gezondheidsmonitor & kernboodschappen voor lokaal gezondheidsbeleid Rijswijk Kijk op gezondheid

Transcriptie

1 gezondheidsmonitor & kernboodschappen voor lokaal gezondheidsbeleid 2015 Rijswijk Kijk op gezondheid

2

3 inhoud voorwoord 5 inleiding 7 deel 1 kernboodschappen 11 deel 2 gezondheidsmonitor bijlagen 101

4

5 voorwoord Rijswijk is gelegen in het groene hart van Haaglanden, is goed bereikbaar en een populaire bedrijven- en kantorenlocatie. De bevolkingsdichtheid is hoog en er wonen relatief veel senioren. Om het gemeentelijk gezondheidsbeleid doelgericht en effectief in te richten, is het van belang inzicht te hebben in de gezondheidssituatie van de diverse inwoners. Daarom bieden we u deze Kijk op gezondheid van de inwoners van Rijswijk aan. Conform de Wet publieke gezondheid moeten gemeenten de gezondheid van hun inwoners monitoren. GGD Haaglanden maakt daarom iedere vier jaar een integrale analyse van de gezondheidsgegevens van de inwoners van Rijswijk: de Gezondheidsmonitor. Hierin wordt de gezondheidssituatie van de bevolking van Rijswijk in beeld gebracht. Daarnaast bevat de Gezondheidsmonitor een analyse van de cijfers en adviezen over de thema s die aandacht behoeven. GGD Haaglanden heeft op basis van gegevens uit de Gezondheidsmonitor beleidsaanbevelingen voor het lokale gezondheidsbeleid van Rijswijk geformuleerd. Dit zijn de Kernboodschappen. Deze bieden de gemeente handvatten om naast de landelijke prioriteiten uit de Volksgezondheid Toekomstverkenning Een gezonder Nederland het gemeentelijk gezondheidsbeleid te formuleren, de verbinding te leggen tussen verschillende beleidsterreinen en invulling en inkleuring te geven aan andere lokale nota s. Ook vormen de Kernboodschappen een basis om het gesprek met partners in de gemeente aan te gaan over de uitvoering van het lokale beleid. In de Gezondheidsmonitor 2015 vergelijken we de situatie van Rijswijk met die van de andere gemeenten uit de regio Zuid-Holland West. De gemeente Den Haag is hierbij buiten beschouwing gelaten: de Haagse Gezondheidsmonitor is in 2014 uitgebracht en er zijn voor de regiogemeenten inmiddels meer recente cijfers beschikbaar. GGD Haaglanden heeft de wens om in de toekomst de Gezondheidsmonitor voor alle negen gemeenten in de regio gelijktijdig uit te brengen. Dan is het ook mogelijk om daar waar gegevens beschikbaar zijn Rijswijk te vergelijken met gemeenten die qua omvang, populatie en problematiek vergelijkbaar zijn met Rijswijk. Ik hoop dat de Gezondheidsmonitor 2015 u inzicht geeft in de gezondheidssituatie van Rijswijk en dat de Kernboodschappen ter inspiratie dienen voor het te voeren lokale gezondheidsbeleid. Ton van Dijk Directeur Publieke Gezondheid Haaglanden (wnd.) November 2015 gezondheidsmonitor en kernboodschappen

6 6 kijk op gezondheid rijswijk

7 inleiding De gemeente Rijswijk heeft in het Coalitieakkoord Open Vizier de uitgangspunten voor de huidige collegeperiode beschreven. De focus ligt hierbij onder andere op de extra taken in het sociaal domein. In de Beleidsnota volksgezondheid Rijswijk heeft de gemeente haar maatschappelijke opgave voor het lokaal gezondheidsbeleid geformuleerd. Rijswijk wil de zelfredzaamheid en eigen verantwoordelijkheid van burgers stimuleren en kiest daarmee voor een samenleving met burgers die actief participeren en zich voor elkaar en voor de stad inzetten. GGD Haaglanden heeft een belangrijke adviserende rol naar het gemeentebestuur van Rijswijk op het terrein van publieke gezondheid. Vanuit de wettelijke taak in het kader van de Wet publieke gezondheid heeft GGD Haaglanden de Gezondheidsmonitor 2015 opgesteld en op basis daarvan Kernboodschappen geformuleerd. Gezamenlijk bieden deze een basis voor het ontwikkelen van integraal gemeentelijk gezondheidsbeleid. Rijswijk uitgelicht 1 Rijswijk is een stad in het hart van de Randstad. Op de relatief kleine grondoppervlakte is sprake van een hoge bevolkingsdichtheid (het aantal inwoners per km 2). Ruim tweederde van de bevolking van Rijswijk is van autochtone herkomst en drie op de tien inwoners heeft een hoog onderwijsniveau. De bevolking is, in vergelijking met Nederland, sterk vergrijsd. De meeste inwoners ervaren hun eigen gezondheid als goed. Toch doen volwassenen (19 t/m 64 jaar) het op diverse gebieden minder goed dan leeftijdsgenoten in de regio Zuid-Holland West en in Nederland. Zo zijn zij vaker eenzaam en als mantelzorger vaker overbelast. In vergelijking met hun leeftijdsgenoten ervaren zij vaker hun gezondheid als minder goed (78% van de Rijswijkers van 19 t/m 64 jaar ervaart zijn gezondheid als goed ten opzichte van 82% in de regio). Bij de interpretatie van de gezondheidscijfers van Rijswijk moet rekening worden gehouden met de diversiteit van de bevolking. Met een groot deel van de bevolking gaat het goed. Deze burgers zijn veelal hoogopgeleid en beschikken over voldoende (financiële) middelen. Toch zijn er ook in Rijswijk inwoners met een lage sociaaleconomische status: bijna een derde van de inwoners heeft een laag onderwijsniveau, ruim vier op de tien van de huishoudens hebben een laag inkomen en ruim een op de tien huishoudens moet rondkomen van een inkomen onder 110% van het sociaal minimum. Deze groep heeft meer gezondheidsproblemen en leeft vaak ongezonder. Rijswijk besteedt in het huidige beleid al aandacht aan kwetsbare groepen, in het bijzonder aan jeugdigen. Voor deze groepen kan het interessant zijn om bij de vertaling van de Kernboodschappen naar beleid de verbinding te leggen tussen technologie en gezondheid. Te denken valt aan de inzet van technologie in de zorg, bijvoorbeeld met domotica 2 en e-health. De inzet van digitale toepassingen kan bijvoorbeeld bijdragen aan het voorkomen van eenzaamheid, het versterken van de zelfredzaamheid, het koppelen van vrijwilligers aan mensen met een hulpvraag en aan digitale ondersteuning van mantelzorgers. uit de beleidsnota volksgezondheid rijswijk De burger is zelf verantwoordelijk Gezond leven makkelijker maken De gemeente als regisseur Jeugd heeft prioriteit Gezondheidsbeleid is integraal 1 Zie voor cijfers bij deze paragraaf de Gezondheidsmonitor Rijswijk Domotica omvat alle apparaten en infrastructuren in en rond woningen, die elektronische informatie gebruiken voor het meten, programmeren en sturen van functies ten behoeve van bewoners en dienstverleners. gezondheidsmonitor en kernboodschappen

8 inleiding Gezondheidsmonitor De Gezondheidsmonitor 2015 biedt een brede analyse van de gezondheidssituatie van de inwoners van Rijswijk. Op gemeenteniveau wordt een actueel beeld geschetst van de gezondheid van inwoners, de factoren die de gezondheid beïnvloeden, het zorggebruik en ontwikkelingen in de omvang, samenstelling en gezondheid van de bevolking. Hiervoor zijn verschillende bronnen geraadpleegd 3. Een belangrijk deel van de gegevens komt uit de gezondheids enquêtes van de GGD. Daarnaast is ook informatie uit externe bronnen gebruikt om dit overzicht tot stand te brengen. Hierbij zijn de meest recent beschikbare gegevens gebruikt. De Gezondheidsmonitor is een belangrijke bron van informatie voor het formuleren van de Kernboodschappen. Kernboodschappen In het licht van de landelijke en lokale ontwikkelingen en gezondheidsthema s die in Rijswijk aandacht behoeven, zijn in de Gezondheidsmonitor 2015 de belangrijkste speerpunten uitgewerkt in de Kernboodschappen. De Gezondheidsmonitor en Kernboodschappen zijn te gebruiken voor het verder uitwerken van (bestaand) beleid, zoals het Coalitieakkoord en de Beleidsnota volksgezondheid Rijswijk en/of voor het opstellen van nieuw beleid, zoals voor de nieuwe nota maatschappelijke ondersteuning. GGD Haaglanden adviseert Rijswijk om expliciet de verbinding te blijven leggen in nota s. Bijvoorbeeld door vanuit de nota gemeentelijk gezondheidsbeleid het thema fysieke leefomgeving terug te laten komen en door in ruimtelijke plannen aandacht te besteden aan het thema gezondheid. Toepassing van de Kernboodschappen in de praktijk In de Kernboodschappen wordt aandacht gevraagd voor specifieke problematiek en kwetsbare groepen. Deze problematiek komt voor in heel Rijswijk, specifiek bij mensen met een lage sociaaleconomische status. De Kernboodschappen vormen voor de gemeente Rijswijk en haar samenwerkingspartners een aanknopingspunt om actieplannen op te stellen. Het is waardevol en zinvol hierover als gemeente in gesprek gaan met maatschappelijke partners. Om effectief beleid ter bevordering van de gezondheid te voeren, is het van belang om tussen verschillende beleidsterreinen de verbinding te leggen. De gemeente Rijswijk werkt integraal vanuit de verschillende beleidsterreinen. Dit is terug te zien in diverse nota s. Ook de Kernboodschappen raken aan verschillende beleidsterreinen en overstijgen het terrein van gezondheid. 3 Zie bijlage III: Bronnen. 8 kijk op gezondheid rijswijk

9 Context De Gezondheidsmonitor en Kernboodschappen staan niet op zichzelf maar zijn binnen een bredere context te plaatsen. In het onderstaande kader is een aantal (landelijke) ontwikkelingen geschetst. Landelijke ontwikkelingen Nederland is bezig met een heroriëntatie op gezondheid, zorg en ondersteuning. De gezondheidsdefinitie van de Wereldgezondheidsorganisatie 4 gaat uit van volledig welbevinden en de afwezigheid van ziekten. Hier is nu een positief concept van gezondheid naast geplaatst waarin de eigen regie op het leven en participatie de hoofdrol spelen: Gezondheid is het vermogen zich aan te passen en zoveel mogelijk een eigen regie te voeren, in het licht van fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven 5. Deze positieve definitie is meer operationeel: het gaat nu om het vermogen om zich aan te passen, waar de universele definitie uitgaat van een staat van zijn. Deze omslag sluit aan op de ontwikkelingen in het sociaal domein: ieder van de drie decentralisaties (transitie van de AWBZ naar de Wmo, invoering van de Jeugdwet en invoering van de Participatiewet) benadrukt maatschappelijke participatie. Het gaat om meedoen in de samenleving, in werk en in onderwijs. Hierbij speelt gezondheid een belangrijke rol. Participatie bevordert gezondheid en vice versa. Het Rijk en de gemeente spelen gezamenlijk een belangrijke rol binnen de publieke gezondheid. Alle factoren die invloed hebben op de volksgezondheid komen terug in de Volksgezondheid Toekomstverkenning: opvoeding, gedrag/leefstijl, fysieke en sociale (leef)omgeving en toegang en kwaliteit van de gezondheidszorgvoorzieningen 6. Voor gemeenten is het van belang in het lokale gezondheidsbeleid aandacht aan de onderwerpen te besteden die aansluiten op problematiek binnen de eigen gemeente. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) heeft binnen de nieuwe landelijke Volksgezondheid Toekomstverkenning vier perspectieven geformuleerd: op en top gezond, iedereen doet mee, heft in eigen handen en gezonde welvaart 7. Deze spelen een belangrijke rol in maatschappelijke discussies over de volksgezondheid. De kunst is om deze perspectieven een plek te geven in het beleid om zo recht te doen aan de diversiteit. Afhankelijk van de problematiek en het beleidsterrein komt een perspectief in meerdere of mindere mate naar voren. 4 Definitie WHO (1948): Gezondheid is een toestand van volledig fysiek, geestelijk en sociaal welbevinden en niet van louter het ontbreken van ziekte. 5 Huber, M. e.a. (2013). Towards a conceptual framework relating to Health as the ability to adapt and to self manage, Operationalisering gezondheidsconcept. 6 Lalonde M. (1974). A new perspective on the health of Canadians. Ottawa: Government of Canada. 7 RIVM (2014). Volksgezondheid Toekomstverkenning Een gezonder Nederland. gezondheidsmonitor en kernboodschappen

10 inleiding Leeswijzer Deze publicatie omvat twee delen. Deel 1 betreft de Kernboodschappen, deel 2 de Gezondheidsmonitor. Deel 1: Kernboodschappen Er zijn op basis van de Gezondheidsmonitor zes Kernboodschappen geformuleerd voor het gemeentelijk gezondheidsbeleid van Rijswijk. De Kernboodschappen reiken verder dan alleen de analyses uit de Gezondheidsmonitor. De Kernboodschappen raken verschillende beleidsterreinen en leggen tevens de verbinding tussen de drie recente decentralisaties en het gemeentelijk gezondheidsbeleid. De verschillende beleidsterreinen waaraan een Kernboodschap raakt zijn telkens benoemd. Bij iedere Kernboodschap zijn in een kader de belangrijkste cijfers uit de Gezondheidsmonitor weer gegeven. Waar in de tekst cijfers genoemd zijn, is links van de tekst een verwijzing opgenomen naar het betreffende hoofdstuk van de Gezondheidsmonitor (deel 2). Hier zijn de cijfers terug te lezen waarop de Kernboodschappen zijn gebaseerd. Deel 2: Gezondheidsmonitor De Gezondheidsmonitor geeft eerst een beschrijving van de regio Zuid-Holland West. Vervolgens gaat de Gezondheidsmonitor in op cijfers specifiek voor de gemeente Rijswijk zoals over demografie, gezondheid, ziekte en sterfte, factoren die de gezondheid beïnvloeden, gezondheidszorg en een vooruitblik op de toekomst. Waar mogelijk zijn gegevens gepresenteerd op wijkniveau. In de hoofdtekst van de Gezondheidsmonitor worden belangrijke kerncijfers met betrekking tot de verschillende thema s besproken. In bijlage I zijn alle gebruikte cijfers gebundeld in een tabel met cijfers op gemeenteniveau (A) en een tabel met cijfers op wijkniveau (B). Per indicator is aangegeven uit welke gegevensbron deze afkomstig is. Voor de leesbaarheid van de rapportage is de uitleg van begrippen in de tekst beknopt; bijlage II geeft een uitgebreidere toelichting. De bronverwijzing van gegevens is summier in de tekst; bijlage III geeft een overzicht van de gegevensbronnen en bijlage IV de verantwoording. 10 kijk op gezondheid rijswijk

11 deel 1 Kernboodschappen 1 Gezondheidswinst behalen door inzet van preventie en vroegsignalering 12 2 Bevorderen van gezondheid en participatie in Rijswijk 14 3 Kwetsbare Rijswijkers ondersteunen bij het gezond(er) worden, regie voeren en participeren 16 4 Rijswijkers stimuleren om hun leefstijl blijvend positief te beïnvloeden 20 5 Naar een gezonde leefomgeving die bijdraagt aan de gezondheid en het welbevinden van Rijswijkers 22 6 Bijdragen aan de positieve ontwikkeling en vorming van de jeugd van Rijswijk 26 gezondheidsmonitor en kernboodschappen

12 deel 1 kernboodschappen 1 Gezondheidswinst behalen door inzet van preventie en vroegsignalering Rijswijk vindt het van belang om te voorkomen dat burgers tot een zorgvraag komen die ze niet zelfstandig kunnen oplossen. Stimuleren van gezond gedrag en het inzetten van preventieactiviteiten dragen hieraan bij. Hierdoor zullen aanspraken van burgers op de Wet maatschappelijke ondersteuning, Participatiewet en Jeugdwet naar verwachting worden beperkt. Dit vraagt om een beweging van zorg en ziekte naar gezond gedrag. Preventie en vroegsignalering zijn belangrijke instrumenten om te voorkomen dat burgers zorg nodig hebben. Introductie Zoals verwoord in het Coalitieakkoord zijn het zelf kunnen, waar nodig met behulp van de omgeving, eigen kracht en eigen verantwoordelijkheid belangrijke uitgangspunten van het beleid in Rijswijk. Dit betekent dat de Rijswijkse burgers ook een eigen verantwoordelijkheid hebben voor hun gezondheid en dat van hen wordt verwacht dat zij regie nemen over hun gezondheid. Vroeg signaleren en kwetsbare situaties voorkomen, kan leiden tot eenvoudiger hulp. De gemeente Rijswijk is alléén aan zet waar de eigen kracht van burgers ontoereikend is en faciliteert bij het vinden en uitvoeren van oplossingen en vernieuwing door de belanghebbenden zelf. Publieke gezondheidszorg heeft tot doel de gezondheid van (nog) gezonde burgers te bevorderen en te beschermen. Er zijn verschillende soorten preventie, waaronder universele en selectieve preventie. De gemeente Rijswijk is verantwoordelijk voor universele en selectieve preventie. Universele preventie bevordert en beschermt actief de gezondheid van de gehele bevolking. Selectieve preventie probeert te voorkomen dat personen met één of meer risicofactoren (determinanten) voor een bepaalde aandoening daadwerkelijk ziek worden 8. Voor inwoners die (nog) geen problemen ervaren kan de gemeente inzetten op universele preventie. Wanneer inwoners tot een risicogroep behoren of ondersteuning nodig hebben, kan selectieve preventie worden ingezet. De gemeente Rijswijk kan selectieve preventie met name inzetten binnen de drie transities. Preventie in de praktijk In het onderstaande worden de doelen van de Wmo, Participatiewet en Jeugdwet kort toegelicht en de rol die de gemeente hierin, door middel van preventie en vroegsignalering, kan spelen. Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) Het doel van de Wmo is dat burgers optimaal participeren in de samenleving en zo lang mogelijk thuis kunnen blijven wonen. De verantwoordelijkheid die hiervoor door het Rijk bij gemeenten is belegd, betekent voor de gemeente Rijswijk dat van burgers verwacht wordt dat zij verantwoordelijkheid nemen voor hun gezondheid en de regie ervan. Inzet van preventieactiviteiten in een zo vroeg mogelijk stadium vergroot de mogelijkheid dat mensen langer in goede gezondheid zelfstandig thuis kunnen wonen en zo nodig pas op een later moment aanspraak maken op de Wmo. Onder meer E-health-oplossingen kunnen hieraan ondersteunend zijn, zoals rondom valpreventie. 8 Bron: Nationaal Kompas Volksgezondheid. 12 kijk op gezondheid rijswijk

13 Wet maatschappelijke ondersteuning Optimaal participeren en zo lang mogelijk in goede gezondheid thuis kunnen blijven wonen Participatiewet Een goede gezondheid draagt bij aan het vinden en behouden van werk Jeugdwet Inzetten op eigen kracht van jeugdigen en hun ouders, integrale hulp op maat, vroegsignalering en preventie Participatiewet Het doel van de Participatiewet is om burgers met of zonder arbeidsbeperking die kunnen werken maar daarbij ondersteuning nodig hebben, werk te laten vinden. Het is voor alle inwoners van Rijswijk wenselijk om naar vermogen te werken en bij te dragen aan de samenleving. Participeren, actief zijn en blijven is voor iedereen van belang. Gezondheid en participatie beïnvloeden elkaar over en weer. Een minder goede gezondheid vormt een belemmering voor arbeids participatie en een goede gezondheid helpt mensen juist om aan het werk te blijven. Inzetten op preventie activiteiten die de gezondheid van de inwoners bevorderen, levert hieraan een bijdrage. gerelateerde beleidsterreinen Zorg Welzijn Inkomen & Schuld Activering Jeugd Jeugdwet Het doel van de stelselwijziging jeugd is om in een vroeg stadium meer preventie en ondersteuning te organiseren waar dat nodig is. Uitgangspunt is eigen kracht van de jeugdigen en hun ouders, problemen minder snel medicaliseren en integrale hulp op maat organiseren rond gezinnen. De gemeente Rijswijk biedt hiertoe preventieve activiteiten. Vroegsignalering en preventie vinden plaats op plekken waar jeugdigen komen zoals speelplaatsen, (voor)scholen, sportverenigingen en jeugdgezondheidszorg. gezondheidsmonitor en kernboodschappen

14 deel 1 kernboodschappen 2 Bevorderen van gezondheid en participatie in Rijswijk Om de bevolking van Rijswijk zo goed en zelfstandig mogelijk te laten participeren is het belangrijk dat burgers zich gezond voelen. Daarbij zijn het hebben van een baan, onderwijs volgen, een gezonde leefstijl en sociale contacten van belang. Ruimte voor lokale en burgerinitiatieven zorgt voor aansluiting op de wensen van de bevolking. Introductie Participatie, het meedoen aan de samenleving, is voor iedereen belangrijk. Mensen willen (volwaardig) onderdeel zijn van de maatschappij. Het gaat om werken en onderwijsdeelname, maar ook om het hebben van sociale contacten en het opdoen van vaardigheden. Participatie zorgt voor persoonlijke ontwikkeling, geeft een gevoel van eigenwaarde en zelfvertrouwen en zorgt voor uitdaging, zingeving en structuur. Veel mensen kunnen dit op eigen kracht, anderen hebben daarbij ondersteuning nodig. Ieder binnen de eigen mogelijkheden. Gezonde mensen hebben vaker een betaalde baan en doen meer vrijwilligerswerk. Hierdoor kunnen zij meer deelnemen aan de maatschappij. Gezondheid bepaalt mede de mate waarin mensen participeren in de samenleving. Andersom draagt meedoen ook bij aan een goede gezondheid en welbevinden. Dit vraagt om een balans tussen het stimuleren van eigen mogelijkheden enerzijds en ondersteunende voorzieningen anderzijds. Een uitzondering op de gezonde effecten van participatie vormt mantelzorg. Mantelzorg geeft de volwassen mantelzorger weliswaar vaak voldoening, maar kan ook leiden tot negatieve gezondheidseffecten bij de mantelzorger zelf, zoals overbelasting, zeker als de mantelzorg langdurig en intensief is. Dan verminderen ook welbevinden en autonomie. Mantelzorg door jongeren kan een risico vormen voor hun deelname aan onderwijs en in het sociale leven. zie 2.3 zie 2.3 Aandachtspunten Voor Rijswijk is het van belang om samen met de samenwerkingspartners in de stad specifiek aandacht te blijven besteden aan de volgende doelen en doelgroepen. Werkzoekenden en arbeidsongeschikten actief houden Van de potentiële beroepsbevolking (15 t/m 74 jaar) van Rijswijk is 6% werkloos. 6% van de inwoners (15 t/m 64 jaar) heeft een arbeidsongeschiktheidsuitkering. Om gezondheidsproblemen te voorkomen en terugkeer naar betaalde arbeid of deelname aan andere vormen van participatie te bevorderen, is het belangrijk dat werkzoekenden en arbeidsongeschikten actief zijn en blijven in de maatschappij. Het is van belang te zorgen dat deze burgers kunnen participeren, bijvoorbeeld door ondersteuning naar werk, deelname aan (sport)clubs en vrijwilligerswerk. Het loket Sociale Dienstverlening kan fungeren als plek om, naast de reguliere gespreksonderwerpen, gezondheid en participatie te bespreken. Activering van vrijwilligers Actief zijn als vrijwilliger is een vorm van participatie en kan bijdragen aan de participatie van andere burgers doordat de vrijwilliger hen betrekt bij het maatschappelijke leven. Actief zijn zelf draagt ook weer bij aan de gezondheid van de vrijwilliger. Uit de Gezondheidsmonitor blijkt dat in Rijswijk ongeveer vrijwilligers (19 jaar en ouder) actief zijn en dat nog eens inwoners van Rijswijk belangstelling hebben voor vrijwilligerswerk, maar (nog) niet in actie komen. Het aantal inwoners dat actief is als vrijwilliger is in verhouding lager dan in de regio. Als duidelijk is wat inwoners ervan weerhoudt of wat zij nodig hebben om daadwerkelijk actief te worden als vrij williger, kan hierop gericht beleid worden ingezet. 14 kijk op gezondheid rijswijk

15 Werkzoekenden en arbeidsongeschikten actief houden Aandacht voor overbelaste mantelzorgers 6% (2.000) is werkloos (15-74 jr) 14% (5.300) is mantelzorger (19+) 6% (1.941) heeft een arbeidsongeschiktheidsuitkering (15-64 jr) 21% is zwaar belast (mantelzorgers jr) Activering van vrijwilligers Voortijdig school verlaten voorkomen 23% (8.800) is vrijwilliger (19+) 2% (61) voortijdig schoolverlaters (leerlingen jr) 20% (7.600) heeft belangstelling voor vrijwilligerswerk (19+) zie 2.3 zie 2.3 Aandacht voor overbelaste mantelzorgers 2% van de 12 t/m 18-jarigen is mantelzorger in Rijswijk. Op plekken waar jeugdige mantelzorgers veel komen (zoals school en (sport)clubs) is vaak niet bekend dat zij mantelzorger zijn. Aandacht voor de belasting van jeugdige mantelzorgers op plekken waar ze vaak komen, vergroot hun kansen: het verkleint het risico op vroegtijdig schoolverlaten en op sociaal isolement (ook als zij naast mantelzorg sociale activiteiten ondernemen). Door de kennis te vergroten over de gezondheidsrisico s van jonge mantelzorgers en de organisatie van vroegsignalering te verbeteren, kunnen de gezondheidsrisico s worden beperkt. Ongeveer volwassenen in Rijswijk (19 jaar en ouder) zetten zich in als mantelzorger. Veel van hen zijn mantelzorger naast werk en gezin. Ruim een op de vijf van de volwassen mantelzorgers (19 t/m 64 jaar: 21%) is tamelijk zwaar belast tot overbelast. 34% van de mantelzorgers (19 t/m 64 jaar) heeft behoefte aan (extra) hulp. Overbelaste mantelzorgers lopen een groter risico op (verergering van hun) gezondheidsklachten en op sociaal isolement. Het is van belang mantelzorgers zowel te ondersteunen bij het krijgen van overzicht van het beschikbare aanbod voor degene die de zorg ontvangt als ook hen te informeren over mantelzorgondersteuning. zie 3.4 zie 2.3 Voortijdig schoolverlaten voorkomen Op jonge leeftijd betrokken zijn en blijven bij het maatschappelijke leven is van invloed op het verdere leven. Een op de negen jongeren (15-26 jaar) in Rijswijk volgt geen bekostigd onderwijs en werkt niet. Van deze groep krijgt een derde een uitkering sociale zekerheid. Naar verwachting volgt een deel van de jongeren mogelijk onderwijs dat niet door de overheid wordt bekostigd, bijvoorbeeld aan een particuliere onderwijsinstelling. In het schooljaar verliet 2% van de 12 t/m 22-jarige leerlingen in Rijswijk het onderwijs zonder startkwalificatie. Om betere kansen op de arbeidsmarkt te hebben is het voor jongeren van belang deze startkwalificatie wel te hebben. Dit vraagt om een aanpak die schooluitval voorkomt. gerelateerde beleidsterreinen Zorg Welzijn Economische zaken Inkomen & Schuld Activering gezondheidsmonitor en kernboodschappen

16 deel 1 kernboodschappen 3 Kwetsbare Rijswijkers ondersteunen bij het gezond(er) worden, regie voeren en participeren De overheid verwacht meer autonomie van burgers. Maar niet iedere burger is zelf in staat om voldoende regie te voeren om gezond te leven en te participeren in de samenleving. Het is van belang dat Rijswijk voor burgers die onvoldoende zelfredzaam zijn extra aandacht besteedt aan preventie en aan ondersteuning om de zelfregie te vergroten en binnen de eigen mogelijkheden te kunnen participeren. Introductie Er zijn vele vormen van kwetsbaarheid en verschillende redenen waardoor iemand kwetsbaar is. Kwetsbaarheid is niet altijd te voorkomen. Als we spreken over kwetsbare burgers gaat het om een heel diverse groep mensen die zelf onvoldoende regie hebben over hun leven, zoals kwetsbare ouderen en burgers die gebruik maken van diverse sociale regelingen. Een groot deel hiervan zijn mensen met een lage sociaaleconomische status. De gezondheid en gezondheidsvaardigheden van deze kwetsbare groepen zijn vaak slechter dan van mensen die wel zelf de regie over hun leven weten te voeren. Sommigen van hen hebben minder kennis over het zorgsysteem, leven ongezonder, participeren minder en hebben minder gunstige werk- en woonomstandigheden. Wanneer zij de wereld om hen heen kennen, hebben zij meer mogelijkheden tot participatie. Het is van belang om van persoon tot persoon te kijken welke mogelijkheden iemand heeft tot zelfregie en participatie om daarop zo goed mogelijk te kunnen aansluiten met interventies en zo individueel de zelfredzaamheid te vergroten of te stabiliseren. Daarnaast is een collectieve aanpak belangrijk. Wijk- en gebiedsgericht werken is een manier om een collectieve aanpak vorm te geven. In een aantal wijken is de sociaaleconomische status iets lager dan gemiddeld. In deze wijken zijn er meer huishoudens die moeten rondkomen van een laag inkomen of zelfs van het sociaal minimum. Om kwetsbare burgers in deze, maar ook in andere wijken te ondersteunen is het belangrijk om aandacht te besteden aan zelfregie in relatie tot gezondheid. Hierbij moet rekening worden gehouden met de diversiteit en achtergronden van burgers. Rijswijk heeft twee sociale wijkteams ingesteld om zorg en ondersteuning voor kwetsbare burgers te organiseren. Het is belangrijk om binnen deze sociale wijkteams ook preventie te borgen. Door de inzet van preventie is de gezondheid van mensen met een lage sociaaleconomische status te verbeteren, waardoor de verschillen tussen sociaaleconomische groepen op termijn kleiner worden. Belangrijke (preventie)taken zijn (vroeg)signalering, educatie en (terugval)preventie. Deze kunnen eraan bijdragen om toename van zorgbehoefte te voorkomen en de zelfredzaamheid te vergroten. 16 kijk op gezondheid rijswijk

17 Aandacht voor psychische en sociale gezondheid 39% 44% 17% (15.100) heeft een verhoogd risico op angststoornis of depressie (19+) is eenzaam (19-64 jr) is sociaal uitgesloten (19-64 jr) Kwetsbare ouderen faciliteren Alert zijn op burgers met een lage sociaal economische status 33% grijze druk in % laag onderwijs niveau (15-74 jr) 21% (2.000) is kwetsbaar (65+) 43% laag inkomen (huishoudens) Aandacht voor burgers met gestapelde regelingen 25% (6.195) heeft een stapeling van sociale regelingen (huishoudens) Aandachtspunten Het aantal 65-plussers zal toenemen met 17%. De Er is in Rijswijk met name aandacht nodig voor de grijze druk (het aantal 65-plussers gedeeld door het volgende thema s en groepen. aantal 20 t/m 64-jarigen) zal hierdoor dalen van 39% in 2014 tot 33% in Door de vergrijzing en door zie 2.1 Kwetsbare ouderen faciliteren Rijswijk is relatief een sterk vergrijsde gemeente. de tendens om mensen langer thuis te laten wonen wordt het beroep op de zorg groter. zie 6.1 In het komende decennium zal het aantal senioren (65-plussers) in absolute zin toenemen maar niet in relatieve zin. Dit komt doordat de verwachting is dat zie 3.4 Een op de vijf senioren (65 jaar en ouder) in Rijswijk is kwetsbaar. Deze oudere burgers voelen zich relatief het aantal jeugdigen (0-18 jaar) en volwassenen (19- minder gezond, hebben meer beperkingen en voelen 64 jaar) meer zal toenemen dan het aantal senioren. zich vaker eenzaam. De beperkingen vormen een Naar schatting zal de totale bevolking van Rijswijk belemmering voor hun participatie in het maatschap- met 42% toenemen in de periode pelijke leven, waardoor hun eenzaamheid toeneemt. 9 De bevolkingsstijging in de periode is een prognose van het Planbureau voor de Leefomgeving. De gemeente Rijswijk verwacht zelf ook een groei, maar wel een minder sterke. Een van de verklaringen voor deze groei is de verwachting dat als gevolg van de vergrijzing relatief veel mensen komen te overlijden. Jonge gezinnen (vaak afkomstig uit Den Haag) zullen naar verwachting de woningen opvullen die de huidige, veelal alleenwonende hoofdbewoners, achterlaten. Een andere verklaring is de nieuwbouwprojecten, zoals Rijswijk Buiten. gezondheidsmonitor en kernboodschappen

18 deel 1 kernboodschappen zie 2.3 zie 3.3 zie 3.4 zie % van de Rijswijkse senioren heeft niet minimaal wekelijks een sociale activiteit (13% in de regio Zuid-Holland West). Door deze senioren meer te faciliteren in het kunnen meedoen aan de maatschappij kan hun eenzaamheid afnemen en stijgt de kwaliteit van leven. Het is van belang dat Rijswijk zich blijvend inspant om kwetsbare ouderen op te sporen bijvoor beeld door de sociale wijkteams en vroegtijdig problematiek bij hen te signaleren. Aandacht voor psychische en sociale gezondheid Veel volwassenen in Rijswijk voelen zich eenzaam. Bijna de helft (44%) van de volwassenen (19 t/m 64 jaar) voelt zich matig tot zeer ernstig eenzaam. In de regio Zuid-Holland West is dit 34% en in Nederland 37%. Bijna een op de zes volwassenen (17%) voelt zich enigszins tot sterk sociaal uitgesloten. Vier op de tien inwoners van Rijswijk heeft een verhoogd risico op een angststoornis of een depressie (39%; 19 jaar en ouder). In totaal gaat het om zo n mensen. Per inwoners maken in Rijswijk meer inwoners gebruik van tweedelijns GGZ-zorgtrajecten dan in de regio Zuid-Holland West en Nederland. Het is van belang aandacht te hebben voor psychosociale gezondheid. Daarbij is specifiek aandacht voor voorzieningen voor volwassenen gewenst, aangezien deze groep groeiende is. Problemen op dit gebied veroorzaken de grootste ziektelast. Wanneer inwoners goed in hun vel zitten, is de kans groter dat ze kunnen blijven participeren. Depressiepreventie is dan ook erg belangrijk. zie 2.2 zie 3.4 zie 3.6 zie 2.2 Alert zijn op burgers met een lage sociaaleconomische status In Rijswijk heeft 31% van de bevolking (15 t/m 74 jaar) een laag onderwijsniveau, 43% van de huishoudens heeft een laag inkomen en ruim een op de tien huishoudens moet rondkomen van een inkomen onder 110% van het sociaal minimum. In Rijswijk ervaren minder inwoners (19 t/m 64 jaar) dan in de regio Zuid-Holland West de eigen gezondheid als (zeer) goed (78 versus 82%). Burgers met een lagere opleiding en/of laag inkomen hebben meer problemen op het gebied van lichamelijke, psychosociale en sociale gezondheid. Zo ervaart een op de drie laagopgeleiden de eigen gezondheid als minder goed; bij hoogopgeleiden geldt dit voor een op de acht. Bijna de helft van de laagopgeleiden voelt zich matig tot zeer ernstig eenzaam, terwijl dit bij hoogopgeleiden bij bijna een op de drie het geval is. Ook onder mensen met een niet-westerse herkomst komen gezondheidsproblemen vaker voor. De Volksgezondheid Toekomstverkenning 2014 voorspelt dat de gezondheidsverschillen tussen mensen met een verschillende sociaaleconomische status in de toekomst mogelijk verder zullen toenemen. Dit vraagt om aandacht voor groepen met een lage sociaaleconomische status. Onder mensen met een lage sociaaleconomische status bevinden zich ook relatief veel laaggeletterden. In Nederland is 12% van de bevolking (16 t/m 64 jaar) laaggeletterd. Deze groep vraagt een specifieke benadering. Taalbeleid is een speerpunt voor de gemeente Rijswijk. Dit geldt zowel voor jongeren als ouderen, allochtoon en autochtoon. Rijswijk neemt deel aan de regionale wervingscampagne Doe Weer Mee! en ondersteunt inwoners met vragen op het gebied van taal, rekenen, digitale vaardigheden en sociale media. 18 kijk op gezondheid rijswijk

19 zie 3.4 Aandacht voor burgers met gestapelde regelingen Een op de vier huishoudens in Rijswijk maakt gebruik van sociale regelingen op meer dan één gebied. De combinatie van regelingen op het gebied van inkomens ondersteuning en arbeidsparticipatie en/of welzijn/zorg komt relatief veel voor. Bezuinigingsmaatregelen hebben veel impact op huishoudens met een stapeling van regelingen: zij worden ook geconfronteerd met een stapeling van bezuinigingen, waardoor hun positie verder verzwakt. Rijswijk werkt aan gerichte armoedebestrijding door mensen te ondersteunen naar werk, participatie te bevorderen en (tijdelijke) financiële ondersteuning te bieden om uit de armoede te komen. gerelateerde beleidsterreinen Zorg Welzijn Inkomen & Schuld Activering gezondheidsmonitor en kernboodschappen

20 deel 1 kernboodschappen 4 Rijswijkers stimuleren om hun leefstijl blijvend positief te beïnvloeden Het blijvend positief beïnvloeden van leefstijl van volwassenen vraagt een langetermijnaanpak. Snel resultaat boeken is lastig omdat gedrag moeilijk te veranderen is en daarnaast de effecten van beleid pas op langere termijn te meten zijn. Om de zorgkosten en maatschappelijke kosten nu en in de toekomst beheersbaar te houden, is het van belang aandacht te hebben en te houden voor het verbeteren van de leefstijl van de burger uit Rijswijk. Dit vraagt om beleid dat zorgt dat voor de burger de gezonde keuze het meest voor de hand ligt. Verbetering is te realiseren door de uitvoering van preventieve programma s gericht op specifieke doelgroepen en door het effectief inrichten van de buitenruimtes. Introductie In Gezondheid op peil, de regionale Volksgezondheid Toekomstverkenning voor Rijswijk uit 2011, waren drie Kernboodschappen specifiek gericht op de leefstijlthema s alcoholgebruik, roken en overgewicht. Er is in Rijswijk de afgelopen jaren gericht aandacht besteed aan deze thema s. Uit de Gezondheidsmonitor 2015 blijkt dat ze nog altijd actueel zijn. Een ongezonde leefstijl brengt gezondheidsrisico s met zich mee. Hierdoor verslechtert de gezondheid, participeren burgers minder en doen ze een groter beroep op zorg- en maatschappelijke voorzieningen. Het streven is om individuen te stimuleren zelf hun leefstijl te verbeteren. Rijswijk heeft in dit kader al verschillende activiteiten ontplooid, zoals een cursus over gezonde voeding en beweegprogramma s ter preventie van depressie. Voortzetting is gewenst. De gemeente kan bijdragen aan het positief veranderen van de leefstijl van haar burgers door: Te faciliteren dat burgers kennis kunnen opdoen over gezond gedrag, gezond bewegen en gezond gewicht. Gerichte preventieprogramma s op wijkniveau in te zetten en aan te sluiten op landelijke campagnes. Van belang is goed aan te sluiten bij de belevingswereld van de specifieke doelgroep waarop het programma zich richt: dichtbij de burger, toegankelijk en op maat. Daarbij verdient het aanbeveling mensen uit de doelgroep waarvoor het programma bedoeld is te betrekken bij de opzet en uitvoering. Dit vergroot de kansen op een succesvolle implementatie. De buitenruimte zo in te richten dat deze verleidt tot gezond gedrag, beweging en sporten. Zo kunnen inwoners van Rijswijk hun leefstijl verbeteren. Oog te hebben voor levensfases waarin mensen meer open staan voor gezondheidsboodschappen en meer geneigd zijn om hun gedrag te veranderen. Het is goed om interventies hierbij te laten aansluiten. Te denken valt aan aanstaande of jonge ouders, mensen bij wie een ziekte is vastgesteld en mogelijk ook mensen die met pensioen gaan. Aandachtspunten Zowel voor jeugd als volwassenen is een gezonde leefstijl belangrijk. De hier genoemde adviezen gelden voor beide groepen, maar zijn gebaseerd op de cijfers over volwassenen (19 jaar en ouder). In kernboodschap 6 komt de leefstijl van de jeugd specifiek aan bod. In Rijswijk spelen voor volwassenen de volgende leefstijlthema s een rol. 20 kijk op gezondheid rijswijk

21 Stimuleren van voldoende beweging Voorkomen van zwaar alcoholgebruik 42% (16.200) beweegt onvoldoende (19+) 7% (2.600) gebruikt zwaar alcohol (19+) Streven naar een gezond gewicht Stoppen met roken 48% (18.200) heeft overgewicht (19+) 21% (8.200) rookt (19+) zie 4.1 zie 4.1 Stimuleren van voldoende beweging Bewegen gaat niet alleen om het beoefenen van sport, maar bijvoorbeeld ook om een wandeling naar de supermarkt of een eindje fietsen. Ruim vier op de tien volwassen inwoners (19 jaar en ouder) van Rijswijk beweegt onvoldoende (45% bij 19 t/m 64 jaar en 36% 65 jaar en ouder). Het percentage sporters neemt af met het stijgen van de leeftijd. In Rijswijk worden beweegcursussen aangeboden in groepsverband. Aanbevolen wordt dit soort initiatieven te blijven ondersteunen en ook het bewegen onder volwassenen (19 t/m 64 jaar) te stimuleren. Streven naar een gezond gewicht Het hebben van overgewicht brengt gezondheidsrisico s met zich mee, zoals een verhoogd risico op diabetes type 2 en verschillende soorten kanker. Bijna de helft (48%) van de volwassen inwoners (19 jaar en ouder) van Rijswijk heeft overgewicht. Ernstig overgewicht beperkt lichamelijke activiteiten zoals (trap)lopen. Daarnaast krijgen mensen met ernstig overgewicht vaak te maken met stigmatisering en discriminatie en dit kan hen belemmeren in hun functioneren. zie 4.1 zie 4.1 Voorkomen van zwaar alcoholgebruik Alcoholgebruik leidt vrij snel tot gewenning en lichamelijke en geestelijke afhankelijkheid en geeft risico s op de korte en lange termijn. Een op de veertien inwoners (19 jaar en ouder) van Rijswijk geeft aan zwaar alcohol te drinken 10. In maart 2015 heeft GGD Haaglanden onder andere in Rijswijk aandacht gevraagd voor de IkPas-campagne 11. Dit is een bewustwordingscampagne die de discussie op gang wil brengen over de gewoonte van alcoholgebruik. Stoppen met roken Roken verhoogt de kans op verschillende soorten kanker en luchtwegaandoeningen (bijvoorbeeld COPD). In vergelijking met andere leefstijlfactoren is de bijdrage van roken aan de totale ziektelast hoog. 13% van de ziektelast is toe te schrijven aan roken 12. Het aantal rokers (19 jaar en ouder) in Rijswijk is een op de vijf. Vier op de tien van de rokers geeft aan te willen stoppen. gerelateerde beleidsterreinen Zorg Sport Cultuur en Onderwijs Mobiliteit, Duurzaamheid, Groenbeleid Activering 10 Iemand drinkt zwaar alcohol als hij of zij op minimaal één dag in de week zes of meer (mannen) of vier of meer (vrouwen) glazen per dag drinkt. 11 IkPas is een initiatief van diverse gemeenten, GGD-en, Instellingen voor Verslavingszorg, het Trimbos-instituut en het lectoraat verslavingspreventie van de hogeschool Windesheim. 12 Bron: Nationaal Kompas. Ziektelast in DALY s. gezondheidsmonitor en kernboodschappen

22 deel 1 kernboodschappen 5 Naar een gezonde leefomgeving die bijdraagt aan de gezondheid en het welbevinden van Rijswijkers De kwaliteit van de leefomgeving, zowel buitens- als binnenshuis, beïnvloedt de lichamelijke en mentale gezondheid en het welbevinden van de inwoners van Rijswijk. Het beperken van milieubelastende factoren zoals luchtverontreiniging, omgevingslawaai en vocht en schimmel in huis, vermindert de negatieve invloed hiervan op de gezondheid. Door als gemeente gezonde keuzes te maken bij de inrichting van de buitenruimte, wordt het aantrekkelijker voor de bevolking om buiten actief te zijn. Hierdoor verbetert de gezondheid en het welbevinden. De kwaliteit van het binnenmilieu wordt vooral bepaald door een combinatie van de kwaliteit van de woning en het ventilatiegedrag van de bewoner. Introductie De fysieke buitenomgeving (buitenmilieu) is van invloed op de gezondheid. Het gaat daarbij om directe en indirecte effecten en om negatieve en positieve effecten. Directe invloed ontstaat door blootstelling aan factoren als luchtverontreiniging en omgevingslawaai, maar ook door hitte die vooral in bebouwd gebied meer dan gemiddeld optreedt 13. Het indirecte effect is bijvoorbeeld stress vanwege omgevingsgeluid. De aanwezigheid van groen, stilte en water kunnen positieve effecten hebben op de gezondheid. De kwaliteit van het binnenmilieu vermindert onder andere door vocht, schimmel, allergenen en verbrandingsproducten die vrijkomen tijdens het koken of stoken en door vluchtige stoffen die vrijkomen zie 4.2 uit bouwmaterialen of meubilair. Ook roken in huis vermindert de kwaliteit van het binnenmilieu 14. Aandachtspunten Rijswijk kan gezondheidswinst behalen door verbetering van luchtkwaliteit, vermindering van omgevingslawaai, creëren van een groene omgeving in de meer stedelijke delen van de gemeente en door de burger te informeren over een gezond binnenmilieu. Buitenmilieu effectief inrichten In Rijswijk wordt meer dan de helft van het grondgebied (56%) gebruikt wordt voor bebouwing en verkeer. Bijna een derde (29%) is in gebruik voor bos, open natuurlijk terrein en recreatie (in Nederland is dit gemiddeld 14%). Het aandeel gestapelde bouw en het aantal huurwoningen verschilt sterk tussen de wijken. In totaal heeft Rijswijk 60% gestapelde bouw. In de wijk met postcode 2286 (Stervoorde, Eikelenburg, Hoekpolder en Sion) is er sprake van 90% gestapelde bouw. Het overgrote deel van de inwoners (19 t/m 64 jaar) van Rijswijk geeft zijn woning (94%) en woonomgeving (96%) een voldoende en 94% is tevreden over het groen in de buurt. Dit staat los van de mate waarin woningen en woonomgeving ook daadwerkelijk gezond zijn en de gezondheid positief beïnvloeden. Door wijken in te richten met water en autoluwe zones, en specifiek in wijken met veel gestapelde bouw voldoende groene ruimte te creëren, 13 De gemiddelde mens ervaart comfortabele omstandigheden bij een temperatuur tussen de 20 en 27 C en een luchtvochtigheid van 35 tot 60%. Wanneer één van beide factoren te ver stijgt, beginnen mensen zich oncomfortabel te voelen, wat niet direct inhoud dat dit direct schadelijk is voor het lichaam. Mogelijke gevolgen van hittestress zijn mentale, psychofysiologische en fysieke problemen. Bron: Canadian Centre for Occupational Health and Safety. 14 Bron: Jongeneel, W.P. (23 juni 2014). Binnenmilieu samengevat. In: Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM. 22 kijk op gezondheid rijswijk

23 Buitenmilieu effectief inrichten 96% 94% geeft een voldoende voor woonomgeving (19-64 jr) is tevreden over groen in de buurt (19-64 jr) Rekening houden met luchtkwaliteit 3-5% van ziektelast veroorzaakt door fijnstof Geluidhinder verminderen 14% ervaart ernstige geluidhinder in/om het huis (19-64 jr) Informeren over een gezond binnenmilieu 9% 19% heeft vocht/schimmel in woonkamer/slaapkamer (19-64 jr) woont in een huis waarin dagelijks wordt gerookt (19-64 jr) kan Rijswijk een gezondere leefomgeving voor haar burgers scheppen en zijn inwoners verleiden tot gezond gedrag. Een samenhangend fietsroutenetwerk met doorgaande fietsroutes, fietsveiligheid en kwalitatief en kwantitatief goede fietsvoorzieningen dragen ook bij aan het creëren van een prettiger leefomgeving. Deze zetten de burger aan tot bewegen en dragen bij aan de lichamelijke en mentale gezondheid. De gemeente Rijswijk heeft het Groenbeleidsplan BomeNatuuRecreatie dat richting geeft aan het denken over groen, prioritering bij de uitvoering en keuzes in groenbeheer. zie 4.2 Rekening houden met luchtkwaliteit Hoewel de luchtkwaliteit in Nederland de laatste decennia sterk is verbeterd, blijft fijnstof een probleem. De Europese normen voor fijnstof worden in Rijswijk gehaald, maar ook onder deze normen zijn er nog aanzienlijke gezondheidseffecten. Blootstelling aan fijnstof veroorzaakt in Nederland 3 tot 5% van de totale ziektelast 15. Vooral roetdeeltjes in fijnstof, die grotendeels door verkeer worden uitgestoten, veroorzaken gezondheidsschade zoals ziekten van de ademhalingswegen en hart- en vaatziekten. Dit speelt met name langs drukke wegen. Gevoelige groepen zoals kinderen, ouderen en mensen met luchtwegaandoeningen hebben hier het meeste last van. Bij de reconstructie van de Haagweg houdt de gemeente rekening met het verbeteren van de luchtkwaliteit. 15 Bron: Maas, R. et al., Luchtkwaliteit en gezondheidswinst. RIVM, april gezondheidsmonitor en kernboodschappen

24 deel 1 kernboodschappen zie 4.2 Het verdient aanbeveling om het ruimtelijk beleid zo te formuleren dat de negatieve gezondheidseffecten van luchtkwaliteit zo klein mogelijk zijn. Bijvoorbeeld door in de buurt van drukke wegen geen speelplaatsen aan te leggen of kinderdagverblijven of scholen te vestigen. Geluidhinder verminderen Een op de zeven inwoners van Rijswijk (19 t/m 64 jaar) ervaart ernstige geluidhinder in of om het huis. De belangrijkste bronnen van geluidhinder zijn buren, brommers en scooters en wegverkeer. Hiervan is vooral sprake rondom drukke verkeerswegen zoals de autosnelwegen A4 en A13 en de Sir Winston Churchilllaan, maar ook langs de spoorlijn Den Haag - Delft. De gevolgen van geluidbelasting door wegverkeer kunnen variëren van hinder en slaapverstoring tot klinische gezondheidseffecten zoals hart- en vaatziekten. De geluidbelasting is te verminderen door bij herinrichting en nieuwbouw hier expliciet aandacht aan te besteden. zie 4.2 Informeren over een gezond binnenmilieu Een op de elf inwoners van Rijswijk (19 t/m 64 jaar) heeft vocht of schimmel in woon- of slaapkamer. Soms zijn hiervoor bouwkundige oorzaken aan te wijzen, in andere gevallen is onvoldoende ventileren de oorzaak. Bij een op de vijf inwoners wordt dagelijks in huis gerookt. Het vergroten van kennis van bewoners over een gezond binnenmilieu, bijvoorbeeld door middel van voorlichting, kan gezond gedrag stimuleren. Voldoende ventileren om schadelijke stoffen uit het binnenmilieu goed af te kunnen voeren en het regelmatig onderhouden van verbrandingstoestellen zijn manieren om de kwaliteit van het binnenmilieu te verbeteren. Daarnaast is het plaatsen van kool monoxidemelders van belang om de veiligheid van het binnenmilieu te bewaken. Over de kwaliteit van de woning kan de gemeente afspraken maken met verhuurders. gerelateerde beleidsterreinen Evenals luchtkwaliteit is ook omgevingslawaai, zeker in de stedelijke delen van Rijswijk, sterk gerelateerd aan verkeersdrukte. Het is dan ook van belang om bij het maken van keuzes op het gebied van verkeer en ruimtelijke inrichting rekening te houden met de effecten hiervan op de gezondheid. Wonen & Woonruimteverdeling Sport Cultuur en Onderwijs Stedenbouw / Ruimtelijke Ordening Mobiliteit, Duurzaamheid, Groenbeleid Activering 24 kijk op gezondheid rijswijk

25 gezondheidsmonitor en kernboodschappen

26 deel 1 kernboodschappen 6 Bijdragen aan de positieve ontwikkeling en vorming van de jeugd van Rijswijk Alle kinderen moeten gezond en veilig kunnen opgroeien, hun talenten kunnen ontwikkelen en binnen hun mogelijkheden kunnen participeren in de samenleving. Ouders zijn hiervoor primair verantwoordelijk. De overheid komt pas in beeld als dit proces niet vanzelf gaat. De overheid draagt bij aan het creëren van de juiste randvoorwaarden in de omgeving van het kind. Er zijn vele factoren die invloed hebben op hoe de jeugd zich ontwikkelt: gezinssituatie, opvoeding, school, leefomgeving, leefstijl en dergelijke. Preventie en zorg voor de jeugd vragen dan ook een integrale aanpak. Introductie Vanaf 2015 is de zorg voor de jeugd ondergebracht bij de gemeente. De verantwoordelijkheden van de gemeente zijn vastgelegd in de nieuwe Jeugdwet. De wet zet meer in op preventie, vroegsignalering en eigen kracht van burgers. Het streven is dat ieder kind gezond en veilig opgroeit en zo zelfstandig mogelijk kan deelnemen aan het maatschappelijk leven, rekening houdend met zijn of haar ontwikkelingsniveau. In de Wet publieke gezondheid is een belangrijk deel van de preventieve zorg voor de jeugd geregeld. Rijswijk heeft een Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) waar medewerkers samenwerken van onder andere jeugdgezondheidzorg, het opvoedadviespunt, (school)maatschappelijk werk, Sociaal Wijkteam West en het Jeugteam. Wanneer dit nodig is, biedt het CJG direct ondersteuning of hulp. Het aantal jeugdigen in Rijswijk zal in de periode toenemen met 86%, terwijl de totale bevolking naar verwachting groeit met 42% 16. Dit leidt tot een toename van de groene druk (het aantal 0 t/m 19-jarigen gedeeld door het aantal 20 t/m 64-jarigen) van 32% in 2014 tot 42% in zie 5.3 Dit maakt dat aandacht voor jeugdbeleid en een sluitend aanbod van belang is. In Rijswijk is met name behoefte aan aanvullend aanbod op het gebied van preventie en lichte ondersteuning 17. Leefstijl en gedrag van jeugdigen zijn ook in Rijswijk blijvende aandachtspunten. Het blijkt dat wie op jonge leeftijd gezond is dat in veel gevallen ook op latere leeftijd is. Aandacht voor preventie van jongs af aan is van belang om gezondheidsproblemen op latere leeftijd te voorkomen. Naast de gezinssituatie (opvoeding) zijn de school- en leefomgeving de belangrijkste aanknopingspunten voor preventie. Vroegsignalering en een integraal aanbod zijn gewenst evenals een intensivering van de Gezonde School-aanpak 18. Aandachtspunten Door gezonde keuzes zo makkelijk mogelijk te maken en door het sociale systeem te ondersteunen (dit zijn onder meer het gezin en de school) kan de jeugd zich positief ontwikkelen. Onder andere Stichting Jeugdgezondheidszorg Zuid-Holland West kan bij de uitwerking een rol vervullen. De volgende gezondheidsthema s spelen hierbij een rol. Faciliteren prenatale en perinatale zorg De zorg voor de gezondheid van kinderen begint al vóór de conceptie. Gebruik van foliumzuur, aanpassen van de leefstijl (bijvoorbeeld stoppen met alcohol en roken) voordat een vrouw zwanger is en het in een vroeg stadium van de zwangerschap bezoeken van de verloskundige of gynaecoloog zijn van invloed op de gezondheid van het ongeboren kind. In de regio Rijswijk/Leidschendam-Voorburg/ Wassenaar komt een op de acht zwangere vrouwen 16 De bevolkingsstijging in de periode is een prognose van het Planbureau voor de Leefomgeving. De gemeente Rijswijk verwacht zelf ook een groei, maar wel een minder sterke. Zie voor mogelijke verklaringen voetnoot Dit blijkt uit onderzoek van JSO, uitgevoerd in opdracht van de gemeente Rijswijk. 18 De Gezonde School-aanpak is een werkwijze voor scholen om structureel te werken aan gezondheid. Initiatiefnemers zijn o.a. de ministeries van VWS en OCW en het RIVM. 26 kijk op gezondheid rijswijk