of figuurlijk bedoeld is. Ook de muziek van Soler wordt gekenmerkt door abrupte overgangen. Maar onder invloed van de galante stijl is zijn muziek meer symmetrisch en minder grillig dan die van zijn leermeester. schaduw te blijven. Hij gooit de vormentaal van zijn vader overboord om nieuwe wegen in te slaan. Hij is erop uit om muzikale zinnen duidelijk af te bakenen en met elkaar te doen contrasteren. Maar zijn muzikale ideeën worden nog niet ingepast in een meer grootschalige harmonische structuur. Dat geeft zijn muziek een impulsief en fragmentarisch karakter. Om die reden is zijn Fantasia Wq 58/7 uit 1783 in de muzikale evolutie eigenlijk een vroeger werk dan Mozarts klavierduet KV 448, dat nochtans twee jaar eerder is geschreven. In Mozarts sonate horen we het classicisme in zijn meest evenwichtige en schijnbaar onbekommerde gedaante. Hier heeft de lange zoektocht van geschakeerde continuïteit naar evenwichtige contrastwerking een einde genomen. Floris Bernard is leraar klassieke talen en assistent Griekse Letterkunde aan de Universiteit Gent Johann Sebastian Bach wierp een lange schaduw over de latere muziekgeschiedenis. Toch kan men niet zo veel componisten aanwijzen van wie het vaststaat dat ze zijn leerling waren. Johann Ludwig Krebs heeft wel die eer. Volgens de anekdote was hij dan ook de enige kreeft (Krebs) in de beek (Bach). Zijn muziek bleef de sporen dragen van de complexe contrapunttechnieken van zijn leermeester, ook in tijden waarin een meer simpele elegantie in zwang raakte. Zijn concerto voor twee klavierinstrumenten is één van zijn grootste successen; hij voerde het op aan het hof in Dresden in De zonen van Bach moesten in iets meer letterlijke zin vadermoord plegen. Carl Philipp Emanuel was duidelijk niet van plan om in de

7 Biografie De Japanse Keiko Shichijo speelt piano en pianoforte. Vanuit haar thuisbasis in Amsterdam geeft ze concerten over de hele wereld, als soliste of met één van haar ensembles. Historische opvoeringen zijn haar specialiteit, maar ze schuwt het nieuwe repertoire niet. Zo voerde ze als eerste het ipad concerto van Ned McGowan op. Stanley Hoogland, professor aan het conservatorium van Amsterdam, leidde Shichijo op in de pianoforte. Aan het conservatorium van Gent, bij Daan Vandewalle specialiseerde ze zich verder in de hedendaagse muziek. Shichijo ontving heel wat prijzen met haar historische interpretaties van oude muziek. Ze won tweemaal een prijs op het internationale Musica Antiqua festival in Brugge. Verder ontving ze de Minkoff Prize en een prijs op de A Tre Early Music Competition in Trossingen (Duitsland). Ook de Italiaanse klavecinist en organist Francesco Corti studeerde in Amsterdam, bij Bob van Asperen. Hij won een heleboel prijzen voor zijn weldoordachte, maar onconventionele interpretaties van het barokrepertoire. In 2006 kreeg hij de eerste prijs op de XV International Johann Sebastian Bach Competition in Leipzig. Een jaar later ontving hij de tweede prijs voor klavecimbel, alweer op het Musica Antiqua festival in Brugge en werd hij aangesteld als klavecinist bij Les Musicien du Louvre. In 2010 bracht Corti zijn laatste cd uit, met opnames van de Partitas van Bach. Over deze muziek vertelt hij dat het niet nodig is om ze traag te spelen, zoals doorgaans gedaan wordt. Ten tijde van Bach was het gangbaar om de partita s zo snel mogelijk te spelen, dus waarom zouden we dat nu niet meer zo doen? Carolin Widmann viool Marie-Elisabeth Hecker cello Martin Helmchen piano

8 Binnenkort in de Handelsbeurs ZO Foyer Matinee: Rick Stotijn en Hans Eijsackers Zeldzame contrabassolo + in duo met piano Bottesini, Fuchs, Berio, Tabakov, Rota aperitiefconcert / klassiek Violiste Christine Busch bekoort wereldwijd door haar immens buikgevoel en historische uitvoeringspraktijk. Haydn, Mozart en Mendelssohn zijn bij haar Salagon Quartett in goede handen. Blijf je graag op de #handelsbeurs Schrijf je in op de nieuwsbrief via Tickets & abonnementen Handelsbeurs Concertzaal is een initiatief van Noordstarfonds vzw. DO Nelson Goerner Heroïek in een contrastrijk programma Händel, Schumann, Chopin klassiek / piano DO Ensemble Masques Parels in meerstemmigheid en ingenieuze dansen Bach, Schmelzer, Biber klassiek / barok VR Steven Osborne Van beeld naar klank en omgekeerd Schubert, Debussy, Rachmaninov klassiek / piano ZA Ictus, Christie Finn & Liesa Van der Aa American lament Trapani, Polansky hedendaags klassiek ZO Foyer Matinee: Christian Mendoza & Heleen Van Haegenborgh Quatre mains tussen jazz en Bach aperitiefconcert / klassiek / jazz vormgeving Pascal Van Hoorebeke / v.u. Stefaan D haeze Handelsbeurs Concertzaal, Kouter 29, 9000 Gent