Voor de berekening van het energieverbruik zijn de volgende uitgangspunten aangehouden:

Transcriptie

1 Notitie Projectnr/naam: Sportcentrum Amersfoort Notitienr: 002 Onderwerp: Energieverbruik en energieopwekking Datum: 21 mei 2012 Opgesteld door: Ing. P.W. Braaksma Aantal bladen: Inleiding Voor het nieuwe sportcentrum is onderzocht op welke wijze het energieverbruik en het waterverbruik kan worden beperkt. Daarbij wordt onderscheid gemaakt in maatregelen die binnen de levensduur van de maatregel kunnen worden terug verdiend en maatregelen met een langere terugverdientijd. Vervolgens is onderzocht op welke alternatieve mogelijkheden voor het opwekken van energie toepasbaar zijn, waarbij het streven is de te minimaliseren. 2. Uitgangspunten voor de berekeningen Voor de berekening van het energieverbruik zijn de volgende uitgangspunten aangehouden: 1. Het sportcentrum heeft de volgende maatgevende kentallen : a. Oppervlak sportcentrum m2 BVO b. Oppervlak binnenbaden 1875 m2 2. De energiekosten worden bepaald op basis van de huidige energieprijzen (excl. BTW.): a. tot ,46 / b. vanaf ,36 / c. Elektra dag 0,11 / d. Elektra 0,07 / e. Drinkwater 1,50 / f. Zwemwater 1,75 / NB! Dit zijn de variabele energiekosten, dus exclusief vast recht, trafohuur etc. 3. De rentelast op de investering valt gemiddeld genomen weg tegen de prijsstijging van energie, beide variërend tussen 4 en 6% 4. Eventuele extra kosten van onderhoud worden in de rendementsbepaling opgenomen 5. De investeringen zijn inclusief 20% kosten voor advies, algemene kosten, winst en risico 6. Voor de is uitgegaan van 1,78 kg/ voor aardgas en 0,566 kg/ voor elektriciteit. 3. Energieverbruik basisgebouw Als uitgangspunt is een basisgebouw aangenomen, met daarin de meer traditionele installaties en een licht hogere gebouwisolatie dan in het bouwbesluit geëist. - Isolatie Rc=3,5-4 - Isolatie glas K=1,8 - Warmteterugwinning op ventilatie 80% - Daglicht en aanwezigheidsschakeling op de verlichting - TL/PL verlichting met een goed rendement - Frequentieregeling op badwaterpompen Het basisgebouw heeft dan het volgende energieverbruik gas Elektra /jaar Water Zwembad Sporthal kosten

2 4. Energiebesparende maatregelen In onderstaand overzicht zijn de mogelijke energiebesparende maatregelen weergegeven. Maatregel gas (zwem) water dag Ton/jr. 1 Debietregeling ventilatoren ,7 2 Ontkoppelen filterdebiet ,0 3 Stopzetten overloopgoten + verh. RV ,0 4 Terugwinning condensatiewarmte ,1 5 LED ter vervanging PL ,6 6 UF/RO op spoelwater ,1 7 Warmteterugwinning douchewater ,9 8 Verbeteren isolatie sporthal Rc=3,5 => 4, ,3 9 Verbeteren isolatie zwembad Rc=4 => , voudige beglazing Zwembad U=0, ,3 11 Verbeteren isolatie overige ruimtes Rc=3,5 => ,9 12 VAC flow filters i.c.m. UF RO en ontkoppeld debiet ,5 13 Zonneboiler (100 m2) ,2 Maatregelen 1 t/m ,0 Maatregelen 12 en ,2 Totaal alle maatregelen ,2 Maatregel 1 Debietregeling ventilatoren ,1 20,0 2 Ontkoppelen filterdebiet ,2 30,0 3 Stopzetten overloopgoten + verh. RV ,3 40,0 4 Terugwinning condensatiewarmte ,0 20,0 5 LED ter vervanging PL ,8 12,0 6 UF/RO op spoelwater ,6 15,0 7 Warmteterugwinning douchewater ,3 40,0 8 Verbeteren isolatie sporthal Rc=3,5 => 4, ,1 40,0 9 Verbeteren isolatie zwembad Rc=4 => ,2 40, voudige beglazing Zwembad U=0, ,4 40,0 11 Verbeteren isolatie overige ruimtes Rc=3,5 => ,8 40,0 12 VAC flow filters i.c.m. UF RO en ontkoppeld debiet ,8 25,0 13 Zonneboiler (100 m2) ,9 25,0 Maatregelen 1 t/m ,9 Maatregelen 12 en ,2 Totaal alle maatregelen ,5 Pagina 2 van 12

3 De maatregelen 1 t/m 11 zijn economisch haalbaar, aangezien alle maatregelen binnen de levensduur kunnen worden terug verdiend. De isolatiemaatregelen zijn in dit overzicht gebaseerd op geraamde hoeveelheden, aangezien er geen gebouwontwerp is. De onderlinge beinvloeding van maatregelen is al in de berekeningen gecompenseerd. Het energieverbruik, de energiekosten, en de en daarop van het gebouw met daarin de maatregelen 1 t/m 11, zijn als volgt: gas Elektra /jaar Water Zwembad Sporthal kosten gas Elektra /jaar Water kosten en en % 50,1% -0,3% 40,6% 25,5% 28,2% Het energieverbruik, de energiekosten, en de en daarop van het gebouw met daarin alle maatregelen, zijn als volgt: gas Elektra /jaar Water Zwembad Sporthal kosten gas Elektra /jaar Water kosten en en % 51,7% 1,8% -53,6% 27,4% 30,5% Pagina 3 van 12

4 5. Alternatieve energiebronnen voor de warmte- en opwekking Als vervolgstap, na het verminderen van de energiebehoefte, kan de resterende energie geheel of gedeeltelijk duurzaam worden opgewekt. Voor het opwekken van warmte zijn de volgende mogelijkheden onderzocht: 1. Warmte kracht koppeling op aardgas 2. Absorptiewarmtepompen op aardgas 3. Warmtepompen met bodemopslag en energiedak 4. Biomassa centrale 5. PV panelen De hierna vermeldde energieopbrengsten gelden voor de situatie dat alleen de genoemde opwekkingsoptie wordt toegepast. Wanneer meerdere opties worden gecombineerd, zal de gezamenlijke opbrengst afwijken. 1. Warmte Kracht Koppeling op aardgas. Omdat in het sportcentrum een redelijk continue warmtevraag heerst, is gecombineerd opwekking van warmte en elektriciteit met een WKK mogelijk. Een WKK bestaat uit een gasmotor en een door de gasmotor aangedereven generator. Het koelwater en de uitlaatgassen van de gasmotor worden gebruikt voor verwarming van het sportcentrum, de door de generator opgewekte elektricitiet gaat eveneens naar het sportcentrum. Bij gelijktijdige opwekking van warmte en elektriciteit wordt de elektriciteit opgewekt met een veel (2x) hoger rendement dan in een centrale mogelijk is. Dit leidt dus tot een lager verbruik van fossiele brandstoffen en een lagere. Een belangrijke voorwaarde voor de financiele haalbaarheid is de tijd die de installatie kan worden ingezet, het jaarlijkse aantal draaiuren moet ca uren bedragen, om de installatie rendabel te kunnen laten werken. Financieel wordt bespaard op de kosten van en vervalt de energiebelasting op het aardgas. De op de energiebelasting levert de grootste financiële en is doorslaggevend voor de haalbaarheid. Voor het sportcentrum betekent dit dat de een installatie van ca. 175 kw thermisch inzetbaar is. gebruik WKK dag ,4 In de onderhoudskosten zijn alle kosten voor motoronderhoud en revisies opgenomen, de te verwachten levensduur is daardoor minmaal 15 jaar. Het is mogelijk om het ketelvermogen te reduceren, omdat de WKK een deel van de warmtelevering overneemt. Dit zou nog een bescheiden van de investering opleveren, maar is in dit stadium nog niet meegerekend. Pagina 4 van 12

5 2. Absorptiewarmtepomp op aardgas Met een absorptiewarmtepomp kan 1,5 maal meer warmte uit een aardgas worden gehaald dan met een gasketel. Dit is mogelijk doordat de warmtepomp warmte aan de omgevingslucht onttrekt en in temperatuur verhoogd, zodat deze warmte bruikbaar is voor de verwarming van het sportcentrum. Het proces binnen de warmtepomp is te complex om in deze notitie uit te lggen, maar de techniek is beproefd en wordt al toegepast in vergelijkbare processen. Uitgaande van een oplossing bestaande uit een cascadeopstelling van 7 stuks opgesteld op het dak, wordt de en financiële haalbaarheid als volgt: dag Levens duur , ,4 17,0 3. Bodemopslagsysteem en energiedak Bodemopslagsysteem Een bodemopslagsysteem is vooral rendabel wanneer er sprake is van een overschot aan warmte in de zomer, bijvoorbeeld doordat een gebouw moet worden gekoeld. Deze warmte kan dan in de zomer in de grond wordt gebracht, om in de winter te worden gebruikt om het gebouw te verwarmen en omgekeerd. In het zwembad is continue behoefde aan warmte, er zijn geen overschotten beschikbaar om op te slaan. Ook wanneer koeling van de sporthal zou worden overwogen, is het gebruik van een bodemopslagsysteem niet direct zinvol. De warmtebehoefte in het zwembad is op ieder moment hoger dan de koelbehoefte van de sporthal. De overtollige warmte uit de sporthal kan daarom via een warmtepomp direct in het zwembad worden toegepast, zonder dat opslag nodig is. Een bodemopslagsysteem bij een zwembad kan daarom alleen functioneren wanneer er een bron van rest- of afvalwarmte is, die meer warmte produceert dan het zwembad op het moment van productie nodig heeft. Pagina 5 van 12

6 Bodemopslagsysteem met alternatieve warmtebron Als alternatief voor het gebruik van rest- of afvalwarmte voor het laden van een bodemopslagsysteem, kan ook op betrekkelijk eenvoudige wijze gebruik worden gemaakt van zonnewarmte. Met name in de zomer is het aanbod van zonnewarmte hoog en deze warmte kan worden opgeslagen in de bodem. De zonnewarmte kan worden gewonnen met vrij eenvoudige systemen die direct onder of zelfs op de dakbedekking worden aangebracht. Uitgaande van een oplossing bestaande uit een energiedak van m2, een bodemopslagsysteem en een warmtepomp van 250 kw, gebaseerd op de basisbelasting van het bad, dan wordt de en financiële haalbaarheid als volgt: dag Levens duur , ,0 20,0 Zoals is te zien, valt de financiële haalbaarheid wat tegen. Dit wordt vooral veroorzaakt doordat er geen op het energieverbruik voor koeling is, zoals bij normale WKO systemen wel het geval is. 4. Biomassa ketel Een houtgestookte ketel is een mogelijke toepassing in het sportcentrum, de gemeente zou in theorie zelf het benodigde hout kunnen leveren. Dit zou dan snoeihoutsnippers betreffen, afkomstig van gemeentelijk groen. De kwaliteit van de snippers is van groot belang voor de bedrijfszekerheid van de installatie en voor de kwaliteit van de rookgassen. Om het transport naar de ketel en de verbranding in de ketel goed te laten verlopen, moeten de snippers aan een aantal voorwaarden voldoen: - Vrij van blad, steentjes, aarde etc. - Grootte verdeling van de snippers binnen bepaalde grenzen (G classificatie) - Vochtgehalte kleiner dan 30% (klasse W30) geschikt voor opslag in bunkers Gebruik van snoeisnippers van gemeente betekent dus dat de gemeente de snippers schoon, gezeefd en gedroogd moet leveren, hiervoor is minimaal een droogschuur en een gekalibreerde zeefinstallatie nodig en moet het snoeihout vooraf worden gesorteerd. Het is sterk de vraag of dit praktisch realiseerbaar is en het zal een forse investering vergen. Het gemeentelijk snoeihout kan echter ook door derden worden verwerkt, waarbij eventueel tegelijk een leveringscontract kan worden afgesloten. Het vinden van een goede partner is hierbij de sleutelfactor. De locatie van het sportcentrum maakt het gebruik van een houtstookinstallatie kritisch. Op korte afstand van het sportcentrum staan woningen. De rookgassen uit de houtstookinstallatie moeten dus absoluut schoon zijn, met minimale asproduktie, waterdamp en geur-. De kwaliteit van de houtsnipers is hierbij van grootbelang Pagina 6 van 12

7 Als alternatief voor houtsnippers kunnen houtpellets worden genruikt, maar de kosten daarvan kunnen momenteel niet concurreren met aardgas. Daarom is deze optie niet verder onderzocht. Voor het sportcentrum is de toepassing van het verstoken van houtsnippers onderzocht, uitgaande van een goede kwaliteit droge snippers uit een commerciele bron. Uitgaande van voeding met houtsnippers, wordt de exploitatie als volgt: Snipper verbruik Ton dag , ,1 In de investering is ook de bouwkundige ruimte voor houtopslag opgenomen, bereikbaar voor een vrachtwagen. De kosten van de houtsnippers zijn gesteld op 85 per ton. Het gebruik van hout in stookinstallaties is niet geheel zonder discussie en de exploitatie staat onder invloed van de marktprijzen van houtsnippers. Schaarste is in de toekomst niet ondenkbaar, omdat hout ook in toenemende mate worden gebruikt in de ons omringende landen. Hier is de prijs van stookolie de referentie en stookolie is aanzienlijk duurder dan aardgas. Hierdoor kan de prijs van pellets stijgen tot boven de prijs van aardgas, waardoor het kostenvoordeel wegvalt. Daarnaast ontstaat concurrentie uit de hoek van de chemische industrie. Biomassa wordt in de toekomst ook de grondstof voor producten zoals (bio) plastics. Kortom biomassa heeft een eigen markt met een eigen prijsontwikkeling, die niet gelijk loopt met de gas- of olieprijs 5. PV panelen Met PV panelen kan uit zonlicht elektriciteit worden opgewekt. Er zijn verschillende uitvoering van PV panelen gangbaar, zoals de bekende rechthoekige PV panelen, maar ook flexibele cellen die in de dakbedekking zijn opgenomen. Pagina 7 van 12

8 Voor PV panelen geldt dat deze tot op heden nauwelijks rendabel zijn, door de lage opbrengst en de hoge kosten. Met behulp van subsidies en investeringsaftrek kan de rentabiliteit worden verbeterd, maar subsidies worden niet of nauwelijks verstrekt en investeringsaftrek is alleen aantrekkelijk voor winstgevende ondernemingen, met een winst groter dan de investering in de PV panelen. Voor een gemeentelijke overheid biedt dit geen soelaas. Wel bestaan er mogelijkheden om PV systemen te laten aanbrengen door (semi)commerciële bedrijven, die vervolgens de systemen weer verhuren op basis van een lease-koop constructie. Zonder deze financieringsconstructies zien de en en financiële haalbaarheid van een PV systeem van 300 kw piekvermogen (maximaal te plaatsen op het dak) ziet er als volgt uit: dag Levens duur , ,9 25 Het op te stellen vermogen is arbitrair en wordt alleen beperkt door het beschikbare dakoppervlak, het is dus mogelijk ieder vermogen tussen 0 en 300 kw op te stellen. In de kosten is ook rekening gehouden met een (beperkte) verzwaring van de dakconstructie en het aansluiten op de gebouwinmstallatie. Combinaties van opwekkingsopties Het is mogelijk om enkele van de hiervoor behandelde opwekkingssytemen te combineren. Er zal dan sprake zijn van onderlinge beinvloeding, wat de ene maatregel bespaard, kan niet ook door een andere maatregel worden bespaard. Combinatie WKK + gaswarmtepomp Uitgaande van een WKK 175 kw th en een gaswarmtepomp cascade van 201 kw gebruik WKK dag , ,7 Combinatie WKK + bodemopslagsysteem en energiedak Uitgaande van een WKK 175 kwth, een energiedak van 2000 m2 en een bodemopslagsysteem en een warmtepomp van 210 kw gebruik WKK dag , ,8 Combinatie WKK + biomassaketel Uitgaande van een WKK 175 kwth, een biomassaketel van 300 kw gebruik WKK Snipper verbruik Ton dag , ,8 Pagina 8 van 12

9 7. Beperking van de Door het treffen van energiebesparende maatregelen en het verduurzamen van de energieopwekking, vermindert de. Er resteert echter altijd een aanzienlijke, omdat het niet lukt alle benodigde energie op de lokatie duurzaam op te wekken. Om te kunnen voldoen aan het gemeentelijk streven naar een neutraal gebouw, zullen daarom andere maatregelen nodig zijn. Hierbij is de definitie van neutraal eenduidig, er worden meerdere definities gehanteerd. De meest gebruikte definitie is de omschrijven als neutraal op lokatie. Dit houdt in dat het gebouw neutraal is door alle voor het gebouwbenodigde energie op de loklatie op te wekken. Een tweede definitie gaat uit van aan het projectbudget gebonden investeren in neutrale energieopwekking buiten de lokatie, bijvoorbeeld in windmolenparken, zonnecentrales, biomassacentrales etc. Een derde definitie gaat uit van inkoop van neutraal opgewekte (groene) energie. (groene stroom, groen gas) De eerste twee definities vergen een duidelijke investering in groene opwekking, er wordt dus aantoonbaar bijgedragen aan de uitbreiding van de opwekkingscapciteit. Het duidelijkst is dat bij de eerste definitie, de opwekking staat immers op de locatie. De laatste definitie is een meer boekhoudkundige definitie, waarbij de relatie tussen het gebouw en de opwekking niet is aan te tonen. In dit hoofdstuk wordt de behandeld op basis van de eerste en tweede definitie. Met de hiervoor geschets maatregelen is een mogelijk die afhankelijk is van de gekozen opties. Onderstaand zijn een aantal scenario s uitgewerkt. Combinaties van maatregelen 1 t/m 11 en verschillende vormen van duurzame opwekking: Combinaties opwekking + maatregelen 1 t/m 11 Reductie t.o.v. basis % investering Maatregelen 1 t/m ,5% ,9 Maatregelen WKK + gaswarmtepomp ,7% ,7 Maatregelen WKK + bodemopslag en 1.025,9 40,1% ,6 energiedak Maatregelen WKK + biomassaketel 869,1 49,2% ,6 Combinaties van maatregelen 1 t/m 11, verschillende vormen van duurzame opwekking en PV panelen: Combinaties opwekking + maatregelen 1 t/m11 + PV Reductie t.o.v. basis % investering Maatregelen 1 t/m 11 + PV ,0% ,2 Maatregelen PV+WKK+gaswarmtepomp ,1% ,1 Maatregelen PV+WKK+bodemopslag en energiedak ,5% ,6 Maatregelen PV+WKK+biomassaketel ,7% ,7 Combinaties van alle maatregelen en verschillende vormen van duurzame opwekking: Combinaties opwekking + alle maatregelen Reductie t.o.v. basis % investering Alle maatregelen ,4% ,5 Alle maatregelen + WKK + gaswarmtepomp ,5% ,8 Alle maatregelen + WKK + bodemopslag en energiedak 994,7 41,9% ,5 Alle maatregelen + WKK + biomassaketel 837,9 51,0% ,6 Pagina 9 van 12

10 Combinaties van alle maatregelen, verschillende vormen van duurzame opwekking en PV panelen: Combinaties opwekking + alle maatregelen + PV Reductie t.o.v. basis % investering Alle maatregelen + PV ,8% ,3 Alle maatregelen+pv+wkk+gaswarmtepomp ,9% ,9 Alle maatregelen+pv+wkk+bodemopslag en energiedak ,3% ,3 Alle maatregelen+pv+wkk+biomassaketel ,5% ,5 Om de verder te verlagen zijn aanvullende maatregelen nodig, zoals bijvoorbeeld het gebruik van biogas als brandstof. Directe inkoop van biogas is wellicht mogelijk wanneer het afvalverwerkingsbedrijf van Mc Donalds in de nabijheid wordt gerealiseerd. Bij toepassing van biogas is nog sprake van op de lokatie, vergeliojkbaar met het gebruikvan andere biobrandstof, zoals hout of bio-olie. De van het sportcentrum ziet er dan als volgt uit: Combinaties van alle maatregelen en verschillende vormen van duurzame opwekking: Combinaties opwekking + alle maatregelen Reductie t.o.v. basis % investering Alle maatregelen ,1%??? Alle maatregelen + WKK + gaswarmtepomp ,8%??? Alle maatregelen + WKK + bodemopslag en energiedak ,6%??? Alle maatregelen + WKK + biomassaketel ,8%??? Combinaties van alle maatregelen, verschillende vormen van duurzame opwekking en PV panelen: Combinaties opwekking + alle maatregelen + PV Reductie t.o.v. basis % investering Alle maatregelen + PV ,6%??? Alle maatregelen + WKK + gaswarmtepomp ,2%??? Alle maatregelen + WKK + bodemopslag en energiedak ,0%??? Alle maatregelen + WKK + biomassaketel ,2%??? Zoals te verwachten heeft het gebruik van groen gas vooral invloed op de optie WKK + gaswarmtepomp waarbij veel energie met gas wordt opgewekt. De wordt dan gelijk aan de optie met een houtgestookte ketel. De investering en terugverdientijd zijn in deze situatie nog niet vast te stellen. De prijs van groen gas kan hoger zijn dan de prijs van fossiel gas en de aanlegkosten van de gasleiding drukken mogelijk (deels) op het project. Om volledig neutraal te worden zal, ook bij gebruik van groen gas, nog een deel electriciteit groen moeten worden opgewekt op de locatie, of groen moeten worden ingekocht. Pagina 10 van 12

11 8. Conclusies en advies Energie Minimalisering van het energieverbruik is de algemeen geaccepteerde eerste stap in een goed energiebeleid. Dit beperkt het gebruik van energie en draagt bij tot het beperken van, die onlosmakelijk verbonden is met de opwekking van energie. Het is goed mogelijk het sportcentrum zou te bouwen, dat de energievraag minimaal is, daarom wordt geadviseerd hierin een maximale inspanning te plegen. Daarbij is het aan te bevelen de minimaal te realiseren terugverdientijden af te stemmen op de levensduur van de maatregelen, bijvoorbeeld: - bouwkundige maatregelen aan casco en schilisolatie <40 jaar - leidingsystemen en kanalen <40 jaar - luchtbehandelinginstallaties <25 jaar - warmtepompen en koelmachines <15 jaar - Verlichting <20 jaar - regeltechniek en elektronica <10 jaar In de praktijk wordt vaak één algemene terugverdientijd geëist. Voor zaken als de gebouwisolatie is deze eis vaak niet haalbaar, terwijl juist de isolatie een even lang meegaat als het gebouw. Bovendien is gebouwisolatie achteraf moeilijk te verbeteren, terwijl het zeer aannemelijk is dat in de toekomst een hogere isolatie financieel steeds aantrekkelijker wordt, als gevolg van stijgende energieprijzen. Veel andere (installatietechnische) maatregelen kunnen ook na de realisatie van het gebouw vrij eenvoudig worden toegepast, in de toekomst zullen op dit vlak ook zeker nog ontwikkelingen plaatsvinden. Afhankelijk van het aanbestedingsresultaat kan een keuze worden gemaakt uit de mogelijke energiebesparende maatregelen, op basis van de terugverdientijd en bovenstaande overwegingen. Energieopwekking Voor de energie opwekking zijn alle genoemde opties financieel haalbaar en in het sportcentrum toepasbaar. Ook de mogelijke combinaties zijn alle financieel haalbaar en toepasbaar. Keuzes kunnen worden gemaakt op basis van: - Investering - - terugverdientijd De combinatie van WKK met een biomassaketel levert de grootste, maar ook de langste terugverdientijd. De combinatie WKK en gaswarmtepomp geeft een goede, een korte terugverdientijd en een (relatief) lage investering. De combinatie WKK met bodemopslagsysteem biedt ten opzicht van deze twee opties geen specifieke voordelen en is daarmee het minst aantrekkelijk. Gelet op de bezwaren die tegen het verstoken van houtsnippers zijn op te werpen, Lijkt de keuze voor de optie WKK + gaswarmtepomp de meest robuuste oplossing. De bezwaren tegen gebruik van houtsnippers zijn o.a.: - Onzekere prijsontwikkeling - Risico van hinder voor de omgeving - Discussie over de kwalificatie neutraal Wanneer groen gas wordt toegepast is de optie WKK + gaswarmtepomp duidelijk de optie met de hoogste. Verder is niet mogelijk op de locatie, hiervoor zal buiten de locatie moeten worden gezocht naar mogelijkheden. De eenvoudigste oplossing is groene inkoop van energie, maar dat is voor ieder gebouw een optie en heeft dus geen relatie met duurzaam en neutraal bouwen. Pagina 11 van 12

12 PV panelen Hoewel PV panelen nog niet financieel rendabel zijn, wordt toch in veel projecten gekozen voor het toepassen van deze zonnepanelen, als sluitstuk van de energieopwekking. Wanneer de gemeente niet de gehele investering wil doen, bestaat de mogelijkheid alleen de onrendabele top te investeren. Een markpartij investeert dan het resterende bedrag en levert de opgewekte stroom aan het bad tegen markttarief. Ook deze optie kan in de besprekingen met HVC worden meegenomen. Pagina 12 van 12