Voorbeeld van een tekstplan als voorbereiding op het schrijven van een eerste versie
|
|
- Frank van de Veen
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Voorbeeld van een tekstplan als voorbereiding op het schrijven van een eerste versie INLEIDING Welzijn van dieren in bio-industrie Waarover wordt wel gesproken? - leefomstandigheden - zorgen consument Waarover niet? - methoden om welzijn te meten Voor wie belangrijk? - dierenarts Waarom belangrijk? - welzijn ziektegevoeligheid productiviteit Voorbeeld? Conclusie? - belangrijk om welzijn te kunnen beoordelen Inhoud paper? - definities welzijn - verschillende meetmethoden beoordelen KERN Definities welzijn Welke? - (1) ethologie syllabus: gedrag aanpassen aan bepaalde - (2) Commissie Veehouderij: redelijke harmonie Nadelen van deze definities? - niet eenduidig Hoezo? - (1) 'bepaalde' normwaarde en 'bepaalde' afwijkingen - (2) 'redelijk' - niet volledig Hoezo? - Gevoel zit er niet in Probleem hiermee? - gevoel is niet te meten Oplossing? - analogiepostulaat Wat is dat? - Vergelijking met gevoel mensen Wat meet men dan? - anatomie - fysiologie Conclusie? - Welzijn alleen indirect te meten
2 meetmethoden voor welzijn Wat meet men in ethologie? - abnormaal gedrag Welke vormen? - stereotypieën - apathisch gedrag Hoe ontstaat dat? slechte huisvesting - normaal gedrag niet mogelijk Wat meet men in fysiologie? - afwijkende concentratie van stoffen - verhoogde bloeddruk en hartslag Welke twee soorten meetmethoden? - (1) negatieve welzijnsuitingen - (2) positieve welzijnsuitingen Ad (1): negatieve welzijnsuitingen Welke zijn dat? [ethologie] - (1) stereotypieën Waar veel voorkomend? - bij varkens Wat zijn het? - herhaalde abnormale nutteloze gedragingen Voorbeelden? Hoe werkt het? - stress - endorfine aan willen maken - (2) apathisch gedrag Wat is het? slapen, niet reageren [fysiologie] Basis? - vergelijking met dieren in natuurlijke omstandigheden Wat meet men? - verhoogde concentraties adrenaline en cortisol in bloed of weefselbiopten Waar duidt dat op? - stress - onwelzijn - verhoogde concentraties endorfines Wat is dat? - natuurlijke verdovingsmiddelen Waar duidt dat op? - gestoord welzijn [verder] Wat meet men? - productiegegevens bij bepaalde huisvesting Voorbeelden? - hoge sterfte - lage vruchtbaarheid - veel ziekte - lage melkproductie - laag slachtgewicht slecht vlees lage ei-productie
3 Waar duidt dat op? - slechte toestand vee onwelzijn. Ad (2): positieve welzijnsuitingen Wat meet men? - (1) wat een dier kiest Voorbeeld? - (1) vloer - bedekking stal - (2) voer Waarom interessant? - vooral huisvestingssystemen te beoordelen; oorzaak van veel onwelzijn - (2) wat een dier ergens voor over heeft Voorbeeld? - op pedaaltje drukken om iets lekkers te krijgen of iets ergs te voorkomen CONCLUSIES Wat is nog onvoldoende in meting van welzijn? - (1) onenigheid over definities - (2) veel meer negatieve dan positieve gevoelsuitingen Twijfel? - afwezigheid van onwelzijn = welzijn? - (3) vaak maar één parameter gemeten Twijfel? - is dat voldoende? Wat zou er verder onderzocht moeten worden? - (1) welke stoffen gaan bij mensen gepaard aan positieve gevoelens? Waarom interessant? - meer positieve metingen. bij dieren mogelijk - (2) wat zij precies de natuurlijke gedragingen van landbouwhuisdieren? Waarom interessant? - afwijkend gedrag beter herkennen en beoordelen
4 INLEIDING De laatste jaren wordt de consument steeds vaker geconfronteerd met de leefomstandigheden van productiedieren in de bio-industrie. Door deze confrontatie maakt de consument zich in toenemende mate zorgen over het welzijn van landbouwhuisdieren. Er wordt veel over welzijn gesproken maar niet over de methoden om welzijn te meten, terwijl kennis van deze methoden belangrijk is om kritisch over welzijn na te denken. Voor de dierenarts is het welzijn van dieren op vele punten zeer belangrijk. Het welzijn van dieren staat onmiddellijk in verband met de ziektegevoeligheid en de productiviteit. Een dier dat zich niet prettig voelt of slecht wordt behandeld, wordt eerder ziek, plant zich minder snel voort, groeit minder snel en produceert minder melk. Het is dus belangrijk voor een dierenarts om het welzijn of onwelzijn van dieren goed te kunnen beoordelen, daarvoor is kennis omtrent de meting van welzijn nodig. Via een literatuuronderzoek worden definities van welzijn gegeven en verschillende meetmethoden van welzijn voorgesteld. In het slotstuk worden enige conclusies getrokken en vragen voor vervolgonderzoek gegeven. Definities van welzijn Bij een onderzoek naar de verschillende meetmethoden van welzijn is het eerst nodig welzijn te definiëren. In de literatuur worden verschillende definities van welzijn gegeven. De definitie die in de ethologie-syllabus gehanteerd wordt, luidt: 'Welzijn is de toestand waarbij een dier afwijkingen van bepaalde normwaarden in zijn intern en extern milieu binnen bepaalde natuurlijke grenzen kan houden en deze afwijking kan corrigeren middels gedragingen van natuurlijke aard en inspanning' 1. De Commissie Veehouderij heeft in 1995 welzijn als volgt geformuleerd: 'Het leven in een redelijke harmonie met de omgeving zowel uit fysiologisch als uit ethologisch oogpunt. De omgeving dient een zodanige structuur te hebben, dat zij valt binnen het adaptievermogen van het dier 2. Deze twee definities definiëren welzijn nog niet eenduidig. De eerste definitie spreekt over 'bepaalde normwaarden' en 'bepaalde natuurlijke grenzen'. Deze normwaarden en grenzen zijn voor eik diersoort verschillend en niet gemakkelijk te bepalen. In de tweede definitie is de term 'redelijk' voor meer uitleg vatbaar. Een ander probleem is dat beide definities niet volledig zijn: ze laten de gevoelswereld van een dier buiten beschouwing terwijl welzijn juist een gevoel van bijv. tevredenheid inhoudt. Bij onderzoek naar welzijn kan deze gevoelswereld niet goed gemeten worden omdat een dier zich hierover niet kan uiten. Daarom wordt vaak een zogenaamde analogiepostulaat gebruikt, waarbij men op grond van overeenkomsten in anatomie en fysiologie van mens en dier er vanuit gaat dat een dier pijn heeft, zich onwel voelt of zich juist goed voelt als het bepaalde gedragingen of fysiologische parameters vertoont, die bij de mens met deze gevoelens gepaard gaan.
5 Het is duidelijk dat het niet mogelijk is om welzijn precies te meten. Er kunnen alleen ethologische en fysiologische parameters bekeken worden en via het analogiepostulaat kunnen er uitspraken over het welzijn van een dier gedaan worden. Meetmethodes voor welzijn In de ethologie wordt er bij metingen naar welzijn vooral gekeken naar abnormaal gedrag, men kijkt meestal naar twee vormen van abnormaal gedrag: stereotypieën en apathisch gedrag. Vaak ontstaat abnormaal gedrag als een dier door de huisvestigingsomstandigheden niet in staat is al zijn natuurlijke gedragingen uit te voeren. De fysiologie vergelijkt concentraties van stoffen in een dier met normwaarden, sterke afwijkingen van deze normwaarden duiden op een gestoord welzijn. Verder zijn ook een verhoogde bloeddruk en hartslag een teken van stress en daarmee van onwelzijn. De meetmethoden kunnen onderscheiden worden in methoden die positieve welzijnsuitingen meten en methoden die negatieve welzijnsuitingen, dus onwelzijn meten. Metingen van negatieve welzijnsuitingen Uit onderzoek is gebleken dat veel varkens stereotypieën vertonen. Stereotypieën zijn vaak herhaalde abnormale gedragingen die schijnbaar geen nut voor het dier hebben zoals stangbijten, loos kauwen, onophoudelijk drinken, staart- en oorbijten 3. Men gaat er vanuit dat het uitvoeren van stereotypieën een manier om met stress om te gaan, waarbij er door het dier endorfines worden aangemaakt. Een andere uiting van onwelzijn is apathisch gedrag, het dier lijkt veel te slapen en reageert nauwelijks op uitwendige stimuli zoals aanraken, geluiden of de presentatie van voer 3. De fysiologische meetmethodes voor (on)welzijn berusten op een vergelijking tussen het onderzochte dier en een dier dat onder natuurlijke omstandigheden leeft. Er worden concentraties van adrenaline en cortisol in het bloed of in weefselbiopten gemeten. Verhoogde concentraties van deze stoffen duiden op een gestresst dier en stress wordt algemeen als teken van onwelzijn aanvaard. Een andere stofklasse die onderzocht wordt zijn de zgn. endorfines, natuurlijke verdovingsmiddelen die in de hersenen geproduceerd worden en een kalmerend effect op het dier hebben. Deze endorfines komen vooral vrij tijdens het uitvoeren van stereotypieën; het dier schrijnt zichzelf te verdoven. Dit gegeven is ook een teken voor gestoord welzijn 4. Verder kunnen de productiegegevens van een bepaalde huisvestingsmethode onderzocht worden. Een hoge sterfte (mortaliteit), lage vruchtbaarheid (fertiliteit), veel ziekte, lage melkproductie bij melkvee, laag slachtgewicht, slechte vleeskwaliteit en lage eiproductie bij kippen duiden op een slechte toestand van de veestapel en daarmee ook op een aangetast welzijn. Metingen van positieve welzijnsuitingen Er kan door middel van keuzeproeven bijvoorbeeld gemeten worden welke stal, de een gevuld met hooi, de ander met zaagsel, het dier het meeste bezoekt. Er wordt vastgesteld aan welk voedsel en aan welke huisvesting het dier zijn voorkeur geeft. Dit onderzoek is bijzonder interessant omdat veel welzijnsaantastingen door een verkeerd huisvestingssysteem ontstaan. Het is van groot ethisch en economisch belang om op den duur een meer verantwoorde manier van huisvesting voor landbouwhuisdieren te ontwikkelen 5. Een andere methode bestaat uit meting van de arbeid die een dier investeert om een bepaalde situatie te verkrijgen of juist te ontwijken. Een dier kan bijv. door een paar keer op een pedaaltje te drukken een smakelijk koekje krijgen, of een electrische schok ontlopen.
6 Door te vergelijken voor welke dingen of situaties het dier bereid is het mogelijk te zien hoe belangrijk iets voor een dier is 6. Conclusies Het is duidelijk geworden dat welzijn kan worden gemeten door meting van fysiologische parameters, het uitvoeren van gedragsmetingen en keuzeproeven. Hierbij moet echter een aantal beperkingen in het oog worden gehouden: 1. Er is nog geen sluitende definitie van welzijn gevonden. Veel onderzoekers gebruiken verschillende definities van welzijn. 2. Meting van welzijn wordt vaak gedaan door meting van zgn. negatieve welzijnsuitingen. Welzijn wordt hierbij als afwezigheid van onwelzijn gemeten. Het is de vraag of afwezigheid van onwelzijn op welzijn duidt. 3. Bij de beoordeling van een enkele parameter kan er geconcludeerd worden dat er sprake is van een normaal welzijn, terwijl welzijn uit vele onderdelen bestaat en er pas na beoordeling van alle beschikbare parameters een conclusie getrokken kan worden. Waarbij niet vergeten mag worden dat het belangrijkste onderdeel van welzijn, de gevoelswereld van het dier (nog) niet te meten is. Het blijkt dat er meetmethoden voor welzijn (met beperkingen) bestaan en er zeker meer onderzoek nodig is. Het zou interessant zijn te weten welke stoffen in het menselijk lichaam met gevoelens van vreugde, ontspanning en tevredenheid gepaard gaan. Door het analogiepostulaat toe te passen zou men door meting van deze stoffen in het dier ook positieve welzijnsuitingen kunnen meten. Ook onderzoek waarbij de natuurlijke gedragingen van landbouwhuisdieren nauwkeuriger in kaart worden gebracht, is van fundamenteel belang om gedragsafwijkingen beter te herkennen en om het belang van bepaalde gedragingen in te schatten.
hoofdstuk 2-4 hoofdstuk 2
Samenvatting Het doel van het onderzoek, zoals beschreven in dit proefschrift, is het identificeren van fysiologische parameters voor het meten van stress bij vleesvarkens. Stress, veroorzaakt door de
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting 185 Substance P and the Neurokinin 1 Receptor: from behavior to bioanalysis Affectieve stoornissen zoals angst en depressie zijn aandoeningen die een grote
Nadere informatieEen nieuwe kijk op gezondheid Andrica de Vries Kinderoncoloog Erasmus MC
Andrica de Vries Kinderoncoloog Erasmus MC Titel van de presentatie 1 IK VIND MIJ ZELF GEZOND JA NEE IK HEB LANGE TERMIJN EFFECTEN JA NEE WAT IS GEZONDHEID? WAT IS GEZONDHEID? het gezond zijn WAT IS GEZONDHEID?
Nadere informatieJos van Erp Hartstichting / De Hart&Vaatgroep. Stress en gezondheid
Jos van Erp Hartstichting / De Hart&Vaatgroep Stress en gezondheid Acute stress Het stressmechanisme is een overlevingsmechanisme Stressor Het stressmechanisme: Een fysiologisch systeem dat functioneert
Nadere informatieWelzijn:the animal point of view. Winny Weinbeck, Tinley gedragstherapeute voor papegaai
Welzijn:the animal point of view Winny Weinbeck, Tinley gedragstherapeute voor papegaai Welzijn Dierenwelzijn is een complex begrip dat zowel het fysieke welzijn als het geestelijk welzijn omvat (Brambell
Nadere informatieHet GLB en dierenwelzijn: hoge normen in de EU
Het GLB en dierenwelzijn: hoge normen in de EU De Europese Unie mikt hoog Europese Commissie Landbouw en plattelandsontwikkeling Bijdrage van het landbouwbeleid Het GLB biedt landbouwers een aantal stimuli
Nadere informatieInhoud. Voorwoord 5. Inleiding 6
Inhoud Voorwoord 5 Inleiding 6 1 Gezondheid 9 1.1 Gezondheidskenmerken en anatomie 9 1.2 Oorzaak van ziekten en het verweer ertegen 18 1.3 Dierziektepreventie 27 1.4 Herkennen van ziekten 31 1.5 Afsluiting
Nadere informatieFactoren in de relatie tussen angstige depressie en het risico voor hart- en vaatziekten
Factoren in de relatie tussen angstige depressie en het risico voor hart- en vaatziekten In dit proefschrift werd de relatie tussen depressie en het risico voor hart- en vaatziekten onderzocht in een groep
Nadere informatieGezonde Leefstijl: Stress
Gezonde Leefstijl: Stress 1 Onderwerpen Cijfers en feiten Wat is stress? Stressoren Gevolgen van teveel stress Tips bij stress Vragen 2 Cijfers en feiten 1) Jaarlijks worden 30.000 mensen afgekeurd wegens
Nadere informatieBertha Middendorp MIGRAINE. De oorzaak van jouw migraine en Leer in 6 weken je pijn te beheersen tijdens een aanval
Bertha Middendorp MIGRAINE De oorzaak van jouw migraine en Leer in 6 weken je pijn te beheersen tijdens een aanval Inhoud Deel 1 12 Inleiding 15 Mijn migraine 21 Hypnose 26 Verhalen uit de praktijk Deel
Nadere informatieMaatschappelijke waardering van Nederlandse Landbouw en Visserij
Nederlandse Landbouw en Visserij Inhoud 1 Inleiding 03 2 Samenvatting en conclusies landbouw en visserij 3 Maatschappelijke waardering landbouw 09 4 Associaties agrarische sector 13 5 Waardering en bekendheid
Nadere informatiePatiënteninformatie over ernstige primaire IGF-1-deficiëntie en hoe Increlex daarbij kan helpen
Ipsen Endocrinologie Increlex (injectie met mecasermine [rdna-herkomst]) Patiënteninformatie over ernstige primaire IGF-1-deficiëntie en hoe Increlex daarbij kan helpen Voorlichtingsfolder zoals beschreven
Nadere informatieJuli 2009 FIJNE VAKANTIE!
NIEUWSBRIEF Juli 2009 FIJNE VAKANTIE! AL BIJNA DUIZEND KINDEREN ONDERZOCHT De onderzoekers die de scholen langsgaan krijgen vaak de vraag: Hoeveel kinderen gaan jullie meten? En hoeveel kinderen zijn er
Nadere informatieDit demonstratieproject werd medegefinancierd door Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling: Europa investeert in zijn platteland
Beste lezer, In het kader van het ADLO Demonstratieproject Optimalisatie van het houden van intacte beren en immunocastraten bezorgen we u graag een zesde en laatste nummer van onze nieuwsbrief ivm de
Nadere informatieLeven voelen. Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen.
Leven voelen 1 Leven voelen Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen. Waarom is leven voelen belangrijk? 2 Een normaal bewegingspatroon: wat voel je? 2 Wat kan invloed hebben op het bewegen
Nadere informatieVerwilderde paarden, zoals we die ook nu nog kennen, vormen kleine hiërarchische groepen. Hier zien we drie soorten in:
Lezing Machteld van Dierendonck Op dinsdagavond 25 oktober 2016 gaf klinisch etholoog Machteld van Dierendonck een hele interessante lezing over gedrag en welzijn op De Paardenkamp. Hieronder een verslag.
Nadere informatieSerologische testen en interpretatie van testresultaten
Serologische testen en interpretatie van testresultaten Serologische testen Serologie is de leer van de stoffen die zich bevinden in het bloedserum. Bloedserum is het vocht dat verkregen is nadat bloed
Nadere informatie7,4. Keuzeopdracht door een scholier 1316 woorden 25 maart keer beoordeeld. - Wat zijn proefdieren eigenlijk?
Keuzeopdracht door een scholier 1316 woorden 25 maart 2003 7,4 24 keer beoordeeld Vak ANW - Wat zijn proefdieren eigenlijk? Een dierproef is een experiment waarbij (levende) dieren worden gebruikt voor
Nadere informatieF Niet-technische samenvatting 2015301
F Niet-technische samenvatting 2015301 1 Algemene gegevens 1.1 Titel van het project Op naar begrip van en behandeling voor bijniertumoren 1.2 Looptijd van het project 1-12-2015-1-12-2020 1.3 Trefwoorden
Nadere informatieDIERGENEESKUNDIGE VERKLARING
DIERGENEESKUNDIGE VERKLARING Op...dag...20..., omstreeks...uur, werd door mij: Naam dierenarts : Praktijkadres : Vestigingsplaats : Bent u de behandelend dierenarts van dit dier? - Ja - Nee Onderstaande
Nadere informatieKlonen van dieren. Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie
Klonen van dieren Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie 2 Klonen van dieren Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie I: Wat is klonen? Klonen is het ongeslachtelijk voortplanten
Nadere informatieNiet-technische samenvatting Algemene gegevens. 2 Categorie van het project. weefselconstructie, bloedvaten, nierfalen
Niet-technische samenvatting 2015310 1 Algemene gegevens 1.1 Titel van het project De invloed van nierfalen op weefselconstructie van bloedvaten 1.2 Looptijd van het project 1.3 Trefwoorden (maximaal 5)
Nadere informatieInzet van landbouwhuisdieren. Reina Ferwerda, Francisca Caron-Flinterman en Simon Oosting
Inzet van landbouwhuisdieren Reina Ferwerda, Francisca Caron-Flinterman en Simon Oosting Inhoud Inzet van dieren Functies en rollen Effecten Knelpunten Onderzoek Behoeften en indicatieve eisen van landbouwhuisdier
Nadere informatieAntwoorden op veel gestelde vragen over de folder Chroom-6 en ziekten: wat is er bekend uit de wetenschap?
Antwoorden op veel gestelde vragen over de folder Chroom-6 en ziekten: wat is er bekend uit de wetenschap? De vragen en antwoorden zijn onderverdeeld in vijf groepen: 1 Algemene vragen over de folder...1
Nadere informatieStructuur. Introductie. Methodologie. Na WO II: nooit meer honger. Inzicht nodig in maatschappelijk beeld. omtrent dierenwelzijn
Kleinveehouderij: naar een meer diervriendelijke productie? Overzicht van recent onderzoek Donderdag 9 september 011 ILVO-Dier, Melle Maatschappelijk belang van bezettingsdichtheid Filiep Vanhonacker,
Nadere informatieDieren en hun leefomgeving. Verrijking, welzijn en ethiek
Dieren en hun leefomgeving Verrijking, welzijn en ethiek Vier onderwerpen: - Biologisch 'welzijn' - Psychologisch welzijn - Verrijking en welzijn - Verrijking en ethiek Biologisch 'welzijn' Biologisch
Nadere informatiePerseverative cognition: The impact of worry on health. Nederlandse samenvatting
Perseverative cognition: The impact of worry on health Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Perseveratieve cognitie: de invloed van piekeren op gezondheid Iedereen maakt zich wel eens zorgen.
Nadere informatieBESLUIT HOUDERS VAN DIEREN
BESLUIT HOUDERS VAN DIEREN (nieuwe wetgeving per 22 augustus 2014, die het honden en kattenbesluit van 1999 vervangt). Let op: dit is een persoonlijke opsomming en bewoording van het besluit, beperkt tot
Nadere informatieBiowalking voor ouderen
Biowalking voor ouderen Een pilot onderzoek naar de effecten van en ervaringen met Biowalking voor ouderen Dr. Jolanda Maas Vrije Universiteit Amsterdam, afdeling Klinische Psychologie 1. Inleiding IVN
Nadere informatielandbouw en natuurlijke omgeving dierhouderij en -verzorging productiedieren CSPE KB
Examen VMBO-KB 2015 gedurende 200 minuten landbouw en natuurlijke omgeving dierhouderij en -verzorging productiedieren CSPE KB Het examen landbouw en natuurlijke omgeving CSPE KB bestaat uit twee deelexamens
Nadere informatieStress, spanningen, en psychosociale problematiek na confrontatie met een hart- of longaandoening
Stress, spanningen, en psychosociale problematiek na confrontatie met een hart- of longaandoening 1. Wat is stress? 2. Een aandoening als oorzaak voor stress en psychosociale problematiek 3. Problematiek
Nadere informatieWelzijn van Dieren vanuit de biologie van het dier
Welzijn van Dieren vanuit de biologie van het dier November 2010 Dr. Claudia M. Vinke Departement Dier in Wetenschap & Maatschappij Faculteit Diergeneeskunde Universiteit Utrecht Inhoud 1. Wat is dierenwelzijn?
Nadere informatieantidepressivum, rat, overerfbaar, mechanismen, gedrag
1 Algemene gegevens 1.1 Titel van het project Effecten van het antidepressivum vortioxetine op hersenmechanismen in genetische diermodellen voor depressie 1.2 Looptijd van het project 1.3 Trefwoorden (maximaal
Nadere informatiePijn. achtergrond en actualiteit. Marion Kluivers
Pijn achtergrond en actualiteit Marion Kluivers Waarom aandacht voor pijn en welzijn bij dieren? Consumer awareness : groeiend besef rond dierenwelzijn Ethiek van dierlijke productie: Ingrepen Houderijomstandigheden
Nadere informatieregio Gooi en Vechtstreek Niet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid www.cjggooienvechtstreek.nl
regio Gooi en Vechtstreek Niet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid www.cjggooienvechtstreek.nl n Niet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid We slapen gemiddeld zo n zeven tot acht uur per nacht. Dat
Nadere informatieMIND BODY M A S S A G E P R A K T I J K. Ontspanningsmassage
BODY & MIND M A S S A G E P R A K T I J K Ontspanningsmassage Ontspanningsmassage De beleving van een heerlijke ontspanningsmassage Een ontspanningsmassage is een algehele lichaamsmassage waarbij lichaam
Nadere informatieEthologie. Klas 4, 5 en 6 van het voortgezet onderwijs
Ethologie Klas 4, 5 en 6 van het voortgezet onderwijs Deze Doe Mee heeft als thema Ethologie, oftewel Gedragsleer. Door zelf een klein ethologisch onderzoek op te zetten en uit te voeren, kun je kennis
Nadere informatiePatiënteninformatie over ernstige primaire IGF-1-deficiëntie en hoe Increlex daarbij kan helpen
Ipsen Endocrinologie Increlex (injectie met mecasermine [rdna-herkomst]) Patiënteninformatie over ernstige primaire IGF-1-deficiëntie en hoe Increlex daarbij kan helpen Voorlichtingsfolder zoals beschreven
Nadere informatieNieuwsbrief voor ouders. Universiteit van Amsterdam. De sociale ontwikkeling van kinderen. Amsterdam, april 2012, jaargang 5, nr.
Nieuwsbrief voor ouders De sociale ontwikkeling van kinderen Universiteit van Amsterdam Amsterdam, april 2012, jaargang 5, nr. 1 Beste ouder, Door middel van deze nieuwsbrief willen wij u op de hoogte
Nadere informatieDIEREN HEBBEN OOK GEVOELENS. Bach Flower Remedies voor dieren
DIEREN HEBBEN OOK GEVOELENS Bach Flower Remedies voor dieren DIEREN HEBBEN OOK GEVOELENS Iedereen die een huisdier heeft, kan je vertellen hoe ze zich gedragen. Dieren hebben net als mensen heel verschillende
Nadere informatieAlgemene samenvatting
Algemene samenvatting De mens kan niet zonder zuurstof. De zuurstof die wij inademen wordt vanaf de longen door het bloed naar alle cellen van ons lichaam gebracht. De cellen kunnen deze zuurstof gebruiken
Nadere informatieBio-industrie. Wat is de bio-industrie? Om hoeveel dieren gaat het eigenlijk. De legbatterij
Bio-industrie Wat is de bio-industrie? Bio betekent,,leven'' en industrie is een verzamelnaam voor fabrieken. Bio-industrie is een nieuw woord voor bepaalde moderne vormen van veeteelt. In de veeteelt
Nadere informatieSamenvatting. Indicatoren voor ecologische effecten hangen sterk met elkaar samen
Samenvatting Er bestaan al jaren de zogeheten Richtlijnen voor goede voeding, die beschrijven wat een gezonde voeding inhoudt. Maar in hoeverre is een gezonde voeding ook duurzaam? Daarover gaat dit advies.
Nadere informatieDPA 2102 Bescherming en welzijn van varkens in veehouderijen [2102] v3
Provinciale dienst van:... Datum:... Verantwoordelijke Controleur:... Nr:... Operator :... N uniek... Adres :...... DPA 22 Bescherming en welzijn van varkens in veehouderijen [22] v C : conform NC : niet-conform
Nadere informatieBouwen voor de consument
Bouwen voor de consument 27 september 2010 Bart Hooijer Inhoud Het kader van het consumentenonderzoek Wat wil de consument? Wat kunnen wij hieruit leren? Discussie 2 10 20 jaar Professional? 3 Doelstelling
Nadere informatiePieternel van Giersbergen & Dieke de Koning EENZAAMHEID / 1
EENZAAMHEID Pieternel van Giersbergen & Dieke de Koning EENZAAMHEID / 1 Partners 'Aanpak eenzaamheid Hatert' EENZAAMHEID / 2 Programma Wat is eenzaamheid? Signalen Omgaan met EENZAAMHEID / 3 Wat is eenzaamheid?
Nadere informatielandbouw en natuurlijke omgeving dierhouderij en -verzorging productiedieren CSPE BB
Examen VMBO-BB 2015 gedurende 240 minuten landbouw en natuurlijke omgeving dierhouderij en -verzorging productiedieren CSPE BB Naam kandidaat Kandidaatnummer Bij dit examen horen een uitwerkbijlage en
Nadere informatieIn het kort. Welke testen zijn er mogelijk bij prenatale screening? Wat is prenatale screening?
prenatale screening Inhoudsopgave In het kort 3 Wat is prenatale screening? 3 Welke testen zijn er mogelijk bij prenatale screening? 3 Bij welke zwangerschapsduur vindt prenatale screening plaats? 3 Wie
Nadere informatiehttp://www.nietbangvoorangst.nl Stress en Overmatige Stress wat kun je er aan doen? Stress alleen is niet slecht en kan je helpen goed te presteren. Zolang stress wordt afgewisseld door voldoende perioden
Nadere informatieWelzijn van vissen tijdens de productie: de case Afrikaanse meerval
Welzijn van vissen tijdens de productie: de case Afrikaanse meerval Johan Schrama & Pascal van de Nieuwegiessen Aquaculture and Fisheries Group Wageningen University The Netherlands Inhoud presentatie
Nadere informatieCLIËNTERVARINGSONDERZOEK
CLIËNTERVARINGSONDERZOEK Huishoudelijke Hulp Gemeente Loppersum Wmo Support Datum: 15 maart 2017 Versie: Definitief 1 Inhoudsopgave 2 Inleiding... 3 2.1 Waarom huisbezoeken?... 3 2.2 Leeswijzer... 3 3
Nadere informatieProvinciale dienst van : Datum : Veranwoordelijke controleur : Nr : Operator : N uniek : Adres :
Provinciale dienst van : Datum : Veranwoordelijke controleur : Nr : Operator : N uniek : Adres : PRI 381 Houden van runderen (behalve vetmesten kalveren), schapen en geiten, gekweekt tweehoevig wild en
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 138 Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Een belangrijke functie van de nier is het uitscheiden van afvalstoffen via de urine. Grote hoeveelheden water en kleine stoffen
Nadere informatieHoofdstuk 3: Cardiovasculaire toestandsveranderingen in gesimuleerde werkomgevingen
Een inspirerende nieuwe fase in het onderzoek naar mens-computer interactie heeft zich aangediend met het ontstaan van adaptieve automatisering. Binnen dit onderzoeksgebied worden technologische systemen
Nadere informatiede mening van consumenten Castreren of niet: Filiep Vanhonacker Varkensbedrijf Wolkenhoeve gaat voor niet-gecastreerde varkens
Persevenement Varkensbedrijf Wolkenhoeve gaat voor niet-gecastreerde varkens De Wolkenhoeve, Geel, 20 mei 2010 Castreren of niet: de mening van consumenten Filiep Vanhonacker Universiteit Gent, Vakgroep
Nadere informatieOmgaan met stress Zorg voor jezelf 18/02/16. Els De Reuwe Psychologe i.s.m. oncopsychologen ZOL
Omgaan met stress Zorg voor jezelf 18/02/16 Els De Reuwe Psychologe i.s.m. oncopsychologen ZOL 1. Omgaan met stress Wat is stress Symptomen van stress Waar komt je stressreactie vandaan? Stress en ons
Nadere informatieKwaliteit van leven Een hulpmiddel bij de voorbereiding van een zorgplan
Kwaliteit van leven Een hulpmiddel bij de voorbereiding van een zorgplan De zorg en begeleiding van mensen met een verstandelijke beperking moet erop gericht zijn dat de persoon een optimale kwaliteit
Nadere informatieJe eigen gevoelens. Schaamte
Je eigen gevoelens Voor ouders, partners, broers, zussen en kinderen van mensen met een ernstig drugsprobleem is het heel belangrijk om inzicht te krijgen in de problemen van het verslaafde familielid,
Nadere informatieStalklimaat en ventilatie Gevolgen bij varkens. R. Geers FBIW Biosystemen DVK ZTC
Stalklimaat en ventilatie Gevolgen bij varkens R. Geers FBIW Biosystemen DVK ZTC Inhoud Inleiding Definitie van een slecht klimaat Waarom ventileren? Hoe ventileren? Normen Capaciteit Luchtinlaatoppervlakte
Nadere informatieNaam: DE DIERENFABRIEK
Naam: DE DIERENFABRIEK _ Van nature zijn mensen alleseters. Ze verzamelden niet alleen vruchten en knollen, maar gingen ook op jacht. Tot ze ontdekten dat je makkelijker vee kon houden. Dan heb je je prooidieren
Nadere informatieNiet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid. Jeugd en Gezin Gooi en Vechtstreek
Niet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid We slapen gemiddeld zo n zeven tot acht uur per nacht. Dat is ongeveer een derde van ons hele leven. Er zijn wel verschillen in de behoefte aan slaap. Waar de
Nadere informatieWijzen op welzijn. Het belang van objectiveren van welzijnsrisico s door erfelijke aandoeningen en/of schadelijke raskenmerken
Wijzen op welzijn Het belang van objectiveren van welzijnsrisico s door erfelijke aandoeningen en/of schadelijke raskenmerken Dr. Marjan AE van Hagen & Dr. Claudia M. Vinke Richtlijn Veterinair handelen
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Kransslagadervernauwing en hartklachten Kransslagadervernauwing is een van de belangrijkste ziekten in de westerse wereld. De kransslagaderen zijn de bloedvaten die het hart van
Nadere informatieAngst en onzekerheid bij erfelijke hartaandoeningen
Angst en onzekerheid bij erfelijke hartaandoeningen 1. Acute stress 2. Chronische stress 3. Angst en onzekerheid bij erfelijke hartaandoeningen 4. Omgaan met angst en onzekerheid Jos van Erp Hartstichting
Nadere informatiePRI 3078 Houden van kalveren (vetmesten) - Dierenwelzijn [3078] v2
Provinciale dienst van : Datum : Veranwoordelijke controleur : Nr : Operator : N uniek : Adres : PRI 378 Houden van kalveren (vetmesten) - Dierenwelzijn [378] v2 C : conform NC : niet-conform NA : niet
Nadere informatieSAMENLEVEN BURGERSCHAPSLEREN HOOFDSTUK 1
Samenleven Familie, vrienden, studiegenoten, docenten. Ze zijn belangrijk in je leven. Ze vormen je mening en bepalen je gedrag. Samen helpen ze je een eigen identiteit te ontwikkelen en een volwaardig
Nadere informatieNiet-technische samenvatting Algemene gegevens. 2 Categorie van het project. Voedselallergie, melk, preventie, behandeling
Niet-technische samenvatting 2016605 1 Algemene gegevens 1.1 Titel van het project Het identificeren en karakteriseren van nieuwe concepten voor koemelkallergische patienten. 1.2 Looptijd van het project
Nadere informatieUniversity of Groningen. Chronic stress parameters in pigs de Jong, Ingrid
University of Groningen Chronic stress parameters in pigs de Jong, Ingrid IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check
Nadere informatieNiet-technische samenvatting 201569
Niet-technische samenvatting 201569 1 Algemene gegevens 1.1 Titel van het project Endotheliale toxiciteit van bijnierprecursors, hydrocortison en fludrocortison die verhoogd zijn in patienten met congenitale
Nadere informatieHormoon onderzoek Voorbeeld verslag hormoonanalyse
Hormoon onderzoek Inhoudsopgave Inhoudsopgave 1. Welke hormonen zijn getest?...3 2. Cortisol...4 2.1. Wat is cortisol?...4 2.2. Oorzaken...4 2.3 Symptomen...4 2.4 Uitslag Cortisol...5 3. Testosteron...6
Nadere informatieWorkshop. Mindful Werken voor balans en plezier in je werk
2017 Workshop Mindful Werken voor balans en plezier in je werk Even voorstellen Ida Tuinhof Willem de Groote Cesartherapeut Pilatesdocent Bedrijfsfysiotherapeuten Mindfulness en compassietrainers Haptonoom
Nadere informatieStoornis in praktisch handelen. Dit bemoeilijkt de uitvoering van bijvoorbeeld koken, autorijden of hobby s.
Dementie 2 Dementie in de Nederlandse bevolking Dementie is een aandoening die vooral ouderen treft, maar het kan ook voorkomen op jongere leeftijd. In Nederland zijn er naar schatting ongeveer 300.000
Nadere informatie1/2. Staten-Generaal. Vergaderjaar BRIEF VAN DE MINISTER VAN BUITENLANDSE ZAKEN. Aan de Voorzitters van de Eerste en van de Tweede Kamer der
Staten-Generaal 1/2 Vergaderjaar 2006 2007 A 31 026 Protocol van wijziging van de Europese Overeenkomst inzake de bescherming van landbouwhuisdieren; Straatsburg, 6 februari 1992 (Trb. 2006, 253) Nr. 1
Nadere informatieBehandeling met botulinetoxine bij torticollis spasmodica
Behandeling met botulinetoxine bij torticollis spasmodica Inleiding De neuroloog heeft met u besproken dat u een aandoening heeft die behandeld kan worden met botulinetoxine. In deze folder vindt u informatie
Nadere informatieSamenvatting Biologie De samenhang tussen spieren en bloeddruk
Samenvatting Biologie De samenhang tussen spieren en bloeddruk Samenvatting door D. 1477 woorden 16 november 2016 5,5 2 keer beoordeeld Vak Biologie De samenhang tussen spierspanning en bloeddruk. Inleiding:
Nadere informatieHoe blijf ik (psychisch) gezond?! Simone Traa Klinisch psycholoog psychotherapeut Medische Psychologie, Máxima Medisch Centrum
Hoe blijf ik (psychisch) gezond?! Simone Traa Klinisch psycholoog psychotherapeut Medische Psychologie, Máxima Medisch Centrum Inhoud Definitie gezond Biopsychosociaal model Psychische gezondheid Stress
Nadere informatieAard der bijzondere gevaren toegeschreven aan gevaarlijke stoffen en preparaten: R-zinnen
1 van 8 Rzinnen & S zinnen Datum: 18032013 Aard der bijzondere gevaren toegeschreven aan gevaarlijke stoffen en preparaten: Rzinnen R 1 R 2 R 3 R 4 R 5 R 6 R 7 R 8 R 9 R 10 R 11 R 12 R 14 R 15 R 16 R 17
Nadere informatieVerlicht je symptomen van stress!
Verlicht je symptomen van stress! Wat is stress? van de Belgische bevolking lijdt aan stress! Maar stress is niet voor iedereen hetzelfde: Stress is een vorm van spanning die voorkomt bij de mens als reactie
Nadere informatieIn zintuigcellen (receptoren) ontstaan onder invloed van prikkels impulsen, zenuwcellen conductoren) geleiden en verwerken impulsen.
Samenvatting door B. 797 woorden 26 oktober 2014 8.1 19 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Gedrag: alle waarneembare activiteiten van een dier of een mens. Handeling: reactie op prikkels.
Nadere informatieEboek Reiki zelfbehandeling
1 Eboek Reiki zelfbehandeling 2 De Reiki zelfbehandeling Voel je je onrustig? Ben je overprikkeld? Heb je een opkomende verkoudheid? Of je een klacht hebt, of geen klachten, een dagelijkse Reiki behandeling
Nadere informatieMailwisseling Hans Baaij en Wim van den Brink
Mailwisseling Hans Baaij en Wim van den Brink Dit is de mailwisseling die wij hadden met Hans Baaij (Varkens in Nood) en Wim van den Brink (Koninklijke Nederlandse Slagersorganisatie) naar aanleiding van
Nadere informatieMARKTONDERZOEK NAAR HET GEBRUIK VAN ZOOLAC PROPASTE
Side 1 af 5 MARKTONDERZOEK NAAR HET GEBRUIK VAN ZOOLAC PROPASTE Doel: Via dit marktonderzoek willen we inzicht krijgen in de wijze waarop dierenartsen ZooLac Propaste gebruiken en hun bevindingen over
Nadere informatieParameters voor het inachtnemen van dierenwelzijn in huisvestingsonderzoek in de veehouderij
Parameters voor het inachtnemen van dierenwelzijn in huisvestingsonderzoek in de veehouderij In opdracht van de Raad voor dierenaangelegenheden Den Haag Februari 1997 Leden van de Werkgroep criteria dierenwelzijn:
Nadere informatieDEC-advies A. Algemene gegevens over de procedure 1. Aanvraagnummer:2015-0046 2. Titel van het project: Bioequivalentiestudies tbv markttoelating van diergeneesmiddelen 3. Titel van de NTS: Bioequivalentiestudies
Nadere informatieSUMMARY. Samenvatting
SUMMARY Samenvatting 165 166 SAMENVATTING Overgewicht en obesitas bij kinderen is een steeds groter wordend probleem. Eén van de gevolgen ervan is het ontstaan van hypertensie (een te hoge bloeddruk).
Nadere informatieOpdracht Campagne. Pleuni Clijnk. MM1a
Opdracht Campagne Pleuni Clijnk MM1a 1 Inhoud: Pagina 1 vooronderzoek Pagina 2 onderzoeksfase & conceptontwikkelingsfase Pagina 3 conceptontwikkelingsfase Pagina 4 storyboard Pagina 5 mindmap Pagina 6
Nadere informatieOntdek je kracht voor de leerkracht
Handleiding les 1 Ontdek je kracht voor de leerkracht Voor je ligt de handleiding voor de cursus Ontdek je kracht voor kinderen van groep 7/8. Waarom deze cursus? Om kinderen te leren beter in balans te
Nadere informatieen waar is de gebruiksaanwijzing?? Over de eerste spannende dagen met je
en waar is de gebruiksaanwijzing?? Over de eerste spannende dagen met je baby Verwachtingen Wordt dit jullie eerste, tweede, volgende kindje? Weet je al hoe je je baby gaat voeden? Als je al een kind hebt:
Nadere informatieGaat inzet op dierenwelzijn hand in hand met efficiënt fokken?
Gaat inzet op dierenwelzijn hand in hand met efficiënt fokken? Kader en maatschappelijke context Dr.ir. Stef Aerts Odisee University College Ethics@Arenberg Overzicht Antwoord op de vraag Vragen en discussie
Nadere informatieTheorie! Cognitive Bias Modification! Resultaten onderzoek!
Cognitive Bias Modification Resultaten onderzoek December 2013 Jules Reijnen Ron Jacobs Theorie Cognitive Bias Modification (CBM) is een recent onderzoeksgebied dat zich richt op de vertekening (bias)
Nadere informatieWelkom bij het live webinar van VarkensNET
Welkom bij het live webinar van VarkensNET Omgaan met beren Yvette van Wichen Mede mogelijk gemaakt door: Webinar met VarkensNET omgaan met beren Wat gaan we doen tijdens dit webinar? Presentatie Carola
Nadere informatie1. De liefde levend houden na de bruiloft Liefdestaal een: Positieve woorden Liefdestaal twee: Tijd en aandacht 20
Inhoud 1. De liefde levend houden na de bruiloft 4 2. Liefdestaal een: Positieve woorden 12 3. Liefdestaal twee: Tijd en aandacht 20 4. Liefdestaal drie: Cadeaus 28 5. Liefdestaal vier: Dienstbaarheid
Nadere informatieOvermatig drinken en plassen is een vaak voorkomend symptoom bij de. hond. Het kan veroorzaakt worden door verschillende ziekten in het
SUIKERZIEKTE Overmatig drinken en plassen is een vaak voorkomend symptoom bij de hond. Het kan veroorzaakt worden door verschillende ziekten in het lichaam. U kunt hierbij denken aan slecht functionerende
Nadere informatieRefaja Ziekenhuis Stadskanaal. Help! Ik moet bevallen. Omgaan met pijn tijdens de bevalling
Help! Ik moet bevallen. Omgaan met pijn tijdens de bevalling HELP! IK MOET BEVALLEN OMGAAN MET PIJN TIJDENS DE BEVALLING INLEIDING Een kind krijgen is niet niks. Vooral als het je eerste is, heb je geen
Nadere informatieBijlage IX AARD DER BIJZONDERE GEVAREN TOEGESCHREVEN AAN GEVAARLIJKE STOFFEN EN PREPARATEN :
Bijlage IX R 1 : In droge toestand ontplofbaar AARD DER BIJZONDERE GEVAREN TOEGESCHREVEN AAN GEVAARLIJKE STOFFEN EN PREPARATEN : R 2 : Ontploffingsgevaar door schok, wrijving, vuur of andere ontstekingsoorzaken
Nadere informatieRobuustheid regressiemodel voor kapitaalkosten gebaseerd op aansluitdichtheid
Robuustheid regressiemodel voor kapitaalkosten gebaseerd op aansluitdichtheid Dr.ir. P.W. Heijnen Faculteit Techniek, Bestuur en Management Technische Universiteit Delft 22 april 2010 1 1 Introductie De
Nadere informatiestoppen zware drinkers minder vaak met het drinken van alcoholhoudende drank dan vrouwen met een lager alcoholgebruik.
Samenvatting In Nederland gebruikt ongeveer 80% van de vrouwen in de vruchtbare leeftijd alcoholhoudende drank. Veel vrouwen staken het alcoholgebruik zodra ze zwanger zijn of eerder al, als ze zwanger
Nadere informatieToestemmingsinformatie epidurale corticosteroïden injectie lage rug of hals
Toestemmingsinformatie epidurale corticosteroïden injectie lage rug of hals Vlaamse Anesthesiologische Vereniging voor Pijnbestrijding 1 Mevrouw, mijnheer, U werd naar het pijncentrum verwezen omdat u
Nadere informatiee-book SEKSHULP Erectieproblemen Dr. Debby de Haas arts-seksuoloog
e-book SEKSHULP Erectieproblemen Dr. Debby de Haas arts-seksuoloog Dit e-book is onderdeel van de serie Sekshulp geschreven door dr. Debby de Haas, arts-seksuoloog NVVS. In haar ervaring zijn er vele mensen
Nadere informatieVaardigheden en technieken om je te helpen omgaan met angst & zorgen. Lisa M. Schab Vertaald door Els Musterd-de Haas
Vaardigheden en technieken om je te helpen omgaan met angst & zorgen Lisa M. Schab Vertaald door Els Musterd-de Haas 02 De chemie van angst en zorgen Je moet weten dat Ons lichaam reageert op angstige
Nadere informatie