Ministerie van LNV, De Directeur VVA Dr. Ir. H. Paul Postbus EK 's-gravenhage.

Transcriptie

1 Ministerie van LNV, De Directeur VVA Dr. Ir. H. Paul Postbus EK 's-gravenhage BD 04.98/JT(G07) CBD/04.105/RT Bedenkingen BD (G07) Hierbij doe ik u toekomen de reacties op de bedenkingen ten aanzien van het ontwerp-besluit BD (G07) voorzover deze enerzijds betrekking hebben op de adviezen van de Commissie biotechnologie bij dieren die ten grondslag hebben gelegen aan het genoemde ontwerp- Besluit en anderzijds uit de door u aan de Commissie gezonden brieven zijn te destilleren. M et name met betrekking tot dat laatste wenst de Commissie op te merken dat er in sommige brieven stukken tekst zijn opgenomen waarvan de strekking of relevantie soms niet geheel duidelijk was. Voorzover dat mogelijk was heeft de Commissie dergelijke passages geïnterpreteerd en erop gereageerd. Echter, de Commissie acht het niet haar taak om voor anderen bedenkingen te formuleren. Passages waaruit geen bedenking viel te destilleren zijn voor kennisgeving aangenomen. Bedenkingen tegen Ontwerpbesluit G07 afkomstig van de heer Koenen van de organisatie Een dier een Vriend (EDEV). 1. EDEV betwijfelt of de Rijksuniversiteit Groningen serieus op zoek is geweest naar alternatieven. Heeft de aanvrager contact gehad met de Lymphoma Foundation Canada? Zowel uit de uitvoerige uiteenzetting in de aanvraag als uit hetgeen de aanvrager vertelde tijdens de hoorzitting, leidt de Commissie af dat de aanvrager serieus op zoek is geweest naar alternatieven en daar waar dat mogelijk is gebruik maakt van alternatieve methoden. Het is de Commissie onbekend of de aanvrager contact heeft gehad met de genoemde foundation. De indiener van de bedenking meldt overigens niet wat de relevantie daarvan zou zijn. 2. De gezondheid en het welzijn van de dieren wordt als direct gevolg van de biotechnologische handelingen ernstig geschaad. De dieren worden immers gedood na afloop van de experimenten. De

2 CBD/04.105/RT 2 gezondheid en het welzijn van de dieren worden daarmee niet alleen ernstig geschaad, maar zelfs simpelweg beëindigd. De Commissie is met de indiener van de bedenking van mening dat het doden van dieren geen moreel neutrale handeling is. Het is tot op zekere hoogte moreel problematisch. Het doden van de dieren is echter geen direct of indirect gevolg van de biotechnologische handelingen. Vrijwel alle proefdieren (ook niet genetisch gemodificeerde proefdieren) worden uiteindelijk als onderdeel van, of na afloop van, een experiment gedood. De Commissie wil daarover ook duidelijk zijn. Indien geaccepteerd wordt dat er genetische gemodificeerde dieren gemaakt worden voor onderzoek dat een substantieel belang dient, dan betekent dit ook dat er proeven met die dieren gedaan worden en dat er overtollige dieren ontstaan. Vrijwel al die dieren worden uiteindelijk noodzakelijkerwijs gedood. Dit kan bijvoorbeeld gedaan worden omdat men de dieren lijden wil besparen, omdat organen of weefsels uit genomen worden voor analyse of omdat de dieren overtollig zijn. De Commissie heeft voor wat betreft de rest van de redenering van EDEV enige moeite om deze te volgen. Met het doden van een dier worden niet de gezondheid en het welzijn van een dier geschaad of beëindigd, maar het leven van een dier wordt beëindigd. 3. De Commissie interpreteert art. 66, lid 3 onder b van de Gezondheids- en welzijnswet voor dieren ( er mogen geen ethische bezwaren tegen de handelingen zijn ) ten onrechte als er mogen geen doorslaggevende ethische bezwaren tegen de handelingen zijn. In een eerdere uitspraak van het College van beroep voor het bedrijfsleven is gebleken dat deze interpretatie naar het oordeel van de rechter juist is. Bedenkingen tegen het Ontwerpbesluit G07 afkomstig van Mw. J. de Boo van de Partij voor de Dieren. 1. De aanwijzing dat het BIC gen tot overexpressie komt bij de ziekte van Hodgkin, wil niet zeggen dat het BIC gen alleen verantwoordelijk is voor B- en T-cel activatie. Het uitschakelen van het BIC gen biedt geen garantie dat er processen in B- en T-cellen zullen worden gevonden die gerelateerd zijn aan de complexe Hodgkin symptomen. De aanvrager claimt niet dat het BIC gen alleen verantwoordelijk is voor B- en T-cel activatie. De aanvrager vermoedt, op basis van de observatie dat bij patiënten met Hodgkin lymfoom (HL) het BIC gen bijzonder hoog tot expressie komt in tumorcellen, dat het BIC gen bij ontstaan en verloop van

3 CBD/04.105/RT 3 HL een belangrijke rol speelt. Met een BIC knock-out muis krijgt de aanvrager meer duidelijkheid over de rol van BIC in normale cellen. Als de normale rol van BIC is opgehelderd heeft men een basis voor verder onderzoek naar de rol van het BIC gen bij HL. De Commissie vindt dat een heldere redenering. De aanvrager geeft een meer gedetailleerde uitleg in zijn brief met antwoorden op vragen van de Commissie van 2 december 2003 (BD ). 2. De suggestie dat het onderzoeken van muizen met een uitgeschakeld BIC gen direct leidt tot een betere behandeling is nogal voorbarig. Dit wordt noch door de aanvrager noch door de Commissie gesuggereerd. 3. Zonder enige verificatie wordt door de CBD het artikel Mouse models of human disease aangehaald als verantwoording voor het gebruik van muizen in deze studie. In dit artikel wordt het BIC gen niet genoemd. Het ging de Commissie bij het aanhalen van dit artikel er niet om het gebruik van muizen voor een studie van het BIC gen te rechtvaardigen. In het verleden is in bedenkingen herhaaldelijk gesuggereerd dat het gebruik van transgene muizen bij het onderzoek naar ziekten bij de mens zelden of nooit iets oplevert. Dit artikel toont aan dat er wel degelijk belangrijke inzichten en concrete resultaten verworven worden in studies met genetisch gemodificeerde dieren. Daarom stelt de Commissie in haar advies, onder verwijzing naar het artikel van Bedell et al.: Muizen zijn als diermodel voor dit soort genetisch onderzoek ook in het algemeen een geschikte kandidaat gebleken. 4. Het aantal van 150 dieren dat de aanvrager in het ontwerpbesluit vergund wordt strookt niet met het aantal dat de aanvrager nodig denkt te hebben. De aantallen die de aanvrager in zijn oorspronkelijke aanvraag noemde waren te hoog voor het maken van maar één lijn. De Commissie heeft daarover dan ook een kritische vraag gesteld. De aanvrager rekent in zijn brief (BD ) met antwoorden op vragen van de Commissie voor dat hij 140 tot 280 muizen nodig heeft voor het genereren van een knock-out lijn. De Commissie gaat er vanuit dat hiervoor bij de huidige stand van de techniek gemiddeld 150 dieren per lijn nodig zijn. De Commissie meent dat dit redelijk met elkaar overeenkomt, zeker wanneer bedacht wordt dat het om een gemiddelde gaat. Alle overige aantallen dieren die de aanvrager in deze brief noemt, zijn dieren die bij vervolghandelingen worden gebruikt (het in stand houden van de fok).

4 CBD/04.105/RT 4 5. De partij voor de dieren maakt zich zorgen omdat geen duidelijke humane eindpunten zijn genoemd. De Commissie heeft geadviseerd om als voorschrift in de vergunning op te nemen dat de dieren onverwijld dienen te worden gedood indien zich ernstig ongerief voordoet. Dit is door de Minister overgenomen. De Commissie heeft daarmee aan willen geven dat alle klinische en gedragsmatige verschijnselen die aanleiding geven tot ernstig ongerief reden zijn om de dieren onverwijld te doden. In dit stadium bepaalde klinische en gedragsmatige verschijnselen nader specificeren zou de indruk wekken dat andere klinische en gedragsmatige verschijnselen, die niet genoemd worden, ook geen reden vormen om de dieren te doden. Het is aan de onderzoeker zelf om in samenspraak met de artikel 14 functionaris en de Dierexperimentencommissie een verantwoorde invulling te geven aan dit voorschrift. Bedenkingen tegen Ontwerpbesluit G07 afkomstig van de heer A.J.B. Super. 1. De heer Super maakt bezwaar tegen het verlenen van een vergunning voor dierproeven, omdat inmiddels bekend moet zijn dat ook dieren een gevoel en een bewustzijn hebben. Aangezien dieren een gevoel en een bewustzijn hebben is het inhumaan om ze bloot te stellen aan gruwelpraktijken voor onderzoek. (bedenking 1, brief BD 04.89) De Commissie wil allereerst voor de indiener van deze bedenking verduidelijken dat zij niet adviseert over het verlenen van een vergunning voor het doen van dierproeven in het algemeen. De Rijksuniversiteit Groningen beschikt reeds over een dergelijke vergunning en doet ook al jaren dierproeven. De Commissie adviseert over vergunningverlening voor biotechnologie bij dieren (het genetisch modificeren van dieren). De Commissie onderkent dat dieren pijn kunnen lijden en negatieve ervaringen kunnen hebben. Om die reden wordt in het advies van de Commissie uitvoerig stilgestaan bij de vraag wat de gevolgen van de genetische modificatie zijn voor het dier (in termen van schade aan gezondheid, welzijn en integriteit). Ook staat de Commissie stil bij de vraag of er alternatieven bestaan en of het belang van het doel van het onderzoek opweegt tegen de schade voor de dieren. Als de Commissie in de veronderstelling zou verkeren dat dieren geen negatieve ervaringen kunnen hebben, dan zou het niet nodig zijn om bij deze vragen zo uitvoerig stil te staan.

5 CBD/04.105/RT 5 De Commissie begrijpt wel dat de indieners van de bedenking de experimenten met de dieren als gruwelpraktijken bestempelen, maar wil daar toch een kanttekening bij plaatsen. Het is inderdaad zo dat bij sommige experimenten de dieren ernstig leed wordt aangedaan. Het uitgangspunt is echter steeds dat gekozen wordt voor de methode die het minst belastend is voor het dier en waarbij de minste dieren nodig zijn. Het toebrengen van schade aan de dieren gebeurt nooit achteloos. Er wordt terdege rekening gehouden met het feit dat de dieren een gevoel en een ervaringswereld hebben, maar men is alleen niet, in tegenstelling tot de indieners van deze bedenking, bereid daaruit de conclusie te trekken dat experimenten met dieren in het geheel niet toelaatbaar zijn. 2. Onduidelijk is of een gedegen onderzoek heeft plaatsgevonden naar alternatieven (bedenking 2 en 4) In paragraaf 2 van haar advies gaat de Commissie uitgebreid in op de alternatieven. Ook de aanvrager zelf gaat onder de daarvoor bedoelde vragen van het aanvraagformulier in op de mogelijkheden en onmogelijkheden van alternatieve onderzoeksmethoden. Ook beargumenteert hij goed waarom voor het onderzoek in deze aanvraag alternatieve methoden niet bruikbaar zijn. Die argumentatie is volgens de deskundigen in de Commissie duidelijk en steekhoudend. De Commissie meent dat daarmee haar conclusie dat er geen reële alternatieven beschikbaar zijn voldoende onderbouwd is. 3. De aanvrager doet onvoldoende onderzoek naar preventie van kanker (bedenking 3). De Commissie bestrijdt geenszins dat veel gevallen van kanker te wijten zouden kunnen zijn aan externe factoren zoals straling en (verkeerde) voeding. Het is zeer van belang daar onderzoek naar te doen. De Commissie meent echter dat binnen de wetenschappelijke wereld sprake is van een zekere mate van taakverdeling en specialisatie. Onderzoekers bewegen zich op het terrein van hun specifieke expertise. Onderzoek naar preventie van kanker door aanpassing van bijvoorbeeld voedingsgewoonten is het terrein van andere onderzoekers. De Commissie meent dat onderzoek naar preventie van Hodgkin lymfoom (HL) dit onderzoek naar het ontstaan en verloop van die ziekte niet overbodig maakt. Integendeel, het kan zelfs inzichten opleveren die van belang zijn voor de preventie van HL. 4. Er wordt in de aanvraag niets vermeld over parallel lopende computersimulatie-onderzoeken. In de vergunning zou als voorwaarde gesteld moeten worden dat er parallel aan dit onderzoek tevens een computersimulatie uitgevoerd moet worden (bedenking 5).

6 CBD/04.105/RT 6 De Commissie meent dat dergelijke computersimulaties bepaalde dierproeven gedeeltelijk zouden kunnen vervangen (bijvoorbeeld onderzoek naar eigenschappen van stoffen). Hier wordt in de praktijk ook al gebruik van gemaakt. Hier gaat het er echter om een dier genetisch te modificeren met de bedoeling om de functie van een gen te ontrafelen. Naar de mening van de Commissie kan die informatie nog niet verkregen worden met een computersimulatie. 5. De heer S uper heeft bedenkingen bij de betrouwbaarheid en bruikbaarheid van de resultaten die verkregen zijn door onderzoek in genetisch gemodificeerde dieren (bedenking 6 en 7). De Commissie vat dit, mede op grond van de voorbeelden die de heer Super geeft, op als een bedenking waarin in zijn algemeenheid gesteld wordt dat de resultaten bij de muis niet te extrapoleren zijn naar de mens. De Commissie houdt staande dat muizen in het algemeen een goed diermodel zijn voor dit soort genetisch onderzoek. De Commissie heeft al verschillende malen aangegeven waarom dat zo is. De Commissie zal dat antwoord hier herhalen: Het verschil tussen mensen en dieren is op het niveau van het genoom niet zo groot als sommige wetenschappers uit het verleden ons hebben willen doen geloven. Zo is het genoom van de muis voor een groot deel gelijk aan dat van de mens. Daarmee wil de Commissie niet stellen dat (een deel van) het genoom van de muis, ook qua opbouw, een exacte kopie is van dat van de mens. Genen, zowel bij de muis als bij de mens, coderen voor eiwitten die een bepaalde functie hebben in het organisme. Muis en mens hebben voor een groot deel vergelijkbare (homologe) genen, die coderen voor vergelijkbare eiwitten met een vergelijkbare functie in het organisme. De Commissie kent de beperkingen en valkuilen van een reductionistische benadering. Uit het feit dat bepaalde processen op celniveau bij de muis hetzelfde verlopen als bij de mens, mag niet zonder meer de conclusie getrokken worden dat dit dan ook wel op het niveau van het gehele organisme dezelfde uitwerking zal hebben. Dat moet afzonderlijk aangetoond worden. Niemand ontkent dat, ook de aanvragers niet. Dat neemt niet weg dat door het onderzoeken van muizen waardevolle kennis verkregen kan worden, die ons een stap verder zou kunnen helpen bij het verwerven van kennis over aandoeningen bij de mens. Daarvan zijn ook talrijke voorbeelden in de wetenschappelijke literatuur te vinden. Zo vertoont de fysiologie van de muis overeenkomsten met die van de mens. Het was dan ook mogelijk bijvoorbeeld het anticonceptiemiddel "de pil" te ontwikkelen door middel van fysiologische experimenten bij muizen. Zowel in Nederland als daarbuiten wordt gebruik gemaakt van deze proefdieren bij het onderzoek naar de oorzaak en eventuele

7 CBD/04.105/RT 7 behandeling van menselijke aandoeningen en ziekten. Het grootste deel van dat onderzoek aan muizen vindt niet plaats op het gebied van de genetische manipulatie, maar onder meer op het gebied van onderzoek aan ziekteverwekkers, onderzoek aan de reacties van "zieke" cellen en onderzoek aan geneesmiddelenontwikkeling. Ook op het gebied van onderzoek aan genetische afwijkingen bij de mens is gebleken dat de muis een waardevolle bijdrage kan leveren. Het zou in dit kader te ver voeren om expliciet uit te leggen hoe dat precies in zijn werk gaat. Verwezen wordt derhalve naar een tweetal handboeken: - Lewin, Benjamin (2000) Genes VII, Oxford University Press - Snustad, Peter D.; Simmons Micheal J. (1999), Principles of Genetics, 2e druk, John Wiley and Sons Als voorbereiding hierop zou het volgende inleidende handboek gelezen kunnen worden: Gerard Smits en Ben Waas (2000) Biologie voor jou, VWO 2 e fase, onderdeel genetica en DNA; Malmberg, Den Bosch De Commissie is van mening dat dierproeven met genetisch gemodificeerde dieren van substantieel belang kunnen zijn. Ze wijst nogmaals op het volgende artikel: Mary A. Bedell, Nancy A. Jenkins and Neal G. Copeland, Mouse models of human disease. Part I and Part II, Genes and Development 11, 1997 pag Er is voor derden geen duidelijke informatie voorhanden om de Stichting Vanderes en haar belangen te toetsen (bedenking 8). De Commissie heeft in haar brief met vragen (CBD/03.215/HL) de aanvrager verzocht om nadere informatie te verstrekken over de Stichting Vanderes. De aanvrager heeft daarop informatie verstrekt. De Commissie is het echter bij nader inzien met de heer Super eens dat deze informatie niet geheel toereikend was. De Commissie heeft daarom zelf, mede naar aanleiding van bedenkingen van de heren Super en Destrée, informatie opgevraagd bij deze Stichting. Deze informatie vormde voor de Commissie geen aanleiding om haar verwijzing naar de Stichting Vanderes uit het advies te verwijderen. De informatie over de Stichting Vanderes is aan te vragen via postbus 6908, 4802 HX Breda. Voor de Commissie is vooral van belang dat de Stichting werkt met een panel van vijf onafhankelijke vakgenoten, waarvan minimaal twee leden het project wetenschappelijk beoordelen en advies uitbrengen over subsidiëring aan het bestuur van de Stichting. Het gaat de Commissie vooral om de wetenschappelijke toetsing door onafhankelijke vakgenoten en het daarmee verbonden systeem van competitie tussen wetenschappers bij de toekenning van financiering. Voor de Commissie is dat een belangrijke aanvullende reden om aan te nemen dat het onderzoek wetenschappelijk van belang, van goede kwaliteit en haalbaar is.

8 CBD/04.105/RT 8 7. De aanvrager lijkt niet serieus betrokken bij het onderzoek dat hij doet. Dat valt af te leiden uit het feit dat er van de zijde van de aanvrager niemand bij de hoorzitting aanwezig was (bedenking 9). De hoorzitting is in de eerste plaats bedoeld om bedenkingen te uiten. In de praktijk krijgt de hoorzitting echter vaak het karakter van een informatieve bijeenkomst, waarop vragen kunnen worden gesteld en zaken verduidelijkt kunnen worden. De Commissie meent ook zeker dat het wenselijk is dat een vertegenwoordiger van de aanvragers aanwezig is. Dat is echter niet verplicht of noodzakelijk. 8. De aanvrager zegt vijf jaar nodig te hebben voor het project als geheel. Er is echter pas voor twee van de vijf jaar financiering verkregen. Als er voor de overige tijd geen financiering wordt verkregen is het opofferen van de muizen in deze aanvraag zinloos geweest. Gezien de geringe betrokkenheid van de aanvrager kan worden betwijfeld of hij zich zal inspannen om financiering te verwerven voor de overige drie jaar (bedenking 10). De Commissie heeft dit niet zo opgevat als de heer Super. Met de BIC knock-out muis wordt geprobeerd een bepaalde wetenschappelijke vraag te beantwoorden. Afhankelijk van de resultaten zal men al dan niet trachten om financiering te verkrijgen voor verder onderzoek. Of er financiering verkregen wordt is afhankelijk van het belang van de resultaten en van de kwaliteit van de projectaanvraag voor vervolgonderzoek. Zijn de resultaten niet erg veelbelovend of is de kwaliteit van het projectvoorstel niet goed genoeg dan zal men waarschijnlijk geen subsidie weten te verwerven. De Commissie ziet echter niet waarom dat betekent dat de dieren voor het beantwoorden van de eerste vraag voor niets opgeofferd zijn. De Commissie meent overigens ook dat het niet haar taak is om na te gaan of het onderzoek waarover zij advies uitbrengt op solide wijze gefinancierd is. De Commissie is vooral geïnteresseerd in subsidiegevers, omdat deze bij hun beslissing over de financiering van onderzoek werken met onafhankelijke vakgenoten die advies uitbrengen over de wetenschappelijke kwaliteit en het belang van onderzoek. 9. Er wordt ook gevraagd wat de mogelijke positieve effecten van de biotechnologische handelingen voor de dieren zijn. Dit doet overigens ten onrechte veronderstellen dat er positieve effecten voor de dieren zouden kunnen zijn (bedenking 11). De aanvrager geeft aan wat de mogelijke negatieve effecten zijn. In dit geval zijn die vermoedelijk zeer beperkt. Dat hij daarnaast geen positieve effecten noemt is voor de Commissie reden om aan te nemen dat de aanvrager die niet verwacht. De Commissie verwacht die evenmin. De

9 CBD/04.105/RT 9 Commissie acht het wel denkbaar dat een bepaalde genetische modificatie een positief effect voor het welzijn van het dier zou kunnen hebben. De negatieve effecten die de heer Super noemt zijn overigens niet het gevolg van de biotechnologische handelingen, maar van vervolghandelingen. Bedenkingen tegen Ontwerpbesluit G07 afkomstig van de heer E.A. Destrée. 1. De aanvraag is onvoldoende inzichtelijk voor een publiek van leken. De context ontbreekt. Er wordt geen relatie gelegd met ander onderzoek op dit terrein. De Commissie is het met de heer Destrée eens dat in de aanvraag geen relatie gelegd wordt met ander onderzoek naar de ziekte van Hodgkin. De Commissie meent dat dat in dit geval niet erg bezwaarlijk is, omdat het om een duidelijke, op zichzelf staande vraag gaat, waarvan goed in te zien is waarom het van belang is om die vraag te beantwoorden. De Commissie meent dan ook dat de aanvraag, zeker wanneer de informatie in de brief (BD ) met antwoorden van de aanvrager op vragen van de Commissie daarbij wordt betrokken, helder en inzichtelijk is. De aanvrager wil één genetisch gemodificeerde lijn maken om een duidelijk geformuleerde vraag te beantwoorden. Ook is duidelijk wat dit zou kunnen bijdragen aan een beter inzicht in ontstaan en verloop van de ziekte van Hodgkin. 2. De resultaten die de aanvrager gepubliceerd zou hebben worden in de aanvraag niet genoemd. De aanvrager geeft uitsluitend onder vraag III.2c van het aanvraagformulier aan de resultaten van eerder onderzoek te hebben gepubliceerd en te hebben besproken op internationale congressen. Bij die gelegenheden zijn mogelijke alternatieven voor het beantwoorden van de onderzoeksvraag die in deze aanvraag aan de orde is bediscussieerd (III.2c gaat over de vraag op welke wijze naar alternatieven is gezocht; het is geen vraag naar publicaties). De Commissie meent dat deze aanvraag een logisch vervolg is op de eerdere bevinding van de aanvrager dat BIC zeer hoog tot expressie komt in de tumorcellen van patiënten met de ziekte van Hodgkin. De aanvrager bedoelt deze bevinding als hij het over eerdere resultaten heeft. Dat is voor de Commissie voldoende duidelijk. 3. De beoordeling door andere instanties is niet kenbaar. Vergunningverlener gaat er voetstoots vanuit dat de Stichting Vanderes bestaat.

10 CBD/04.105/RT 10 Zie de reactie van de Commissie op bovenstaande bedenking nummer zes van de heer Super. 4. Ten onrechte is er geen onderzoek naar gedaan of de onderhavige aanvraag door deze stichting is beoordeeld en met welk resultaat. Voor de Commissie is vooral van belang dat de Stichting werkt met een panel van vijf onafhankelijke vakgenoten, waarvan minimaal twee leden het project wetenschappelijk beoordelen en advies uitbrengen over subsidiëring aan het bestuur van de Stichting. Het gaat de Commissie vooral om de wetenschappelijke toetsing door onafhankelijke vakgenoten en het daarmee verbonden systeem van competitie tussen wetenschappers bij de toekenning van financiering. Voor de Commissie is dat een belangrijke aanvullende reden om aan te nemen dat het onderzoek wetenschappelijk van belang, van goede kwaliteit en haalbaar is. 5. De Commissie accepteert ten onrechte dat de aanvrager ontwijkend antwoordt op haar vraag op welke criteria de Stichting Vanderes het onderzoek heeft getoetst. Zie de reactie van de Commissie op bovenstaande bedenking nummer zes van de heer Super. 6. Ten onrechte gaat de CBD voorbij aan het feit dat geen subsidie verkregen werd van andere, meer bekende instanties als KWF en NWO. Deze vonden het onderzoek kennelijk niet subsidiabel. Het is de CBD onbekend of de aanvrager voor dit onderzoek ook subsidie heeft gevraag aan andere subsidiegevers. Het is de Commissie dus evenmin bekend of andere instanties het onderzoek niet wilden subsidiëren. Uit het feit dat zij het niet subsidiëren mag niet worden afgeleid dat ze het niet wilden subsidiëren. De Commissie meent ook dat het niet haar taak is om dit in het kader van een ethische toetsing na te trekken. Bij elke subsidiegever die een aanvrager noemt kan de vraag gesteld worden waarom andere subsidiegevers dit onderzoek niet financieren. Het is al eerder gezegd, de Commissie is vooral geïnteresseerd in subsidiegevers, omdat deze bij hun beslissing over de financiering van onderzoek werken met onafhankelijke vakgenoten die advies uitbrengen over de wetenschappelijke kwaliteit en het belang van onderzoek. Het gaat de Commissie erom dat er ook in dat kader een wetenschappelijke toetsing heeft plaatsgevonden. 7. Er is geen garantie dat de aanvrager voor de volledige vijf jaar financiering van zijn onderzoek heeft. Daarmee is er een risico dat de dieren voor niets worden opgeofferd.

11 CBD/04.105/RT 11 Zie de reactie van de Commissie op bedenking 10 van de heer Super (onder punt 8 hierboven). 8. De aanvrager geeft, tot twee maal toe, aan duizend dieren nodig te hebben. De CBD stelt voor om dit te reduceren naar 150 en de aanvrager gaat daar zonder discussie mee akkoord. Hoe kan dit? Zie de reactie van de Commissie op bedenking nummer vier van mevrouw De Boo. 9. De aanvrager geeft geen adequaat antwoord op de vraag van de Commissie wat in potentie de bijdrage is van dit model aan een betere behandeling of diagnose van de Ziekte van Hodgkin. De Commissie vermoedt dat het de heer Destrée is ontgaan dat de onderzoeker in punt 6 van zijn brief met antwoorden aan de Commissie (BD ) deze vraag uitvoerig beantwoordt. De Commissie denkt dat de heer Destrée ten onrechte verondersteld heeft dat punt 5 van die brief het antwoord was op deze vraag. 10. De heer Destrée citeert uit de brief van de aanvrager (punt 6 van BD ): Vermoed wordt dat door het uitschakelen van BIC bepaalde processen in het lichaam gedereguleerd worden; dit zal bestudeerd worden in patiënten met de Ziekte van Hodgkin. Langs welke weg dit moet gebeuren, daar laat de aanvrager zich niet over uit, luidt vervolgens de bedenking van de heer Destrée. Even verder in punt 6 wordt wel degelijk aangegeven om welke processen het zou kunnen gaan (groeibevordering, inductie van apoptose). Hoe de aanvrager dit precies bij patiënten gaat onderzoeken is niet van belang voor de ethische toetsing van de aanvraag. De Commissie meent overigens dat dergelijk onderzoek bij patiënten mogelijk is en acht het van belang dat dit gedaan wordt. 10a. De lange termijn doelstelling is in het advies van de Commissie veel te vrijblijvend geformuleerd. De Commissie wijst erop dat de wijze waarop ze de lange termijn doelstelling formuleert in samenhang dient te worden gezien met het tweede gedeelte van punt 6 van de brief van de aanvrager (BD ). Daar legt de aanvrager uit aan welke nieuwe en aanvullende therapieën hij denkt. 11. De ethische afweging van de aanvrager deugt niet. Deze is slechts gebaseerd op de particuliere ethiek van de aanvrager. In het aanvraagformulier wordt ook slechts gevraagd naar de afweging van de aanvrager. De Commissie heeft kennis genomen van de ethische

12 CBD/04.105/RT 12 afweging van de aanvrager en de argumenten die de aanvrager geeft meegewogen bij de formulering van haar advies. 12. De CBD erkent dat het nee-tenzij-beleid gebaseerd is op de gedachte dat het genetisch veranderen van dieren op zichzelf moreel problematisch is. De Commissie handelt echter in strijd met de wet door niet te erkennen dat het Nee-tenzij-beleid gebaseerd is op een principiële afwijzing van genetische manipulatie. Naar de mening van de Commissie gaat het in het nee, tenzij beleid niet om een principiële afwijzing van genetische modificatie van dieren. De mogelijkheid om dieren genetisch te modificeren is immers in de wet uitdrukkelijk opengelaten. Het uitgangspunt is dat biotechnologie bij dieren op zichzelf moreel problematisch is. Precies zoals de Commissie dat formuleert. De Commissie heeft in de bedenkingen geen aanleiding gezien om haar advies te wijzigen. De Adjunct Secretaris, Drs. R. Tramper