gezondheidsmonitor & kernboodschappen voor lokaal gezondheidsbeleid Pijnacker-Nootdorp Kijk op gezondheid

Transcriptie

1 gezondheidsmonitor & kernboodschappen voor lokaal gezondheidsbeleid 2015 Pijnacker-Nootdorp Kijk op gezondheid

2

3 inhoud voorwoord 5 inleiding 7 deel 1 kernboodschappen 11 deel 2 gezondheidsmonitor bijlagen 93

4

5 voorwoord Pijnacker-Nootdorp is een gemeente met relatief veel hoogopgeleiden, veel huishoudens met een hoog inkomen en veel gezinnen met kinderen. In vergelijking met andere gemeenten in de regio Haaglanden en in vergelijking met Nederland is de gezondheid op veel gebieden goed maar er zijn ook thema s op het gebied van leefstijl, opgroeien en leefomgeving die aandacht vragen. Om het gemeentelijk gezondheidsbeleid doelgericht en effectief in te richten, is het van belang inzicht te hebben in de gezondheidssituatie van de diverse inwoners. Daarom bieden we u deze Kijk op gezondheid van de inwoners van Pijnacker-Nootdorp aan. Conform de Wet publieke gezondheid (Wpg) moeten gemeenten de gezondheid van hun inwoners monitoren. GGD Haaglanden maakt daarom iedere vier jaar een integrale analyse van de gezondheidsgegevens van de inwoners van Pijnacker-Nootdorp: de Gezondheidsmonitor. Hierin wordt de gezondheidssituatie van de bevolking van Pijnacker-Nootdorp in beeld gebracht. Daarnaast bevat de Gezondheidsmonitor een analyse van de cijfers en adviezen over de thema s die aandacht behoeven. GGD Haaglanden heeft de beleidsaanbevelingen voor het lokale gezondheidsbeleid van Pijnacker-Nootdorp geformuleerd. Dit zijn de Kernboodschappen. Deze bieden de gemeente handvatten om naast de landelijke prioriteiten uit de Volksgezondheid Toekomst Verkenning Een gezonder Nederland het gemeentelijk gezondheidsbeleid te formuleren, de verbinding te leggen tussen verschillende beleidsterreinen en invulling en inkleuring te geven aan andere lokale nota s. Ook vormen de Kernboodschappen een basis om het gesprek met partners in de gemeente aan te gaan over de uitvoering van het lokale beleid. In de Gezondheidsmonitor 2015 vergelijken we de situatie van Pijnacker-Nootdorp met die van de andere gemeenten uit de regio Zuid Holland West. De gemeente Den Haag is hierbij buiten beschouwing gelaten: de Haagse Gezondheidsmonitor is in 2014 uitgebracht en er zijn voor de regiogemeenten inmiddels meer recente cijfers beschikbaar. Daardoor is de vergelijking met de gemeente Den Haag op veel onderwerpen niet goed te maken. GGD Haaglanden heeft de wens om in de toekomst de Gezondheidsmonitor voor alle negen gemeenten in haar werkgebied gelijktijdig uit te brengen. Interessant is bovendien de mogelijkheid om daar waar gegevens beschikbaar zijn Pijnacker-Nootdorp te vergelijken met gemeenten die qua omvang, populatie en problematiek met Pijnacker-Nootdorp vergelijkbaar zijn. Ik hoop dat de Gezondheidsmonitor 2015 u inzicht geeft in de gezondheidssituatie van Pijnacker-Nootdorp en dat de Kernboodschappen ter inspiratie dienen voor het voeren van integraal lokaal gezondheidsbeleid. Ton van Dijk Directeur Publieke Gezondheid Haaglanden (Waarnemend) Oktober 2015 gezondheidsmonitor en kernboodschappen

6 6 kijk op gezondheid pijnacker-nootdorp

7 inleiding De gemeente Pijnacker-Nootdorp heeft in het hoofdlijnenakkoord Samen Doen de uitgangspunten voor de huidige collegeperiode beschreven. De focus ligt hierbij onder andere op het goed laten landen van de decentralisaties in het sociaal domein en invulling van de nieuwe Toekomstvisie 2040, Visie op Sociaal Domein, de integrale Economische visie 2025 en de Ruimtelijke structuurvisie In de Visie op het Sociaal Domein beschrijft de gemeente Pijnacker-Nootdorp hoe zij de vernieuwing in het sociaal domein aanpakt. In 2015 zal de gemeente haar maatschappelijke opgave voor het lokaal gezondheidsbeleid formuleren; zij kiest hierbij voor een samenleving waarin mensen actief werken aan een gezondere leefstijl. GGD Haaglanden heeft een belangrijke adviserende rol voor het gemeentebestuur van Pijnacker-Nootdorp op het terrein van publieke gezondheid. Vanuit de wettelijke taak in het kader van de Wet publieke gezondheid heeft GGD Haaglanden de Gezondheidsmonitor 2015 opgesteld en op basis daarvan Kernbood schappen geformuleerd. Gezamenlijk bieden deze een basis voor het ontwikkelen van integraal gemeentelijk gezondheidsbeleid. Pijnacker-Nootdorp). De bevolkingsdichtheid in Pijnacker-Nootdorp is hoog in vergelijking met Nederland maar lager dan gemiddeld in de regio Zuid Holland West. In vergelijking met Nederland is de groep 65-plussers ondervertegenwoordigd terwijl de groep jeugdigen oververtegenwoordigd is. Dit uit zich in een lage grijze druk 1 en een hoge groene druk 2. Gezondheidsmonitor De Gezondheidsmonitor 2015 biedt een brede analyse van de gezondheidssituatie van de inwo- ners van Pijnacker-Nootdorp. Op gemeenteniveau wordt een actueel beeld geschetst van de gezond- heid van inwoners, de factoren die de gezondheid beïnvloeden, het zorggebruik en ontwikkelingen in de omvang, samenstelling en gezondheid van de bevolking. Hiervoor zijn verschillende bronnen geraadpleegd 3. Een belangrijk deel van de gege- vens komt uit de gezondheidsenquêtes van de GGD. Daarnaast is ook informatie uit externe bronnen gebruikt om dit overzicht tot stand te brengen. Hierbij zijn de meest recent beschikbare gegevens gebruikt. De Gezondheidsmonitor is een belangrijke bron van informatie voor het formuleren van de Kernboodschappen. Pijnacker-Nootdorp uitgelicht Pijnacker-Nootdorp maakt deel uit van de metropoolregio Rotterdam Den Haag. De gemeente heeft vitale, sterke kernen waar burgers en ondernemers zich betrokken voelen bij wat er speelt en waarbij zij zich actief inzetten voor het verenigingsleven. De inwoners en ondernemers waarderen het kwalitatief hoogwaardige woonmilieu in een landelijke omgeving waar de stad nooit ver weg is (Hoofdlijnenakkoord Samen Doen, gemeenteraad uit het hoofdlijnenakkoord samen doen Krachtige samenleving die zorgzaamheid toont In contact met inwoners, ondernemers en organisaties Van ondersteunen met hulp naar ondersteunen door luisteren en meedenken Gunstig klimaat voor betrokken en innovatieve ondernemers 1 Grijze druk: het aantal 65 jarigen en ouder gedeeld door het aantal 20 t/m 64-jarigen. 2 Groene druk: het aantal 0 t/m 19-jarigen gedeeld door het aantal 20 t/m 64-jarigen. 3 Zie het overzicht met Bronnen in bijlage III op pagina 122. gezondheidsmonitor en kernboodschappen

8 inleiding Kernboodschappen In het licht van landelijke en lokale ontwikkelingen en gezondheidsthema s die in Pijnacker-Nootdorp aandacht behoeven, zijn in de Gezondheidsmonitor 2015 de belangrijkste speerpunten uitgewerkt in de Kernboodschappen. De Gezondheidsmonitor en Kernboodschappen zijn te benutten voor het verder inkleuren van het Hoofdlijnenakkoord , de Visie op het Sociaal Domein, voor de nieuwe nota s maatschappelijke ondersteuning 2015, de nota lokaal gezondheidsbeleid en de voor 2015 geplande nota integraal jeugdbeleid. In de gemeente Pijnacker-Nootdorp wordt vanuit diverse beleidsterreinen samengewerkt. Om effectief beleid ter bevordering van de gezondheid te voeren, is het van belang om vanuit verschillende beleidsterreinen de verbinding te zoeken en vanuit integraal beleid de gezondheid te bevorderen. Alle Kernboodschappen raken aan verscheidene beleidsterreinen en overstijgen het terrein van gezondheid. GGD Haaglanden adviseert Pijnacker-Nootdorp om expliciet de verbinding te leggen in nota s. Bijvoorbeeld door in de nota lokaal gezondheidsbeleid het thema fysieke leefomgeving terug te laten komen en door in ruimtelijke- en leefbaarheidsplannen aandacht te besteden aan het thema gezondheid. Toepassing van de Kernboodschappen in de praktijk In de Kernboodschappen wordt aandacht gevraagd voor specifieke problematiek en kwetsbare groepen. Deze zijn in Pijnacker-Nootdorp met name te vinden onder senioren, jeugdigen en groepen met een lage sociaal economische status. Maar ook onder andere bevolkingsgroepen is aandacht voor gezondheid van belang. Bij het formuleren van beleid is het daarom van belang de aandacht niet alleen te richten op deze specifieke doelgroepen. De Kernboodschappen vormen een aanknopingspunt om actieplannen op te stellen. Het is waardevol en zinvol om hierover als gemeente in gesprek te gaan met maatschappelijke partners, ondernemers en inwoners. 8 kijk op gezondheid pijnacker-nootdorp

9 Context De Gezondheidsmonitor en Kernboodschappen staan niet op zichzelf maar zijn binnen een bredere context te plaatsen. In het onderstaande kader is een aantal (landelijke) ontwikkelingen geschetst. Landelijke ontwikkelingen Nederland is bezig met een heroriëntatie op gezondheid, zorg en ondersteuning. De gezondheidsdefinitie van de Wereldgezondheidsorganisatie 4 gaat uit van volledig welbevinden en de afwezigheid van ziekten. Hier is nu een positief concept van gezondheid naast geplaatst waarin de eigen regie op het leven en participatie de hoofdrol spelen: Gezondheid is het vermogen zich aan te passen en zoveel mogelijk een eigen regie te voeren, in het licht van fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven 5. Deze positieve definitie is meer operationeel: het gaat nu om het vermogen om zich aan te passen, waar de universele definitie uitgaat van een staat van zijn. Deze omslag sluit aan op de ontwikkelingen in het sociaal domein: ieder van de drie decentralisaties (transitie van de AWBZ naar de Wmo, invoering van de Jeugdwet en invoering van de Participatiewet) benadrukt maatschappelijke participatie. Het gaat om meedoen in de samenleving, in werk en in onderwijs. Hierbij speelt gezondheid een belangrijke rol. Participatie bevordert gezondheid en vice versa. Het Rijk en de gemeente spelen gezamenlijk een belangrijke rol binnen de publieke gezondheid. Alle factoren die invloed hebben op de volksgezondheid komen hierin terug: opvoeding, gedrag/leefstijl, fysieke en sociale (leef)omgeving en toegang en kwaliteit van de gezondheidszorgvoorzieningen 6. Voor gemeenten is het van belang in het lokale gezondheidsbeleid aandacht aan de onderwerpen te besteden die aansluiten op problematiek binnen de eigen gemeente en dit integraal aan te pakken. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) heeft binnen de nieuwe landelijke volksgezondheid toekomstverkenning vier perspectieven geformuleerd: op en top gezond, iedereen doet mee, heft in eigen handen en gezonde welvaart 7. Deze spelen een belangrijke rol in maatschappelijke discussies over de volksgezondheid. De kunst is om deze perspectieven een plek te geven in het beleid om zo recht te doen aan de diversiteit. Afhankelijk van de problematiek en het beleidsterrein komt een perspectief in meerdere of mindere mate naar voren. 4 Definitie WHO (1948): Gezondheid is een toestand van volledig fysiek, geestelijk en sociaal welbevinden en niet van louter het ontbreken van ziekte. 5 Huber, M. e.a. (2013). Towards a conceptual framework relating to Health as the ability to adapt and to self manage, Operationalisering gezondheidsconcept. 6 Lalonde M. (1974). A new perspective on the health of Canadians. Ottawa: Government of Canada. 7 RIVM (2014). Volksgezondheid Toekomst Verkenning Een gezonder Nederland. gezondheidsmonitor en kernboodschappen

10 inleiding Leeswijzer Deze publicatie omvat twee delen. Deel 1 betreft de Kernboodschappen, deel 2 de Gezondheidsmonitor. Deel 1 Kernboodschappen Er zijn op basis van de Gezondheidsmonitor zes Kernboodschappen geformuleerd voor het lokaal gezondheidsbeleid van Pijnacker-Nootdorp. De eerste drie Kernboodschappen hebben een sterke link met het sociaal domein en zijn vooral bedoeld om verder na te denken over de verbinding tussen de drie decentralisaties en het lokaal gezondheidsbeleid. De overige drie Kernboodschappen liggen meer op het terrein van de publieke gezondheid. De verschillende beleidsterreinen waaraan een kernboodschap raakt zijn telkens benoemd. Bij iedere boodschap zijn in een kader de belangrijkste cijfers uit de Gezondheidsmonitor weergegeven. Waar in de tekst cijfers genoemd zijn, is links van de tekst een verwijzing opgenomen naar het betreffende hoofdstuk van de Gezondheidsmonitor (deel 2). Hier zijn de cijfers terug te lezen waarop de boodschappen zijn gebaseerd. Deel 2 Gezondheidsmonitor De Gezondheidsmonitor geeft eerst een beschrijving van de regio Zuid Holland West. Vervolgens gaat de Gezondheidsmonitor in op specifieke thema s, zoals demografie, gezondheid, ziekte en sterfte, factoren die de gezondheid beïnvloeden, gezondheidszorg en een vooruitblik op de toekomst. Waar mogelijk zijn gegevens gepresenteerd op wijkniveau. In de hoofdtekst van de Gezondheidsmonitor worden belangrijke kerncijfers met betrekking tot de verschillende thema s besproken. In bijlage I zijn alle gebruikte cijfers gebundeld in een tabel met cijfers op gemeenteniveau (A) en een tabel met cijfers op wijkniveau (B). Per indicator is aangegeven uit welke gegevensbron deze afkomstig is. Voor de leesbaarheid van de rapportage is de uitleg van begrippen in de tekst beknopt; bijlage II geeft een uitgebreidere toelichting. De bronverwijzing van gegevens is summier in de tekst; bijlage III geeft een overzicht van de gegevensbronnen en bijlage IV de verantwoording. 10 kijk op gezondheid pijnacker-nootdorp

11 deel 1 Kernboodschappen 1 Gezondheidswinst behalen door inzet van preventie en vroegsignalering 12 2 Bevorderen van gezondheid en participatie in Pijnacker-Nootdorp 14 3 Kwetsbare inwoners van Pijnacker-Nootdorp ondersteunen bij het gezond(er) worden, regie voeren en participeren 16 4 Inwoners van Pijnacker-Nootdorp stimuleren om hun leefstijl blijvend positief te beïnvloeden 18 5 Naar een gezonde leefomgeving die bijdraagt aan de gezondheid en het welbevinden van de inwoners van Pijnacker-Nootdorp 20 6 Bijdragen aan de positieve ontwikkeling en vorming van de jeugd van Pijnacker-Nootdorp 22 gezondheidsmonitor en kernboodschappen

12 deel 1 kernboodschappen 1 Gezondheidswinst behalen door inzet van preventie en vroegsignalering Pijnacker-Nootdorp vindt het van belang te voorkomen dat burgers tot een zorgvraag komen die ze niet zelfstandig kunnen oplossen. Stimuleren van gezond gedrag en het inzetten van preventieactiviteiten dragen hieraan bij. Hierdoor zullen aanspraken van burgers op de Wmo, Participatiewet en Jeugdwet naar verwachting worden beperkt. Dit vraagt om een beweging van zorg en ziekte naar gezond gedrag. Preventie en vroegsignalering zijn belangrijke instrumenten om te voorkomen dat burgers zorg nodig hebben. Introductie Zoals verwoord in het maatschappelijk perspectief van de nieuwe Toekomstvisie 2040 van de gemeente Pijnacker-Nootdorp wordt in beginsel uitgegaan van de eigen kracht, zelfredzaamheid en de vrijwillige inzet van inwoners van Pijnacker-Nootdorp voor elkaar. Dit betekent dat de inwoners van Pijnacker- Nootdorp ook een eigen verantwoordelijkheid hebben voor hun gezondheid en er wordt van hen verwacht dat zij regie nemen over hun gezondheid. Vroeg signaleren en kwetsbare situaties voorkomen, kan leiden tot eenvoudigere hulp. De gemeente Pijnacker- Nootdorp is alléén aan zet waar de eigen kracht van burgers ontoereikend is en faciliteert steeds meer bij het vinden en uitvoeren van oplossingen en vernieuwing door de belanghebbenden zelf. Publieke gezondheidszorg heeft tot doel de gezondheid van (nog) gezonde burgers te bevorderen en te beschermen. De gemeente Pijnacker-Nootdorp is verantwoordelijk voor universele en selectieve preventie. Universele preventie bevordert en beschermt actief de gezondheid van de gezonde bevolking. Selectieve preventie probeert te voorkomen dat personen met één of meerdere risicofactoren (determinanten) voor een bepaalde aandoening daadwerkelijk ziek worden 8. Voor inwoners die (nog) geen problemen ervaren kan de gemeente universele preventie inzetten. Wanneer inwoners tot een risicogroep behoren of ondersteuning nodig hebben, kan selectieve preventie worden ingezet. De gemeente Pijnacker-Nootdorp kan selectieve preventie met name inzetten binnen de drie transities. Preventie in de praktijk In het onderstaande worden de doelen van de Wmo, Participatiewet en Jeugdwet kort toegelicht en volgt een illustratie van de rol die de gemeente hierin, door middel van preventie en vroegsignalering, kan spelen. Wet maatschappelijke ondersteuning Het doel van de Wmo is dat burgers optimaal participeren in de samenleving en zo lang mogelijk thuis kunnen blijven wonen. De verantwoordelijkheid die hiervoor door het Rijk bij gemeenten is belegd, betekent voor de gemeente Pijnacker-Nootdorp dat van burgers verwacht wordt dat zij verantwoordelijkheid nemen voor hun gezondheid en de regie ervan. Inzet van preventieactiviteiten in een zo vroeg mogelijk stadium vergroot de mogelijkheid dat mensen langer in goede gezondheid zelfstandig thuis wonen en zo nodig pas op een later moment aanspraak maken op de Wmo. Onder meer E-healthoplossingen kunnen hieraan ondersteunend zijn, zoals rondom valpreventie. 8 Bron: Nationaal Kompas Volksgezondheid 12 kijk op gezondheid pijnacker-nootdorp

13 Wet maatschappelijke ondersteuning Optimaal participeren en zo lang mogelijk in goede gezondheid thuis kunnen blijven wonen Participatiewet Een goede gezondheid draagt bij aan het aan het werk houden en krijgen van burgers Jeugdwet Inzetten op eigen kracht van jeugdigen en hun ouders, integrale hulp op maat, vroegsignalering en preventie Participatiewet Het doel van de Participatiewet is om alle burgers met of zonder arbeidsbeperking die kunnen werken maar daarbij ondersteuning nodig hebben, werk te laten vinden. Het is voor alle inwoners van Pijnacker-Nootdorp wenselijk om naar vermogen te werken en bij te dragen aan de samenleving van Pijnacker-Nootdorp. Participeren, actief zijn en blijven is daarom voor iedereen van belang. Gezondheid en participatie beïnvloeden elkaar over en weer. Een minder goede gezondheid vormt een belemmering voor arbeidsparticipatie en een goede gezondheid helpt mensen juist om aan het werk te blijven. Inzetten op preventieactiviteiten die de gezondheid van de inwoners bevorderen, levert hieraan een bijdrage. gerelateerde beleidsterreinen Zorg en Welzijn Jeugd Werk en Inkomen Onderwijs en Studeren Wmo Ouderenbeleid Vrijwilligers en mantelzorg Jeugdwet Het doel van de stelselwijziging jeugd is om in een vroeg stadium meer preventie en ondersteuning te organiseren waar dat nodig is. Uitgangspunt is eigen kracht van de jeugdigen en hun ouders, problemen minder snel medicaliseren en integrale hulp op maat organiseren rond gezinnen. Vroegsignalering en preventie vinden plaats op plekken waar jeugdigen komen zoals speelplaatsen, (voor)scholen, sportverenigingen en jeugdgezondheidszorg. gezondheidsmonitor en kernboodschappen

14 deel 1 kernboodschappen 2 Bevorderen van gezondheid en participatie in Pijnacker-Nootdorp Om de bevolking van Pijnacker-Nootdorp zo goed en zelfstandig mogelijk te laten participeren is het belangrijk dat inwoners zich gezond voelen. Daarbij zijn het hebben van een baan, onderwijs volgen, een gezonde leefstijl en sociale contacten van belang. Ruimte voor lokale en burgerinitiatieven zorgt voor aansluiting op de wensen van de bevolking. Introductie Participatie, het meedoen aan de samenleving, is voor iedereen belangrijk. Mensen willen (volwaardig) onderdeel zijn van de maatschappij. Het gaat om werken en onderwijsdeelname, maar ook om het hebben van sociale contacten en het opdoen van vaardigheden. Participatie zorgt voor persoonlijke ontwikkeling, geeft een gevoel van eigenwaarde en zelfvertrouwen en zorgt voor uitdaging, zingeving en structuur. Veel mensen kunnen dit op eigen kracht, anderen hebben daarbij ondersteuning nodig. De gemeente Pijnacker-Nootdorp geeft in haar visie op het sociaal domein aan dat zo n 80% van de inwoners zelfredzaam is, 15% potentieel/incidenteel kwetsbaar is en 5% ronduit kwetsbaar. Gezonde mensen hebben vaker een betaalde baan, en doen meer vrijwilligerswerk. Hierdoor kunnen zij meer deelnemen aan de maatschappij. Gezondheid bepaalt mede de mate waarin mensen participeren in de samenleving. Andersom draagt meedoen ook bij aan een goede gezondheid en welbevinden. Dit vraagt om een balans tussen het stimuleren van eigen mogelijkheden enerzijds en ondersteunende voorzieningen anderzijds. Een uitzondering op de gezonde effecten van participatie vormt mantelzorg. Mantelzorg geeft de volwassen mantelzorger weliswaar vaak voldoening, maar kan ook leiden tot negatieve gezondheidseffecten bij de mantelzorger zelf, zoals overbelasting, zeker als de mantelzorg langdurig en intensief is. Dan verminderen ook welbevinden en autonomie. zie 2.3 zie 2.3 Het geven van mantelzorg door jongeren kan een risico vormen voor hun deelname aan onderwijs en in het sociale leven. Aandachtspunten Voor Pijnacker-Nootdorp is het van belang samen met andere betrokkenen specifiek aandacht te blijven besteden aan de volgende doelen en doelgroepen: Werklozen en arbeidsongeschikten actief houden Van de potentiele beroepsbevolking in Pijnacker- Nootdorp is 3% werkloos en 5% heeft een arbeidsongeschiktheidsuitkering. Om gezondheidsproblemen te voorkomen en terugkeer naar betaalde arbeid of deelname aan andere vormen van participatie te bevorderen is het belangrijk dat werklozen en arbeidsongeschikten actief zijn en blijven in de maatschappij. Van belang is met deze burgers en met samenwerkingspartners na te denken over hoe zij kunnen blijven participeren, zoals door begeleiding naar betaalde arbeid, deelname aan (sport)clubs en vrijwilligerswerk. Gemeentelijke loketten en de kernteams kunnen fungeren als plek om, naast de reguliere gespreksonderwerpen, gezondheid en participatie te bespreken. Activering van vrijwilligers Vrijwilligers zijn onmisbaar in Pijnacker-Nootdorp. Op tal van gebieden wordt vrijwilligerswerk verricht: de zorg, cultuur, onderwijs en in de sport. Het bureau vrijwilligerswerk Pijnacker-Nootdorp speelt hierin een centrale rol. Actief zijn als vrijwilliger is een vorm van participatie en kan bijdragen aan participatie van andere burgers doordat de vrijwilliger hen betrekt bij het maatschappelijke leven. Actief zijn draagt bij aan de gezondheid van de vrijwilligers. Uit de Gezondheidsmonitor blijkt dat in Pijnacker-Nootdorp ongeveer vrijwilligers actief zijn. Daarnaast heeft Pijnacker-Nootdorp nog een potentieel van geïnteresseerde inwoners die bereid 14 kijk op gezondheid pijnacker-nootdorp

15 Werklozen en arbeidsongeschikten actief houden Voortijdig schoolverlaten voorkomen 3% (1.000) is werkloos (15-74 jr) 7% (500) geen school en werk (15-26 jr) 5% (1.583) heeft een arbeidsongeschiktheidsuitkering (15-64 jr) 2% (83) voortijdig schoolverlaters (leerlingen (12-22 jr) Activering van vrijwilligers Aandacht voor overbelaste mantelzorgers 32% (11.300) is vrijwilliger (19+) 11% (3.900) is mantelzorger (19+) 20% (7.000) heeft belangstelling voor vrijwilligerswerk (19+) 18% is zwaar belast (mantelzorgers 19+) zie 2.3 zijn tot vrijwilligerswerk maar (nog) niet tot actie komen. Een onderzoek naar de drempels die deze mensen ervaren om daadwerkelijk als vrijwilliger aan de slag te gaan is nuttig om te weten hoe ze over deze drempels te helpen. Aandacht voor overbelaste mantelzorgers In Pijnacker-Nootdorp is 2% van de 12 tot en met 18-jarigen mantelzorger. Op plekken waar jeugdige mantelzorgers veel komen (zoals school en (sport) clubs) is vaak niet bekend dat zij mantelzorger zijn. Inzicht hebben in wie mantelzorger is, het uitvoeren van acties die leiden tot het verkleinen van de fysieke- en sociale belasting die jonge mantelzorgers ervaren, juist op plekken waar jeugdige mantelzorgers komen vergroot hun kansen en gevoel van welbevinden en het verkleint het risico op vroegtijdig schoolverlaten en op sociaal isolement. In Pijnacker- Nootdorp verrichten ongeveer volwassenen mantelzorg. Veel van hen zetten zich in als mantelzorger naast werk en gezin. Een op de vijf mantelzorgers is tamelijk zwaar belast tot overbelast. Zij lopen hierdoor een groter risico op (verergering van hun) gezondheidsklachten en sociaal isolement. Een op de vier mantelzorgers van 19 tot en met 64 jaar heeft behoefte aan extra hulp. Bureau Mantelzorg Ondersteuning geeft informatie en advies over de mogelijkheden om mantelzorg te verlenen. zie 3.4 Voortijdig schoolverlaten voorkomen Op jonge leeftijd maatschappelijk betrokken zijn en blijven, is van invloed op het verdere leven. Werk is een belangrijke factor voor maatschappelijke betrokkenheid. Voortijdig schoolverlaten verkleint de kansen op de arbeidsmarkt. Jaarlijks verlaat 1,8% van de 12 tot en met 22-jarige leerlingen in Pijnacker- Nootdorp het onderwijs zonder startkwalificatie. Volgens voorlopige cijfers was dit in het schooljaar ,6%. Om betere kansen op de arbeidsmarkt te hebben is het voor jongeren van belang een startkwalificatie wel te hebben. Het is dus belangrijk om in te zetten op het voorkomen van schooluitval. gerelateerde beleidsterreinen Cultuur, Sport en Vrije Tijd Zorg en Welzijn Jeugd Wonen en Leven Onderwijs en Studeren Werk en Inkomen Vrijwilligers en mantelzorg gezondheidsmonitor en kernboodschappen

16 deel 1 kernboodschappen 3 Kwetsbare inwoners van Pijnacker- Nootdorp ondersteunen bij het gezond(er) worden, regie voeren en participeren De overheid verwacht meer autonomie van burgers. De vorige kernboodschap gaf aanknopingspunten voor het bevorderen van participatie bij burgers die de regie zelf in handen hebben. Maar niet iedere inwoner is zelf in staat om voldoende regie te voeren om gezond te leven en te participeren in de samenleving. Het is van belang dat Pijnacker-Nootdorp voor inwoners die onvoldoende zelfredzaam zijn extra aandacht besteedt aan preventie, aan ondersteuning om de zelfregie te vergroten en aan de eigen mogelijkheden van haar inwoners om te participeren. Introductie Er zijn vele vormen van kwetsbaarheid en verschillende redenen waardoor iemand kwetsbaar is. Wanneer we spreken over kwetsbare inwoners van Pijnacker-Nootdorp dan gaat het dus om een heel diverse groep van mensen die zelf onvoldoende regie hebben over hun leven, zoals kwetsbare ouderen, burgers die gebruik maken van diverse sociale regelingen of volwassenen die eenzaam zijn of te maken hebben met een verhoogd risico op psychosociale problematiek. In veel van deze gevallen gaat het om mensen met een lage sociaaleconomische status. De gezondheid en gezondheidsvaardigheden van deze kwetsbare groepen zijn vaak slechter dan van mensen die wel zelf de regie over hun leven weten te voeren. Zij hebben vaak minder kennis over het zorgsysteem, leven ongezonder, participeren minder en hebben minder gunstige werk- en woonomstandigheden. Het is van belang om van persoon tot persoon te kijken welke mogelijkheden iemand heeft tot zelfregie en participatie. Door hierop aan te sluiten met interventies kan individueel de zelfredzaamheid worden vergroot of gestabiliseerd. Daarnaast kan ook een collectieve aanpak hieraan bijdragen. Wijk- en gebiedsgericht werken is een manier om hieraan uitvoering te geven. In Pijnacker-Nootdorp is wijkgericht werken de afgelopen jaren goed van de grond gekomen en er komen steeds meer burgerinitiatieven. De gemeente ondersteunt dit proces en wil de opgedane kennis en ervaring breder bekend maken. Voor de wijkgerichte aanpak is de ambitie nu om van wijkgericht werken naar wijken die werken te gaan. Dat betekent nog meer uitgaan van bewonersinitiatieven in plaats van het betrekken van bewoners bij gemeentelijke plannen. Met het oog op de transformatie in het sociaal domein wil Pijnacker- Nootdorp de beweging in de wijken rond sociale vraagstukken verder stimuleren. Voor deze ambitie heeft de gemeente de kring van partners in de wijken verbreed en versterkt met kernteams in iedere woonkern. Deze kernteams organiseren zorg en ondersteuning voor kwetsbare burgers. Het is belangrijk om ook preventie te borgen binnen deze kernteams. Door de inzet van preventie is de gezondheid van mensen met een lage sociaal-economische status te verbeteren, met als gevolg dat de gezondheidsverschillen tussen sociaaleconomische groepen kleiner worden. Belangrijke preventietaken zijn (vroeg)signalering, educatie en (terugval)preventie. Deze kunnen helpen om toename van zorgbehoefte te voorkomen en de zelfredzaamheid te vergroten. Aandachtspunten Op basis van de Gezondheidsmonitor 2015 is specifiek aandacht gewenst voor de volgende thema s en/of groepen: 16 kijk op gezondheid pijnacker-nootdorp

17 Aandacht voor burgers met gestapelde regelingen 20% (4.040) heeft een stapeling van sociale regelingen (huishoudens) Kwetsbare ouderen faciliteren 15% (870) is kwetsbaar (65+) 34% 36% heeft een verhoogd risico op een angststoornis of depressie (65+) Aandacht voor kwetsbare volwassenen Naar schatting is in meer of mindere mate eenzaam (19+) heeft een verhoogd risico op een angststoornis of depressie (19-64 jr) zie 2.1 zie 3.3 zie 3.4 zie 6.1 zie 6.2 zie 3.4 Kwetsbare ouderen faciliteren Hoewel de groep 65-plussers in Pijnacker-Nootdorp ondervertegenwoordigd is in vergelijking met Nederland, blijft het belangrijk om aandacht te houden voor deze doelgroep. Het aantal senioren zal naar schatting in 2025 bijna verdubbelen (toename van 46%). Oudere burgers voelen zich relatief minder gezond, hebben meer beperkingen en voelen zich vaker eenzaam. De beperkingen vormen een belemmering voor hun participatie in het maatschappelijke leven, waardoor de eenzaamheid toeneemt. Door senioren meer te faciliteren in het kunnen meedoen aan de maatschappij, kan hun eenzaamheid afnemen en stijgt de kwaliteit van leven. Het is van belang dat Pijnacker-Nootdorp zich blijvend inspant om vroegtijdige problematiek bij kwetsbare ouderen te signaleren. De kernteams kunnen hierin een belangrijke rol spelen. Van de 65-plussers in Pijnacker-Nootdorp is 15% kwetsbaar op lichamelijk, psychisch of sociaal gebied. Naar schatting gaat het om ongeveer 870 senioren. Aandacht voor burgers met gestapelde regelingen Een op de vijf huishoudens in Pijnacker-Nootdorp maakt gebruik van regelingen op meer dan één gebied. De combinatie van regelingen op het gebied van inkomensondersteuning en arbeidsparticipatie komt relatief veel voor. Bezuinigingsmaatregelen hebben veel impact op huishoudens met een stapeling van regelingen: zij worden immers ook geconfronteerd met een stapeling van bezuinigingen waardoor hun positie verder verzwakt. De gemeente zie 3.3 zie 3.4 zie 6.2 heeft een aantal regelingen om inwoners met een laag inkomen te ondersteunen. Aandacht voor kwetsbare volwassenen In 2014 wonen in Pijnacker-Nootdorp naar schatting volwassenen van 19 jaar en ouder die aangeven in meer of mindere mate eenzaam te zijn. In 2025 zal dit door de veranderende bevolkingssamenstelling toegenomen zijn tot , een toename van 21%. Eenzaamheid wordt omschreven als het subjectief ervaren van een onplezierig of ontoelaatbaar gemis aan (kwaliteit van) bepaalde sociale relaties. Het kan zijn dat het aantal contacten dat men heeft met andere mensen minder is dan men wenst. Het kan ook zijn dat de kwaliteit van de gerealiseerde relaties achterblijft bij de wensen. Eenzaamheid is een gevoel en is van buitenaf niet zichtbaar. Het probleem kan daardoor gemakkelijk worden onderschat. Alhoewel het percentage niet hoger is dan in de regio Zuid Holland West of Nederland, vraagt het aantal volwassenen met een verhoogd risico op een angststoornis of depressie (36% van de 19 t/m 64 jarigen) in Pijnacker-Nootdorp ook aandacht. Dit gezien het hoge percentage. gerelateerde beleidsterreinen Cultuur, Sport en Vrije Tijd Zorg en Welzijn Wonen en Leven Werk en Inkomen Onderwijs en studeren Ouderen gezondheidsmonitor en kernboodschappen

18 deel 1 kernboodschappen 4 Inwoners van Pijnacker-Nootdorp stimuleren om hun leefstijl blijvend positief te beïnvloeden Om de leefstijl van jeugdigen en volwassenen blijvend positief te beïnvloeden is een lange adem nodig. Snel resultaat boeken is lastig omdat gedrag moeilijk te veranderen is en doordat de effecten van beleid pas op langere termijn te meten zijn. Om de zorg- en maatschappelijke kosten nu en in de toekomst beheersbaar te houden, is het van belang aandacht te hebben en te houden voor het verbeteren van de leefstijl van de inwoners van Pijnacker-Nootdorp. Dit vraagt om beleid dat zorgt dat voor de inwoners van Pijnacker-Nootdorp de gezonde keuze het meest voor de hand ligt. Verbetering is te realiseren door de uitvoering van integrale preventieve programma s gericht op specifieke doelgroepen en door het effectief inrichten van de buitenruimtes. Introductie In Gezondheid op peil, de regionale Volksgezondheid Toekomstverkenning voor Pijnacker-Nootdorp uit 2011, waren drie Kernboodschappen specifiek gericht op de leefstijlthema s alcoholgebruik, overgewicht en roken. Er is in Pijnacker-Nootdorp de afgelopen jaren dan ook gericht aandacht besteed aan deze thema s. Uit de Gezondheidsmonitor 2015 blijkt dat ze nog altijd actueel zijn. Te faciliteren dat inwoners kennis kunnen opdoen over gezond gedrag, gezond bewegen en gezond gewicht. Gerichte integrale preventieprogramma s op wijk- en schoolniveau in te zetten (zoals JOGG, Gezonde School, Welzijn op Recept en het programma Valpreventie) en aan te sluiten op landelijke campagnes. Van belang is de verbinding te maken met de belevingswereld van de specifieke doelgroep waarop het programma zich richt: dicht bij de burger, toegankelijk en op maat. Daarbij verdient het aanbeveling mensen uit de doelgroep waarvoor het programma bedoeld is te betrekken bij de opzet en uitvoering. Door de buitenruimte zo in te richten dat deze verleidt tot gezond gedrag, beweging en sporten kunnen inwoners van Pijnacker-Nootdorp hun leefstijl verbeteren. Oog te hebben voor levensfases waarin mensen meer open staan voor gezondheidsboodschappen en meer geneigd zijn om hun gedrag te veranderen. Het is goed om interventies hierbij te laten aansluiten. Te denken valt aan aanstaande of jonge ouders, mensen bij wie een ziekte is vastgesteld en mogelijk ook mensen die met pensioen gaan. Een ongezonde leefstijl brengt gezondheidsrisico s met zich mee. Hierdoor verslechtert de gezondheid, participeren burgers minder en doen ze een groter beroep op zorg- en maatschappelijke voorzieningen. Het streven is om individuen te stimuleren zelf hun leefstijl ten goede te verbeteren. Pijnacker-Nootdorp heeft in dit kader al verschillende activiteiten ontplooid en voortzetting hiervan is gewenst. Pijnacker- Nootdorp kan bijdragen aan het positief veranderen van de leefstijl van haar inwoners door: Aandachtspunten Zowel voor jeugd als volwassenen is een gezonde leefstijl belangrijk. De hier genoemde adviezen gelden voor beide, maar zijn gebaseerd op de cijfers over volwassenen (19 jaar en ouder). In kernboodschap 6 komt de leefstijl van de jeugd specifiek aan bod. In Pijnacker-Nootdorp spelen de volgende leefstijlthema s een rol: 18 kijk op gezondheid pijnacker-nootdorp

19 Stimuleren van voldoende beweging Voorkomen zwaar alcoholgebruik 36% (12.800) beweegt onvoldoende (19+) 8% (2.900) gebruikt zwaar alcohol (19+) Streven naar een gezond gewicht 42% 18% Stoppen met roken (14.800) heeft overgewicht (19+) (6.300) rookt (19+) zie 4.1 zie 4.1 Stimuleren van voldoende beweging Bewegen gaat niet alleen om het beoefenen van sport, maar bijvoorbeeld ook om een wandeling naar de supermarkt of een eindje fietsen. Ruim een op de drie volwassenen en circa een kwart van de 65-plussers in Pijnacker-Nootdorp bewegen onvoldoende. Het percentage sporters neemt af met het stijgen van de leeftijd. In Pijnacker-Nootdorp zijn veel sportverenigingen actief die verschillende evenementen voor jong en oud organiseren. Ook organiseren andere partners buurtactiviteiten en zijn er initiatieven waarin bewoners elkaar stimuleren om te bewegen. Sportimpuls ondersteunt de inwoners van Pijnacker-Nootdorp om meer te bewegen. Het is belangrijk dat Pijnacker-Nootdorp met deze activiteiten doorgaat. Streven naar een gezond gewicht Het hebben van overgewicht brengt gezondheidsrisico s met zich mee, zoals een verhoogd risico op diabetes type 2, hart- en vaatziekten en verschillende soorten kanker. Bijna vier op de tien volwassenen (39%) en 6 op de plussers (55%) in Pijnacker- Nootdorp heeft overgewicht. Ernstig overgewicht beperkt lichamelijke activiteiten zoals (trap)lopen. Daarnaast krijgen mensen met ernstig overgewicht vaak te maken met stigmatisering en discriminatie en dit kan hen belemmeren in hun functioneren. zie 4.1 zie 4.1 Voorkomen van zwaar alcoholgebruik Alcoholgebruik leidt vrij snel tot gewenning en lichamelijke en geestelijke afhankelijkheid en geeft risico s op de korte en lange termijn. 9% van de volwassenen en 4% van de 65-plussers in Pijnacker-Nootdorp geven aan zwaar alcohol te drinken 9. Stoppen met roken Roken verhoogt de kans op verschillende soorten kanker en COPD. In vergelijking met andere leefstijlfactoren is de bijdrage van roken aan de totale ziektelast hoog. 13% van de ziektelast is toe te schrijven aan roken 10. Het aantal volwassen rokers in Pijnacker-Nootdorp is circa een op de vijf. Van de 65-plussers rookt een op de tien. gerelateerde beleidsterreinen Cultuur, Sport en Vrije Tijd Zorg en Welzijn Wonen en Leven Onderwijs en Studeren Werk en Inkomen Natuur en Milieu 9 Iemand drinkt zwaar alcohol als hij of zij op minimaal één dag in de week 6 of meer (mannen) of 4 of meer (vrouwen) glazen per dag drinkt. 10 Bron: Nationaal Kompas. Ziektelast in DALY s. gezondheidsmonitor en kernboodschappen

20 deel 1 kernboodschappen 5 Naar een gezonde leefomgeving die bijdraagt aan de gezondheid en het welbevinden van de inwoners van Pijnacker-Nootdorp De kwaliteit van de leefomgeving, zowel buitens- als binnenshuis, beïnvloedt de lichamelijke en mentale gezondheid en het welbevinden van de burgers van Pijnacker- Nootdorp. Het beperken van milieubelastende factoren zoals luchtverontreiniging, omgevingslawaai en vocht en schimmel in huis, vermindert de negatieve invloed hiervan op de gezondheid. Door als gemeente gezonde keuzes te maken bij de inrichting van de buitenruimte, wordt het aantrekkelijker voor de bevolking om buiten actief te zijn. Hierdoor verbetert de gezondheid en het welbevinden. De kwaliteit van het binnenmilieu wordt vooral bepaald door een combinatie van de kwaliteit van de woning en het ventilatiegedrag van de bewoner. Introductie De fysieke buitenomgeving (buitenmilieu) is van invloed op de gezondheid. Het gaat daarbij om directe en indirecte effecten en om negatieve en positieve effecten. Directe invloed ontstaat door blootstelling aan factoren als luchtverontreiniging en omgevingslawaai, maar ook door hitte die vooral in bebouwd gebied meer dan gemiddeld optreedt 11. Het indirecte effect is bijvoorbeeld stress, bijvoorbeeld vanwege omgevingsgeluid. De aanwezigheid van groen, stilte en water kunnen positieve effecten hebben op de gezondheid. De kwaliteit van het binnenmilieu vermindert onder andere door vocht, schimmel, allergenen en verbrandingsproducten die vrijkomen tijdens het koken of stoken en door vluchtige stoffen die vrijkomen 11 De gemiddelde mens ervaart comfortabele omstandigheden bij een temperatuur tussen de 20 en 27 graden en een luchtvochtigheid van 35 tot 60%. Wanneer een van beide factoren te ver stijgt, beginnen mensen zich oncomfortabel te voelen, wat niet direct inhoud dat dit direct schadelijk is voor het lichaam. Mogelijke gevolgen van hittestress zijn mentale, psychofysiologische en fysieke problemen. Bron: Canadian Centre for Occupational Health and Safety. zie 4.2 zie 4.2 uit bouwmaterialen of meubilair. Ook roken in huis vermindert de kwaliteit van het binnenmilieu. Aandachtspunten Pijnacker-Nootdorp kan de meeste gezondheidswinst behalen door verbetering van de luchtkwaliteit, vermindering van omgevingslawaai, het creëren van een groene omgeving en door burgers te informeren over een gezond binnenmilieu. Buitenmilieu effectief inrichten Pijnacker-Nootdorp heeft als randstedelijke gemeente veel agrarisch terrein waarvan een groot deel glastuinbouw en- bebouwing, is er veel verkeer en weinig water. Bijna alle inwoners van Pijnacker- Nootdorp geven hun woning en woonomgeving een voldoende. Dit staat los van de mate waarin woningen en woonomgeving ook daadwerkelijk gezond zijn en de gezondheid positief beïnvloeden. Door wijken in te richten met voldoende groene ruimte, water, autoluwe zones en door recreatieruimte te creëren, schept Pijnacker-Nootdorp een prettige leefomgeving voor haar burgers. Het uitbreiden van (snelle) fietsroutes/-verbindingen draagt ook bij aan het creëren van een prettige leefomgeving. Deze zetten de burger aan tot bewegen en dragen bij aan de lichamelijke en mentale gezondheid. Dit sluit aan bij de toekomstvisie van de gemeente Pijnacker-Nootdorp voor Rekening houden met luchtkwaliteit De Europese normen voor fijnstof worden in Pijnacker-Nootdorp gehaald, maar ook onder deze normen zijn er nog aanzienlijke gezondheidseffecten. Blootstelling aan fijnstof veroorzaakt in Nederland 3 tot 5% van de totale ziektelast. Vooral roetdeeltjes in fijnstof, die grotendeels door verkeer worden uitgestoten, veroorzaken gezondheidsschade zoals ziekten van de ademhalingswegen en hart- en vaatziekten. 20 kijk op gezondheid pijnacker-nootdorp

21 Buitenmilieu effectief inrichten 59% 26% 96% 90% van de bodem bestaat uit agrarisch terrein van het bodemoppervlak wordt gebruikt voor bebouwing/verkeer geeft een voldoende voor de woonomgeving (19-64 jr) is tevreden over groen in de buurt (19-64 jr) Geluidhinder verminderen 11% ervaart ernstige geluidhinder in/om het huis (19-64 jr) Informeren over een gezond binnenmilieu 5% 11% heeft vocht/schimmel in woonkamer en/of slaapkamer (19-64 jr) woont in een huis waarin dagelijks wordt gerookt (19-64 jr) zie 4.2 zie 4.2 Gevoelige groepen zoals kinderen, ouderen en chronisch zieken, hebben hier vooral last van. Het verdient aanbeveling om het ruimtelijk beleid zo te formuleren dat negatieve gezondheidseffecten van luchtkwaliteit zo klein mogelijk blijven. Bijvoorbeeld door in de buurt van drukke wegen geen speelplaatsen aan te leggen of kinderdagverblijvenof scholen te vestigen. Geluidhinder verminderen Een op de tien inwoners van Pijnacker-Nootdorp ervaart ernstige geluidhinder in of om het huis. De belangrijkste bronnen van geluidhinder zijn buren en wegverkeer, bijvoorbeeld het geluid van brommers en scooters. De gevolgen van geluidbelasting kunnen variëren van hinder en slaapverstoring tot gezondheidseffecten zoals hart- en vaatziekten. De geluidbelasting is te verminderen door bij herinrichting en nieuwbouw hier expliciet aandacht aan te besteden. Net als luchtkwaliteit is omgevingslawaai in Pijnacker-Nootdorp sterk gerelateerd aan verkeersdrukte. Het is dan ook van belang om bij het maken van keuzes op het gebied van verkeer en ruimtelijke inrichting rekening te houden met de effecten hiervan op de gezondheid. Informeren over een gezond binnenmilieu Een op de twintig inwoners van Pijnacker-Nootdorp heeft vocht of schimmel in woon- of slaapkamer. Soms zijn hiervoor bouwkundige oorzaken aan te wijzen, in andere gevallen is onvoldoende ventileren de oorzaak. Bij 11% wordt dagelijks in huis gerookt. Over de kwaliteit van de woning kan de gemeente afspraken maken met eigenaren en verhuurders; daarnaast loont het om de bevolking te stimuleren tot gezond gedrag in huis. Het vergroten van kennis van bewoners kan gezond gedrag stimuleren. Hierbij hoort ook voorlichting over hoe bewoners zelf kunnen bijdragen aan het zo gezond mogelijk houden van het binnenklimaat van hun woning. Een voorbeeld is voldoende ventileren om schadelijke stoffen uit het binnenmilieu goed af te kunnen voeren, maar hierbij hoort ook het regelmatig onderhouden van verbrandingstoestellen. Daarnaast is het plaatsen van koolmonoxide melders van belang om de veiligheid van het binnenmilieu te bewaken. gerelateerde beleidsterreinen Cultuur, Sport en Vrije Tijd Zorg en Welzijn Wonen en Leven Ruimtelijke Ordening Natuur en Milieu gezondheidsmonitor en kernboodschappen

22 deel 1 kernboodschappen 6 Bijdragen aan de positieve ontwikkeling en vorming van de jeugd van Pijnacker-Nootdorp Alle kinderen moeten gezond en veilig kunnen opgroeien, hun talenten kunnen ontwikkelen en binnen hun mogelijkheden kunnen participeren in de samenleving. Ouders zijn hiervoor primair verantwoordelijk. De overheid komt vaak pas in beeld als dit proces niet vanzelf gaat. De overheid draagt bij aan het creëren van de juiste randvoorwaarden in de omgeving van het kind. Er zijn vele factoren die invloed hebben op hoe de jeugd zich ontwikkelt: gezinssituatie, opvoeding, school, leefomgeving, leefstijl en dergelijke. Preventie en zorg voor de jeugd vragen dan ook een integrale aanpak. Introductie Vanaf 2015 is de zorg voor de jeugd ondergebracht bij de gemeente. De verantwoordelijkheden van de gemeente zijn vastgelegd in de nieuwe Jeugdwet. De wet zet meer in op preventie, vroegsignalering en eigen kracht van burgers. Het streven is dat ieder kind gezond en veilig opgroeit en zo zelfstandig mogelijk kan deelnemen aan het maatschappelijk leven, rekening houdend met zijn of haar ontwikkelingsniveau. In de Wet publieke gezondheid is een belangrijk deel van de preventieve zorg voor de jeugd geregeld. Pijnacker-Nootdorp heeft de toegang tot de jeugdhulp georganiseerd vanuit het Centrum voor Jeugd en Gezin. Stichting Jeugdgezondheidszorg Zuid Holland West adviseert en begeleidt bij vragen of problemen bij het opgroeien en opvoeden van kinderen en jongeren in Pijnacker-Nootdorp en verleent preventieve medische zorg. Verder hebben partners als jeugd- en jongerenwerk en het maatschappelijk werk in Pijnacker-Nootdorp een belangrijke ondersteunende rol omdat ze op diverse plaatsen direct contact hebben met de doelgroep. In vergelijking met andere gemeenten wonen in Pijnacker-Nootdorp relatief veel gezinnen met kinderen. Hier zijn de leeftijdsgroepen 0 t/m 19-jarigen en 35 t/m 54-jarigen naar rato dan ook groter dan in Nederland. zie 5.3 Dit komt ook tot uiting in de groene druk (het aantal 0 t/m 19-jarigen gedeeld door het aantal 20 t/m 64-jarigen); deze is in Pijnacker-Nootdorp hoger dan gemiddeld in Nederland en in de regio Zuid Holland West (50% versus 38%). Leefstijl en gedrag van jeugdigen zijn ook in Pijnacker-Nootdorp blijvende aandachtspunten. De leefstijl op jonge leeftijd geeft een indicatie voor leefstijl op latere leeftijd. Aandacht voor preventie van jongs af aan is van belang om gezondheidsproblemen op latere leeftijd te voorkomen. Naast de gezinssituatie (opvoeding) zijn de school- en leefomgeving de belangrijkste aanknopingspunten voor preventie. Aandachtspunten Door gezonde keuzes zo makkelijk mogelijk te maken en door het sociale systeem te ondersteunen onder meer het gezin en de school kan de jeugd zich positief ontwikkelen. De Stichting Jeugdgezondheidszorg Zuid Holland West kan bij de uitwerking een rol vervullen. De volgende gezondheidsthema s dragen hieraan bij: Faciliteren prenatale- en perinatale zorg De zorg voor de gezondheid van kinderen begint al voor de conceptie. Gebruik van foliumzuur, aanpassen van de leefstijl (bijvoorbeeld stoppen met alcohol en roken of waar nodig intensiveren van bewegen en sporten) voordat een vrouw zwanger wordt en het in een vroeg stadium van de zwangerschap bezoeken van een verloskundige of gynaecoloog zijn van invloed op de gezondheid van het ongeboren kind. In de regio Delft-Pijnacker-Nootdorp komt een op de twaalf zwangere vrouwen pas laat (op of na achttien weken zwangerschap) in beeld bij de verloskundige of gynaecoloog. Vóór en tijdens hun zwangerschap zijn vrouwen extra ontvankelijk voor adviezen en informatie over hun eigen gezondheid en van hun kind. Het is daarom van belang dat zorgverleners deze vrouwen tijdig in beeld 22 kijk op gezondheid pijnacker-nootdorp

23 Faciliteren prenatale en perinatale zorg 8% Signaleren kwetsbare gezinnen 12% 6% Inzetten op voeding, sport en bewegen 53-71% 8-15% heeft laat contact met verloskundige/gynaecoloog (zwangere vrouwen) (2.049) groeit op in een eenoudergezin (0-24 jr) (800) leeft in een gezin met inkomen onder 110% van sociaal minimum (0-17 jr) beweegt onvoldoende (4-18 jr) heeft overgewicht (2 jr t/m klas 2 VO) Aandacht voor de sociaal- emotionele ontwikkeling Aandacht voor relationele en seksuele vorming 49% gebruikt niet altijd een condoom (12-18 jr) Vergroten bewustzijn van risico s harde geluiden 33% 3-8% 19-36% heeft verhoogde score voor psychosociale problematiek (5-18 jr) is recent gepest (5-18 jr) heeft weleens last van het gehoor (12-18 jr) Veilig inrichten van de fysieke omgeving Een stimulerende en veilige omgeving is van belang Preventie van alcohol 30% deed recent aan binge drinken (12-18 jr) Leren omgaan met sociale media en internet Aandacht voor pestgedrag en mediawijsheid krijgen en tijdens consulten aandacht besteden aan preconceptiezorg en preventie. signaleringsfunctie om kwetsbare gezinnen in beeld te krijgen. zie 3.4 Signaleren van kwetsbare gezinnen De sociaaleconomische status van een gezin, erfelijke aanleg en de opvoeding (waarden en normen) bepalen in belangrijke mate de kansen die kinderen hebben als volwassene 12. Van de minderjarige kinderen in Pijnacker-Nootdorp leeft 6% in een huishouden met een inkomen lager dan 110% van het sociaal minimum. Circa een op de acht van de jong volwassenen (0-24 jaar) in Pijnacker-Nootdorp leeft in een éénoudergezin. Daarnaast zijn er gezinnen waar huiselijk geweld voorkomt; ook deze gezinnen zijn als kwetsbaar aan te merken. De kernteams vervullen een belangrijke zie 4.1 Inzetten op voeding, sport en bewegen De meerderheid (53 tot 71%)van de jeugd in Pijnacker-Nootdorp voldoet niet aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen. 8 tot 15% van de kinderen in Pijnacker-Nootdorp heeft overgewicht. Om overgewicht te voorkomen is behalve beweging kennis van gezonde voeding van essentieel belang, zowel bij de jeugd zelf als bij hun ouders, maar bijvoorbeeld ook bij het schoolpersoneel en sportcoaches. Daarnaast dienen gezonde keuzes makkelijk te zijn, bijvoorbeeld door uitsluitend een gezond aanbod in schoolkantines, zodat de verleiding tot ongezond gedrag minder groot is. 12 CBS (2015). gezondheidsmonitor en kernboodschappen