gezondheidsmonitor & kernboodschappen voor lokaal gezondheidsbeleid Delft Kijk op gezondheid

Transcriptie

1 gezondheidsmonitor & kernboodschappen voor lokaal gezondheidsbeleid 2015 Delft Kijk op gezondheid

2

3 inhoud voorwoord 5 inleiding 7 deel 1 kernboodschappen 11 deel 2 gezondheidsmonitor bijlagen 93

4

5 voorwoord Delft is een veelzijdige stad. Het is een kennisstad met een internationale oriëntatie, er wonen veel studenten maar ook relatief veel mensen met een lage sociaaleconomische status. Om het gemeentelijk gezondheidsbeleid doel gericht en effectief in te richten, is het van belang inzicht te hebben in de gezondheidssituatie van de diverse inwoners. Daarom bieden we u deze Kijk op gezondheid van de Delftenaren aan. Conform de Wet publieke gezondheid moeten gemeenten de gezondheid van hun inwoners monitoren. GGD Haaglanden maakt daarom iedere vier jaar een integrale analyse van de gezondheidsgegevens van de Delftse inwoners: de Gezondheidsmonitor. Hierin wordt de gezondheidssituatie van de bevolking van Delft in beeld gebracht. Daarnaast bevat de Gezondheidsmonitor een analyse van de cijfers en adviezen over de thema s die aandacht behoeven. GGD Haaglanden heeft de beleidsaanbevelingen voor het lokale gezondheidsbeleid van Delft geformuleerd. Dit zijn de Kernboodschappen. Deze bieden de gemeente handvatten om naast de landelijke prioriteiten uit de Volksgezondheid Toekomst Verkenning Een gezonder Nederland het gemeentelijk gezondheidsbeleid te formuleren, de verbinding te leggen tussen verschillende beleidsterreinen en invulling en inkleuring te geven aan andere lokale nota s. Ook vormen de Kernboodschappen een basis om het gesprek met partners in de stad aan te gaan over de uitvoering van het lokale beleid. In de Gezondheidsmonitor 2015 vergelijken we de situatie van Delft met die van de andere gemeenten uit de regio Zuid-Holland West. De gemeente Den Haag is hierbij buiten beschouwing gelaten: de Haagse Gezondheidsmonitor is in 2014 uitgebracht en er zijn voor de regiogemeenten inmiddels meer recente cijfers beschikbaar. Daardoor is de vergelijking met Den Haag op veel onderwerpen niet goed te maken. GGD Haaglanden heeft de wens om in de toekomst de Gezondheidsmonitor voor alle negen gemeenten van het werkgebied gelijktijdig uit te brengen. Interessant is bovendien de mogelijkheid om daar waar mogelijk Delft te vergelijken met gemeenten die qua omvang, populatie en problematiek met Delft vergelijkbaar zijn. Ik hoop dat de Gezondheidsmonitor 2015 u inzicht geeft in de gezondheidssituatie van Delft en dat de Kernboodschappen tot inspiratie dienen voor het te voeren lokale gezondheidsbeleid. Ton van Dijk (Waarnemend) Directeur Publieke Gezondheid GGD Haaglanden Augustus 2015 gezondheidsmonitor en kernboodschappen

6 6 kijk op gezondheid delft

7 inleiding De gemeente Delft heeft in het coalitieakkoord Delft verdient het! de uitgangs punten voor de huidige collegeperiode beschreven. De focus ligt hierbij onder andere op het goed laten landen van de decentralisaties van zorg en jeugdzorg en van de taken rond werk, arbeidsmarkt en inkomen. In de Sociale Visie beschrijft de gemeente Delft hoe zij de vernieuwing in het sociaal domein aanpakt. In de kadernota Lokaal gezondheidsbeleid heeft de gemeente haar maatschappelijke opgave voor het lokaal gezondheidsbeleid geformuleerd. Bewegen heeft daarin een centrale rol. Delft kiest daarmee voor een samenleving met een gezondere leefstijl. GGD Haaglanden is de adviseur van het gemeentebestuur van Delft op het terrein van publieke gezondheid. Vanuit de wettelijke taak in het kader van de Wet publieke gezondheid heeft GGD Haaglanden de Gezondheidsmonitor 2015 opgesteld en op basis daarvan Kernboodschappen geformuleerd. Gezamenlijk bieden deze een basis bij het ontwikkelen van integraal gemeentelijk gezondheidsbeleid. Voor de interpretatie van de Delftse gezondheidscijfers moet rekening gehouden worden met de diversiteit van de bevolking. Studenten zijn relatief gezond maar gebruiken meer genotmiddelen dan de gemiddelde Delftenaar. Burgers met een lage sociaaleconomische status hebben meer gezondheidsproblemen en leven vaak ongezonder. Delftse senioren ervaren hun gezondheid als minder goed dan senioren in andere gemeenten, hebben vaker beperkingen en zijn vaker kwetsbaar. Delft besteedt in het huidige beleid al aandacht aan veel van deze zaken. Daarnaast maken de hoogstaande technologische kennis en de diversiteit onder de bevolking het interessant om bij de vertaling van de Kernboodschappen naar beleid kennis te verbinden met gezondheid. Te denken valt aan de inzet van technologie in de zorg, domotica 1 en e-health. De inzet van digitale toepassingen kan bijvoorbeeld bijdragen aan het voorkomen van eenzaamheid, versterken van de zelfredzaamheid van kwetsbare Delftenaren, koppelen van vrijwilligers aan mensen met een hulpvraag en digitale ondersteuning van mantelzorgers. Delft uitgelicht Delft is een van de meer stedelijke gemeenten in de regio Zuid-Holland West. Het is een kennisstad met een internationale oriëntatie. De bevolkingsdichtheid is hoog en er speelt stedelijke problematiek zoals sociale uitsluiting en moeite hebben met rondkomen. Toch beoordelen 9 van de 10 Delftenaren hun woonomgeving positief met een zes of hoger. Door de aanwezigheid van de Technische Universiteit wonen er veel studenten in de stad, waardoor het percentage hoogopgeleiden relatief hoog is. Daarnaast wonen in Delft ook relatief veel mensen met een lage sociaaleconomische status. uit de sociale visie delft verder met elkaar Het is goed opgroeien, ontwikkelen, wonen, leven en werken in Delft. Een plek en kansen voor iedereen. Het gaat over meedoen en insluiten. Een goed sociaal klimaat en een goede structuur van samenlevingsvoorzieningen. 1 Domotica omvat alle apparaten en infrastructuren in en rond woningen, die elektronische informatie gebruiken voor het meten, programmeren en sturen van functies ten behoeve van bewoners en dienstverleners. gezondheidsmonitor en kernboodschappen

8 inleiding Gezondheidsmonitor De Gezondheidsmonitor 2015 biedt een brede analyse van de gezondheidstoestand van de inwoners van Delft. Op gemeenteniveau wordt een actueel beeld geschetst van de gezondheidssituatie van inwoners, de factoren die de gezondheid beïnvloeden, het zorggebruik en toekomstige ontwikkelingen daarin. Hiervoor zijn verschillende bronnen geraadpleegd 2. Een belangrijk deel van de gegevens komt uit de gezondheidsenquêtes van de GGD. Daarnaast is ook informatie uit externe bronnen gebruikt om dit overzicht tot stand te brengen. Hierbij zijn de meest recent beschikbare gegevens gebruikt. De Gezondheidsmonitor is een belangrijke bron van informatie voor het formuleren van de Kernboodschappen. Kernboodschappen In het licht van landelijke en lokale ontwikkelingen en gezondheidsthema s die in Delft aandacht behoeven, zijn in de Gezondheidsmonitor 2015 de belangrijkste speerpunten uitgewerkt in de Kernboodschappen. De Gezondheidsmonitor en Kernboodschappen zijn te benutten voor het verder inkleuren van het coalitieakkoord , de Sociale Visie , voor de nieuwe nota s Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en de nota gemeentelijk gezondheidsbeleid. Uitgegaan wordt van eigen kracht, eigen regie, zelf en samen doen van burgers. Ze sluiten daarmee aan op de Wmo en de decentralisatieopgaven binnen het sociale domein. integraal beleid na te streven. Alle Kernboodschappen raken aan meerdere beleidsterreinen. GGD Haaglanden adviseert Delft om expliciet de verbinding te leggen in nota s. Bijvoorbeeld door in de nota gemeentelijk gezondheidsbeleid het thema fysieke leefomgeving terug te laten komen en door in ruimtelijke plannen aandacht te besteden aan het thema gezondheid. Toepassing van de Kernboodschappen in de praktijk In de Kernboodschappen wordt aandacht gevraagd voor specifieke problematiek (onder andere op leefstijlthema s) en kwetsbare groepen. Deze zijn duidelijk te vinden in de aandachtswijken van Delft. Maar ook in andere wijken van Delft komen ze voor. Bij het formuleren van beleid is het daarom van belang de aandacht niet alleen te richten op de aandachtswijken. De Kernboodschappen vormen voor Delft en haar partners een aanknopingspunt om actieplannen op te stellen. Hierover als gemeente in gesprek gaan met partners in de stad is waardevol en zinvol. Netwerkorganisatie Delft voor Elkaar 3 heeft van de gemeente opdracht gekregen om uitvoering te geven aan de uitvoeringsnotitie Gezond en Wel. Delft voor Elkaar is hierin een belangrijke partner voor de gemeente. De gemeente Delft werkt integraal vanuit drie clusters: Samenleving, Veiligheid en Ruimte. Binnen deze clusters werken diverse beleids- terreinen samen. De Kernboodschappen over- stijgen het terrein van gezondheid. Om effectief beleid ter bevordering van de gezondheid te voeren, is het van belang om vanuit verschillende beleidsterreinen de verbinding te zoeken en 2 Zie het overzicht met Informatiebronnen op pagina In Delft voor Elkaar zitten Participe Delft, Kwadraad, Sport & Evenementen Haaglanden/Maatschappelijk Verantwoord Verenigen, MEE Zuid-Holland Noord (met VTV-ZHN), Vrijwilligers Palliatieve Terminale Zorg, Buddy Netwerk, Alzheimer afdeling Delft/Westland/Oostland, Autisme Informatie Centrum, Inloophuis Debora, Federatie voor Ouderen en Humanitas. 8 kijk op gezondheid delft

9 Context De Gezondheidsmonitor en Kernboodschappen staan niet op zichzelf maar zijn binnen een bredere context te plaatsen. In het onderstaande kader is een aantal (landelijke) ontwikkelingen geschetst. Landelijke ontwikkelingen Nederland is bezig met een heroriëntatie op gezondheid, zorg en ondersteuning. De gezondheidsdefinitie van de Wereldgezondheidsorganisatie 4 ging uit van volledig welbevinden en de afwezigheid van ziekten. Hier is nu een positief concept van gezondheid naast geplaatst waarin de eigen regie op het leven en participatie de hoofdrol spelen: Gezondheid is het vermogen zich aan te passen en zoveel mogelijk een eigen regie te voeren, in het licht van fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven 5. Deze positieve definitie is meer operationeel: het gaat nu om het vermogen om zich aan te passen, waar de universele definitie uitging van een staat van zijn. Deze omslag sluit aan op de ontwikkelingen in het sociaal domein: ieder van de drie decentralisaties (transitie van de AWBZ naar de Wmo, invoering van de Jeugdwet en invoering van de Participatiewet) benadrukt maatschappelijke participatie. Het gaat om meedoen in de samenleving, in werk en in onderwijs. Hierbij speelt gezondheid een belangrijke rol. Participatie bevordert gezondheid en vice versa. Het Rijk en de gemeente spelen gezamenlijk een belangrijke rol binnen de publieke gezondheid. Alle factoren die invloed hebben op de volksgezondheid komen hierin terug: opvoeding, gedrag/ leefstijl, fysieke en sociale (leef)omgeving en toegang en kwaliteit van de gezondheidszorgvoorzieningen 6. Voor gemeenten is het van belang in het lokale gezondheidsbeleid aandacht aan de onderwerpen te besteden die aansluiten op problematiek binnen de eigen gemeente. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) heeft binnen de nieuwe landelijke volksgezondheid toekomstverkenning vier perspectieven geformuleerd: op en top gezond, iedereen doet mee, heft in eigen handen en gezonde welvaart 7. Deze spelen een belangrijke rol in maatschappelijke discussies over de volksgezondheid. De kunst is om alle perspectieven een plek te geven in het beleid om zo recht te doen aan de diversiteit. Afhankelijk van de problematiek en het beleidsterrein komt een perspectief in meerdere of mindere mate naar voren. 4 Definitie WHO (1948): Gezondheid is een toestand van volledig fysiek, geestelijk en sociaal welbevinden en niet van louter het ontbreken van ziekte. 5 Huber, M. e.a. (2013). Towards a conceptual framework relating to Health as the ability to adapt and to self manage, Operationalisering gezondheidsconcept. 6 Lalonde M. (1974). A new perspective on the health of Canadians. Ottawa: Government of Canada. 7 RIVM (2014). Volksgezondheid toekomstverkenning Een gezonder Nederland. gezondheidsmonitor en kernboodschappen

10 inleiding Leeswijzer Deze publicatie omvat twee delen. Deel 1 betreft de Kernboodschappen, deel 2 de Gezondheidsmonitor. deel 1 Kernboodschappen Er zijn op basis van de Gezondheidsmonitor zes Kernboodschappen geformuleerd voor het gemeentelijk gezondheidsbeleid van Delft. De Kernboodschappen reiken verder dan alleen de analyses uit de Gezondheidsmonitor. De kernboodschappen raken verschillende beleidsterreinen en leggen tevens de verbinding tussen de drie decentralisaties en het gemeentelijk gezondheidsbeleid. De verschillende beleidsterreinen waaraan een kernboodschap raakt zijn telkens benoemd. Bij iedere boodschap zijn in een kader de belangrijkste cijfers uit de Gezondheidsmonitor weergegeven. Waar in de tekst cijfers genoemd zijn, is links van de tekst een verwijzing opgenomen naar het betreffende hoofdstuk van de Gezondheidsmonitor (deel 2). Hier zijn de cijfers terug te lezen waarop de boodschappen zijn gebaseerd. De bronnen zijn opgenomen in bijlage III. deel 2 Gezondheidsmonitor De Gezondheidsmonitor geeft eerst een beschrijving van de regio Zuid-Holland West. Vervolgens wordt voor de gemeente Delft ingegaan op specifieke thema s, zoals demografie, gezondheid, ziekte en sterfte, factoren die de gezondheid beïnvloeden, gezondheidszorg en een vooruitblik op de toekomst. Waar mogelijk zijn gegevens gepresenteerd op wijkniveau. In de hoofdtekst van de Gezondheidsmonitor worden belangrijke kerncijfers met betrekking tot de verschillende thema s besproken. In bijlage I zijn alle gebruikte cijfers gebundeld in een tabel met cijfers op gemeenteniveau (A) en een tabel met cijfers op wijkniveau (B). Per indicator is aangegeven uit welke gegevensbron deze afkomstig is. Voor de leesbaarheid van de rapportage is de uitleg van begrippen in de tekst beknopt; bijlage II geeft een uitgebreidere toelichting. De bronverwijzing van gegevens is summier in de tekst; bijlage III geeft een overzicht van de gegevensbronnen en bijlage IV de verantwoording. 10 kijk op gezondheid delft

11 deel 1 Kernboodschappen 1 Gezondheidswinst behalen door inzet van preventie en vroegsignalering 12 2 Gezondheid en participatie van de Delftse burgers elkaar wederzijds laten bevorderen 14 3 Kwetsbare Delftenaren ondersteunen bij het gezond(er) worden, regie voeren en participeren 16 4 Delftenaren stimuleren hun leefstijl blijvend positief te beïnvloeden 18 5 Naar een gezonde leefomgeving die bijdraagt aan de gezondheid en het welbevinden van de Delftse bevolking 20 6 Bijdragen aan de positieve ontwikkeling en vorming van de jeugd van Delft 22 gezondheidsmonitor en kernboodschappen

12 deel 1 kernboodschappen 1 Gezondheidswinst behalen door inzet van preventie en vroegsignalering Het is voor Delft van belang om aan de voorkant er alles aan te doen om te voorkomen dat burgers tot een zorgvraag komen die ze niet zelfstandig kunnen oplossen en om gezond gedrag te stimuleren. Hierdoor zullen aanspraken van burgers op de Wmo, Participatiewet en Jeugdwet naar verwachting afnemen. Dit vraagt om een beweging van zorg en ziekte naar gezond gedrag. Preventie en vroegsignalering zijn belangrijke instrumenten om te voorkomen dat burgers zorg nodig zullen hebben. Hiervoor is tevens aandacht nodig in de Toegang 8. Met nazorg 10 zijn problemen pas op te lossen vanaf het moment dat deze zijn ontstaan. In plaats van te wachten tot problemen leiden tot (gezondheids-) schade is het echter van belang die schade waar mogelijk te voorkomen en te beperken. Voorzorg 11 richt zich hierop en heeft meer aandacht nodig. Preventie in de praktijk Ter illustratie volgt een doorvertaling naar de Wmo, Participatiewet en Jeugdwet: Introductie Zoals verwoord in de Sociale Visie Delft hebben Delftse burgers een eigen verantwoordelijkheid voor hun gezondheid en wordt van hen verwacht dat zij regie nemen over hun gezondheid. Delft benadrukt in de Sociale Visie ook het belang van preventie. Preventie en pro-actie worden ingezet om te voorkomen dat mensen in kwetsbare situaties raken. De gemeente Delft is alleen aan zet waar de eigen kracht van burgers ontoereikend is. Zij ondersteunt de herkenbaarheid en toegankelijkheid van voorzieningen, draagt bij aan afstemming tussen preventie, cure en care en stimuleert het maken van de gezonde keus. De verwachting is dat preventie bijdraagt aan het voorkomen van zwaardere, meer specialistische vormen van zorg en ondersteuning. Delft voor Elkaar ontwikkelt in dit kader een signalenmonitor 9. Wmo Het doel van de Wmo is dat burgers optimaal participeren in de samenleving en zo lang mogelijk thuis kunnen blijven wonen. Om dat te bereiken is lokaal belegde verantwoordelijkheid van belang. Dit biedt Delft de mogelijkheid om burgers te laten opschuiven van meer naar minder zorg en van nazorg naar voorzorg. Dit vraagt om meer eigen regie van burgers, een toename van de zelfredzaamheid en inzet van mantelzorg. E-health-oplossingen ondersteunen deze regie en mantelzorgers. Preventie en voorzorg dus nog vóór het ontstaan van problemen zorgen ervoor dat mensen langer zelfstandig thuis wonen en zo nodig pas op een later moment aanspraak maken op de Wmo. 8 In Delft werken professionals samen in de Toegang. Zij werken vanuit één visie, één methodiek en één organisatie aan het integraal ondersteunen van mensen met een hulp- en/of ondersteuningsvraag. De drie huidige teams (Team Wmo, Team Werk en Inkomen, en Sociaal Team) zullen op een later moment tot één team samengevoegd worden. 9 Delft voor Elkaar versterkt zijn preventieve en signalerende functie in de wijken. De signalenmonitor is een instrument dat (vroeg)signalen snel centraliseert en beschikbaar maakt. De signalenmonitor fungeert als een vliegwiel in de samenwerking tussen bewoners en ketenpartners. 10 Met nazorg wordt in dit kader secundaire en tertiaire preventie bedoeld. 11 NPHF (2014): Voorzorg is een mindset, een oriëntatie waarin individuen of organisaties anticiperen op de mogelijk negatieve gevolgen van het eigen handelen, zodat die op voorhand wordt weggenomen of geneutraliseerd. 12 kijk op gezondheid delft

13 Wmo Zo lang mogelijk thuis kunnen blijven wonen Participatiewet Alle burgers die kunnen werken zo nodig met ondersteuning werk laten vinden Jeugdwet Door vroeg signalering meer preventie en ondersteuning aan de voorkant organiseren Participatiewet Het doel is om alle burgers met of zonder arbeidsbeperking die kunnen werken maar daarbij ondersteuning nodig hebben, werk te laten vinden. Het is voor de gezondheid van alle Delftenaren wenselijk om naar vermogen te werken en bij te dragen aan de Delftse samenleving. Participeren, actief zijn en blijven is voor iedereen van belang. gerelateerde beleidsterreinen Zorg en Welzijn Jeugd Werk en Inkomen Onderwijs en Studeren Jeugdwet Doel van de stelselwijziging jeugd is door vroegsignalering meer preventie en ondersteuning aan de voorkant te organiseren. Uitgangspunt is eigen kracht van jeugdigen en de ouders, problemen minder snel medicaliseren en integrale hulp op maat organiseren rond gezinnen. Vroegsignalering vindt plaats op plekken waar jeugdigen komen zoals speelplaatsen, (voor)scholen, sportverenigingen en jeugdgezondheidszorg. gezondheidsmonitor en kernboodschappen

14 deel 1 kernboodschappen 2 Gezondheid en participatie van de Delftse burgers elkaar wederzijds laten bevorderen Om de Delftse bevolking zo goed en zelfstandig mogelijk te laten participeren is het belangrijk dat burgers zich gezond voelen. Daarbij zijn het hebben van een baan, onderwijs volgen, een gezonde leefstijl en sociale contacten van belang. Ruimte voor lokale en burgerinitia tieven zorgt voor aansluiting op de wensen van de bevolking. Introductie Participatie, het meedoen aan de samenleving, is voor iedereen belangrijk. Mensen willen (volwaardig) onderdeel zijn van de maatschappij. Het gaat om werken, onderwijsdeelname, maar ook om het hebben van sociale contacten, het opdoen van vaardigheden. Participatie zorgt voor persoonlijke ontwikkeling, geeft een gevoel van eigenwaarde en zelfvertrouwen en zorgt voor uitdaging, zingeving en structuur. Veel mensen kunnen dit op eigen kracht, anderen hebben daarbij ondersteuning nodig. Ieder binnen de eigen mogelijkheden. De gemeente Delft geeft in haar Sociale Visie aan dat zo n 80% van de burgers in regie is en 20% ondersteuning nodig heeft, van wie 5% daar langdurig op is aangewezen. Gezonde mensen hebben vaker een betaalde baan en doen meer vrijwilligerswerk. Hierdoor kunnen zij meer deelnemen aan de maatschappij. Gezondheid bepaalt mede de mate waarin mensen participeren in de samenleving. Andersom draagt meedoen ook bij aan een goede gezondheid en welbevinden. Dit vraagt om een balans tussen het stimuleren van eigen mogelijkheden en ondersteunende voorzieningen. Een uitzondering op de gezonde effecten van participatie vormt mantelzorg. Mantelzorg geeft de volwassen mantelzorger weliswaar vaak voldoening, maar kan ook leiden tot negatieve gezondheidseffecten bij de mantelzorger zelf, zoals overbelasting, zeker als de mantelzorg langdurig en intensief is. zie 2.3 zie 2.3 Dan verminderen ook welbevinden en autonomie. Mantelzorg door jongeren kan een risico vormen voor hun deelname aan onderwijs en in het sociale leven. Aandachtspunten Voor Delft is het van belang samen met de partners van Delft voor Elkaar specifiek aandacht te blijven besteden aan de volgende doelen en doelgroepen: Werklozen en arbeidsongeschikten actief houden Van de Delftse beroepsbevolking is 6% werkloos en 5% heeft een arbeidsongeschiktsuitkering. Om gezondheidsproblemen te voorkomen en terugkeer naar betaalde arbeid of deelname aan andere vormen van participatie te bevorderen is het belangrijk dat werklozen en arbeidsongeschikten actief zijn en blijven in de maatschappij. Van belang is na te denken over hoe deze burgers kunnen participeren, zoals door begeleiding naar betaalde arbeid, deelname aan (sport)clubs en vrijwilligerswerk. Gemeentelijke loketten en Participe Delft kunnen fungeren als plek om, naast de reguliere gespreksonderwerpen, gezondheid en participatie te bespreken. Activering vrijwilligers Actief zijn als vrijwilliger zorgt voor participatie van degene die vrijwilligerswerk verricht en kan bijdragen aan participatie van andere burgers doordat de vrijwilliger hen betrekt bij het maatschappelijke leven. Actief zijn draagt bij aan de gezondheid van de vrijwilligers. Uit de Gezondheidsmonitor blijkt dat in Delft ongeveer vrijwilligers actief zijn en dat nog eens Delftenaren bereid zijn tot vrijwilligerswerk, maar (nog) niet tot actie komen. Delft richt zich op vrijwilligers en vrijwilligersorganisaties; Delft voor Elkaar heeft het plan een vrijwilligersacademie op te starten. Dit kan bijdragen aan het activeren 14 kijk op gezondheid delft

15 Werklozen en arbeidsongeschikten actief houden 6% 5% (5.000) is werkloos (3.781) heeft een arbeidsongeschiktsuitkering Voortijdig schoolverlaten voorkomen 9% 3% (2.200) geen school en werk (156) voortijdig schoolverlaters Activering vrijwilligers Aandacht voor overbelaste mantelzorgers 30% (23.900) is vrijwilliger 12% (9.400) is mantelzorger 22% (17.400) heeft belangstelling voor vrijwilligerswerk 9% van mantelzorgers is zwaar belast (65+: 20%) zie 2.3 van deze mensen. Er is wel zicht nodig op mogelijke drempels die zich kunnen voordoen en het is van belang hiervoor tevoren oplossingen te bedenken. Aandacht voor overbelaste mantelzorgers Op plekken waar jeugdige mantelzorgers veel komen (zoals school en (sport)clubs) is vaak niet bekend dat zij mantelzorger zijn. 3% van de 12 tot en met 18-jarigen is mantelzorger. Aandacht voor belasting op plekken waar jeugdige mantelzorgers komen vergroot hun kansen: het verkleint het risico op vroegtijdig schoolverlaten en op sociaal isolement. zie 3.4 Voortijdig schoolverlaten voorkomen Op jonge leeftijd betrokken zijn en blijven bij het maatschappelijke leven is van invloed op het verdere leven. Jaarlijks verlaat 3% van de 12 tot en met 22- jarige leerlingen het onderwijs zonder startkwalificatie. Om betere kansen op de arbeidsmarkt te hebben is het voor jongeren van belang een startkwalificatie te hebben. Schooluitval en spijbelgedrag hangen vaak samen met het sociale functioneren van de jongere. Dit geldt zowel op jonge leeftijd als op latere leeftijd. Ongeveer volwassen Delftenaren verrichten mantelzorg. Veel van hen geven deze mantelzorg naast werk en gezin. Een deel van de mantelzorgers (bij oudere mantelzorgers 1 op de 5) zijn tamelijk zwaar belast tot overbelast. Zij lopen een groter risico op (verergering van hun) gezondheidsklachten en sociaal isolement. Naast het organiseren van sterke netwerken van mantelzorgers zorgt Delft voor trajecten die gericht zijn op de bewustwording en competenties van mantelzorgers. Het is van belang mantelzorgers enerzijds te ondersteunen bij het krijgen van overzicht van het beschikbare aanbod voor degene die de zorg ontvangt en hen anderzijds ook te informeren over de diensten van het Steunpunt mantelzorg en informele ondersteuning. gerelateerde beleidsterreinen Cultuur, Sport en Vrije Tijd Zorg en Welzijn Jeugd Wonen en Leven Onderwijs en Studeren Werk en Inkomen gezondheidsmonitor en kernboodschappen

16 deel 1 kernboodschappen 3 Kwetsbare Delftenaren ondersteunen bij het gezond(er) worden, regie voeren en participeren De overheid verwacht meer autonomie van burgers. Maar niet iedere burger is zelf in staat om voldoende regie te voeren om gezond te leven en te participeren in de samen leving. Het is van belang dat Delft voor burgers die onvoldoende zelfredzaam zijn extra aandacht besteedt aan preventie, aan ondersteuning om de zelf regie te vergroten en om binnen de eigen mogelijkheden te kunnen participeren. Introductie Er zijn vele vormen van kwetsbaarheid en verschillende redenen waardoor iemand kwetsbaar is. Kwetsbaarheid is niet altijd te voorkomen. Wanneer we spreken over kwetsbare Delftenaren dan gaat het dus om een heterogene groep van mensen die zelf onvoldoende in regie zijn, zoals kwetsbare ouderen en burgers die gebruik maken van meerdere sociale regelingen. In veel gevallen gaat het om mensen met een lage sociaaleconomische status. De gezondheid en gezondheidsvaardigheden van deze kwetsbare groepen zijn vaak slechter dan van mensen die wel zelf de regie over hun leven weten te voeren. Zij hebben minder kennis over het zorgsysteem, leven ongezonder, participeren minder, hebben minder gunstige werk- en woonomstandigheden en ontvangen minder effectieve zorg. Het is van belang om van persoon tot persoon te kijken welke mogelijkheden iemand heeft tot zelfregie en participatie om daarop zo goed mogelijk te kunnen aansluiten met interventies en zo individueel de zelfredzaamheid te vergroten of te stabiliseren. Wijk- en gebiedsgericht werken is een manier om hieraan uitvoering te geven. Delft ontvangt vanuit het Rijksstimuleringsprogramma Gezond in de stad (GIDS) een decentralisatie-uitkering voor het stimuleren van een lokale, integrale aanpak van gezondheidsachterstanden in de aandachtswijken Buitenhof en Voorhof. In deze wijken wonen veel mensen uit zie 3.4 zie 6.1 zie 6.2 de kwetsbare groepen. Maar ook in andere wijken wonen kwetsbare mensen. Daarom is het van belang ook in andere wijken aandacht te besteden aan zelfregie in relatie tot gezondheid. Hierbij is het belangrijk rekening te houden met de diversiteit en achtergronden van burgers. Delft heeft sociale teams ingesteld om zorg en ondersteuning voor kwetsbare burgers te organiseren. Het is belangrijk om ook preventie te borgen binnen de sociale teams. Door de inzet van preventie is de gezondheid van mensen met een lage sociaaleconomische status te verbeteren, met als gevolg dat de verschillen tussen sociaaleconomische groepen kleiner worden. Belangrijke preventietaken zijn (vroeg)signalering en (terugval)preventie. Deze kunnen helpen om toename van zorgbehoefte te voorkomen en de zelfredzaamheid te vergroten. Aandachtspunten Kwetsbare ouderen faciliteren Delft vergrijst: in 2025 is het aantal 65-plussers in Delft naar schatting met 32% toegenomen ten opzichte van Door de vergrijzing en door de tendens om mensen langer thuis te laten wonen wordt het beroep op de zorg groter. Doordat de beroepsbevolking veel minder toeneemt is er niet voldoende capaciteit om deze zorg te leveren en zal de groeiende zorgvraag anders moeten worden ingevuld. Oudere burgers voelen zich relatief minder gezond, hebben meer beperkingen, voelen zich vaker eenzaam en als zij mantelzorg verlenen ervaren zij dit vaker als zwaar. De beperkingen vormen een belemmering voor hun participatie in het maatschappelijke leven, waardoor de eenzaamheid toeneemt. Door senioren meer te faciliteren in het kunnen meedoen aan de maatschappij, kan hun eenzaamheid afnemen 16 kijk op gezondheid delft

17 Kwetsbare ouderen faciliteren 32% 22% toename van aantal 65-plussers (van naar ) periode (2.900) van senioren is kwetsbaar Alert zijn op burgers met een lage sociaaleconomische status 25% 46% 12% lage opleiding laag inkomen laaggeletterd Aandacht voor burgers met gestapelde regelingen 20% (11.335) van huishoudens heeft stapeling van sociale regelingen en stijgt de kwaliteit van leven. Het is van belang dat Delft zich blijvend inspant om kwetsbare ouderen te ontdekken (bijvoorbeeld door de sociale teams) en vroegtijdig problematiek bij hen te signaleren. nodig voor de beperkte computervaardigheden onder laaggeletterden en ook onder 75-plussers: informatievoorziening en voorlichting vragen hierbij om een afgestemde aanpak. zie 3.6 Alert zijn op burgers met een lage sociaaleconomische status Delftenaren met een lagere opleiding en/of laag inkomen hebben meer problemen op het gebied van lichamelijke, psychosociale en sociale gezondheid. Zo ervaart 1 op de 3 laagopgeleiden de eigen gezondheid als minder goed; bij hoogopgeleiden geldt dit voor 1 op de 8. Bijna de helft van de laagopgeleiden voelt zich matig tot zeer ernstig eenzaam, terwijl dit bij hoogopgeleiden bij bijna 1 op de 3 het geval is. De Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2014 voorspelt dat de gezondheidsverschillen tussen mensen met een verschillende sociaaleconomische status verder zullen toenemen. Dit vraagt om aandacht voor groepen met een lage sociaaleconomische status. zie 3.4 Aandacht voor burgers met gestapelde regelingen 1 op de 5 huishoudens in Delft maakt gebruik van regelingen op meerdere gebieden. De combinatie van regelingen op het gebied van inkomensondersteuning en arbeidsparticipatie komt relatief veel voor. Sinds 2007 heeft Delft het Pact tegen armoede. Hierin werken ongeveer zeventig partijen samen om met elkaar armoede terug te dringen. Delft informeert burgers met een laag inkomen over beschikbare regelingen met als doel het aangaan van schulden te voorkomen. Bezuinigingsmaatregelen hebben veel impact op huishoudens met een stapeling van regelingen: zij worden ook geconfronteerd met een stapeling van bezuinigingen waardoor hun positie verder verzwakt. zie 2.2 Onder mensen met een lage sociaaleconomische status bevinden zich meer laaggeletterden. Deze groep vraagt een specifieke benadering. Delft heeft het programma Taal Werkt! voor opgesteld. Dit programma investeert in de basisvaardigheden om de taal- en rekenvaardigheden te verhogen. Delftenaren met de grootste taalachterstand krijgen voorrang. Delft zet daarnaast taalvrijwilligers in. Ook is aandacht gerelateerde beleidsterreinen Cultuur, Sport en Vrije Tijd Zorg en Welzijn Wonen en Leven Werk en Inkomen gezondheidsmonitor en kernboodschappen

18 deel 1 kernboodschappen 4 Delftenaren stimuleren hun leefstijl blijvend positief te beïnvloeden Om de leefstijl van volwassenen blijvend positief te beïnvloeden is een lange adem nodig. Snel resultaat boeken is lastig omdat gedrag moeilijk te veranderen is en de effecten van beleid pas op langere termijn te meten zijn. Om de zorg- en maatschappelijke kosten nu en in de toekomst beheersbaar te houden, is het van belang aandacht te hebben en te houden voor het verbeteren van de leefstijl van de Delftse burger. Dit vraagt om beleid waarbij de gezonde keuze het meest voor de hand ligt voor de burger. Verbetering is te realiseren door de uitvoering van preventieve programma s gericht op specifieke doelgroepen en door het effectief inrichten van de buitenruimtes. Introductie In Gezondheid op peil, de regionale Volksgezondheid Toekomstverkenning voor Delft uit 2011, waren twee Kernboodschappen specifiek gericht op de leefstijlthema s alcoholgebruik en overgewicht. Er is in Delft de afgelopen jaren dan ook veel aandacht besteed aan deze thema s. Uit de Gezondheidsmonitor 2015 blijkt dat ze nog altijd actueel zijn. Een ongezonde leefstijl brengt gezondheidsrisico s met zich mee. Hierdoor verslechtert de gezondheid, participeren burgers minder en doen ze een groter beroep op zorg- en maatschappelijke voorzieningen. Zowel voor jeugd als volwassenen is een gezonde leefstijl belangrijk. De hier genoemde adviezen gelden voor beide, maar zijn gebaseerd op de cijfers over volwassenen. In kernboodschap 6 komt leefstijl van de jeugd specifiek aan bod. Het streven is om individuen te stimuleren zelf hun leefstijl ten goede te verbeteren. Delft heeft in dit kader al verschillende activiteiten ontplooid en voortzetting hiervan is gewenst. Zij kan bijdragen aan het positief veranderen van de leefstijl van haar burgers door: Te faciliteren dat burgers kennis kunnen opdoen over gezond gedrag, gezond bewegen en gezond gewicht. Gerichte preventieprogramma s op wijkniveau in te zetten (zoals watertappunten en buurtsportcoaches) en aan te sluiten op landelijke campagnes. Van belang is goed aan te sluiten bij de belevingswereld van de specifieke doelgroep waarop het programma zich richt: dicht bij de burger, toegankelijk en op maat. Daarbij verdient het aanbeveling mensen uit de doelgroep waarvoor het programma bedoeld is te betrekken bij de opzet en uitvoering. Delftenaren indirect aan te zetten tot het verbeteren van hun leefstijl door de buitenruimte zo in te richten dat deze gezond gedrag en beweging en sporten stimuleert. Oog te hebben voor levensfases waarin mensen meer open staan voor gezondheidsboodschappen en meer geneigd zijn om hun gedrag te veranderen. Het is goed om interventies hierbij te laten aansluiten. Te denken valt aan aanstaande of jonge ouders of mensen bij wie een ziekte is vastgesteld. 18 kijk op gezondheid delft

19 Stimuleren van voldoende beweging Voorkomen van zwaar alcoholgebruik 37% (29.600) voldoet niet aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen 12% (9.800) gebruikt zwaar alcohol Streven naar een gezond gewicht 42% (33.300) heeft overgewicht Stoppen met roken 25% (20.100) rookt Aandachtspunten In Delft spelen de volgende leefstijlthema s een rol: zie 4.1 Voorkomen zwaar alcoholgebruik Alcoholgebruik leidt vrij snel tot gewenning en lichamelijke en geestelijke afhankelijkheid en geeft risico s zie 4.1 Stimuleren voldoende beweging Bewegen gaat niet alleen om het beoefenen van op de korte en lange termijn. 12% van de Delftenaren gebruikt zwaar alcohol 12. Onder studenten ligt zwaar sport, maar bijvoorbeeld ook om een wandeling naar alcoholgebruik hoger: 1 op de 3 studenten. de supermarkt of een eindje fietsen. Ruim 4 op de 10 volwassen Delftenaren krijgt onvoldoende beweging. Het percentage sporters neemt af met het stijgen zie 4.1 Stoppen met roken Roken verhoogt de kans op verschillende soorten van de leeftijd. Delft organiseert buurtactiviteiten in kanker en COPD. In vergelijking met andere leefstijl- de sociale omgeving. Dit stimuleert ouderen om hun factoren is de bijdrage van roken aan de totale ziekte- huis te verlaten en zo in beweging te komen, ook al last hoog. 13% van de ziektelast is toe te schrijven betreft het geen specifieke beweegactiviteit. aan roken 13. Het aantal rokers in Delft is 1 op de 4. zie 4.1 Streven naar een gezond gewicht Het hebben van overgewicht brengt gezondheidsrisico s met zich mee, zoals een verhoogd risico op diabetes type 2 en verschillende soorten kanker. gerelateerde beleidsterreinen Ernstig overgewicht beperkt lichamelijke activiteiten Cultuur, Sport en Vrije Tijd zoals (trap)lopen. Daarnaast krijgen mensen met ern- Zorg en Welzijn stig overgewicht vaak te maken met stigmatisering Wonen en Leven en discriminatie en dit kan hen belemmeren in hun Onderwijs en Studeren functioneren. Ruim 4 op de 10 volwassen Delftenaren Werk en Inkomen heeft overgewicht. Natuur en Milieu 12 Iemand drinkt zwaar alcohol als hij of zij op minimaal één dag in de week 6 of meer (mannen) of 4 of meer (vrouwen) glazen per dag drinkt. 13 Bron: Nationaal Kompas. Ziektelast in DALY s. gezondheidsmonitor en kernboodschappen

20 deel 1 kernboodschappen 5 Naar een gezonde leefomgeving die bijdraagt aan de gezondheid en het welbevinden van de Delftse bevolking De kwaliteit van de leefomgeving, zowel buitens- als binnenshuis, beïnvloedt de lichamelijke en mentale gezondheid en het welbevinden van de Delftenaren. Het beperken van milieubelastende factoren zoals luchtverontreiniging, omgevingslawaai en vocht en schimmel in huis, vermindert de negatieve invloed hiervan op de gezondheid. Door als gemeente gezonde keuzes te maken bij de inrichting van de buitenruimte, wordt het aantrekkelijker voor de bevolking om buiten actief te zijn. Hierdoor verbetert de gezondheid en het welbevinden. De kwaliteit van het binnenmilieu wordt vooral bepaald door een combinatie van de kwaliteit van de woning en het ventilatie gedrag van de bewoner. Introductie De fysieke buitenomgeving (buitenmilieu) is van invloed op de gezondheid. Het gaat daarbij om directe en indirecte effecten en om negatieve en positieve effecten. Directe invloed ontstaat door blootstelling aan factoren als luchtverontreiniging en omgevingslawaai, maar ook door hitte die vooral in bebouwd gebied meer dan gemiddeld optreedt. Het indirecte effect is stress, bijvoorbeeld vanwege omgevingsgeluid. De aanwezigheid van groen, stilte en water kunnen positieve effecten hebben op de gezondheid. De kwaliteit van het binnenmilieu vermindert onder andere door vocht, schimmel, allergenen en verbrandingsproducten die vrijkomen tijdens het koken of stoken en door vluchtige stoffen die vrijkomen uit bouwmaterialen of meubilair. Ook roken in huis vermindert de kwaliteit van het binnenmilieu. zie 4.2 zie 4.2 Aandachtspunten Delft kan de meeste gezondheidswinst behalen door verbetering van luchtkwaliteit, vermindering van omgevingslawaai en het creëren van een groene omgeving. Buitenmilieu effectief inrichten Als Randstedelijke gemeente heeft Delft veel bebouwing en is er veel verkeer. Delft heeft weinig water en wat betreft de hoeveelheid openbaar groen in de buurt van de woning scoort Delft relatief laag ten opzichte van de omliggende gemeenten. De meeste Delftenaren geven hun woning en woonomgeving een voldoende. Dit staat los van of de woningen en woonomgeving ook daadwerkelijk gezond zijn of de gezondheid positief beïnvloeden. Door wijken in te richten met voldoende groene ruimte, water, autoluwe zones en door recreatieruimte te creëren, kan Delft een prettiger leefomgeving voor haar burgers scheppen. Een voorbeeld is de herinrichting van de spoorzone: in 2015 heeft Delft het nieuwe, ondergrondse spoor geopend. Een van de redenen was het verminderen van geluidsoverlast. Op de spoortunnel komt een stadspark. Het uitbreiden van snelle fietsroutes/-verbindingen draagt ook bij aan het creëren van een prettiger leefomgeving. Deze zetten de burger aan tot bewegen en dragen bij aan de lichamelijke en mentale gezondheid. Rekening houden met luchtkwaliteit De Europese normen voor fijnstof in Delft worden gehaald, maar ook onder deze normen zijn er nog aanzienlijke gezondheidseffecten. Blootstelling aan fijnstof veroorzaakt in Nederland 3 tot 5% van de totale ziektelast. Vooral roetdeeltjes in fijnstof, die grotendeels door verkeer worden uitgestoten, kunnen gezondheidsschade veroorzaken zoals ziekten van de ademhalingswegen en hart- en vaatziekten. 20 kijk op gezondheid delft

21 Buitenmilieu effectief inrichten 62% 89% 80% van Delftse bodem gebruikt voor bebouwing/verkeer volwassenen geeft voldoende voor woonomgeving is tevreden over groen in de buurt Geluidhinder verminderen 19% heeft ernstige geluidhinder in/om huis Informeren over een gezond binnenmilieu 10% 18% heeft vocht/schimmel in woonkamer of slaapkamer dagelijks gerookt in huis zie 4.2 Vooral gevoelige groepen zoals kinderen, ouderen en chronisch zieken, hebben hier last van. Het verdient aanbeveling om het ruimtelijk beleid zo te formuleren dat negatieve gezondheidseffecten van luchtkwaliteit zo klein mogelijk zijn. Bijvoorbeeld door geen speelplaatsen, kinderdagverblijven of scholen aan te leggen in de buurt van wegen met verhoogde concentraties fijnstof. Over de kwaliteit van de woning kan de gemeente afspraken maken met eigenaren en verhuurders; daarnaast loont het om de bevolking te stimuleren tot gezond gedrag in huis. Geluidhinder verminderen 1 op de 5 Delftenaren ervaart ernstige geluidhinder in of om het huis. De belangrijkste bronnen van geluidhinder zijn buren en wegverkeer, in het bijzonder het geluid van brommers en scooters. De gevolgen van geluidbelasting kunnen variëren van hinder en slaapverstoring tot klinische gezondheidseffecten zoals harten vaatziekten. De geluidbelasting is te verminderen door bij herinrichting en nieuwbouw hier expliciet aandacht aan te besteden. Luchtkwaliteit en omgevingslawaai zijn, zeker in een stedelijk gebied als Delft, sterk gerelateerd aan verkeersdrukte. Het is dan ook van belang om bij het maken van keuzes op het gebied van verkeer en zie 4.2 ruimtelijke inrichting rekening te houden met de effecten hiervan op de gezondheid. Informeren over een gezond binnenmilieu 1 op de 10 inwoners van Delft heeft vocht of schimmel in woon- of slaapkamer. Soms zijn hiervoor bouwkundige oorzaken aan te wijzen, in andere gevallen is onvoldoende ventileren de oorzaak. Bij 1 op de 5 wordt dagelijks in huis gerookt. Het vergroten van kennis van bewoners kan gezond gedrag stimuleren. Hierbij hoort ook voorlichting over hoe bewoners zelf kunnen bijdragen aan het zo gezond mogelijk houden van het binnenklimaat van hun woning. Een voorbeeld is voldoende ventileren om schadelijke stoffen uit het binnenmilieu goed af te kunnen voeren, maar hierbij hoort ook het regelmatig onderhouden van verbrandingstoestellen en het plaatsen van koolmonoxidemelders. gerelateerde beleidsterreinen Cultuur, Sport en Vrije Tijd Bereikbaar Delft Zorg en Welzijn Wonen en Leven Natuur en Milieu gezondheidsmonitor en kernboodschappen

22 deel 1 kernboodschappen 6 Bijdragen aan de positieve ontwikkeling en vorming van de jeugd van Delft Alle kinderen moeten gezond en veilig kunnen opgroeien, hun talenten kunnen ontwikkelen en binnen hun mogelijkheden kunnen participeren in de samenleving. Ouders zijn hiervoor primair verantwoordelijk. De overheid komt pas in beeld als dit proces niet vanzelf gaat. De overheid draagt bij aan het creëren van de juiste randvoorwaarden in de omgeving van het kind. Er zijn vele factoren die invloed hebben op hoe de jeugd zich ontwikkelt: gezinssituatie, opvoeding, school, leefomgeving, leefstijl en dergelijke. Preventie en zorg voor de jeugd vragen dan ook een integrale aanpak. Introductie Vanaf 2015 is de zorg voor de jeugd ondergebracht bij de gemeente. De verantwoordelijkheden van de gemeente zijn vastgelegd in de nieuwe Jeugdwet. De wet zet meer in op preventie, vroegsignalering en eigen kracht van burgers. Het streven is dat ieder kind gezond en veilig opgroeit en zo zelfstandig mogelijk kan deelnemen aan het maatschappelijk leven, rekening houdend met zijn of haar ontwikkelingsniveau. In de Wet publieke gezondheid is een belangrijk deel van de preventieve zorg voor de jeugd geregeld. Delft heeft het Team Jeugd opgezet voor de lokale uitvoering en de toegang tot de jeugdhulp in Delft. Stichting Jeugdgezondheidszorg Zuid-Holland West adviseert en begeleidt bij vragen of problemen bij het opgroeien en opvoeden van Delftse kinderen en jongeren en verleent preventieve medische zorg. Leefstijl en gedrag van jeugdigen zijn ook in Delft blijvende aandachtspunten. De leefstijl op jonge leeftijd geeft een indicatie voor leefstijl op latere leeftijd. Aandacht voor preventie van jongs af aan is van belang om gezondheidsproblemen op latere leeftijd te voorkomen. Naast de gezinssituatie (opvoeding) zijn de school- en leefomgeving de belangrijkste aanknopingspunten voor preventie. zie 5.3 zie 3.4 Aandachtspunten Door gezonde keuzes zo makkelijk mogelijk te maken en door het sociale systeem te ondersteunen (onder meer het gezin en de school) kan de jeugd zich positief ontwikkelen. Gezondheidsthema s die hieraan bijdragen zijn: Faciliteren vroegtijdige perinatale gezondheid De geboortezorg begint bij min negen maanden. Gebruik van foliumzuur, aanpassen van leefstijl (bijvoorbeeld stoppen met alcohol en roken) en een vroege zorgstart zijn van invloed op het ongeboren kind. In de regio Delft-Pijnacker-Nootdorp komt 1 op de 12 zwangere vrouwen pas laat in beeld bij de verloskundige of gynaecoloog. Mogelijk is een deel van deze vrouwen al wel onder begeleiding van de huisarts. Vóór en tijdens hun zwangerschap zijn vrouwen extra ontvankelijk voor adviezen en informatie over de gezondheid van hun kind. Het is daarom van belang dat zorgverleners deze vrouwen tijdig in beeld krijgen en tijdens consulten aandacht besteden aan preconceptiezorg en preventie. Signaleren kwetsbare gezinnen De sociaaleconomische status van een gezin, de erfelijke aanleg en de opvoeding (waarden en normen) bepalen in belangrijke mate de kansen als volwassene op de 7 minderjarige kinderen in Delft leeft in een huishouden met een inkomen lager dan 110% van het sociaal minimum. Daarnaast zijn er gezinnen waar huiselijk geweld voorkomt; ook deze gezinnen zijn als kwetsbaar aan te merken. De sociale teams vervullen een signaleringsfunctie om kwetsbare gezinnen in beeld te krijgen. Het CJG en Ardemia hebben een intensieve samenwerking gestart om moeilijk bereikbare migrantengezinnen in een vroeg stadium effectief te bereiken. 14 CBS (2015). 22 kijk op gezondheid delft

23 Faciliteren vroegtijdige perinatale gezondheid 8% van de zwangere vrouwen heeft eerste contact met de verloskundige of gynaecoloog na 18 e week zwangerschap Preventie van roken, alcohol en drugs (12-18-jarigen) 6% 26% 5% rookt dagelijks deed recent aan binge drinken gebruikte recent cannabis Signaleren kwetsbare gezinnen 13% 15% Inzetten op voeding, sport en bewegen (4-18-jarigen) 58-67% 10-19% (4.284) van de kinderen 0-24 jaar leeft in eenoudergezin (2.100) van de kinderen 0-17 jaar leeft in gezin met laag inkomen beweegt onvoldoende heeft overgewicht Aandacht voor de sociaal- emotionele ontwikkeling 2-12% 20-38% heeft een verhoogde score op psychosociale problematiek is recent gepest Aandacht voor relationele en seksuele vorming 57% gebruikt niet altijd een condoom Vergroten bewustzijn van risico s harde geluiden 35% heeft soms, vaak of altijd last van het gehoor zie 4.1 Inzetten op voeding, sport en bewegen De meerderheid van de Delftse jeugd voldoet niet aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen. 1 tot 2 op de 10 kinderen in Delft heeft overgewicht; het percentage stijgt met de leeftijd. Om overgewicht te voorkomen is behalve beweging kennis van gezonde voeding van essentieel belang, zowel bij de jeugd zelf als bij hun ouders. Delft is een JOGG 15 -gemeente en zet ook sterk in op bewegen bij de jeugd. Met behulp van de GIDS-gelden kan Delft de positieve resultaten van de buurtsportcoaches behouden en uitbouwen. Daarnaast dienen gezonde keuzes makkelijk te zijn, bijvoorbeeld door het aanbod in schoolkantines, zodat de verleiding tot ongezond gedrag minder groot is. zie 4.1 Preventie van roken, alcohol en drugs Op middelbare schoolleeftijd komen veel jongeren in aanraking met genotmiddelen. Binge drinken is op deze leeftijd geen uitzondering. Ruim de helft van de jarigen had dit recent gedaan, en bijna 1 op de 10 van de jongeren in deze leeftijdsgroep gebruikte recent cannabis. Overmatig cannabisgebruik kan onder andere leiden tot schooluitval. Jong starten met gebruik van genotmiddelen vergroot de kans op verslaving op latere leeftijd. Delft heeft een preventieen handhavingsplan opgesteld om het alcoholgebruik onder jongeren tot 18 jaar en jongvolwassenen in te perken. 15 JOGG: Jongeren Op Gezond Gewicht. gezondheidsmonitor en kernboodschappen

24 deel 1 kernboodschappen zie 3.3 Aandacht voor de sociaal-emotionele ontwikkeling Sociale omgangsvormen tussen kinderen zijn van invloed op hun gezondheid en hun deelname aan de samenleving, zowel op jonge leeftijd als in hun latere leven. Specifieke aandacht vraagt pesten. Veel kinderen, zowel in het primair als het middelbaar onderwijs, zijn weleens gepest. Pesten heeft impact op het welbevinden en de gezondheid van het gepeste kind, maar ook op de pester zelf. Op de lange termijn kunnen ook pesters sociale problemen krijgen. Ze komen vaker met justitie in aanraking en drinken meer alcohol. Aandacht voor sociale omgangsvormen op scholen is dan ook belangrijk. Leren omgaan met sociale media en internet Kinderen groeien op met internet en sociale media. Naast de voordelen die dit biedt, zijn er ook negatieve gevolgen. Pestgedrag via sociale media speelt zich ook buiten schooltijd en in de veilige omgeving van het eigen huis af. Het is van belang kinderen al jong mediawijsheid bij te brengen, zoals het leren herkennen van betrouwbare bronnen van informatie op internet, te leren hoe zij hun eigen identiteit kunnen beschermen op sociale media en alert te zijn op volwassenen die zich voordoen als minderjarige. Verstandig leren omgaan met sociale media en internet vraagt aandacht van school en opvoeders. zie 4.1 zie 4.1 Aandacht voor relationele en seksuele vorming Meer dan de helft van de Delftse jongeren met seksuele ervaring gebruikte niet altijd een condoom. Gezond seksueel gedrag waaronder het gebruik van voorbehoedsmiddelen verdient aandacht. Vergroten bewustzijn van risico s harde geluiden Door langdurig en regelmatig blootstaan aan (te) harde muziek neemt de kans op gehoorschade toe. 1 op de 3 Delftse jongeren van 12 tot en met 18 jaar heeft wel eens last van het gehoor. Jongeren onderschatten het risico dat zij zelf lopen op gehoorschade door geluidsdragers. Naast de ouders is de school een goede plek om het bewustzijn van de risico s en preventie van gehoorschade bij jongeren onder de aandacht te brengen. gerelateerde beleidsterreinen Cultuur, Sport en Vrije Tijd Zorg en Welzijn Jeugd Onderwijs en Studeren Natuur en Milieu Veilig inrichten van de fysieke omgeving De omgeving waar kinderen wonen, spelen, bewegen en onderwijs krijgen dient stimulerend te werken en veiligheid te bieden. Het is van belang om bij de (her)inrichting van wijken aandacht te hebben voor veilige speelplekken, oversteekplaatsen, fietspaden, en dergelijke (zie ook Kernboodschap 5). 24 kijk op gezondheid delft