Cecilia Bernardini, Gideon den Herder & Keiko Shichijo. Klaviertrio 3/3

Transcriptie

1 Cecilia Bernardini, Gideon den Herder & Keiko Shichijo Klaviertrio 3/3

2 Praktisch 20u15 start concert concertzaal 21u00 pauze 22u05 vermoedelijk einde concert Klaviertrio Antje Weithaas, Tanja Tetzlaff & Alexander Lonquich do 28 november /3 Isabelle Faust, Jean-Guihen Queyras & Alexander Melnikov vr 7 maart /3 Cecilia Bernardini, Gideon den Herder & Keiko Shichijo wo 23 april /3 Pralines voor de artiesten worden geschonken door Patisserie & Chocolaterie Joost Arijs.

3 Programma J. HAYDN ( ) Klaviertrio nr. 43 in C Allegro Andante Finale. Presto I. PLEYEL ( ) Klaviertrio in e opus 16 nr. 5 Allegro Andantino Allegretto PAUZE J. HAYDN Klaviertrio nr. 44 in E Allegro moderato Allegretto Finale. Allegro L. VAN BEETHOVEN ( ) Klaviertrio in G Allegro vivace Largo con espressione Scherzo (allegro) Finale (presto) Cecilia Bernardini viool Gideon den Herder cello Keiko Shichijo pianoforte

4 Cecilia Bernardini (viool), Gideon den Herder (cello) & Keiko Shichijo (pianoforte) Trio s in een driehoek van componisten Door Floris Bernard Londen, In de salons en de kranten laaien de discussies onder muziekliefhebbers nog hoger op dan anders. Twee kampen scharen zich om twee beroemde componisten die op dat moment in Londen werken. De eerste is Joseph Haydn, wiens muziek te horen was op concerten georganiseerd door de befaamde impresario Salomon. De tweede naam zegt ons nu minder dan de Londenaars toen: Ignaz Joseph Pleyel, die ooit nog leerling van Haydn geweest was. De concerten met zijn muziek behoorden tot de reeks van Professional Concerts, de grote concurrent van Salomon. Zoals Haydn schreef in een brief: Een bloederige harmonieuze oorlog tussen leraar en leerling kan nu beginnen. Muzikale metropool één: Londen De rivaliteit tussen Haydn en Pleyel werd ongetwijfeld door de pers overdreven, om zo wat sensatie te creëren. In werkelijkheid bleven beide componisten op vriendschappelijke voet: Pleyel had niets dan lof voor Haydn, en hij zou later ook voor het eerst Haydns complete strijkkwartetten uitgeven. Pleyels productie was gigantisch, en vooral in Londen was zijn kamermuziek erg in de mode. Maar het moet gezegd dat hij de gewoonte had om eigen muzikaal materiaal te recycleren: veel melodieën in zijn kamermuziekwerken had hij al gebruikt in zijn liederen en vice versa. Ook Haydn beklaagde er zich over dat Pleyel muziek als nieuw liet doorgaan terwijl hij ze al lang geleden geschreven had. In elk geval kon Pleyel bogen op een bijzonder succesvolle carrière die hem overal in Europa bracht: in Wenen, Straatsburg, Londen, en ten slotte Parijs. Hij was op drie terreinen tegelijk actief: naast componist was hij ook muziekuitgever en pianofabrikant. Pleyel mocht elke belangrijke tijdgenoot die ook maar iets met muziek te maken had, tot zijn netwerk rekenen. De uitgeverij werd stopgezet, maar het pianomerk Pleyel bestaat nog steeds. Haydn zelf was op een nogal onverwachte manier in Londen terechtgekomen. Veertig jaar lang was hij erg stationair geweest, trouw in dienst van de familie Esterházy. Om het met zijn eigen woorden te zeggen, hij zat vast in het land. Maar in 1790 stierf zijn patroon Nikolaus Esterházy. Diens zoon bekommerde zich niet zo veel om muziek, en plotseling was Haydn grof wild op de muzikale trans-

5 fermarkt. Johann Peter Salomon zag zijn kans schoon. Deze concertorganisator bediende de veeleisende muzikale smaak van het Engelse publiek. Hij trok naar Wenen en kon Haydn overtuigen met een lucratief contract. Twee keer vertoefde Haydn voor een paar jaar in Londen, tussen 1790 en In Engeland beleefde Haydn een ware triomftocht. Het viel hem allemaal te beurt: een eredoctoraat, bijval bij de koninklijke familie, en meer vrijheid dan hij gewend was. Niet alleen op muzikaal vlak: Haydn liet zich de belangstelling vanwege het andere geslacht welgevallen. Het is opmerkelijk dat hij in deze tijd heel wat relaties met vrouwen onderhield, als leraar, als bewonderde maestro, als geapprecieerde vriend, en (in minstens één geval) als passionele minnaar. Theresa Jansen was één van die vrouwen. Deze jonge dame was aan een opmerkelijke carrière bezig als pianiste. Ze was een van de eerste abonnees op de Haydnconcerten van Salomon. Toen Theresa in 1795 met de muziekgraveur Bartolozzi trouwde, was Haydn getuige. En Haydn droeg ook composities aan haar op, waaronder de twee pianotrio s die we vanavond horen. De soms niet eenvoudige pianopartijen weerspiegelen haar kunde. Ondergewaardeerd, dat is de kwalificatie die vaak terugkomt wanneer kenners het over de late pianotrio s van Haydn hebben. Ze worden tegenwoordig inderdaad maar zelden opgevoerd en verschijnen in niet veel lijstjes. Wellicht beantwoorden ze niet helemaal aan ons ideaalbeeld van wat kamermuziek behoort te zijn. In feite kunnen we ze eerder beschouwen als pianosonates met begeleiding. De cello wordt in een volledig dienende rol geduwd, en speelt vrijwel nooit een noot die ook niet voorkomt in de linkerhand van de piano. De viool krijgt weliswaar solopassages toebedeeld, maar het meeste melodische initiatief komt van de piano, en de pianist krijgt de meeste kansen om zijn virtuositeit ten toon te spreiden. Ondanks deze nu ongewone balans is het net in zijn pianotrio s dat Haydn zijn mooiste melodieën en scherpste invallen op ons loslaat. Deze Haydn is bevrijd, genereus, en misschien wel ietwat verliefd. Muzikale metropool twee: Wenen Toen Haydn in 1793 van zijn eerste Londenreis terugkeerde richting Wenen, maakte hij een tussenstop in Bonn. Dat gebeurde niet zomaar. Hij had opgevangen dat hij er een exceptioneel talent kon ontmoeten: de jonge Ludwig van Beethoven. Haydn ging akkoord om hem compositielessen te geven. Beethoven arriveerde al na een paar maanden in Wenen, en logeerde aanvankelijk bij Haydn thuis. Haydn onderwees hem in het contrapunt, volgens traditionele, en eigenlijk nogal voorbijgestreefde, recepten. De lessen waren geen onverdeeld succes: Haydn had door zijn drukke agenda weinig tijd, en ondervond problemen met het al goed ontwikkelde zelfbewustzijn van zijn jonge leerling, die nu eenmaal van een ander kaliber was dan pakweg Ignaz Pleyel. Maar papa Haydn bleef zijn leerling steunen, ook op financieel vlak. Toen Haydn opnieuw vertrok naar Londen was Beethoven allerminst van plan om terug te keren naar Bonn, waar hij nochtans in dienst was bij de keurvorst. Hij bleef in Wenen, vastbesloten om deze muzikale metropool stormenderhand te veroveren.

6 Bij deze verovering was de eerste echte publicatie natuurlijk van kapitaal belang. Beethoven wachtte daarom geruime tijd om voor het eerst een compositie uit te brengen met een opusnummer, want zijn opus 1 moest inslaan als een bom en zijn kunde als componist bewijzen. Uiteindelijk rolde zijn opus 1, een bundel van drie trio s, in 1795 van de muziekpersen, hetzelfde jaar dat Haydn zijn trio s voor Theresa Jansen schreef. Toch is het verschil tussen leraar en leerling overal te horen. In Beethovens trio krijgen de afzonderlijke instrumenten veel meer een zelfstandige rol; er is meer spanning, meer dialoog. En dan is er nog iets dat dieper in de alchemie van de muziek zit: Haydns harmonische taal was gebouwd op de relatie tussen dominant en tonica, een zeer herkenbare verhouding in veel Westerse muziek. Bij Beethoven zijn er andere, minder evidente, spanningen die zijn muzikale verhaal voortstuwen. Geen wonder dus dat Haydn zich kritisch uitliet over Beethovens opus 1. Achteraf gaf hij schoorvoetend toe dat hij het succes van de trio s niet had voorzien. Beethoven was een beetje gepikeerd door deze reactie - wat meteen aantoont dat hij wel degelijk rekening bleef houden met de mening van zijn vroegere leraar. bewust van zijn eigen uitzonderlijke status. Eén anekdote zegt genoeg over hun verhouding. Op een muzikale avond stonden kwartetten van Pleyel op het programma. Beethoven was ook aanwezig, en zoals wel vaker gebeurde, vroeg men hem om te improviseren op een willekeurig thema. Na veel aandringen stapte Beethoven op de piano af, en greep lukraak de partij van de tweede viool uit Pleyels kwartet. Volgens een getuigenis van die avond oversteeg Beethovens achteloze improvisatie in brille en inventiviteit veruit de wat banale muziek van Pleyel. Net zoals voorheen bij Haydn erkende Pleyel zijn meester: stil van bewondering kuste hij Beethovens handen. Van deze driehoek van componisten is het niet Pleyel die een hoofdstuk zou krijgen in de muziekgeschiedenis. Floris Bernard is assistent aan de Universiteit Gent, waar hij onderzoek doet naar Byzantijnse poëzie. Dat geldt niet voor andere tijdgenoten. Ignaz Pleyel is een goed voorbeeld. Pleyel was een kennis van Beethoven; bovendien kan men hem, als leerling van Haydn en tamelijk populaire componist van instrumentale muziek, een rechtstreekse concurrent van Beethoven noemen. Toch verwaardigde Beethoven zich niet om over de muziek van Pleyel (of van andere mindere goden uit zijn tijd) een oordeel te vellen; hij was zich daarvoor te zeer

7 Biografieën De Nederlands-Italiaanse violiste Cecilia Bernardini studeerde aan het Conservatorium van Amsterdam bij Jan Repko, Vesko Eshkenazy en Ilya Grubert. Daarna volgde zij een master aan de Guildhall School of Music and Drama bij David Takeno. Tegelijkertijd werd, mede door inspirerende lessen van Rachel Podger en Lucy van Dael, haar interesse in de historische uitvoeringspraktijk gewekt. Als soliste heeft zij samengewerkt met dirigenten Jurjen Hempel, John Butt, Lars Ulrik Mortensen en Jaap ter Linden, in zalen als het Concertgebouw Amsterdam, Musikverein Wenen en Konzerthaus Berlin. Als barokvioliste is Bernardini sinds 2012 vaste concertmeester bij het in Edinburgh gevestigde Dunedin Consort o.l.v. John Butt, met wie ze onlangs Bachs Brandenburgse concerto s en Johannespassie opnam. Als gastaanvoerder of -soliste is ze verbonden aan de ensembles The King s Consort, De Nederlandse Bachvereniging, Ensemble Zefiro, New London Consort en The Orchestra of the Age of Enlightenment. Haar passie voor kamermuziek deelt ze op het podium met onder meer Colin Carr, Kristian Bezuidenhout, Rick Stotijn, Richard Egarr en Alfredo Bernardini. Bernardini bespeelt een viool, gebouwd door Santo Seraphin in Venetië, 1750, haar ter beschikking gesteld door het Nationaal Muziekinstrumenten Fonds. Ook werd zij als eerste Nederlander toegelaten tot de Jumpstart Foundation, van wie ze een Camillus Camilli barokviool uit 1743 in bruikleen heeft. Gideon den Herder (1986)studeerde cello bij Monique Bartels in Amsterdam en Clemens Hagen in Salzburg, waar hij zijn Masterdiploma met hoogste onderscheiding behaalde. Hij voltooide zijn opleiding bij Thomas Grossenbacher in Zürich met het Solistendiploma. Ook volgde hij lessen barokcello bij Jaap ter Linden en Roel Dieltiens. In 2003 werd Gideon uitgeroepen tot Jong Muziektalent van het Jaar. In 2009 won hij met het Trio Otono het oude muziek concours À Tre in Trossingen, Duitsland. Gideon bespeelt een cello van Guiseppe dall Aglio (Mantua, ca. 1800), in bruikleen van het Nationaal Muziekinstrumenten Fonds De Japanse pianiste Keiko Shichijo studeerde pianoforte bij Stanley Hoogland en orgel bij Pieter van Dijk aan het Conservatorium van Amsterdam, en gespecialiseerde zich voor hedendaagse muziek bij Daan Vandewalle. Ze haalde hoge onderscheidingen op wedstrijden voor Oude Muziek waaronder twee maal de eerste prijs op de International Early Music Competition (solo en duo ) in Brugge. Shichijo is gespecialiseerd in kamermuziek en focust zich zowel op historische uitvoeringen als op nieuw repertoire. In 2012 bracht ze in samenwerking met Hamamatsu Muziekinstrumentenmuseum in Japan haar eerste solo- cd uit met muziek van Schubert voor pianoforte. Onlangs voerde ze samen Rotterdam Sinfonia het allereerste concerto voor ipad en orkest van Ned McGowan uit.

8 Binnenkort in de Handelsbeurs: Armida Quartett (strijkkwartet) B. Smetana, G. Kurtág, L. van Beethoven di Nieuwe datum Daniil Trifonov: De nieuwe datum voor het uitgestelde concert van pianist Daniil Trifonov ligt vast. Op donderdag bewijst de jonge pianovirtuoos dat hij de lof verdient die hem wordt toegezwaaid. Wie tickets kocht voor het oorspronkelijk geplande concert ( ) kan die ook voor dit concert gebruiken. Klassiek seizoen /05: start aboverkoop en à la carte in Uitbureau. 10/05: verkoop abo s, à la carte en losse tickets in de Handelsbeurs (tijdens Ha fest). 11/05: start online ticketverkoop (zowel voor abo s, à la carte als losse tickets). Tekst Floris Bernard Foto Armida Quartett Felix Broede Coördinatie programmaboekje Handelsbeurs Concertzaal V.U. Stefaan D haeze Handelsbeurs Concertzaal, Kouter 29, 9000 Gent