gezondheidsmonitor & kernboodschappen voor lokaal gezondheidsbeleid Midden-Delfland Kijk op gezondheid

Transcriptie

1 gezondheidsmonitor & kernboodschappen voor lokaal gezondheidsbeleid 2015 Midden-Delfland Kijk op gezondheid

2

3 inhoud voorwoord 5 inleiding 7 deel 1 kernboodschappen 11 deel 2 gezondheidsmonitor bijlagen 93

4

5 voorwoord Midden-Delfland is de eerste Nederlandse gemeente die sinds 2008 het Cittaslow keurmerk mag uitdragen, omdat zij op het gebied van leef - om geving, landschap, streekproducten, gastvrijheid, milieu, infrastructuur, cultuurhistorie en behoud van identiteit goed scoort. Het is een gemeente met een lage bevolkingsdichtheid en een grote werkzame beroepsbevolking. In vergelijking met andere gemeenten in de regio en in vergelijking met Nederland is de gezondheid op veel gebieden goed maar er zijn ook thema s op het gebied van leefstijl, opgroeien en leefomgeving die aandacht vragen. In Midden-Delfland is specifieke aandacht voor de thema s jeugd en alcohol en ouderen sociaal vitaal. Om het gemeentelijk gezondheidsbeleid doelgericht en effectief in te richten, is het van belang inzicht te hebben in de gezondheidssituatie van de inwoners. Daarom bieden we u deze Kijk op gezondheid van de inwoners van Midden-Delfland aan. Conform de Wet publieke gezondheid (Wpg) moeten gemeenten de gezondheid van hun inwoners monitoren. GGD Haaglanden maakt daarom iedere vier jaar een integrale analyse van de gezondheidsgegevens van de inwoners van Midden-Delfland: de Gezondheidsmonitor. Hierin wordt de gezondheidssituatie van de bevolking van Midden-Delfland in beeld gebracht. Daarnaast bevat de Gezondheidsmonitor een analyse van de cijfers en adviezen over de thema s die aandacht behoeven. GGD Haaglanden heeft op basis van de gegevens uit de Gezondheidsmonitor de beleidsaanbevelingen voor het lokale gezondheidsbeleid van Midden-Delfland geformuleerd. Dit zijn de Kernboodschappen. Deze bieden de gemeente handvatten om naast de landelijke prioriteiten uit de Volksgezondheid Toekomst Verkenning Een gezonder Nederland het gemeentelijk gezondheidsbeleid te formuleren, de verbinding te leggen tussen verschillende beleidsterreinen en invulling en inkleuring te geven aan andere lokale nota s. Ook vormen de Kernboodschappen een basis om het gesprek met partners in de gemeente aan te gaan over de uitvoering van het lokale beleid. In de Gezondheidsmonitor 2015 vergelijken we de situatie van Midden-Delfland met die van de andere gemeenten uit de regio Zuid-Holland West. De gemeente Den Haag is hierbij buiten beschouwing gelaten: de Haagse Gezondheidsmonitor is in 2014 uitgebracht en er zijn voor de regiogemeenten inmiddels meer recente cijfers beschikbaar. Daardoor is de vergelijking met de gemeente Den Haag op veel onderwerpen niet goed te maken. GGD Haaglanden heeft de wens om in de toekomst de Gezondheidsmonitor voor alle negen gemeenten van haar werkgebied gelijktijdig uit te brengen. Interessant is bovendien de mogelijkheid om daar waar gegevens beschikbaar zijn Midden-Delfland te vergelijken met gemeenten die qua omvang, populatie en problematiek met Midden-Delfland vergelijkbaar zijn. Ik hoop dat de Gezondheidsmonitor 2015 u inzicht geeft in de gezondheidssituatie van Midden-Delfland en dat de Kernboodschappen ter inspiratie dienen voor het te voeren integraal lokaal gezondheidsbeleid. Ton van Dijk Directeur Publieke Gezondheid GGD Haaglanden (wnd.) November 2015 gezondheidsmonitor en kernboodschappen

6 6 kijk op gezondheid midden-delfland

7 inleiding De gemeente Midden-Delfland heeft in de samenwerkingsovereenkomst De gemeente dichtbij de uitgangspunten voor de huidige college periode beschreven. De focus ligt hierbij onder andere op het meer ruimte geven voor co-creatie en deelname van inwoners, organisaties en ondernemingen. Hiervoor doet de gemeente een groot beroep op alle betrokkenen, binnen en buiten de gemeentelijke organisatie. Midden-Delfland geeft ook veel aandacht aan de taken op het domein van zorg en arbeidsparticipatie. Gemeente dichtbij betekent ook dat Midden- Delfland werkt aan een gemeente die naast inwoners staat voor wie het tegenzit korter of langdurig. In het 3D beleidsplan Sociaal Domein Midden-Delfland beschrijft de gemeente hoe zij de vernieuwing in het sociaal domein aanpakt. In het Wmo beleidsplan Meedoen in Midden-Delfland heeft de gemeente haar maatschappelijke opgave voor het lokaal gezondheidsbeleid geformuleerd. Midden-Delfland uitgelicht De gemeente Midden-Delfland bestaat uit de drie dorpen Den Hoorn, Schipluiden en Maasland en het kerkdorpje t Woudt. Buiten de dorpen is vooral weiland in gebruik voor veeteelt en ook nog enige glastuinbouw. De bevolkingsdichtheid in Midden-Delfland is laag. Bijna alle inwoners van Midden-Delfland waarderen hun woonomgeving positief met een zes of hoger. De sociaaleconomische status in Midden-Delfland is gemiddeld tot hoog. GGD Haaglanden heeft een belangrijke adviserende rol voor het gemeente bestuur van Midden-Delfland op het terrein van publieke gezondheid. Vanuit de wettelijke taak in het kader van de Wet publieke gezondheid heeft GGD Haaglanden de Gezondheidsmonitor 2015 opgesteld en op basis daarvan Kernboodschappen geformuleerd. Gezamenlijk bieden deze een basis bij het ontwikkelen van integraal gemeentelijk gezondheidsbeleid. uit het 3d beleidsplan sociaal domein midden-delfland Inwoners staan centraal! De eigen kracht vormt de basis, evenals het beroep op het eigen netwerk Iedereen kan meedoen De gemeente voert regie en stuurt op resultaat gezondheidsmonitor en kernboodschappen

8 inleiding Gezondheidsmonitor De Gezondheidsmonitor 2015 biedt een brede analyse van de gezondheidssituatie van de inwoners van Midden-Delfland. Op gemeenteniveau wordt een actueel beeld geschetst van de gezondheid van inwoners, de factoren die de gezondheid beïnvloeden, het zorggebruik en ontwikkelingen in de omvang, samenstelling en gezondheid van de bevolking. Hiervoor zijn verschillende bronnen geraadpleegd 1. Een belangrijk deel van de gegevens komt uit de gezondheidsenquêtes van de GGD. Daarnaast is ook informatie uit externe bronnen gebruikt om dit overzicht tot stand te brengen. Hierbij zijn de meest recent beschikbare gegevens gebruikt. De Gezondheidsmonitor is een belangrijke bron van informatie voor het formuleren van de Kernboodschappen. Toepassing van de Kernboodschappen in de praktijk In de Kernboodschappen wordt aandacht gevraagd voor specifieke problematiek en kwetsbare groepen. Deze zijn in Midden-Delfland met name te vinden onder senioren, jeugdigen en groepen met een lage sociaal economische status. Maar ook onder andere bevolkingsgroepen is aandacht voor gezondheid van belang. Bij het formuleren van beleid is het daarom belangrijk de aandacht niet alleen te richten op deze specifieke bevolkingsgroepen. De Kernboodschappen vormen een aanknopingspunt om actieplannen op te stellen. Het is waardevol en zinvol om hierover als gemeente in gesprek te gaan met maatschappelijke partners, ondernemers en inwoners. Kernboodschappen In het licht van landelijke en lokale ontwikkelingen en gezondheidsthema s die in Midden-Delfland aandacht behoeven, zijn in de Gezondheidsmonitor 2015 de belangrijkste speerpunten uitgewerkt in de Kernboodschappen. De Gezondheidsmonitor en Kernboodschappen zijn te benutten voor bijvoorbeeld het verder inkleuren van de samenwerkingsovereenkomst De gemeente dichtbij en het 3D beleidsplan Sociaal Domein Midden-Delfland. In de gemeente Midden-Delfland wordt vanuit diverse beleidsterreinen samengewerkt. Om effectief beleid ter bevordering van de gezondheid te voeren, is het van belang om vanuit die verschillende beleidsterreinen de verbinding te zoeken en vanuit integraal beleid de gezondheid te bevorderen. Alle Kernboodschappen raken aan verscheidene beleidsterreinen en overstijgen het terrein van gezondheid. GGD Haaglanden adviseert Midden-Delfland om expliciet de verbinding te blijven leggen in nota s. 1 Zie het overzicht met Informatiebronnen op pagina kijk op gezondheid midden-delfland

9 Context De Gezondheidsmonitor en Kernboodschappen staan niet op zichzelf maar zijn binnen een bredere context te plaatsen. In het onderstaande kader is een aantal (landelijke) ontwikkelingen geschetst. Landelijke ontwikkelingen Nederland is bezig met een heroriëntatie op gezondheid, zorg en ondersteuning. De gezondheidsdefinitie van de Wereldgezondheidsorganisatie 2 gaat uit van volledig welbevinden en de afwezigheid van ziekten. Hier is nu een positief concept van gezondheid naast geplaatst waarin de eigen regie op het leven en participatie de hoofdrol spelen: Gezondheid is het vermogen zich aan te passen en zoveel mogelijk een eigen regie te voeren, in het licht van fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven 3. Deze positieve definitie is meer operationeel: het gaat nu om het vermogen om zich aan te passen, waar de universele definitie uitgaat van een staat van zijn. Deze omslag sluit aan op de ontwikkelingen in het sociaal domein: ieder van de drie decentralisaties (transitie van de AWBZ naar de Wmo, invoering van de Jeugdwet en invoering van de Participatiewet) benadrukt maatschappelijke participatie. Het gaat om meedoen in de samenleving, in werk en in onderwijs. Hierbij speelt gezondheid een belangrijke rol. Participatie bevordert gezondheid en vice versa. Het Rijk en de gemeente spelen gezamenlijk een belangrijke rol binnen de publieke gezondheid. Alle factoren die invloed hebben op de volksgezondheid komen hierin terug: opvoeding, gedrag/ leefstijl, fysieke en sociale (leef)omgeving en toegang en kwaliteit van de gezondheidszorgvoorzieningen 4. Voor gemeenten is het van belang in het lokale gezondheidsbeleid aandacht aan de onderwerpen te besteden die aansluiten op problematiek binnen de eigen gemeente en dit integraal aan te pakken. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) heeft binnen de nieuwe landelijke volksgezondheid toekomstverkenning vier perspectieven geformuleerd: op en top gezond, iedereen doet mee, heft in eigen handen en gezonde welvaart 5. Deze spelen een belangrijke rol in maatschappelijke discussies over de volksgezondheid. De kunst is om alle perspectieven een plek te geven in het beleid om zo recht te doen aan de diversiteit. Afhankelijk van de problematiek en het beleidsterrein komt een perspectief in meerdere of mindere mate naar voren. 2 Definitie WHO (1948): Gezondheid is een toestand van volledig fysiek, geestelijk en sociaal welbevinden en niet van louter het ontbreken van ziekte. 3 Huber, M. e.a. (2013). Towards a conceptual framework relating to Health as the ability to adapt and to self manage, Operationalisering gezondheidsconcept. 4 Lalonde M. (1974). A new perspective on the health of Canadians. Ottawa: Government of Canada. 5 RIVM (2014). Volksgezondheid toekomstverkenning Een gezonder Nederland. gezondheidsmonitor en kernboodschappen

10 inleiding Leeswijzer Deze publicatie omvat twee delen. Deel 1 betreft de Kernboodschappen, deel 2 de Gezondheidsmonitor. Deel 1: Kernboodschappen Er zijn op basis van de Gezondheidsmonitor zes Kernboodschappen geformuleerd voor het lokaal gezondheidsbeleid van Midden-Delfland. De eerste drie Kernboodschappen hebben een sterke link met het sociaal domein en zijn vooral bedoeld om verder na te denken over de verbinding tussen de drie decentralisaties en het lokaal gezondheidsbeleid. De overige drie Kernboodschappen liggen meer op het terrein van de publieke gezondheid. De verschillende beleidsterreinen waaraan een kernboodschap raakt zijn telkens benoemd. Bij iedere boodschap zijn in een kader de belangrijkste cijfers uit de Gezondheidsmonitor weergegeven. Waar in de tekst cijfers genoemd zijn, is links van de tekst een verwijzing opgenomen naar het betreffende hoofdstuk van de Gezondheidsmonitor (deel 2). Hier zijn de cijfers terug te lezen waarop de boodschappen zijn gebaseerd. Deel 2: Gezondheidsmonitor De Gezondheidsmonitor geeft eerst een beschrijving van de regio Zuid-Holland West. Vervolgens wordt voor de gemeente Midden-Delfland ingegaan op specifieke thema s, zoals demografie, gezondheid, ziekte en sterfte, factoren die de gezondheid beïnvloeden, gezondheidszorg en een vooruitblik op de toekomst. Waar mogelijk zijn gegevens gepresenteerd op dorpniveau. In de hoofdtekst van de Gezondheidsmonitor worden belangrijke kerncijfers met betrekking tot de verschillende thema s besproken. In bijlage I zijn alle gebruikte cijfers gebundeld in een tabel met cijfers op gemeenteniveau (A) en een tabel met cijfers op dorpniveau (B). Per indicator is aangegeven uit welke gegevensbron deze afkomstig is. Voor de leesbaarheid van de rapportage is de uitleg van begrippen in de tekst beknopt; bijlage II geeft een uitgebreidere toelichting. De bronverwijzing van gegevens is summier in de tekst; bijlage III geeft een overzicht van de gegevensbronnen en bijlage IV de verantwoording. 10 kijk op gezondheid midden-delfland

11 deel 1 Kernboodschappen 1 Gezondheidswinst behalen door inzet van preventie en vroegsignalering 12 2 Bevorderen van gezondheid en participatie in Midden-Delfland 14 3 Kwetsbare Midden-Delflanders ondersteunen bij het gezond(er) worden, regie voeren en participeren 16 4 Midden-Delflanders stimuleren om hun leefstijl blijvend positief te beïnvloeden 18 5 Naar een gezonde leefomgeving die bijdraagt aan de gezondheid en het welbevinden van de bevolking van Midden-Delfland 20 6 Bijdragen aan de positieve ontwikkeling en vorming van de jeugd van Midden-Delfland 22 gezondheidsmonitor en kernboodschappen

12 deel 1 kernboodschappen 1 Gezondheidswinst behalen door inzet van preventie en vroegsignalering Midden-Delfland vindt het van belang te voorkomen dat haar inwoners tot een zorgvraag komen die ze niet zelfstandig kunnen oplossen. Stimuleren van gezond gedrag en het inzetten van preventieactiviteiten dragen hieraan bij. Hierdoor zullen aanspraken van inwoners op de Wmo, Participatiewet en Jeugdwet naar verwachting worden beperkt. Dit vraagt om een beweging van zorg en ziekte naar gezond gedrag. Preventie en vroegsignalering zijn belangrijke instrumenten om te voorkomen dat inwoners zorg nodig zullen hebben. Universele preventie bevordert en beschermt actief de gezondheid van de gezonde bevolking. Selectieve preventie probeert te voorkomen dat personen met één of meer risicofactoren (determinanten) voor een bepaalde aandoening daadwerkelijk ziek worden 6. Voor inwoners die (nog) geen problemen ervaren kan de gemeente universele preventie inzetten. Wanneer inwoners tot een risicogroep behoren of ondersteuning nodig hebben, kan selectieve preventie worden ingezet. De gemeente Midden-Delfland kan selectieve preventie met name inzetten binnen de drie transities. Introductie Zoals verwoord in het 3D Beleidsplan Sociaal Domein Midden-Delfland vormt de eigen kracht van de Midden-Delflanders de basis, evenals het beroep op het eigen netwerk. Dit betekent dat in Midden- Delfland inwoners ook een eigen verantwoordelijk heid hebben voor hun gezondheid en er wordt van hen verwacht dat zij regie nemen over hun gezondheid. Vroeg signaleren en kwetsbare situaties voorkomen, kan leiden tot eenvoudigere hulp. De gemeente Midden- Delfland is alléén aan zet waar de eigen kracht van inwoners ontoereikend is en faciliteert steeds meer bij het vinden en uitvoeren van oplossingen en vernieuwing door de belanghebbenden zelf. Publieke gezondheidszorg heeft tot doel de gezondheid van (nog) gezonde burgers te bevorderen en te beschermen. De gemeente Midden-Delfland is verantwoordelijk voor universele en selectieve preventie. Preventie in de praktijk In het onderstaande worden de doelen van de Wmo, Participatiewet en Jeugdwet kort toegelicht en volgt een illustratie van de rol die de gemeente hierin, door middel van preventie en vroegsignalering, kan spelen. Wet maatschappelijke ondersteuning Het doel van de Wmo is dat burgers optimaal participeren in de samenleving en zo lang mogelijk thuis kunnen blijven wonen. De verantwoordelijkheid die hiervoor door het Rijk bij gemeenten is belegd, betekent voor de gemeente Midden-Delfland dat van inwoners verwacht wordt dat zij verantwoordelijkheid nemen voor hun gezondheid en de regie ervan. Inzet van preventieactiviteiten in een zo vroeg mogelijk stadium vergroot de mogelijkheid dat mensen langer in goede gezondheid zelfstandig thuis wonen en zo nodig pas op een later moment aanspraak maken op de Wmo. Onder meer E-health-oplossingen kunnen hieraan ondersteunend zijn, zoals rondom valpreventie. 6 Bron: Nationaal Kompas Volksgezondheid 12 kijk op gezondheid midden-delfland

13 Wet maatschappelijke ondersteuning Optimaal participeren en zo lang mogelijk in goede gezondheid thuis kunnen blijven wonen Participatiewet Een goede gezondheid draagt bij aan het aan het werk houden en krijgen van burgers Jeugdwet Inzetten op eigen kracht van jeugdigen en hun ouders, integrale hulp op maat, vroegsignalering en preventie Participatiewet Het doel van de Participatiewet is om alle inwoners met of zonder arbeidsbeperking die kunnen werken maar daarbij ondersteuning nodig hebben, werk te laten vinden. Het is voor alle inwoners van Midden-Delfland wenselijk om naar vermogen te werken en bij te dragen aan de samenleving van Midden- Delfland. Participeren, actief zijn en blijven is daarom voor iedereen van belang. Gezondheid en participatie beïnvloeden elkaar over en weer. Een minder goede gezondheid vormt een belemmering voor arbeids participatie en een goede gezondheid helpt mensen juist om aan het werk te blijven. En door te participeren voel je je lekkerder in je vel. Inzetten op preventie activiteiten die de gezondheid van de in woners bevorderen, levert hieraan een bijdrage. gerelateerde beleidsterreinen Zorg en Welzijn Jeugd Werk en Inkomen Onderwijs en Studeren Wmo Vrijwilligers en mantelzorg Jeugdwet Het doel van de stelselwijziging jeugd is om in een vroeg stadium meer preventie en ondersteuning te organiseren waar dat nodig is. Uitgangspunt is eigen kracht van de jeugdigen en hun ouders, problemen minder snel medicaliseren en integrale hulp op maat organiseren rond gezinnen. Vroegsignalering en preventie vinden plaats op plekken waar jeugdigen komen zoals speelplaatsen, (voor)scholen, sportverenigingen en jeugdgezondheidszorg. gezondheidsmonitor en kernboodschappen

14 deel 1 kernboodschappen 2 Bevorderen van gezondheid en participatie in Midden-Delfland Om de bevolking van Midden-Delfland zo goed en zelfstandig mogelijk te laten participeren is het belangrijk dat inwoners zich gezond voelen. Daarbij zijn het hebben van een baan, onderwijs volgen, een gezonde leefstijl en sociale contacten van belang. Ruimte voor lokale en burgerinitiatieven zorgt voor aansluiting op de wensen van de bevolking. Introductie Participatie, het meedoen aan de samenleving, is voor iedereen belangrijk. Mensen willen (volwaardig) onderdeel zijn van de maatschappij. Het gaat om werken en onderwijsdeelname, maar ook om het hebben van sociale contacten en het opdoen van vaardigheden. Participatie zorgt voor persoonlijke ontwikkeling, geeft een gevoel van eigenwaarde en zelfvertrouwen en zorgt voor uitdaging, zingeving en structuur. Veel mensen kunnen dit op eigen kracht, anderen hebben daarbij ondersteuning nodig. 27% van de 19 t/m 64-jarigen en bijna de helft (46%) van de 65-plussers in Midden-Delfland is matig tot zeer ernstig eenzaam 7, van de 65-plussers in Midden- Delfland is 15% kwetsbaar op lichamelijk, psychisch of sociaal gebied 8. Naar schatting gaat het in Midden-Delfland om ongeveer 400 senioren. Gezonde mensen hebben vaker een betaalde baan en doen meer vrijwilligerswerk. Hierdoor kunnen zij meer deelnemen aan de maatschappij. Gezondheid bepaalt mede de mate waarin mensen participeren in de samenleving. Andersom draagt meedoen ook bij aan een goede gezondheid en welbevinden. Dit vraagt om een balans tussen het stimuleren van eigen mogelijkheden enerzijds en ondersteunende voorzieningen anderzijds. zie 2.3 zie 2.3 Een uitzondering op de gezonde effecten van participatie vormt mantelzorg. Mantelzorg geeft de volwassen mantelzorger weliswaar vaak voldoening, maar kan ook leiden tot negatieve gezondheidseffecten bij de mantelzorger zelf, zoals overbelasting, zeker als de mantelzorg langdurig en intensief is. Dan verminderen ook welbevinden en autonomie. Het geven van mantelzorg door jongeren kan een risico vormen voor hun deelname aan onderwijs en in het sociale leven. Aandachtspunten Voor Midden-Delfland is het van belang samen met andere betrokkenen specifiek aandacht te blijven besteden aan de volgende doelen en doelgroepen: Activering van vrijwilligers Vrijwilligers zijn onmisbaar in Midden-Delfland. Actief zijn als vrijwilliger is een vorm van participatie en kan bijdragen aan participatie van andere inwoners doordat de vrijwilliger hen betrekt bij het maatschappelijke leven. Actief zijn draagt bij aan de gezondheid van de vrijwilligers. Uit de Gezondheidsmonitor blijkt dat in Midden-Delfland ongeveer vrijwilligers van 19 jaar en ouder actief zijn. Daarnaast heeft Midden-Delfland nog een potentieel van geïnteresseerde inwoners die belangstelling hebben voor vrijwilligerswerk maar (nog) niet tot actie komen. Een onderzoek naar de drempels die deze mensen ervaren om daad werkelijk ook als vrijwilliger aan de slag te gaan is nuttig om ze over deze drempels te helpen. Aandacht voor overbelaste mantelzorgers In Midden-Delfland is 2% van de 12 t/m 18-jarigen mantelzorger. Op plekken waar jeugdige mantelzorgers veel komen (zoals school en (sport)clubs) is vaak niet bekend dat zij mantelzorger zijn. Inzicht hebben in wie mantelzorger is, het uitvoeren van acties die leiden tot het verkleinen van de fysieke- en sociale belasting die jonge mantelzorgers ervaren, 7 Zie bijlage II: eenzaamheid 8 Zie bijlage II: kwetsbaarheid 14 kijk op gezondheid midden-delfland

15 Activering vrijwilligers Voortijdig schoolverlaten voorkomen 43% (5.800) is vrijwilliger (19+) 1% (26) voortijdig schoolverlaters (leerlingen jr) 18% (2.400) heeft belangstelling voor vrijwilligerswerk (19+) 4% (100) geen school en werk (15-26 jr) Bron voor deze cijfers zijn de volgende onderzoeken: GGD Haaglanden. Gezondheidsonderzoek 2012 Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. VSV verkenner GGD Haaglanden. Jongerenonderzoek 2010 CBS. Jeugdmonitor Voor méér informatie, zie deel 2 Gezondheidsmonitor Aandacht voor overbelaste mantelzorgers 13% 5% (1.700) is mantelzorger (19+) is zwaar belast (mantelzorgers 19+) Aandacht voor eenzame inwoners 27% 46% is matig tot ernstig eenzaam (volwassenen) is matig tot ernstig eenzaam (65+) juist op plekken waar jeugdige mantelzorgers komen, vergroot hun kansen en gevoel van welbevinden en het verkleint het risico op vroegtijdig schoolverlaten en op sociaal isolement. In Midden-Delfland verrichten ongeveer inwoners van 19 jaar en ouder mantelzorg. Veel van hen zetten zich in als mantelzorger naast werk en gezin. Een op de twintig mantelzorgers is tamelijk zwaar belast tot overbelast. Zij lopen hierdoor een groter risico op (verergering van hun) gezondheidsklachten en sociaal isolement. 7% van de mantelzorgers van 19 t/m 64 jaar en 20% van de mantelzorgers van 65 jaar en ouder heeft behoefte aan (extra) hulp. Mantelzorg Midden-Delfland coördineert de mantelzorg in deze gemeente en voert trajecten uit die gericht zijn op de bewustwording en competenties van mantelzorgers. Het is belangrijk dat mantelzorgers deze ondersteuning weten te vinden. zie 3.4 zonder startkwalificatie. 4% van de 15 t/m 26 jarigen heeft geen school en werk. Om betere kansen op de arbeidsmarkt te hebben is het voor jongeren van belang een startkwalificatie wel te hebben. Het is dus van belang om in te blijven zetten op het voorkomen van schooluitval. Aandacht voor inwoners die eenzaam zijn In Midden-Delfland is 27% van de volwassenen en 46% van de senioren matig tot zeer ernstig eenzaam. Het percentage eenzame senioren is de laatste jaren sterk toegenomen (2004: 33%, 2008: 36% en in 2012: 46%). In absolute aantallen zijn er in volwassenen in de leeftijd van jaar eenzaam. In totaal telt Midden-Delfland naar schatting eenzame inwoners van 19 jaar en ouder. gerelateerde beleidsterreinen zie 2.3 zie 3.4 Voortijdig schoolverlaten voorkomen Op jonge leeftijd maatschappelijk betrokken zijn en blijven, is van invloed op het verdere leven. Werk is een belangrijke factor voor maatschappelijke betrokkenheid. Voortijdig schoolverlaten verkleint de kansen op de arbeidsmarkt. Jaarlijks verlaat 1% van de 12 t/m 22-jarige leerlingen in Midden-Delfland het onderwijs Cultuur, Sport en Vrije Tijd Zorg en Welzijn Jeugd Wonen en Leven Onderwijs en Studeren Werk en Inkomen gezondheidsmonitor en kernboodschappen

16 deel 1 kernboodschappen 3 Kwetsbare Midden-Delflanders ondersteunen bij het gezond(er) worden, regie voeren en participeren De overheid verwacht meer autonomie van inwoners. De vorige kernboodschap gaf aanknopingspunten voor het bevorderen van participatie bij inwoners die de regie zelf in handen hebben. Maar niet iedere inwoner is zelf in staat om voldoende regie te voeren om gezond te leven en te participeren in de samenleving. Het is van belang dat Midden-Delfland voor inwoners die onvoldoende zelfredzaam zijn extra aandacht besteedt aan preventie, aan ondersteuning om de zelfregie te vergroten en om binnen de eigen mogelijkheden te kunnen participeren. Introductie Er zijn vele vormen van kwetsbaarheid en verschillende redenen waardoor iemand kwetsbaar is. Wanneer we spreken over kwetsbare Midden- Delflanders dan gaat het dus om een heel diverse groep van mensen die zelf onvoldoende regie hebben over hun leven, zoals kwetsbare ouderen, inwoners die gebruik maken van diverse sociale regelingen of volwassenen die eenzaam zijn of te maken hebben met een verhoogd risico op psychosociale problematiek. In veel van deze gevallen gaat het om mensen met een lage sociaaleconomische status. De gezondheid en gezondheidsvaardigheden van deze kwetsbare groepen zijn vaak slechter dan van mensen die wel zelf de regie over hun leven weten te voeren. Zij hebben vaak minder kennis over het zorgsysteem, leven ongezonder, participeren minder en hebben minder gunstige werk- en woonomstandigheden. Het is van belang om van persoon tot persoon te kijken welke mogelijkheden iemand heeft tot zelfregie en participatie. Door hierop aan te sluiten met interventies kan individueel de zelfredzaamheid worden vergroot of gestabiliseerd. Daarnaast kan ook een collectieve aanpak hieraan bijdragen. zie 3.4 Voor vragen om hulp en ondersteuning kunnen Midden-Delflanders bij professionals terecht zoals het maatschappelijk werk, Stichting Welzijn en het Wmo loket van de gemeente. Als er op meerdere leefgebieden vragen zijn of er (ingewikkelde) problemen lijken te spelen, neemt de professional in overleg met de vraagsteller contact op met het Maatschappelijk Team. Hierin zitten vertegenwoordigers vanuit verschillende organisaties die domein overstijgend samenwerken. Het is belangrijk om ook preventie te borgen binnen het Maatschappelijk Team. Door de inzet van preventie is de gezondheid van mensen met een lage sociaaleconomische status te verbeteren met als gevolg dat de gezondheidsverschillen tussen sociaal economische groepen kleiner worden. Belangrijke preventietaken zijn (vroeg)signalering, educatie en (terugval)preventie. Deze kunnen helpen om toename van zorgbehoefte te voorkomen en de zelfredzaamheid te vergroten. Aandachtspunten Op basis van de Gezondheidsmonitor 2015 is specifiek aandacht gewenst voor de volgende thema s en/of groepen: Kwetsbare senioren faciliteren Van de 65-plussers in Midden-Delfland is 15% kwetsbaar op lichamelijk, psychisch of sociaal gebied. Naar schatting gaat het in Midden-Delfland om ongeveer 400 senioren. Een op de vier senioren (23%, ongeveer 610 senioren) heeft een verhoogd valrisico. Oudere inwoners voelen zich relatief minder gezond, hebben meer beperkingen en voelen zich vaker eenzaam. De beperkingen vormen een belemmering voor hun participatie in het maatschappelijke leven, waardoor de eenzaamheid toeneemt. Door senioren meer te faciliteren in het kunnen meedoen aan 16 kijk op gezondheid midden-delfland

17 Kwetsbare senioren faciliteren 15% 23% (400) is kwetsbaar (65+) (610) heeft een verhoogd valrisico (65+) Aandacht voor burgers met gestapelde regelingen 17% (1.255) heeft een stapeling van sociale regelingen (huishoudens) Bron voor deze cijfers zijn de volgende onderzoeken: GGD Haaglanden. Gezondheidsonderzoek 2012 CBS. Stapelingsmonitor 2012 Stichting Lezen & Schrijven 2014 Voor méér informatie, zie deel 2 Gezondheidsmonitor Laaggeletterden 12% is laaggeletterd in Nederland zie 3.4 de maatschappij, kan hun eenzaamheid afnemen en stijgt de kwaliteit van leven. Het is van belang dat het Maatschappelijk Team zich blijvend inspant om kwetsbare senioren te ontdekken en vroegtijdig problematiek bij hen te signaleren. Aandacht voor inwoners met gestapelde regelingen Een op de zes huishoudens in Midden-Delfland maakt gebruik van regelingen op méér dan een gebied. De combinatie van regelingen op het gebied van inkomensondersteuning en arbeidsparticipatie en op het gebied van inkomensondersteuning en welzijn en zorg komt relatief veel voor. In 2012 heeft Midden- Delfland haar armoedebeleid herzien. Uitgangspunt is dat iedereen in de samenleving mee kan doen, ook wanneer de financiële middelen beperkt zijn. Alhoewel er ook veel bezuinigd wordt, stelt het Rijk de komende jaren extra middelen beschikbaar voor armoedebestrijding. In de tweede helft van 2015 besluit Midden-Delfland nader wat te doen met deze extra middelen. Aanbevolen wordt om bij de verdeling van deze extra middelen ook te denken aan inwoners met gestapelde regelingen. Bezuinigingsmaatregelen hebben veel impact op huishoudens met een stapeling van regelingen: zij worden immers ook geconfronteerd met een stapeling van bezuinigingen waardoor hun positie verder verzwakt. De gemeente heeft een aantal regelingen om inwoners met een laag inkomen te ondersteunen. zie 2.2 Laaggeletterdheid Taal vormt de basis voor mensen om mee te doen in de samenleving. Nederland kent ongeveer 1,3 miljoen laaggeletterden tussen de 16 en 65 jaar, dit komt neer op 12% van de Nederlandse beroepsbevolking. Dit percentage is in de afgelopen jaren gestegen. In de regio Haaglanden is dit percentage hoger dan gemiddeld in Nederland, namelijk 16,5% (met name in Den Haag). In Midden-Delfland ligt het percentage laaggeletterden waarschijnlijk lager. In de samenwerkingsovereenkomst De gemeente dichtbij van de gemeente Midden-Delfland wordt laaggeletterdheid benoemd als één van de grootste verborgen problemen en de oorzaak van veel vervolgschade. Midden-Delfland werkt met de aanpak van laaggeletterdheid aan de basiscondities om mee te kunnen doen in de samenleving. Zo wordt bij alle mensen die een (bijstands)uitkering aanvragen of zich melden in verband met schuldhulpverlening de taalmeter afgenomen. Waar nodig wordt geholpen met taalscholing, bijvoorbeeld via re-integratietrajecten. gerelateerde beleidsterreinen Cultuur, Sport en Vrije Tijd Zorg en Welzijn Wonen en Leven Werk en Inkomen gezondheidsmonitor en kernboodschappen

18 deel 1 kernboodschappen 4 Midden-Delflanders stimuleren om hun leefstijl blijvend positief te beïnvloeden Om de leefstijl van jeugdigen en volwassenen blijvend positief te beïnvloeden is een lange adem nodig. Snel resultaat boeken is lastig omdat gedrag moeilijk te veranderen is en daarnaast de effecten van beleid pas op langere termijn te meten zijn. Om de zorg- en maatschappelijke kosten nu en in de toekomst beheersbaar te houden, is het van belang aandacht te hebben en te houden voor het verbeteren van de leefstijl van de inwoners van Midden-Delfland. Dit vraagt om beleid dat zorgt dat voor de inwoners van Midden-Delfland de gezonde keuze het meest voor de hand ligt. Verbetering is te realiseren door de uitvoering van integrale preventieve programma s gericht op specifieke doelgroepen en door het effectief inrichten van de buitenruimtes. In Gezondheid op peil, de regionale Volksgezondheid Toekomstverkenning voor Midden-Delfland uit 2011, waren drie Kernboodschappen specifiek gericht op de leefstijlthema s alcoholgebruik, overgewicht en roken. Uit de Gezondheidsmonitor 2015 blijkt dat ze nog altijd actueel zijn. Een ongezonde leefstijl brengt gezondheidsrisico s met zich mee. Hierdoor verslechtert de gezondheid, participeren inwoners minder en doen ze een groter beroep op zorg- en maatschappelijke voorzieningen. Zowel voor jeugd als volwassenen is een gezonde leefstijl belangrijk. De hier genoemde adviezen gelden voor beide, maar zijn gebaseerd op de cijfers over volwassenen (19 jaar en ouder). In kernboodschap 6 komt leefstijl van de jeugd specifiek aan bod. Het streven is om individuen te stimuleren zelf hun leefstijl ten goede te verbeteren. Midden-Delfland kan bijdragen aan het positief veranderen van de leefstijl van haar inwoners door: Te faciliteren dat inwoners kennis kunnen opdoen over gezond gedrag, gezond bewegen en gezond gewicht. Te denken valt aan Gezonde (Voor)School. Gerichte integrale preventieprogramma s op wijk- en schoolniveau in te zetten (zoals JOGG, Gezonde School, Welzijn op Recept en het programma Valpreventie) en aan te sluiten op landelijke campagnes. Van belang is de verbinding te maken met de belevingswereld van de specifieke doelgroep waarop het programma zich richt: dicht bij de burger, toegankelijk en op maat. Daarbij verdient het aanbeveling mensen uit de doelgroep waarvoor het programma bedoeld is te betrekken bij de opzet en uitvoering. Door de grote buitenruimte die Midden-Delfland kent zo in te richten dat deze verleidt tot gezond gedrag, beweging en sporten kunnen inwoners van Midden-Delfland hun leefstijl verbeteren. Oog te hebben voor levensfases waarin mensen meer open staan voor gezondheidsboodschappen en meer geneigd zijn om hun gedrag te veranderen. Het is goed om interventies hierbij te laten aansluiten. Te denken valt aan aanstaande of jonge ouders, mensen bij wie een ziekte is vastgesteld en mensen die mogelijk met pensioen gaan. 18 kijk op gezondheid midden-delfland

19 Stimuleren van voldoende beweging 33% (4.500) beweegt onvoldoende (19+) Voorkomen van zwaar alcoholgebruik 13% 3% gebruikt zwaar alcohol (19-64 jr) gebruikt zwaar alcohol (65+) Bron voor deze cijfers is het volgende onderzoek: GGD Haaglanden. Gezondheids onderzoek 2012 Voor méér informatie, zie deel 2 Gezondheidsmonitor Streven naar een gezond gewicht 37% 54% heeft overgewicht (19-64 jr) heeft overgewicht (65+) Stoppen met roken 20% 8% rookt (19-64 jr) rookt (65+) zie 4.1 zie 4.1 Aandachtspunten In Midden-Delfland spelen de volgende leefstijlthema s een rol: Stimuleren van voldoende beweging Bewegen gaat niet alleen om het beoefenen van sport, maar bijvoorbeeld ook om een wandeling naar de supermarkt of een eindje fietsen. Een op de drie Midden-Delflanders van 19 jaar en ouder krijgt onvoldoende beweging. Midden-Delfand organiseert buurtactiviteiten in de dorpen. Dit stimuleert volwassenen maar ook senioren om in beweging te komen, ook al betreft het geen specifieke beweegactiviteit. Aanbevolen wordt deze activiteiten voort te zetten en waar nodig in het kader van het thema ouderen sociaal vitaal de activiteiten uit te breiden. Streven naar een gezond gewicht Het hebben van overgewicht brengt gezondheidsrisico s met zich mee, zoals een verhoogd risico op diabetes type 2, hart-en vaatziekten en verschillende soorten kanker. Twee op de vijf volwassenen en ruim de helft van de senioren in Midden-Delfland heeft overgewicht. Ernstig overgewicht beperkt lichamelijke activiteiten zoals (trap)lopen. Daarnaast krijgen mensen met ernstig overgewicht vaak te maken met stigmatisering en discriminatie en dit kan hen belemmeren in hun functioneren. zie 4.1 zie 4.1 Voorkomen van zwaar alcoholgebruik Alcoholgebruik leidt vrij snel tot gewenning en lichamelijke en geestelijke afhankelijkheid en geeft risico s op de korte en lange termijn. 13% van de volwassenen en 3% van de 65-plussers in Midden-Delfland geeft aan zwaar alcohol te drinken 9. Bij volwassenen is dit percentage relatief hoog in vergelijking met de andere gemeenten in de regio. Stoppen met roken Roken verhoogt de kans op verschillende soorten kanker en COPD. In vergelijking met andere leefstijlfactoren is de bijdrage van roken aan de totale ziektelast hoog. 13% van de ziektelast is toe te schrijven aan roken 10. Het aantal volwassen rokers in Midden-Delfland is een op de vijf. Van de 65-plussers rookt circa een op de dertien. gerelateerde beleidsterreinen Cultuur, Sport en Vrije Tijd Zorg en Welzijn Wonen en Leven Onderwijs en Studeren Werk en Inkomen Natuur en Milieu 9 Iemand drinkt zwaar alcohol als hij of zij minimaal één dag in de week 6 of meer (mannen) of 4 of meer (vrouwen) glazen per dag drinkt. 10 Bron: Nationaal Kompas. Ziektelast in DALY s. gezondheidsmonitor en kernboodschappen

20 deel 1 kernboodschappen 5 Naar een gezonde leefomgeving die bijdraagt aan de gezondheid en het welbevinden van de bevolking van Midden-Delfland De kwaliteit van de leefomgeving, zowel buitens- als binnenshuis, beïnvloedt de lichamelijke en mentale gezondheid en het welbevinden van Midden-Delflanders. Het beperken van milieubelastende factoren zoals luchtverontreiniging, omgevingslawaai en vocht en schimmel in huis, vermindert de negatieve invloed hiervan op de gezondheid. Door als gemeente gezonde keuzes te maken bij de inrichting van de buitenruimte, wordt het aantrekkelijker voor de bevolking om buiten actief te zijn. Hierdoor verbetert de gezondheid en het welbevinden. De kwaliteit van het binnenmilieu wordt vooral bepaald door een combinatie van de kwaliteit van de woning en het ventilatiegedrag van de bewoner. In 2005 hebben in totaal 63 partijen dan ook gezamenlijk het toekomstbeeld van Midden-Delfland neergelegd in de gebiedsvisie Midden-Delfland Ondernemers, gebiedsorganisaties, provincie, het Rijk en omliggende gemeenten zijn toen met elkaar overeengekomen dat in 2025 het Midden- Delflandgebied nog sterker dan nu een waardevol open groengebied moet zijn in dit deel van de Randstad. Sinds 2005 werkt Midden-Delfland nauw samen met de omliggende gemeenten, de provincie Zuid-Holland en het Rijk om het streefbeeld van de gebiedsvisie te realiseren. GGD Haaglanden onderschrijft de ambities zoals deze zijn neergelegd in de gebiedsvisie Midden-Delfland Introductie Midden-Delfland is het laatste nog open veenweidegebied in het zuidwestelijk deel van de Randstad. Het is een waardevol agrarische cultuurlandschap tussen Rotterdam en Den Haag. Dit landschap biedt de inwoners van Midden-Delfland en de overige inwoners van deze regio mogelijkheden voor fietsen, wandelen en andere vormen van recreatie en ontspanning. Het Cittaslow keurmerk dat Midden-Delfland kent, draagt dit ook uit. Daarnaast heeft een groen gebied als Midden-Delfland een gunstig effect op het vestigings klimaat van (internationale) bedrijven. Voor de kwaliteit van de leefomgeving is het erg belangrijk dat deze kwaliteiten van Midden-Delfland worden behouden en waar mogelijk worden versterkt. Midden-Delfland heeft als één van haar kernopgaven bovengenoemde ambitie te verwezen lijken. Kenmerkend voor de rol van de gemeente hierin is dat ze dit niet alleén kan en wil realiseren. Ook worden boeren en andere ondernemers gestimuleerd te investeren in de kwaliteit van het gebied. Als vervolg op de gebiedsvisie is het Landschaps ontwik kelings perspectief (LOP) Midden-Delfland 2009 opgesteld. Het LOP brengt de huidige kwaliteiten in beeld en geeft de gewenste economische, ruimtelijke en recreatieve ontwikkelingen voor Midden-Delfland aan. Aandachtspunten Midden-Delfland kan ten behoeve van een gezonde leefomgeving van haar inwoners in het ruimtelijk beleid rekening houden met de gezondheidseffecten van luchtkwaliteit en geluidshinder. Midden-Delfland kan nog meer gezondheidswinst behalen door haar inwoners te informeren over een gezond binnenmilieu. 20 kijk op gezondheid midden-delfland

21 Rekening houden met luchtkwaliteit 3-5% van de ziektelast in Nederland wordt veroorzaakt door fijnstof Geluidshinder verminderen 8% ervaart ernstige geluidshinder in/om het huis (19-64 jr) Bron voor deze cijfers zijn de volgende onderzoeken: RIVM 2015 GGD Haaglanden. Gezondheids onderzoek 2012 Voor méér informatie, zie deel 2 Gezondheidsmonitor Informeren over een gezond binnenmilieu 6% 9% heeft vocht/schimmel in woonkamer en/of slaapkamer (19-64 jr) woont in een huis waarin dagelijks wordt gerookt (19-64 jr) zie 4.2 Rekening houden met luchtkwaliteit en geluidshinder De europese normen voor fijnstof in Midden-Delfland worden niet overschreden, maar ook onder deze normen zijn er nog aanzienlijke gezondheidseffecten. Blootstelling aan fijnstof veroorzaakt in Nederland 3 tot 5% van de totale ziektelast. Vooral roetdeeltjes in fijnstof, die grotendeels door verkeer worden uitgestoten, kunnen gezondheidsschade veroorzaken zoals ziekten van de ademhalingswegen en hart- en vaatziekten. Vooral gevoelige groepen zoals kinderen, ouderen en chronisch zieken, hebben hier last van. Een op de dertien Midden-Delflanders ervaart ernstige geluidshinder in of om het huis. De belangrijkste bronnen van geluidshinder zijn buren en wegverkeer, in het bijzonder het geluid van brommers en scooters. De gevolgen van geluidbelasting kunnen variëren van hinder en slaapverstoring tot klinische gezondheidseffecten zoals hart- en vaatziekten. zie 4.2 Informeren over een gezond binnenmilieu 6% van de 19 t/m 64-jarigen in Midden-Delfland heeft last van vocht of schimmelplekken in woon- of slaapkamer. Soms zijn hiervoor bouwkundige oor zaken aan te wijzen, in andere gevallen is onvoldoende ventileren de oorzaak. Bij 9% van de inwoners wordt dagelijks binnenshuis gerookt. Over de kwaliteit van de woning kan de gemeente afspraken maken met eigenaren en verhuurders; daarnaast loont het om de burgers te stimuleren tot gezond gedrag in huis. Het vergroten van kennis bij bewoners kan gezond gedrag stimuleren. Hierbij hoort ook voorlichting over hoe bewoners zelf kunnen bijdragen aan het zo gezond mogelijk houden van het binnenklimaat van hun woning. Een voorbeeld is voldoende ventileren om schadelijke stoffen uit het binnenmilieu goed af te kunnen voeren, maar hierbij hoort ook het regelmatig onderhouden van verbrandingstoestellen. Luchtkwaliteit en omgevingslawaai zijn sterk gerelateerd aan verkeersdrukte. Het verdient dan ook aan beveling om in het ruimtelijk beleid (bijvoorbeeld bij nieuwbouwplannen) rekening te houden met de situering van woningen en gevoelige bestemmingen als scholen en kinderdagverblijven ten opzichte van drukke wegen. gerelateerde beleidsterreinen Cultuur, Sport en Vrije Tijd Zorg en Welzijn Wonen en Leven Natuur en Milieu gezondheidsmonitor en kernboodschappen

22 deel 1 kernboodschappen 6 Bijdragen aan de positieve ontwikkeling en vorming van de jeugd van Midden-Delfland Alle kinderen moeten gezond en veilig kunnen opgroeien, hun talenten kunnen ontwikkelen en binnen hun mogelijkheden kunnen participeren in de samenleving. Ouders zijn hiervoor primair verantwoordelijk. De overheid draagt bij aan het creëren van de juiste randvoorwaarden in de omgeving van het kind. Er zijn vele factoren die invloed hebben op hoe de jeugd zich ontwikkelt: gezinssituatie, opvoeding, school, leefomgeving, leefstijl en dergelijke. Preventie en zorg voor de jeugd vragen dan ook een integrale aanpak. Met name in Den Hoorn wonen relatief veel kinderen in de leeftijd van 0 t/m 14 jaar. Leefstijl en gedrag van jeugdigen zijn ook in Midden-Delfland blijvende aandachtspunten. De leefstijl op jonge leeftijd geeft een indicatie voor leefstijl op latere leeftijd. Aandacht voor preventie van jongs af aan is van belang om gezondheidsproblemen op latere leeftijd te voorkomen. Naast de gezinssituatie (opvoeding) zijn de school- en leefomgeving de belangrijkste aanknopings punten voor preventie. Introductie Vanaf 2015 is de zorg voor de jeugd ondergebracht bij de gemeente. De verantwoordelijkheden van de gemeente zijn vastgelegd in de nieuwe Jeugdwet, naast de al bestaande verantwoordelijkheid van de gemeente voor de Jeugdgezondheidszorg uit de Wet publieke gezondheid. De wet zet meer in op preventie, vroegsignalering en eigen kracht van inwoners. Het streven is dat ieder kind gezond en veilig opgroeit en zo zelfstandig mogelijk kan deelnemen aan het maatschappelijk leven, rekening houdend met zijn of haar ontwikkelingsniveau. Midden-Delfland heeft de toegang tot de jeugdhulp georganiseerd vanuit het Centrum voor Jeugd en Gezin. Stichting Jeugdgezondheidszorg Zuid-Holland West adviseert en begeleidt bij vragen of problemen bij het opgroeien en opvoeden van kinderen en jongeren in Midden- Delfland en verleent preventieve medische zorg. In Midden-Delfland is het aandeel 10 t/m 19 jarigen gemiddeld groter en het aandeel 20 t/m 39 jarigen gemiddeld kleiner dan in Nederland. Dit komt ook tot uiting in de groene druk 11, deze is in Midden-Delfland hoger dan gemiddeld in Nederland en Zuid-Holland West (44% vs 38%). 11 Groene druk: het aantal 0 t/m 19-jarigen gedeeld door het aantal 20 t/m 64-jarigen. zie 5.3 Aandachtspunten Door gezonde keuzes zo makkelijk mogelijk te maken en door het sociale systeem te ondersteunen onder meer het gezin en de school kan de jeugd zich positief ontwikkelen. De Stichting Jeugdgezondheidszorg Zuid-Holland West kan bij de uitwerking een rol ver vullen. Gezondheidsthema s die hieraan bijdragen zijn: Faciliteren prenatale- en perinatale zorg De zorg voor de gezondheid van kinderen begint al voor de conceptie. Gebruik van foliumzuur, aanpassen van de leefstijl voordat een vrouwer zwanger wordt (bijvoorbeeld stoppen met alcohol en roken of waar nodig intensiveren van bewegen en sporten) en het in een vroeg stadium van de zwangerschap bezoeken van een verloskundige of gynaecoloog zijn van invloed op de gezondheid van het ongeboren kind. In de regio Midden-Delfland/-Westland komt een op de vijfen twintig zwangere vrouwen pas laat in beeld bij de verloskundige of gynaecoloog. Vóór en tijdens hun zwangerschap zijn vrouwen extra ontvankelijk voor adviezen en informatie over hun eigen gezondheid en van hun kind. Het is daarom van belang dat zorgverleners deze vrouwen tijdig in beeld krijgen en tijdens consulten aandacht besteden aan preconceptiezorg en preventie. 22 kijk op gezondheid midden-delfland

23 Faciliteren vroegtijdige perinatale gezondheid Aandacht voor de sociaalemotionele ontwikkeling 4% heeft laat contact met verloskundige/gynaecoloog (zwangere vrouwen) 16-31% is recent gepest (5-18 jr) Signaleren kwets bare gezinnen Aandacht voor relationele en seksuele vorming 5% (200) leeft in een gezin met inkomen onder 110% van sociaal minimum 56% gebruikt niet altijd een condoom (12-18 jr) 9% (511) groeit op in eenoudergezin (0-24 jr) Vergroten bewustzijn van risico s harde geluiden Bron voor deze cijfers zijn de volgende onderzoeken: Stichting Perinatale Registratie Nederland CBS 2014 CBS Statline 2012 GGD Haaglanden. Kinderen- en jongerenonderzoek 2010 Stichting Jeugdgezondheidszorg Zuid-Holland West Voor méér informatie, zie deel 2 Gezondheidsmonitor Inzetten op voeding, sport en bewegen 49-73% 5-13% beweegt onvoldoende (4-18 jr) heeft overgewicht (2 jr t/m klas 2 VO) Preventie van alcohol 31% deed recent aan binge drinken (12-18 jr) 32% heeft weleens last van het gehoor (12-18 jr) Veilig inrichten van de fysieke omgeving Een stimulerende en veilige omgeving is van belang Leren omgaan met sociale media en internet Aandacht voor pestgedrag en mediawijsheid zie 3.4 Signaleren van kwetsbare gezinnen De sociaaleconomische status van een gezin, erfelijke aanleg en de opvoeding (waarden en normen) bepalen in belangrijke mate de kansen die kinderen hebben als volwassene 12. Van de minderjarige kinde ren in Midden-Delfland leeft 5% in een huishouden met een inkomen lager dan 110% van het sociaal minimum. Circa 9% van de jong volwassenen (0-24 jaar) in Midden-Delfland leeft in een éénoudergezin. Daarnaast zijn er gezinnen waar huiselijk geweld voorkomt; ook deze gezinnen zijn als kwetsbaar aan te merken. Organisaties werkzaam in de toegang en met name het Maatschappelijk Team vervullen een belangrijke signaleringsfunctie om kwetsbare gezinnen in beeld te krijgen. zie 4.1 Inzetten op voeding, sport en bewegen De meerderheid (49 tot 73%) van de jeugd in Midden-Delfland voldoet niet aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen. 5 tot 13% van de kinderen in Midden-Delfland heeft overgewicht. Om overgewicht te voorkomen is behalve beweging kennis van gezonde voeding van essentieel belang, zowel bij de jeugd zelf als bij hun ouders maar bijvoorbeeld ook bij het schoolpersoneel en sportcoaches. Daarnaast dienen gezonde keuzes makkelijk te zijn, bijvoorbeeld door een uitsluitend gezond aanbod in schoolkantines, zodat de verleiding tot ongezond gedrag minder groot is. 12 CBS (2015). gezondheidsmonitor en kernboodschappen

24 deel 1 kernboodschappen zie 4.1 zie 3.3 Preventie van alcohol drinken Op middelbare schoolleeftijd komen veel jongeren in aanraking met genotmiddelen. Bingedrinken 13 is op deze leeftijd geen uitzondering. Van de 12 t/m 18-jarigen deed 31% recent 14 aan binge drinken (12-14 jaar: 2%, jaar: 48% en jaar: 59%). In Midden- Delfland wordt er vaker alcohol gedronken in een keet of hok (31%) en in een sportkantine (16%) in vergelijking met de regio Zuid-Holland West (respectievelijk 12 en 9%). De meeste jongeren in Midden-Delfland nuttigen echter alcohol in de discotheek (51%) of bij anderen thuis (49%). Van de jongeren die weleens alcohol hebben gedronken geeft 66% aan dat zijn of haar ouders dit goed vinden of er niets van zeggen. Volgens 28% van de jongeren raden de ouders het af, vinden ze dat de jongere minder moet drinken of verbieden ze het. Om het alcoholgebruik te verminderen is het dus van belang dat de gemeente Midden-Delfland zich richt op zowel de jongere zelf als op de attitude van de ouders. Aandacht voor de sociaal-emotionele ontwikkeling Het is belangrijk dat kinderen veilig opgroeien en lekker in hun vel zitten. Dit draagt bij aan een gelukkig bestaan en betere (leer)prestaties. Sociale omgangsvormen tussen kinderen zijn van invloed op hun gezondheid en hun deelname aan de samenleving, zowel op jonge leeftijd als in hun latere leven. Specifieke aandacht vraagt pesten. Bijna een derde van de kinderen van 5 t/m 11 jaar is in de afgelopen drie maanden volgens de ouders weleens gepest (31%). Van de 12 t/m 18-jarigen geeft 16% aan gepest te zijn. Pesten heeft impact op het welbevinden en de gezondheid van het gepeste kind, maar ook op de pester zelf. Op de lange termijn kunnen ook pesters sociale problemen krijgen. Ze komen vaker met justitie in aanraking en drinken meer alcohol. Aandacht voor sociale omgangsvormen in gezinnen en op scholen blijft dan ook belangrijk. zie 4.1 zie 4.2 omgewenste zwangerschap en seksueel overdraagbare aandoeningen te voorkomen verdient aandacht. Vergroten van bewustzijn van risico s harde geluiden Door langdurig en regelmatig blootstaan aan (te) harde muziek neemt de kans op gehoorschade toe. Een op de drie jongeren in Midden-Delfland van 12 tot en met 18 jaar heeft wel eens last van het gehoor. Naast het gezin is de school een goede plek om het bewustzijn van de risico s en preventie van gehoorschade bij jongeren onder de aandacht te brengen. Veilig inrichten van de fysieke omgeving De omgeving waar kinderen wonen, spelen, bewegen en onderwijs krijgen dient stimulerend te werken en veiligheid te bieden. Het is van belang om bij de (her) inrichting van wijken aandacht te hebben voor veilige speelplekken, oversteekplaatsen, fietspaden, en dergelijke (zie ook Kernboodschap 5). Leren omgaan met sociale media en internet Kinderen groeien op met internet en sociale media. Naast de voordelen die dit biedt, zijn er ook negatieve gevolgen. Pestgedrag via sociale media speelt zich ook buiten schooltijd en in de veilige omgeving van het eigen huis af. Daarnaast is het van belang kinderen al jong mediawijsheid bij te brengen, zoals het leren herkennen van betrouwbare bronnen van informatie op internet, te leren hoe zij hun eigen identiteit kunnen beschermen op sociale media en alert te zijn op volwassenen die zich voordoen als minderjarige. Daarnaast is het belangrijk dat kinderen en jongeren leren dat de normale sociale omgangsvormen ook online gelden. Verstandig leren omgaan met sociale media en internet vraagt aandacht van school en opvoeders. Sociale media en internet zijn in te zetten als methodiek voor preventie om een gezonde leefstijl te stimuleren. zie 4.1 Aandacht voor relationele en seksuele vorming Ruim de helft van de jongeren in Midden-Delfland (12 t/m 18 jaar) met seksuele ervaring gebruikte niet altijd een condoom. Gezond seksueel gedrag waaronder het gebruik van voorbehoedsmiddelen om 13 Voor jongeren wordt binge drinken gebruikt als een maat voor overmatig alcoholgebruik. Binge drinken: het drinken van vijf of meer glazen alcohol bij één gelegenheid. 14 Recent: ten tijde van het onderzoek. gerelateerde beleidsterreinen Cultuur, Sport en Vrije Tijd Zorg en Welzijn Jeugd Onderwijs en Studeren Natuur en Milieu 24 kijk op gezondheid midden-delfland