gezondheidsmonitor & kernboodschappen voor lokaal gezondheidsbeleid Wassenaar Kijk op gezondheid

Transcriptie

1 gezondheidsmonitor & kernboodschappen voor lokaal gezondheidsbeleid 2015 Wassenaar Kijk op gezondheid

2

3 inhoud voorwoord 5 inleiding 7 deel 1 kernboodschappen 11 deel 2 gezondheidsmonitor bijlagen 99

4

5 voorwoord Wassenaar is een landelijk dorp waar zich veel expats hebben gevestigd. De gezondheid is er over het algemeen goed, maar er zijn ook kwetsbare groepen. Deze bevinden zich met name onder ouderen en jeugdigen en onder in woners met een lage sociaaleconomische status. Om het gemeentelijk gezondheidsbeleid doelgericht en effectief in te richten, is het van belang inzicht te hebben in de gezondheidssituatie van de diverse inwoners. Daarom bieden we u deze Kijk op gezondheid van de Wassenaarse inwoners aan. Conform de Wet publieke gezondheid moeten gemeenten de gezondheid van hun inwoners monitoren. GGD Haaglanden maakt daarom iedere vier jaar een integrale analyse van de gezondheidsgegevens van de Wassenaarse inwoners: de Gezondheidsmonitor. Hierin wordt de gezondheidssituatie van de bevolking van Wassenaar in beeld gebracht. Daarnaast bevat de Gezondheidsmonitor een analyse van de cijfers en adviezen over de thema s die aandacht behoeven. GGD Haaglanden heeft op basis van gegevens uit de Gezondheidsmonitor beleidsaanbevelingen voor het lokale gezondheidsbeleid van Wassenaar geformuleerd. Dit zijn de Kernboodschappen. Deze bieden de gemeente handvatten om naast de landelijke prioriteiten uit de Volksgezondheid Toekomstverkenning Een gezonder Nederland het gemeentelijk gezondheidsbeleid te formuleren, de verbinding te leggen tussen verschillende beleidsterreinen en invulling en inkleuring te geven aan andere lokale nota s. Ook vormen de Kernboodschappen een basis om het gesprek met partners in de gemeente aan te gaan over de uitvoering van het lokale beleid. In de Gezondheidsmonitor 2015 vergelijken we de situatie van Wassenaar met die van de andere gemeenten uit de regio Zuid Holland West. De gemeente Den Haag is hierbij buiten beschouwing gelaten: de Haagse Gezondheidsmonitor is in 2014 uitgebracht en er zijn voor de regiogemeenten inmiddels meer recente cijfers beschikbaar. GGD Haaglanden heeft de wens om in de toekomst de Gezondheidsmonitor voor alle negen gemeenten in de regio gelijktijdig uit te brengen. Dan is het ook mogelijk om daar waar gegevens beschikbaar zijn Wassenaar te vergelijken met gemeenten die qua omvang, populatie en problematiek vergelijkbaar zijn met Wassenaar. Ik hoop dat de Gezondheidsmonitor 2015 u inzicht geeft in de gezondheidssituatie van Wassenaar en dat de Kernboodschappen ter inspiratie dienen voor het te voeren lokale gezondheidsbeleid. Ton van Dijk Directeur Publieke Gezondheid Haaglanden (Waarnemend) Oktober 2015 gezondheidsmonitor en kernboodschappen

6 6 kijk op gezondheid wassenaar

7 inleiding De gemeente Wassenaar heeft in het Coalitieakkoord Vernieuwen, verbinden en vertrouwen de uitgangspunten voor de huidige collegeperiode beschreven. De focus ligt hierbij onder andere op het goed laten landen van de decentralisaties van zorg en jeugdzorg en van de taken rond werk, arbeidsmarkt en inkomen. Het Beleidsplan Transitie Sociaal Domein gaat uit van eigen kracht. Inwoners van Wassenaar doen zoveel mogelijk mee in de samenleving. Dit doen zij op eigen kracht, of met hulp van familie en vrienden. GGD Haaglanden heeft een belangrijke adviserende rol naar het gemeentebestuur van Wassenaar op het terrein van publieke gezondheid. Vanuit de wettelijke taak in het kader van de Wet publieke gezondheid heeft GGD Haaglanden de Gezondheidsmonitor 2015 opgesteld en op basis daarvan Kernboodschappen geformuleerd. Gezamenlijk bieden deze een basis bij het ontwikkelen van integraal gemeentelijk gezondheidsbeleid. van de burgers gaat het goed. Deze inwoners zijn veelal goed opgeleid en beschikken over voldoende (financiële) middelen. Toch zijn er ook inwoners van Wassenaar met een lage sociaaleconomische status; ruim een kwart van de inwoners heeft een laag onderwijsniveau, een op de drie huishoudens heeft een laag inkomen en een op de elf huishoudens moet rondkomen van een inkomen onder 110% van het sociaal minimum. Deze groep heeft meer gezondheidsproblemen en leeft vaak ongezonder. Voor deze en andere kwetsbare groepen in de gemeente kan het interessant zijn om bij de vertaling van de Kernboodschappen naar beleid technologie te verbinden met gezondheid. Te denken valt bijvoorbeeld aan de inzet van technologie in de zorg, domotica 1 en e-health. De inzet van digitale toepassingen kan bijvoorbeeld bijdragen aan het voorkomen van eenzaamheid, het versterken van de zelfredzaamheid, het koppelen van vrijwilligers aan mensen met een hulpvraag en digitale ondersteuning van mantelzorgers. Wassenaar uitgelicht Wassenaar is de meest bosrijke gemeente in de regio Zuid Holland West. Bijna alle inwoners van Wassenaar beoordelen hun woonomgeving positief met een zes of hoger. De vele expats en residenties weerspiegelen het internationale karakter van het dorp. Vergeleken met de omliggende gemeenten is de bevolkingsdichtheid laag. De bevolking bestaat uit relatief veel senioren en jeugdigen. De sociaaleconomische status (SES) van de be volking van Wassenaar is in alle postcodegebieden bovengemiddeld. Voor de interpretatie van de Wassenaarse gezondheidscijfers moet rekening worden gehouden met de diversiteit van de bevolking. Met een groot deel uit het beleidsplan transitie sociaal domein Inwoners zijn verantwoordelijk voor hun eigen leven. Maatschappelijk middenveld, verenigingen en gemeente bieden een samenhangend aanbod waarmee inwoners hun verantwoordelijkheid kunnen behouden. Professionele ondersteuning is complementair aan de eigen kracht. Inwoners, maatschappelijk middenveld en gemeente zijn zich bewust van de nieuwe rolverdeling. Gemeente en maatschappelijk middenveld reiken inwoners middelen aan om regie te houden of herwinnen. 1 Domotica omvat alle apparaten en infrastructuren in en rond woningen, die elektronische informatie gebruiken voor het meten, programmeren en sturen van functies ten behoeve van bewoners en dienstverleners. gezondheidsmonitor en kernboodschappen

8 inleiding Gezondheidsmonitor De Gezondheidsmonitor 2015 biedt een brede analyse van de gezondheidssituatie van de inwoners van Wassenaar. Op gemeenteniveau wordt een actueel beeld geschetst van de gezondheid van inwoners, de factoren die de gezondheid beïnvloeden, het zorggebruik en ontwikkelingen in de omvang, samenstelling en gezondheid van de bevolking. Hiervoor zijn verschillende bronnen geraadpleegd 2. Een belangrijk deel van de gegevens komt uit de gezondheidsenquêtes van de GGD. Daarnaast is ook informatie uit externe bronnen gebruikt om dit overzicht tot stand te brengen. Hierbij zijn de meest recent beschikbare gegevens gebruikt. De Gezondheidsmonitor is een belangrijke bron van informatie voor het formuleren van de Kernboodschappen. Kernboodschappen In het licht van de landelijke en lokale ontwikkelingen en gezondheidsthema's die in Wassenaar aandacht behoeven, zijn in de Gezondheidsmonitor 2015 de belangrijkste speerpunten uitgewerkt in de Kernboodschappen. De Gezondheidsmonitor en Kernboodschappen zijn te gebruiken voor het verder uitwerken van (bestaand) beleid, zoals het Coalitieakkoord , het Beleidsplan Transitie Sociaal Domein en/of voor het opstellen van nieuw beleid, zoals voor de nieuwe nota s maatschappelijke ondersteuning en de nota gemeentelijk gezondheidsbeleid. Toepassing van de Kernboodschappen in de praktijk In de Kernboodschappen wordt aandacht gevraagd voor specifieke problematiek en kwetsbare groepen. Dit komt in Wassenaar voor onder senioren, jeugdigen en mensen met een lage sociaaleconomische status. Maar ook onder andere bevolkingsgroepen is aandacht voor gezondheid van belang. Bij het formuleren van beleid is het daarom van belang de aandacht niet alleen te richten op deze specifieke doelgroepen. De Kernboodschappen zijn adviezen van GGD Haaglanden aan Wassenaar en vormen een aanknopingspunt om actieplannen op te stellen. Op basis van de Kernboodschappen kan Wassenaar concrete plannen maken voor de uitvoering. Het is waardevol en zinvol om hierover als gemeente in gesprek te gaan met maatschappelijke partners. Om effectief beleid ter bevordering van de gezondheid te voeren, is het van belang om tussen verschillende beleidsterreinen de verbinding te zoeken. De gemeente Wassenaar werkt integraal op de verschillende beleidsterreinen. Dit is terug te zien in diverse nota s. Ook de Kernboodschappen raken aan verscheidene beleidsterreinen en overstijgen het terrein van gezondheid. GGD Haaglanden adviseert Wassenaar om expliciet de verbinding te blijven leggen in nota s. 2 Zie bijlage III: Bronnen. 8 kijk op gezondheid wassenaar

9 Context De Gezondheidsmonitor en Kernboodschappen staan niet op zichzelf maar zijn binnen een bredere context te plaatsen. In het onderstaande kader is een aantal (landelijke) ontwikkelingen geschetst. Landelijke ontwikkelingen Nederland is bezig met een heroriëntatie op gezondheid, zorg en ondersteuning. De gezondheidsdefinitie van de Wereldgezondheidsorganisatie 3 gaat uit van volledig welbevinden en de afwezigheid van ziekten. Hier is nu een positief concept van gezondheid naast geplaatst waarin de eigen regie op het leven en participatie de hoofdrol spelen: Gezondheid is het vermogen zich aan te passen en zoveel mogelijk een eigen regie te voeren, in het licht van fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven 4. Deze positieve definitie is meer operationeel: het gaat nu om het vermogen om zich aan te passen, waar de universele definitie uitgaat van een staat van zijn. Deze omslag sluit aan op de ontwikkelingen in het sociaal domein: ieder van de drie decentralisaties (transitie van de AWBZ naar de Wmo, invoering van de Jeugdwet en invoering van de Participatiewet) benadrukt maatschappelijke participatie. Het gaat om meedoen in de samenleving, in werk en in onderwijs. Hierbij speelt gezondheid een belangrijke rol. Participatie bevordert gezondheid en vice versa. Het Rijk en de gemeente spelen gezamenlijk een belangrijke rol binnen de publieke gezondheid. Alle factoren die invloed hebben op de volksgezondheid komen terug in de Volksgezondheid Toekomstverkenning: opvoeding, gedrag/leefstijl, fysieke en sociale (leef)omgeving en toegang en kwaliteit van de gezondheidszorgvoorzieningen 5. Voor gemeenten is het van belang in het lokale gezondheidsbeleid aandacht aan de onderwerpen te besteden die aansluiten op problematiek binnen de eigen gemeente. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) heeft binnen de nieuwe landelijke Volksgezondheid Toekomstverkenning vier perspectieven geformuleerd: op en top gezond, iedereen doet mee, heft in eigen handen en gezonde welvaart 6. Deze spelen een belangrijke rol in maatschappelijke discussies over de volksgezondheid. De kunst is om deze perspectieven een plek te geven in het beleid om zo recht te doen aan de diversiteit. Afhankelijk van de problematiek en het beleidsterrein komt een perspectief in meerdere of mindere mate naar voren. 3 Definitie WHO (1948): Gezondheid is een toestand van volledig fysiek, geestelijk en sociaal welbevinden en niet van louter het ontbreken van ziekte. 4 Huber, M. e.a. (2013). Towards a conceptual framework relating to Health as the ability to adapt and to self manage, Operationalisering gezondheidsconcept. 5 Lalonde M. (1974). A new perspective on the health of Canadians. Ottawa: Government of Canada. 6 RIVM (2014). Volksgezondheid Toekomstverkenning Een gezonder Nederland. gezondheidsmonitor en kernboodschappen

10 inleiding Leeswijzer Deze publicatie omvat twee delen. Deel 1 betreft de Kernboodschappen, deel 2 de Gezondheidsmonitor. Deel 1 Kernboodschappen Er zijn op basis van de Gezondheidsmonitor zes Kernboodschappen geformuleerd voor het gemeentelijk gezondheidsbeleid van Wassenaar. De Kernboodschappen reiken verder dan alleen de analyses uit de Gezondheidsmonitor. Deel 2 Gezondheidsmonitor De Gezondheidsmonitor geeft eerst een beschrijving van de regio Zuid Holland West. Vervolgens gaat de Gezondheidsmonitor in op cijfers specifiek voor de gemeente Wassenaar, zoals over demografie, gezondheid, ziekte en sterfte, factoren die de gezondheid beïnvloeden, gezondheidszorg en een vooruitblik op de toekomst. Waar mogelijk zijn gegevens gepresenteerd op wijkniveau, dat wil zeggen apart voor het zuidwestelijk en noordoostelijk deel der gemeente. De eerste drie Kernboodschappen hebben een sterke link met het sociaal domein en zijn vooral bedoeld als mindset om na te denken over de verbinding tussen de drie recente decentralisaties en het lokale gezondheids beleid. De andere drie Kernboodschappen liggen meer op het terrein van de publieke gezondheid. De verschillende beleidsterreinen waaraan een kernboodschap raakt zijn telkens benoemd. Bij iedere boodschap zijn in een kader de belangrijkste aandachtspunten en bijbehorende cijfers uit de Gezondheidsmonitor weergegeven. Waar in de tekst cijfers genoemd zijn, is links van de tekst een verwijzing opgenomen naar het betreffende hoofdstuk van de Gezondheidsmonitor (deel 2). Hier zijn de cijfers terug te lezen waarop de Kernboodschappen zijn gebaseerd. In de hoofdtekst van de Gezondheidsmonitor worden belangrijke kerncijfers met betrekking tot de verschillende thema s besproken. In bijlage I zijn alle gebruikte cijfers gebundeld in een tabel met cijfers op gemeenteniveau (A) en een tabel met cijfers op wijkniveau (B). Per indicator is aangegeven uit welke gegevensbron deze afkomstig is. Voor de leesbaarheid van de rapportage is de uitleg van begrippen in de tekst beknopt; bijlage II geeft een uitgebreidere toelichting. De bronverwijzing van gegevens is summier in de tekst; bijlage III geeft een overzicht van de gegevensbronnen en bijlage IV de verantwoording. 10 kijk op gezondheid wassenaar

11 deel 1 Kernboodschappen 1 Gezondheidswinst behalen door inzet van preventie en vroegsignalering 12 2 Bevorderen van gezondheid en participatie in Wassenaar 14 3 Kwetsbare inwoners van Wassenaar ondersteunen bij het gezond(er) worden, regie voeren en participeren 16 4 Inwoners van Wassenaar stimuleren om hun leefstijl blijvend positief te beïnvloeden 20 5 Naar een gezonde leefomgeving die bijdraagt aan de gezondheid en het welbevinden van de Wassenaarse bevolking 22 6 Bijdragen aan de positieve ontwikkeling en vorming van de jeugd van Wassenaar 26 gezondheidsmonitor en kernboodschappen

12 deel 1 kernboodschappen 1 Gezondheidswinst behalen door inzet van preventie en vroegsignalering Wassenaar vindt het van belang om te voorkomen dat burgers tot een zorgvraag komen die ze niet zelfstandig kunnen oplossen. Stimuleren van gezond gedrag en het inzetten van preventieactiviteiten dragen hieraan bij. Hierdoor zullen aanspraken van burgers op de Wet maatschappelijke ondersteuning, Participatiewet en Jeugdwet naar verwachting worden beperkt. Dit vraagt om een beweging van zorg en ziekte naar gezond gedrag. Preventie en vroegsignalering zijn belangrijke instrumenten om te voorkomen dat burgers zorg nodig hebben. Introductie Zoals verwoord in het Beleidsplan Transitie Sociaal Domein van Wassenaar vormt de eigen kracht van de burgers van Wassenaar de basis. Dit betekent dat de Wassenaarse inwoners ook een eigen verantwoordelijkheid hebben voor hun gezondheid en van hen wordt verwacht dat zij regie nemen over hun gezondheid. Vroeg signaleren en kwetsbare situaties voorkomen, kan leiden tot eenvoudiger hulp. De gemeente Wassenaar is alléén aan zet waar de eigen kracht van burgers ontoereikend is en faciliteert bij het vinden en uitvoeren van oplossingen en vernieuwing door de belanghebbenden zelf. Publieke gezondheidszorg heeft tot doel de gezondheid van (nog) gezonde burgers te bevorderen en te beschermen. De gemeente Wassenaar is verantwoordelijk voor universele en selectieve preventie. Universele preventie bevordert en beschermt actief de gezondheid van de gezonde bevolking. Selectieve preventie probeert te voorkomen dat personen met één of meerdere risicofactoren (determinanten) voor een bepaalde aandoening daadwerkelijk ziek worden 7. Voor inwoners die (nog) geen problemen ervaren kan de gemeente inzetten op universele preventie. Wanneer inwoners tot een risicogroep behoren of ondersteuning nodig hebben, kan selectieve preventie worden ingezet. De gemeente Wassenaar kan selectieve preventie met name inzetten binnen de drie transities. Preventie in de praktijk In het onderstaande worden de doelen van de Wmo, Participatiewet en Jeugdwet kort toegelicht en volgt een illustratie van de rol die de gemeente hierin, door middel van preventie en vroegsignalering, kan spelen. Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) Het doel van de Wmo is dat burgers optimaal participeren in de samenleving en zo lang mogelijk thuis kunnen blijven wonen. De verantwoordelijkheid die hiervoor door het Rijk bij gemeenten is belegd, betekent voor de gemeente Wassenaar dat van burgers verwacht wordt dat zij verantwoordelijkheid nemen voor hun gezondheid en de regie ervan. Inzet van preventieactiviteiten in een zo vroeg mogelijk stadium vergroot de mogelijkheid dat mensen langer in goede gezondheid zelfstandig thuis kunnen wonen en zo nodig pas op een later moment aanspraak maken op de Wmo. Onder meer E-healthoplossingen kunnen hieraan ondersteunend zijn, zoals rondom valpreventie. 7 Bron: Nationaal Kompas Volksgezondheid. 12 kijk op gezondheid wassenaar

13 Wet maatschappelijke ondersteuning Optimaal participeren en zo lang mogelijk in goede gezondheid thuis kunnen blijven wonen Participatiewet Een goede gezondheid draagt bij aan het vinden en behouden van werk Jeugdwet Inzetten op eigen kracht van jeugdigen en hun ouders, integrale hulp op maat, vroegsignalering en preventie Participatiewet Het doel van de Participatiewet is om alle burgers met of zonder arbeidsbeperking die kunnen werken maar daarbij ondersteuning nodig hebben, werk te laten vinden. Het is voor alle inwoners van Wassenaar wenselijk om naar vermogen te werken en bij te dragen aan de samenleving. Participeren, actief zijn en blijven is voor iedereen van belang. Gezondheid en participatie beïnvloeden elkaar over en weer. Een minder goede gezondheid vormt een belemmering voor arbeidsparticipatie en een goede gezondheid helpt mensen juist om aan het werk te blijven. Inzetten op preventieactiviteiten die de gezondheid van de inwoners bevorderen, levert hieraan een bijdrage. gerelateerde beleidsterreinen Wmo Gezondheid Jeugd Ouderenbeleid Onderwijsbeleid Werk & Inkomen Vrijwilligers & Mantelzorg Jeugdwet Het doel van de stelselwijziging jeugd is om in een vroeg stadium meer preventie en ondersteuning te organiseren waar dat nodig is. Uitgangspunt is eigen kracht van de jeugdigen en hun ouders, problemen minder snel medicaliseren en integrale hulp op maat organiseren rond gezinnen. De gemeente Wassenaar biedt hiertoe preventieve activiteiten. Vroegsignalering en preventie vinden plaats op plekken waar jeugdigen komen zoals speelplaatsen, (voor)scholen, sportverenigingen en jeugdgezondheidszorg. gezondheidsmonitor en kernboodschappen

14 deel 1 kernboodschappen 2 Bevorderen van gezondheid en participatie in Wassenaar Om de bevolking van Wassenaar zo goed en zelfstandig mogelijk te laten participeren is het belangrijk dat burgers zich gezond voelen. Daarbij zijn het hebben van een baan, onderwijs volgen, een gezonde leefstijl en sociale contacten van belang. Ruimte voor lokale en burger initiatieven zorgt voor aansluiting op de wensen van de bevolking. Introductie Participatie, het meedoen aan de samenleving, is voor iedereen belangrijk. Mensen willen (volwaardig) onderdeel zijn van de maatschappij. Het gaat om werken en onderwijsdeelname, maar ook om het hebben van sociale contacten en het opdoen van vaardigheden. Participatie zorgt voor persoonlijke ontwikkeling, geeft een gevoel van eigenwaarde en zelfvertrouwen en zorgt voor uitdaging, zingeving en structuur. Veel mensen kunnen dit op eigen kracht, anderen hebben daarbij ondersteuning nodig. In de Kadernota 3D geeft de gemeente Wassenaar aan dat zo n 5% van de burgers specialistische ondersteuning (tweedelijnszorg) nodig heeft, 15% heeft niet-specialistische voorzieningen nodig (eerstelijnszorg) en 80% kan gebruik maken van ondersteuning in de vorm van basisvoorzieningen. Gezonde mensen hebben vaker een betaalde baan, doen meer vrijwilligerswerk en zijn minder vaak sociaal uitgesloten. Hierdoor kunnen zij meer deel nemen aan de maatschappij. Gezondheid bepaalt mede de mate waarin mensen participeren in de samenleving. Andersom draagt meedoen ook bij aan een goede gezondheid en welbevinden. Dit vraagt om een balans tussen het stimuleren van eigen mogelijkheden enerzijds en ondersteunende voorzieningen anderzijds. Een uitzondering op de gezonde effecten van participatie vormt mantelzorg. Mantelzorg geeft de volwassen mantelzorger weliswaar vaak voldoening, maar kan ook leiden tot negatieve gezondheidseffecten bij de mantelzorger zelf, zoals overbelasting, zeker als de mantelzorg langdurig en intensief is. Dan verminderen ook welbevinden en autonomie. zie 2.3 zie 2.3 Mantelzorg door jongeren kan een risico vormen voor hun deelname aan onderwijs en in het sociale leven. Aandachtspunten Voor Wassenaar is het van belang samen met haar maatschappelijke partners specifiek aandacht te blijven besteden aan de volgende doelen en doelgroepen: Werklozen en arbeidsongeschikten actief houden Van de potentiële Wassenaarse beroepsbevolking (15 t/m 74 jaar) is 6% werkloos. 4% van de inwoners (15 t/m 64 jaar) heeft een arbeidsongeschiktheidsuitkering. Om gezondheidsproblemen te voorkomen en terugkeer naar betaalde arbeid of deelname aan andere vormen van participatie te bevorderen, is het belangrijk dat werklozen en arbeidsongeschikten actief zijn en blijven in de maatschappij. Van belang is na te denken over hoe deze burgers kunnen participeren, zoals door begeleiding naar betaalde arbeid, deelname aan (sport)clubs en vrijwilligerswerk. Gemeentelijke loketten en samenwerkingspartners kunnen fungeren als plek om, naast de reguliere gespreksonderwerpen, gezondheid en participatie te bespreken. Activering van vrijwilligers Actief zijn als vrijwilliger is een vorm van participatie en kan bijdragen aan participatie van andere burgers doordat de vrijwilliger hen betrekt bij het maatschappelijke leven. Actief zijn zelf draagt ook weer bij aan de gezondheid van de vrijwilliger. Uit de Gezondheidsmonitor blijkt dat in Wassenaar ongeveer vrijwilligers (19 jaar en ouder) actief zijn en dat nog eens inwoners van Wassenaar belangstelling hebben voor vrijwilligerswerk, maar (nog) niet tot actie komen. Wassenaar besteedt binnen het vrijwilligersbeleid extra aandacht aan kandidaat-vrijwilligers: met name aan de zilveren kracht (senioren die niet meer beroepsmatig actief zijn) en aan jongeren. In de uitvoering werkt de gemeente samen met de Vrijwilligerscentrale Wassenaar. 14 kijk op gezondheid wassenaar

15 Werklozen en arbeidsongeschikten actief houden Voortijdig school verlaten voorkomen 6% (1.000) is werkloos (15-74 jr) 1% (21) voortijdig schoolverlaters (leerlingen jr) 4% (610) heeft een arbeidsongeschiktheidsuitkering (15-64 jr) Activering van vrijwilligers Aandacht voor overbelaste mantelzorgers 34% (6.700) is vrijwilliger (19+) 15% (2.900) is mantelzorger (19+) 18% (3.500) heeft belangstelling voor vrijwilligerswerk (19+) 20% is zwaar belast (mantelzorgers 19+) zie 2.3 Aandacht voor overbelaste mantelzorgers Ongeveer volwassenen in Wassenaar (19 jaar en ouder) verlenen mantelzorg. Veel van hen zetten zich als mantelzorger in naast werk en gezin. Een op de vijf mantelzorgers is tamelijk zwaar belast tot overbelast. Zij lopen een groter risico op (verergering van hun) gezondheidsklachten en sociaal isolement. Het is van belang mantelzorgers enerzijds te ondersteunen bij het krijgen van overzicht van het beschikbare aanbod voor degene die de zorg ontvangt en hen anderzijds ook te informeren over de diensten op het gebied van mantelzorgondersteuning van bijvoorbeeld de Regionale Mantelzorg Haaglanden, Stichting Buddy, kerkelijke instellingen, het Alzheimercafé en De Zonnebloem. Wassenaar heeft een intentieovereenkomst ondertekend 8 om te komen tot een betere afstemming van vraag en aanbod van respijtvoorzieningen en een goede informatievoorziening, zodat mensen zichzelf herkennen als mantelzorger en zo nodig ondersteuning weten te vinden. De gemeente richt haar aandacht daarbij op mantelzorgers van dementerende ouderen. 8 In 2010 is door de gemeenten Wassenaar, Voorschoten, Leidschendam-Voorburg, Zoetermeer en Rijswijk een intentieovereenkomst ondertekend met als doel te komen tot een betere afstemming van vraag en aanbod van respijtvoorzieningen. Dit naar aanleiding van het project Goed voor elkaar van het ministerie van VWS om ondersteuning van vrijwilligers en mantelzorgers bij gemeenten goed op de kaart te zetten. zie 3.4 Voortijdig schoolverlaten voorkomen Op jonge leeftijd betrokken zijn en blijven bij het maatschappelijke leven is van invloed op het verdere leven. Een op de vijf jongeren (15 t/m 26 jaar) in Wassenaar volgt geen bekostigd onderwijs en werkt niet. Van deze groep krijgt een op de zes een uitkering sociale zekerheid. Het is te verwachten dat een deel van de jongeren mogelijk onderwijs volgt dat niet door de overheid wordt bekostigd, bijvoorbeeld aan de American School of the Hague in Wassenaar en de British School in Voorschoten. In het schooljaar verliet 1% van de 12 t/m 22-jarige leerlingen in Wassenaar het onderwijs zonder startkwalificatie. Om betere kansen op de arbeidsmarkt te hebben is het voor jongeren van belang deze startkwalificatie wel te hebben. Schooluitval en spijbelgedrag hangen vaak samen met het sociale functioneren van de jongere. Dit geldt zowel op jonge leeftijd als op latere leeftijd. gerelateerde beleidsterreinen Wmo Gezondheid Jeugd Ouderenbeleid Onderwijsbeleid Werk & Inkomen Vrijwilligers & Mantelzorg gezondheidsmonitor en kernboodschappen

16 deel 1 kernboodschappen 3 Kwetsbare inwoners van Wassenaar ondersteunen bij het gezond(er) worden, regie voeren en participeren De overheid verwacht meer autonomie van burgers. Maar niet iedere burger is zelf in staat om voldoende regie te voeren om gezond te leven en te participeren in de samenleving. Het is van belang dat Wassenaar voor burgers die onvoldoende zelfredzaam zijn extra aandacht besteedt aan preventieactiviteiten, aan ondersteuning om de zelfregie te vergroten en om binnen de eigen mogelijkheden te kunnen participeren. Introductie Er zijn vele vormen van kwetsbaarheid en verschillende redenen waardoor iemand kwetsbaar is. Kwetsbaarheid is niet altijd te voorkomen. Wanneer we spreken over kwetsbare Wassenaarse burgers dan gaat het dus om een heel diverse groep van mensen die zelf onvoldoende regie hebben over hun leven, zoals kwetsbare ouderen en burgers die gebruik maken van diverse sociale regelingen. In veel van deze gevallen gaat het om mensen met een lage sociaaleconomische status. De gezondheid en gezondheidsvaardigheden van deze kwetsbare groepen zijn vaak slechter dan van mensen die wel zelf de regie over hun leven weten te voeren. Zij hebben vaak minder kennis over het zorgsysteem, leven ongezonder, participeren minder en hebben minder gunstige werk- en woonomstandigheden. Het is van belang om van persoon tot persoon te kijken welke mogelijkheden iemand heeft tot zelfregie en participatie. Door hierop aan te sluiten met interventies kan individueel de zelfredzaamheid worden vergroot of gestabiliseerd. Daarnaast kan ook een collectieve aanpak hieraan bijdragen. Wijk- en gebiedsgericht werken is een manier om hieraan uitvoering te geven. In de buurten Oostdorp en Rijksdorp en het gebied ten zuidoosten van de Rijksstraatweg ligt het aandeel huishoudens met een inkomen onder 110% van het sociaal minimum boven het gemeentelijke gemiddelde. Om kwetsbare zie 2.1 zie 6.1 burgers in deze, maar ook in andere wijken te ondersteunen is het van belang aandacht te besteden aan zelfregie in relatie tot gezondheid. Hierbij is het belangrijk rekening te houden met de diversiteit en achtergronden van burgers. Wassenaar heeft het sociale (wijk)netwerk ingesteld om zorg en ondersteuning voor kwetsbare burgers te organiseren. Het is belangrijk om ook preventie te borgen binnen dit sociale (wijk)netwerk. Door de inzet van preventie is de gezondheid van mensen met een lage sociaaleconomische status te verbeteren, met als gevolg dat de verschillen tussen sociaaleconomische groepen kleiner worden. Belangrijke (preventie)taken zijn (vroeg)signalering, educatie en het voorkomen van terugval (terugvalpreventie). Deze kunnen helpen om toename van zorgbehoefte te voorkomen en de zelfredzaamheid te vergroten. Aandachtspunten Op basis van de Gezondheidsmonitor 2015 is specifieke aandacht gewenst voor de volgende thema s en groepen: Kwetsbare ouderen faciliteren Wassenaar is een gemeente met een hoge grijze druk (het aantal 65-plussers gedeeld door het aantal 20 t/m 64-jarigen); er zijn relatief weinig mensen tussen de 20 en 44 jaar. In de periode wordt voor Wassenaar een bevolkingsdaling verwacht van 3%. Dit wordt vooral veroorzaakt door een daling van het aandeel jongeren in de gemeente. Het aandeel volwassenen (20 t/m 64 jaar) blijft in zijn totaliteit ongeveer gelijk, terwijl het aandeel 65-plussers naar schatting met 7% toe zal nemen ten opzichte van De grijze druk neemt hierdoor ook licht toe van 48% in 2014 naar 51% in Door de grote groep senioren en door de tendens om mensen langer thuis te laten wonen, is het beroep op de zorg groot. 16 kijk op gezondheid wassenaar

17 Aandacht voor psychische en sociale gezondheid 33% (6.400) heeft een verhoogd risico op angststoornis of depressie (19+) 34% 12% (6.600) is eenzaam (19+) (2.300) is sociaal uitgesloten (19+) Kwetsbare ouderen faciliteren Alert zijn op burgers met een lage sociaaleconomische status 51% grijze druk in % laag onderwijsniveau (15-74 jr) 16% (920) is kwetsbaar (65+) 33% laag inkomen (huishoudens) Aandacht voor burgers met gestapelde regelingen 21% (2.430) heeft een stapeling van sociale regelingen (huishoudens) zie 3.4 Een op de zes senioren (65 jaar en ouder) in Wassenaar is kwetsbaar. Deze oudere burgers voelen zich relatief minder gezond, hebben meer beperkingen en voelen zich vaker eenzaam. De beperkingen vormen een belemmering voor hun participatie in het maatschappelijke leven, waardoor hun eenzaamheid toeneemt. Door deze senioren meer te faciliteren in het kunnen meedoen aan de maatschappij, kan hun eenzaamheid afnemen en stijgt de kwaliteit van leven. Het is van belang dat Wassenaar zich blijvend inspant om ouderen die kwetsbaar zijn op te sporen (bijvoorbeeld door het sociale (wijk)netwerk en het consultatiebureau voor ouderen van Florence) en vroegtijdig problematiek bij hen te signaleren. Stichting Maatschappelijke Ondersteuning Wassenaar kan hierin ook een rol spelen. zie 3.3 zie 3.4 zie 3.6 Aandacht voor psychische en sociale gezondheid Een op de drie inwoners van Wassenaar heeft een verhoogd risico op een angststoornis of een depressie. In totaal gaat het om zo n volwassenen (19 jaar en ouder). In Wassenaar is een op de drie inwoners (19 jaar en ouder) matig tot zeer ernstig eenzaam en voelt een op de acht inwoners zich sociaal uitgesloten. Vooral onder mensen met een lagere sociaaleconomische status en mensen van niet-westerse herkomst komen eenzaamheid en sociale uitsluiting vaker voor. Het is van belang aandacht te hebben voor psychosociale gezondheid. Wanneer inwoners goed in hun vel zitten, is de kans groter dat ze kunnen blijven participeren. Depressiepreventie speelt hierin een belangrijke rol. Een aanpak waarbij welzijn de toeleiding voor zijn rekening neemt en zorg organisaties de uitvoering geniet de voorkeur. gezondheidsmonitor en kernboodschappen

18 deel 1 kernboodschappen zie 2.2 zie 3.4 zie 3.6 zie 2.2 Alert zijn op burgers met een lage sociaaleconomische status Alhoewel alle postcodegebieden in Wassenaar een hoger dan gemiddelde sociaaleconomische status hebben en er in Wassenaar relatief veel mensen wonen met een hoge opleiding en hoog inkomen, wil dit niet zeggen dat er binnen Wassenaar geen inwoners met een lage sociaaleconomische status zijn. Ruim een kwart van de inwoners (15 t/m 74 jaar) heeft een laag onderwijsniveau, een op de drie huishoudens heeft een laag inkomen en een op de elf huishoudens moet zelfs rondkomen van een inkomen onder 110% van het sociaal minimum. Burgers met een lagere opleiding en/of laag inkomen hebben meer problemen op het gebied van lichamelijke, psychosociale en sociale gezondheid. Zo ervaart een op de drie laagopgeleiden de eigen gezondheid als minder goed; bij hoogopgeleiden geldt dit voor een op de acht. Bijna de helft van de laagopgeleiden voelt zich matig tot zeer ernstig eenzaam, terwijl dit bij hoogopgeleiden bij bijna een op de drie het geval is. Ook onder mensen met een niet-westerse herkomst komen gezondheidsproblemen vaker voor. De Volksgezondheid Toekomstverkenning 2014 voorspelt dat de gezondheidsverschillen tussen mensen met een verschillende sociaaleconomische status mogelijk verder zullen toenemen in de toekomst. Dit vraagt om aandacht voor groepen met een lage sociaaleconomische status. Onder mensen met een lage sociaaleconomische status bevinden zich meer laaggeletterden. In Nederland is 12% van de bevolking (16 t/m 64 jaar) laaggeletterd. Deze groep vraagt een specifieke benadering. Ook is aandacht nodig voor mensen met beperkte computervaardigheden, waaronder 75-plussers: informatievoorziening en voorlichting vragen hierbij om een afgestemde aanpak. zie 3.4 In Wassenaar is vanuit de bibliotheek een Taalhuis 9 gestart waar mensen terecht kunnen met vragen over het leren van de taal. Het Taalhuis richt zich onder meer op mensen die taal lastig vinden en beperkte computervaardigheden hebben. Aandacht voor burgers met gestapelde regelingen Een op de vijf huishoudens in Wassenaar maakt gebruik van sociale regelingen op meer dan één gebied. De combinatie van regelingen op het gebied van inkomensondersteuning en arbeidsparticipatie en/of welzijn/zorg komt relatief veel voor. Bezuinigingsmaatregelen hebben veel impact op huishoudens met een stapeling van regelingen: zij worden ook geconfronteerd met een stapeling van bezuinigingen waardoor hun positie verder verzwakt. Wassenaar heeft een Minimaregeling die tevens maatschappelijke activiteiten en culturele participatie bevordert. gerelateerde beleidsterreinen Wmo Gezondheid Jeugd Ouderenbeleid Onderwijsbeleid Werk & Inkomen Vrijwilligers & Mantelzorg 9 Het Taalhuis is een initiatief van de bibliotheken Holland Rijnmond. Het Taalhuis richt zich op twee doelgroepen. Ten eerste de anderstaligen die in Nederland zijn komen wonen en de taal nog onvoldoende machtig zijn. Ten tweede Nederlanders die taal lastig vinden en bijvoorbeeld weinig digitale vaardigheden hebben. 18 kijk op gezondheid wassenaar

19 gezondheidsmonitor en kernboodschappen

20 deel 1 kernboodschappen 4 Inwoners van Wassenaar stimuleren om hun leefstijl blijvend positief te beïnvloeden Om de leefstijl van volwassenen blijvend positief te beïnvloeden is een lange adem nodig. Snel resultaat boeken is lastig omdat gedrag moeilijk te veranderen is en daarnaast de effecten van beleid pas op langere termijn te meten zijn. Om de zorg- en maatschappelijke kosten nu en in de toekomst beheersbaar te houden, is het van belang aandacht te hebben en te houden voor het verbeteren van de leefstijl van de Wassenaarse burger. Dit vraagt om beleid dat zorgt dat voor de burger de gezonde keuze het meest voor de hand ligt. Verbetering is te realiseren door de uitvoering van preventieve programma s gericht op specifieke doelgroepen en door het effectief inrichten van de buitenruimtes. Introductie In Gezondheid op peil, de regionale Volksgezondheid Toekomstverkenning voor Wassenaar uit 2011, waren drie Kernboodschappen specifiek gericht op de leefstijlthema s alcoholgebruik, roken en overgewicht. Er is in Wassenaar de afgelopen jaren gericht aandacht besteed aan deze thema s. Een voorbeeld hiervan is het leefstijlevenement Wassenaar BRAVO (gezondheidsmarkt) dat Wassenaar in 2014 voor de tweede maal organiseerde. Hier kregen burgers informatie over gezonde leefstijl. Ook werd er doorverwezen naar structurele preventieactiviteiten in Wassenaar zoals een stoppen met roken-cursus. Uit de Gezondheidsmonitor 2015 blijkt dat deze gezondheidsthema s nog altijd aandacht behoeven. Een ongezonde leefstijl brengt gezondheidsrisico s met zich mee. Hierdoor verslechtert de gezondheid, participeren burgers minder en doen ze een groter beroep op zorg- en maatschappelijke voorzieningen. Het streven is om individuen te stimuleren zelf hun leefstijl ten goede te verbeteren. Wassenaar heeft in dit kader al verschillende activiteiten ontplooid en voortzetting hiervan is gewenst. Wassenaar kan bijdragen aan het positief veranderen van de leefstijl van haar burgers door: Te faciliteren dat burgers kennis kunnen opdoen over gezond gedrag, gezond bewegen en gezond gewicht. Gerichte preventieprogramma s in te zetten en aan te sluiten bij landelijke campagnes. Van belang is goed aan te sluiten bij de belevingswereld van de specifieke doelgroep waarop het programma zich richt: dicht bij de burger, toegankelijk en op maat. Daarbij verdient het aanbeveling mensen uit de doelgroep waarvoor het programma bedoeld is te betrekken bij de opzet en uitvoering. Dit vergroot de kansen op een succesvolle implementatie. Door de buitenruimte zo in te richten dat deze verleidt tot gezond gedrag, beweging en sporten kunnen inwoners van Wassenaar hun leefstijl verbeteren. Oog te hebben voor levensfases waarin mensen meer open staan voor gezondheidsboodschappen en meer geneigd zijn om hun gedrag te veranderen. Het is goed om interventies hierbij te laten aansluiten. Te denken valt aan aanstaande of jonge ouders of mensen bij wie een ziekte is vastgesteld en mogelijk ook mensen die met pensioen gaan. Aandachtspunten Zowel voor jeugd als volwassenen is een gezonde leefstijl belangrijk. De hier genoemde adviezen gelden voor beide, maar zijn gebaseerd op de cijfers over volwassenen (19 jaar en ouder). In kernboodschap 6 komt de leefstijl van de jeugd specifiek aan bod. In Wassenaar spelen de volgende leefstijlthema s een rol: 20 kijk op gezondheid wassenaar

21 Stimuleren van voldoende beweging Voorkomen van zwaar alcoholgebruik 35% (6.800) beweegt onvoldoende (19+) 7% (1.400) gebruikt zwaar alcohol (19+) Streven naar een gezond gewicht Stoppen met roken 46% 18% (9.000) heeft overgewicht (19+) (3.600) rookt (19+) zie 4.1 zie 4.1 zie 4.1 Stimuleren van voldoende beweging Bewegen gaat niet alleen om het beoefenen van sport, maar bijvoorbeeld ook om een wandeling naar de supermarkt of een eindje fietsen. Ruim een op de drie volwassenen (19 jaar en ouder) in Wassenaar beweegt onvoldoende. Het percentage sporters neemt af met het stijgen van de leeftijd. Wassenaarse Ouderen in Beweging (Stichting Welzijn Ouderen in Wassenaar) organiseert buurtactiviteiten in de sociale omgeving. Dit stimuleert ouderen om hun huis te verlaten en zo in beweging te komen. Streven naar een gezond gewicht Het hebben van overgewicht brengt gezondheidsrisico s met zich mee, zoals een verhoogd risico op diabetes type 2 en verschillende soorten kanker. Bijna de helft (46%) van de volwassenen (19 jaar en ouder) in Wassenaar heeft overgewicht. Ernstig overgewicht beperkt lichamelijke activiteiten zoals (trap)lopen. Daarnaast krijgen mensen met ernstig overgewicht vaak te maken met stigmatisering en discriminatie en dit kan hen belemmeren in hun functioneren. Voorkomen van zwaar alcoholgebruik Alcoholgebruik leidt vrij snel tot gewenning en lichamelijke en geestelijke afhankelijkheid en geeft risico s op de korte en lange termijn. 7% van de inwoners van Wassenaar (19 jaar en ouder) geeft aan zwaar alcohol te drinken. Overmatig alcoholgebruik (gewoontedrinken) is onder ouderen significant hoger dan in de regio: 12 versus 9% 10. Wassenaar benoemt in het zie 4.1 Preventie- en Handhavingsplan Alcohol specifiek de doelgroep ouderen, maar heeft hierop geen doelstellingen geformuleerd. Wassenaar geeft hierbij aan dat overmatig alcoholgebruik vaak een symptoom is van dieper gelegen problemen zoals bijvoorbeeld eenzaamheid en huiselijk geweld. Context biedt hulp bij het voorkomen en verminderen van (lichte) psychische en verslavingsproblemen. Stoppen met roken Roken verhoogt de kans op verschillende soorten kanker en luchtwegaandoeningen (bijvoorbeeld COPD). In vergelijking met andere leefstijlfactoren is de bijdrage van roken aan de totale ziektelast hoog. 13% van de ziektelast is toe te schrijven aan roken 11. Het aantal rokers (19 jaar en ouder) in Wassenaar is ruim een op de zes. Vier op de tien rokers geeft aan te willen stoppen. Tijdens Wassenaar BRAVO werden burgers die roken doorverwezen naar een stoppen met roken-cursus. gerelateerde beleidsterreinen Gezondheid Sportbeleid Ruimtelijke ordening Wijken & Buurten 10 Zie bijlage II: Leefstijl voor een toelichting op de begrippen zwaar en overmatig alcoholgebruik. 11 Bron: Nationaal Kompas. Ziektelast in DALY s. gezondheidsmonitor en kernboodschappen

22 deel 1 kernboodschappen 5 Naar een gezonde leefomgeving die bijdraagt aan de gezondheid en het welbevinden van de Wassenaarse bevolking De kwaliteit van de leefomgeving, zowel buitens- als binnenshuis, beïnvloedt de lichamelijke en mentale gezondheid en het welbevinden van de inwoners van Wassenaar. Het beperken van milieubelastende factoren zoals luchtverontreiniging, omgevingslawaai en vocht en schimmel in huis, vermindert de negatieve invloed hiervan op de gezondheid. Door als gemeente gezonde keuzes te maken bij de inrichting van de buitenruimte, wordt het aantrekkelijker voor de bevolking om buiten actief te zijn. Hierdoor verbetert de gezondheid en het welbevinden. De kwaliteit van het binnenmilieu wordt vooral bepaald door een combinatie van de kwaliteit van de woning en het ventilatiegedrag van de bewoner. Introductie De fysieke buitenomgeving (buitenmilieu) is van invloed op de gezondheid. Het gaat daarbij om directe en indirecte effecten en om negatieve en positieve effecten. Directe invloed ontstaat door blootstelling aan factoren als luchtverontreiniging en omgevingslawaai, maar ook door hitte die vooral in bebouwd gebied meer dan gemiddeld optreedt 12. Het indirecte effect is bijvoorbeeld stress vanwege omgevingsgeluid. De aanwezigheid van groen, stilte en water kunnen positieve effecten hebben op de gezondheid. Luchtkwaliteit en omgevingslawaai zijn in Wassenaar sterk gerelateerd aan verkeersdrukte. Het gaat hier om drukke wegen waarbij meer dan motorvoertuigen per etmaal passeren. Het is dan ook van belang om bij het maken van keuzes op het gebied zie 4.2 van verkeer en ruimtelijke inrichting rekening te houden met de effecten hiervan op de gezondheid. De kwaliteit van het binnenmilieu vermindert onder andere door vocht, schimmel, allergenen en verbrandingsproducten die vrijkomen tijdens het koken of stoken en door vluchtige stoffen die vrijkomen uit bouwmaterialen of meubilair. Ook roken in huis vermindert de kwaliteit van het binnenmilieu 13. Aandachtspunten Wassenaar kan de meeste gezondheidswinst behalen door verbetering van luchtkwaliteit, vermindering van omgevingslawaai, het creëren van een groene omgeving in de dichter bebouwde delen van de gemeente en door de burger te informeren over een gezond binnenmilieu. Buitenmilieu effectief inrichten Wassenaar heeft relatief veel bos, open terrein en recreatieterrein (de helft van de totale bodemoppervlakte) ten opzichte van Nederland en de regio. Ook heeft Wassenaar relatief weinig agrarisch terrein. Ten opzichte van de regio heeft Wassenaar bovendien minder bebouwd terrein en meer water. Wel loopt er een aantal drukke wegen door Wassenaar. Het overgrote deel van de inwoners van Wassenaar (19 t/m 64 jaar) geeft een voldoende voor hun woning (97%), woonomgeving (94%) en het groen in de buurt (96%). Dit staat los van de mate waarin woningen en woonomgeving daadwerkelijk gezond zijn en de gezondheid positief beïnvloeden. De door Wassenaar gewenste ondertunneling van de 12 De gemiddelde mens ervaart comfortabele omstandigheden bij een temperatuur tussen de 20 en 27 C en een luchtvochtigheid van 35 tot 60%. Wanneer één van beide factoren te ver stijgt, beginnen mensen zich oncomfortabel te voelen, wat niet direct inhoud dat dit direct schadelijk is voor het lichaam. Mogelijke gevolgen van hittestress zijn mentale, psychofysiologische en fysieke problemen. Bron: Canadian Centre for Occupational Health and Safety. 13 Bron: Jongeneel, W.P. (23 juni 2014). Binnenmilieu samengevat. In: Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM. 22 kijk op gezondheid wassenaar

23 Buitenmilieu effectief inrichten 94% 96% geeft een voldoende voor woonomgeving (19-64 jr) is tevreden over groen in de buurt (19-64 jr) Rekening houden met luchtkwaliteit 3-5% van ziektelast veroorzaakt door fijnstof Geluidhinder verminderen 11% ervaart ernstige geluidhinder in/om het huis (19-64 jr) Informeren over een gezond binnenmilieu 9% 15% heeft vocht/schimmel in woonkamer en/of slaapkamer (19-64 jr) woont in een huis waarin dagelijks wordt gerookt (19-64 jr) zie 4.2 Rijksstraatweg zal er zeker aan bijdragen dat een prettiger leefomgeving voor de (omwonende) burgers ontstaat. Het uitbreiden van (snelle) fietsroutes en verbindingen draagt ook bij aan het creëren van een gezondere leefomgeving. Deze zetten de burger aan tot bewegen en dragen bij aan de lichamelijke en mentale gezondheid. Rekening houden met luchtkwaliteit Alhoewel de luchtkwaliteit in Nederland de laatste tientallen jaren sterk is verbeterd, blijft fijnstof een probleem. De Europese normen voor fijnstof worden in Wassenaar gehaald, maar ook onder deze normen zijn er nog aanzienlijke gezondheidseffecten. Blootstelling aan fijnstof veroorzaakt in Nederland 3 tot 5% van de totale ziektelast 14. Vooral roetdeeltjes in fijnstof, die grotendeels door verkeer worden uitgestoten veroorzaken gezondheidsschade zoals ziekten van de ademhalingswegen en hart- en vaatziekten. Dit speelt met name langs drukke wegen. Gevoelige groepen zoals kinderen, ouderen en mensen met luchtwegaandoeningen hebben hier het meeste last van. Het verdient aanbeveling om het ruimtelijk beleid zo te formuleren dat de negatieve gezondheidseffecten van luchtkwaliteit zo klein mogelijk blijven. Bijvoorbeeld door in de buurt van drukke wegen geen speelplaatsen aan te leggen of kinderdagverblijven of scholen te vestigen. 14 Maas R. et al., Luchtkwaliteit en gezondheidswinst. RIVM, april gezondheidsmonitor en kernboodschappen

24 deel 1 kernboodschappen zie 4.2 Geluidhinder verminderen Een op de negen inwoners van Wassenaar (19 t/m 64 jaar) ervaart ernstige geluidhinder in of om het huis. De belangrijkste bronnen van geluidhinder zijn buren, brommers en scooters en wegverkeer. Wegverkeer veroorzaakt vooral geluidsoverlast rondom drukke wegen zoals de Rijksstraatweg (N44), de hoofdwegen N440, N441 en N448 en daarnaast de Prinsenweg, Lange Kerkdam en Van Zuylen van Nijeveltstraat. De gevolgen van geluidbelasting door wegverkeer kunnen variëren van hinder en slaapverstoring tot gezondheidseffecten zoals hart- en vaatziekten. De geluidbelasting is te verminderen door bij herinrichting en nieuwbouw hier expliciet aandacht aan te besteden. gerelateerde beleidsterreinen Gezondheid Milieu Ruimtelijke ordening Wijken & Buurten Sportbeleid zie 4.2 Informeren over een gezond binnenmilieu Een op de elf inwoners van Wassenaar (19 t/m 64 jaar) heeft vocht of schimmel in woon- of slaapkamer. Soms zijn hiervoor bouwkundige oorzaken aan te wijzen, in andere gevallen is onvoldoende ventileren de oorzaak. Bij 15% wordt dagelijks in huis gerookt. Het vergroten van kennis van bewoners over een gezond binnenmilieu, bijvoorbeeld door middel van voorlichting, kan gezond gedrag stimuleren. Voldoende ventileren om schadelijke stoffen uit het binnenmilieu goed af te kunnen voeren en het regelmatig onderhouden van verbrandingstoestellen zijn manieren om de kwaliteit van het binnenmilieu te verbeteren. Daarnaast is het plaatsen van koolmonoxidemelders van belang om de veiligheid van het binnenmilieu te bewaken. Over de kwaliteit van de woning kan de gemeente afspraken maken met verhuurders. 24 kijk op gezondheid wassenaar

25 gezondheidsmonitor en kernboodschappen

26 deel 1 kernboodschappen 6 Bijdragen aan de positieve ontwikkeling en vorming van de jeugd van Wassenaar Alle kinderen moeten gezond en veilig kunnen opgroeien, hun talenten kunnen ontwikkelen en binnen hun mogelijkheden kunnen participeren in de samenleving. Ouders zijn hiervoor primair verantwoordelijk. De overheid komt pas in beeld als dit proces niet vanzelf gaat. De overheid draagt bij aan het creëren van de juiste randvoorwaarden in de omgeving van het kind. Er zijn vele factoren die invloed hebben op hoe de jeugd zich ontwikkelt: gezinssituatie, opvoeding, school, leefomgeving, leefstijl en dergelijke. Preventie en zorg voor de jeugd vragen dan ook een integrale aanpak. Introductie Vanaf 2015 is de zorg voor de jeugd ondergebracht bij de gemeente. De verantwoordelijkheden van de gemeente zijn vastgelegd in de nieuwe Jeugdwet. De wet zet meer in op preventie, vroegsignalering en eigen kracht van jeugdigen en hun ouders. Het streven is dat ieder kind gezond en veilig opgroeit en zo zelfstandig mogelijk kan deelnemen aan het maatschappelijk leven, rekening houdend met zijn of haar ontwikkelingsniveau. In de Wet publieke gezondheid is een belangrijk deel van de preventieve zorg voor de jeugd geregeld. Wassenaar heeft vanuit de nieuwe Jeugdwet de toegang tot de jeugdhulp georganiseerd vanuit het Centrum voor Jeugd en Gezin. Stichting Jeugdgezondheidszorg Zuid Holland West adviseert en begeleidt bij vragen of problemen bij het opgroeien en opvoeden van Wassenaarse kinderen en jongeren en verleent preventieve medische zorg. zie 5.3 Leefstijl en gedrag van jeugdigen zijn ook in Wassenaar blijvende aandachtspunten. De gemeente heeft een jaarlijks budget gereserveerd om preventieactiviteiten te ondersteunen van scholen die werken volgens de Gezonde School 15. Twee basisscholen en één voortgezet onderwijsschool besteden op deze manier al structureel aandacht aan de gezondheid van hun leerlingen en de verwachting is dat in schooljaar meer scholen hun voorbeeld zullen volgen. Het blijkt dat wie op jonge leeftijd gezond is dat in veel gevallen ook op latere leeftijd is. Tijdens het leefstijlevenement Wassenaar BRAVO in 2014 zijn vele sportieve evenementen voor kinderen en jongeren georganiseerd. Naast de gezinssituatie (opvoeding) zijn de school- en leefomgeving de belangrijkste aanknopingspunten voor preventie. Aandachtspunten Door gezonde keuzes zo makkelijk mogelijk te maken en door het sociale systeem te ondersteunen (onder meer het gezin en de school) kan de jeugd zich positief ontwikkelen. Stichting Jeugdgezondheidszorg Zuid Holland West kan bij de uitwerking een rol vervullen. De volgende gezondheidsthema s dragen hieraan bij: Faciliteren prenatale en perinatale zorg De zorg voor de gezondheid van kinderen begint al vóór de conceptie. Gebruik van foliumzuur, aanpassen van de leefstijl (bijvoorbeeld stoppen met alcohol en roken) voordat een vrouw zwanger wordt en het in een vroeg stadium van de zwangerschap bezoeken van de verloskundige of gynaecoloog zijn van invloed 15 Onder de vlag van de Gezonde School versterkt het RIVM de gezondheidsbevordering in het primair onderwijs, voortgezet onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs. Een Gezonde School werkt op een structurele en samenhangende manier aan de gezondheid van leerlingen en het team. Het betreft een structurele en integrale aanpak op de pijlers signalering, gezondheidseducatie, omgeving en beleid. 26 kijk op gezondheid wassenaar