Bijdrage van het departement Studiën aan het Observatorium voor krediet aan vennootschappen VOORNAAMSTE RECENTE ONTWIKKELINGEN

Transcriptie

1 Observatorium voor krediet aan niet-financiële vennootschappen de Berlaimontlaan 14 BE-1 Brussel Tel Fax BTW BE RPM Brussel Links: kredietobservatorium Bijdrage van het departement Studiën aan het Observatorium voor krediet aan vennootschappen VOORNAAMSTE RECENTE ONTWIKKELINGEN (trimestriële bijwerking van 26 augustus 213) Executive summary In het tweede kwartaal van 213 bleven in België de bedrijfskredieten, verleend door de ingezeten banken, toenemen. De bankkredieten groeiden jaar op jaar met 2,3 %, tegen 1,3 % in het eerste kwartaal van 213. Zodoende kwam het groeitempo van de kredietverlening net boven het in 212 opgetekende gemiddelde van 2,1 % uit, maar nog steeds onder dat van 211 (4,2 %). Deze ontwikkeling bevestigt de sedert de tweede helft van 212 weinig dynamische kredietgroei en strookt met het recente verloop van de economische conjunctuur. De groei wordt vooral ondersteund door de langlopende kredieten die in het tweede kwartaal van het jaar naar volume bleven toenemen, terwijl de kortlopende kredieten zich - eveneens naar volume - na vier kwartalen van negatieve groei, stabiliseerden. De rentes op nieuwe kredieten vertoonden uiteenlopende ontwikkelingen. Ofschoon de leidinggevende rente van de ECB daalde, lieten de kortetermijnrentes voor bankkredieten een lichte stijging optekenen. De rentes op lange- en middellangetermijnkredieten bleven daarentegen dalen, ondanks de toegenomen volatiliteit op de kapitaalmarkten en de recente stijgingen van de rendementen op OLO's. De Belgische banken hebben te kennen gegeven dat ze in het tweede kwartaal van 213 hun kredietvoorwaarden hebben versoepeld, en dit zowel voor de grote ondernemingen als voor de kmo's. Deze maatregel volgde op drie eerdere verkrappingen in de loop van de voorgaande vier kwartalen. Als redenen voor deze versoepeling werden de verzwaarde concurrentiedruk alsook de verbeterde liquiditeitspositie van de banken en hun vlottere toegang tot marktfinanciering opgegeven. De versoepeling van de kredietvoorwaarden uitte zich in een vernauwing van de marges op zowel standaard- als risicovolle kredieten. De banken gaan ervan uit dat de kredietvoorwaarden aan de ondernemingen in het derde kwartaal van 213 gehandhaafd zullen worden. De ondernemingen blijven de algemene kredietvoorwaarden evenwel als eerder ongunstig beschouwen. In het eurogebied bleef het groeitempo van het bancair krediet in het tweede kwartaal van het jaar negatief. In juni beliep de groei op jaarbasis -2,3 % (het laagste peil sinds januari 21). De situatie tussen de lidstaten onderling blijft echter heterogeen. Voorts maakten de banken van het eurogebied tijdens deze periode gewag van een lichte aanscherping van hun voorwaarden voor bedrijfskredieten. Voor het derde kwartaal van 213 verwachten ze dat de huidige kredietvoorwaarden zullen worden gehandhaafd.

2 Verloop van het krediet aan de vennootschappen gedurende het tweede kwartaal van 213 Kredietvolume De kredieten verleend door de ingezeten banken aan de ondernemingen in België bleven ook in het tweede kwartaal van 213 toenemen. Ten opzichte van het voorgaande kwartaal werd er bovendien een versnelling in het groeitempo vastgesteld. Gecorrigeerd voor het effect van de wisselkoersschommelingen, groeide de kredietverlening op jaarbasis met 2,3 %, tegen 1,3 % in het eerste kwartaal van 213. Zodoende lag de groei net boven het in 212 opgetekende gemiddelde van 2,1 %, maar nog steeds onder dat van 211 (4,2 %). Deze ontwikkeling bevestigt de sedert de tweede helft van 212 opgetekende weinig dynamische kredietgroei en strookt met het recente verloop van de economische conjunctuur. De nettokredietstromen zijn vergelijkbaar met die van het vorige kwartaal: in het tweede kwartaal van 213 kwam de seizoengezuiverde toekenning van nieuwe kredieten,9 miljard hoger uit dan de terugbetalingen. BANCAIRE KREDIETEN 1 AAN ONDERNEMINGEN IN BELGIË 2 Bancaire kredieten en conjuncturele evolutie 2 Netto trimestriële stromen (in miljard) Totaal van de kredieten (jaarlijkse veranderingspercentages) (linkerschaal) Synthetische conjunctuurcurve (afgevlakte indicator) (rechterschaal) Bron: NBB (Schema A en conjunctuurenquête). ¹ Toegekend door de ingezeten banken. Een uitsplitsing naar looptijd toont aan dat de groei van de kredieten nog steeds wordt ondersteund door de langlopende kredieten (met een looptijd van meer dan een jaar) waarvan het jaar-op-jaar groeitempo positief is gebleven, terwijl het volume van de kortlopende kredieten (met een looptijd van minder dan een jaar), na een krimp gedurende vier kwartalen op rij, zich zogoed als gestabiliseerd heeft. Bij de kredieten voor meer dan een jaar is overigens alleen het groeitempo van die met een initiële looptijd van meer dan vijf jaar positief gebleven. In het tweede kwartaal van 213 bedroeg het twaalfmaands groeitempo van kredieten met een looptijd van minder dan een jaar 2

3 ,1 % (tegen -2,4 % tijdens het voorgaande kwartaal), terwijl dat van de langlopende kredieten op 3,2 % uitkwam (tegen 3, % in het eerste kwartaal van 213). De groeiversnelling van de totale kredietverlening ten opzichte van het voorgaande kwartaal (van 1,3 % tot 2,3% in het tweede kwartaal van 213) heeft dus grotendeels te maken met de forse verbetering van de kredietverlening op korte termijn. De groei bij de langetermijnkredieten trok ten opzichte van het voorgaande kwartaal slechts licht aan. BANCAIRE KREDIETEN¹ AAN ONDERNEMINGEN IN BELGIË (jaarlijkse veranderingspercentages) 2 Opsplitsing naar looptijd van het krediet Kortetermijnkredieten 2 Langetermijnkredieten 3 Bron: NBB (Schema A). 1 Toegestaan door de ingezeten banken. 2 Voor ten hoogste een jaar. 3 Voor meer dan een jaar. In het eurogebied bleef de kredietverlening daarentegen slinken in het tweede kwartaal van 213. De jaar-op-jaar groei van de bancaire kredieten bleef er dus onder die welke in België werd opgetekend. In juni bedroeg de groei op jaarbasis -2,3 %, een daling met 1 procentpunt ten opzichte van het groeipeil aan het einde van het voorgaande kwartaal. Deze groei van de bancaire kredietverlening is de laagste sedert januari 21. Het gemiddelde voor het eurogebied verhult echter een grote heterogeniteit en een sterke fragmentatie van de kredietmarkten tussen de landen: terwijl de groei van het aan de bedrijven verstrekte bankkrediet in sommige landen nog steeds (licht) positief blijft (zoals in Nederland, Duitsland en Frankrijk), zij het in een trager - en dalend - tempo, is hij in andere landen negatief. Dat is het geval in onder meer Griekenland, Ierland, Italië, Portugal en Spanje. 3

4 BANCAIR KREDIET AAN NIET-FINANCIELE ONDERNEMINGEN 1 (veranderingspercentages op jaarbasis) BANCAIR KREDIET AAN ONDERNEMINGEN IN BELGIË: GEOGRAFISCHE OPSPLITSING VAN DE VERSTREKKERS (bijdrage aan de jaarlijkse groei, procentpunten; tenzij anders vermeld) België Eurogebied Bronnen: ECB, NBB. ¹ Toegestaan door ingezeten banken, inclusief geëffectiseerde kredieten. (enkel vanaf januari 21 voor het eurogebied). Belgische banken Banken van het eurogebied Banken buiten het eurogebied Jaarlijkse groei (%) Bron: NBB (Financiële rekeningen en Schema A). Om zich te financieren, kunnen de Belgische ondernemingen tevens een beroep doen op buitenlandse banken 1. Aan de hand van de financiële rekeningen die door de Bank worden opgesteld op basis van, onder meer de betalingsbalansstatistieken 2, kunnen de kredietstromen afkomstig van niet-ingezeten banken in kaart worden gebracht. Tijdens het eerste kwartaal van 213 liep het uitstaande bedrag van de door buitenlandse banken verstrekte kredieten terug ten opzichte van het einde van het voorgaande kwartaal, namelijk met 2,3 miljard voor de banken van het eurogebied en met,6 miljard voor de overige buitenlandse banken. Ten opzichte van het jaar voordien evolueerde het uitstaande bedrag van de door buitenlandse banken verstrekte kredieten verschillend afhankelijk van de geografische origine van de kredietverstrekker: jaar-op-jaar daalde het door de banken uit het eurogebied aangeboden kredietvolume met 1,4 miljard, terwijl het uitstaande bedrag van de kredietverlening door de overige buitenlandse banken tijdens dezelfde periode met 2, miljard opliep. Als gevolg hiervan bleef de jaar-op-jaar groei van het bancair krediet, waarin alle aan de Belgische ondernemingen toegekende kredieten zijn meegerekend, in het eerste kwartaal van 213 positief (1,6 %) aangezien de geringere kredietverstrekking door de banken van het eurogebied ruimschoots werd gecompenseerd door het aanbod van de Belgische en de overige buitenlandse banken. 1 2 Het begrip buitenlandse (of niet-ingezeten) bank berust op het territorialiteitsbeginsel. De dochterondernemingen en bijbanken van buitenlandse banken die in België een stabiele vestiging bezitten, zijn in het begrip ingezeten bank vervat. De kredietverlening door buitenlandse banken bestaat dus enkel uit de kredietverstrekking door in het buitenland gevestigde instellingen. Deze gegevens zijn later beschikbaar dan die betreffende de door de ingezeten banken verleende kredieten: ze zijn momenteel beschikbaar tot het eerste kwartaal van

5 De statistieken van de Kredietcentrale, die zowel betrekking hebben op de kredietopeningen als op de opgenomen kredieten bij de ingezeten banken, geven een beeld van het verloop van het krediet op basis van de grootte van de kredietnemende ondernemingen, maar ook van de bedrijfstak en het gewest waartoe ze behoren. Volgens de nieuwe methodologie worden deze statistieken voortaan opgesteld op dezelfde basis als die voor de financiële rekeningen (voor meer details, zie de website van het Kredietobservatorium): een soortgelijke identificatie van de vennootschappen die behoren tot de niet-financiële sector en een betere coherentie met de gegevens uit het Schema A van de banken. Als gevolg van deze methodologische aanpassingen, ingevoerd in april 212, vertonen de nieuwe gegevens tussen het eerste en het tweede kwartaal van 212 evenwel een reeksbreuk in de uitstaande bedragen en in de aanwendingsgraad van de kredieten, zowel voor de geaggregeerde cijfers als voor de opsplitsingen naar ondernemingsgrootte, naar bedrijfstak of naar gewest. De onderstaande toelichting is bijgevolg toegespitst op de ontwikkelingen die tijdens de laatste vier kwartalen (van eind juni 212 tot eind juni 213) zijn vastgesteld. Achtereenvolgens worden de opsplitsingen naar ondernemingsgrootte, naar bedrijfstak en naar gewest onder de loep genomen. De grafieken met betrekking tot de Kredietcentrale bevatten echter gegevens betreffende de periode maart 21 tot juni 213. Voor de periode vanaf het tweede kwartaal van 212 tot juni 213 is de informatie conform met de nieuwe methodologie. Wat de periode vóór april 212 betreft, werden geretropoleerde gegevens gebruikt door de nieuwe identificatiefilter toe te passen op de oude gegevensbank. In totaal bereikten de door de kredietinstellingen aan niet-financiële vennootschappen toegestane kredietlijnen eind juni 213 een bedrag van 175,3 miljard. Het daadwerkelijk door de ondernemingen aangewende kredietvolume beliep, volgens de statistieken van de Kredietcentrale, 122 miljard. Die leningen worden grotendeels verstrekt aan kleine ondernemingen die, eind juni, samen 66,4 miljard toegestane kredieten en 55,9 miljard opgenomen kredieten lieten optekenen. In dezelfde periode namen grote ondernemingen 54,6 miljard toegestane kredieten en 28,5 miljard opgenomen kredieten voor hun rekening. Ten slotte werd aan de middelgrote ondernemingen een kredietbedrag van 42,8 miljard toegestaan waarvan ze 28,7 miljard opnamen 3. Het gemiddeld bedrag van de opgenomen kredieten - berekend voor de bedrijven die effectief leningen aangingen - bedroeg 14,5 miljoen voor de grote ondernemingen, 2,5 miljoen voor de middelgrote ondernemingen en,2 miljoen voor de kleine ondernemingen. Tussen eind juni 212 en eind juni 213 liep voor de grote ondernemingen zowel het uitstaande bedrag van de toegestane als dat van de aangewende kredieten terug (met respectievelijk 4,4 en 2,5 miljard). Het uitstaande bedrag van de aan kleine ondernemingen toegestane kredieten steeg met,8 miljard ten opzichte van eind juni 212; dat van de aangewende kredieten bleef onveranderd. Het volume van de aan middelgrote ondernemingen toegestane kredieten nam met 1,2 miljard toe en dat van de aangewende kredieten met 1,6 miljard. 3 De som van de aan de kleine, middelgrote en grote ondernemingen verstrekte leningen is kleiner dan het totaal van de opgetekende toegestane of aangewende kredieten. Een bepaald aantal ervan wordt immers verleend aan ondernemingen waarvoor geen informatie over de grootte beschikbaar is (omdat deze hun balans nog niet hebben neergelegd). De aan deze ondernemingen verstrekte kredieten bedroegen in juni 213 in totaal 11,5 miljard voor de toegekende kredieten en 9 miljard voor de opgenomen kredieten. 5

6 KREDIETEN VAN DE INGEZETEN BANKEN AAN ONDERNEMINGEN IN BELGIË: OPSPLITSING NAAR GROOTTE VAN DE ONDERNEMINGEN ¹ (uitstaande bedragen, in miljard) Toegestane kredieten 7 7 Opgenomen kredieten Kleine Middelgrote Grote Bron: NBB (Centrale voor kredieten aan ondernemingen). 1 Bedrijven die een verkort schema van de jaarrekeningen hebben neergelegd worden als kleine ondernemingen beschouwd. Bedrijven die een volledig schema hebben neergelegd, worden als groot of middelgroot beschouwd, al naar gelang de omzet van twee opeenvolgende jaren meer dan wel minder dan 37,2 miljoen bedroeg. De aanwendingsgraad van de kredieten, die het bedrag van de opgenomen kredieten relateert aan dat van de toegestane kredieten, geeft de intensiteit weer waarmee de ondernemingen hun kredietlijnen opnemen. Deze aanwendingsgraad stijgt wanneer het kredietaanbod wordt beperkt, aangezien het op dat ogenblik voor de ondernemingen moeilijker wordt om een nieuw krediet te verkrijgen of een kredietlijn te vernieuwen. De aanwendingsgraad kan daarentegen afnemen wanneer de financieringsbehoeften van de ondernemingen, verkleinen. Algemeen beschouwd is de aanwendingsgraad omgekeerd evenredig met de bedrijfsgrootte. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat er, voor kleine ondernemingen, geen of nagenoeg geen alternatieve financieringswijzen bestaan maar ze kan ook wijzen op een negatief verband tussen de omvang van het kredietnemende bedrijf en de beoordeling van het risico door de kredietinstellingen. Eind juni 213 beliep de aanwendingsgraad van de kredieten 84,2 % voor de kleine, 67,1 % voor de middelgrote en 52,1 % voor de grote ondernemingen. In vergelijking met eind juni 212 kwam dit neer op een daling met,4 procentpunt voor de grote ondernemingen en met 1,1 procentpunt voor de kleine ondernemingen; voor de middelgrote ondernemingen nam hij daarentegen toe, met 1,8 procentpunt. 6

7 AANWENDINGSGRAAD VAN DE TOEGESTANE KREDIETEN DOOR DE INGEZETEN BANKEN (in %) Opsplitsing naar grootte van de ondernemingen 1 Opsplitsing naar bedrijfstak Klein Middelgroot Groot Bron: NBB (Centrale voor kredieten aan ondernemingen). Verwerkende industrie Bouwnijverheid Handel Horeca Diensten i.v.m. vastgoed Bedrijven die een verkort schema van de jaarrekeningen hebben neergelegd worden als kleine ondernemingen beschouwd. Bedrijven die een volledig schema hebben neergelegd worden als groot of middelgroot beschouwd, al naar gelang de omzet van twee opeenvolgende jaren meer dan wel minder dan 37,2 miljoen bedroeg. De selectie van sectoren is niet-exhaustief. 1 2 Ongeacht de bedrijfsgrootte varieert de aanwendingsgraad ook aanzienlijk volgens de bedrijfstak. Zo beschikken de ondernemingen uit de verwerkende nijverheid over de grootste marges inzake 'niet-aangewend' krediet, zoals de structureel lage aanwendingsgraad doet vermoeden. De ondernemingen uit de horeca of de vastgoedsector - zeer vaak kmo's - wenden daarentegen meestal een groter gedeelte van de hun ter beschikking gestelde kredietlijnen aan. Eind juni 213 bedroeg de aanwendingsgraad van de kredieten 89,5 % voor de ondernemingen uit de horeca en 86,7 % voor die uit de vastgoedsector. Hij had een middelgrote waarde voor de ondernemingen uit de handel (72, %) en was het laagst in de bouwnijverheid en in de industrie (respectievelijk 59,3 en 57,6 %). Ten opzichte van eind juni 212 liep de aanwendingsgraad terug in de horeca (-3,9 procentpunt). Hij steeg daarentegen in de bouwnijverheid (+,9 procentpunt), in de vastgoedsector (+,6 procentpunt) en in de industrie (+,6 procentpunt); in de handel bleef hij stabiel. In de gewesten (zie ook het onderstaande Kader) ligt de aanwendingsgraad in Wallonië gemiddeld beschouwd hoger. Eind juni 213 bedroeg hij er 75,8 %, wat evenwel dicht in de buurt komt van het peil in Vlaanderen (73,5 %). Hij ligt daarentegen lager in Brussel, waar hij eind juni 54,3 % beliep, voornamelijk als gevolg van de concentratie van hoofdzetels van grote ondernemingen op het grondgebied van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. 7

8 De nieuwe gegevens van de Centrale voor kredieten aan ondernemingen: regionale uitsplitsing De door de Centrale voor kredieten aan ondernemingen verzamelde statistieken betreffende toegestane en opgenomen kredieten aan niet-financiële vennootschappen zijn niet alleen beschikbaar in een uitsplitsing naar ondernemingsgrootte en bedrijfstak, maar ook naar gewest. Bij deze laatste uitsplitsing worden de nationale gegevens geregionaliseerd en opgedeeld volgens gewest op basis van de ligging van de onderneming. Deze lokalisering kan echter een vertekend beeld geven voor de ondernemingen die in verschillende gewesten productie-eenheden hebben, aangezien de kredieten uitsluitend worden toegekend aan het gewest waarin zich de hoofdzetel bevindt. Net als op de andere statistieken van de CKO hadden de methodologische aanpassingen van 212 ook een impact op de geregionaliseerde gegevens. Deze aanpassingen werden beschreven in de commentaar van het Observatorium voor krediet aan vennootschappen van het eerste kwartaal van 213. Momenteel zijn de naar ondernemingsgrootte uitgesplitste regionale statistieken beschikbaar. Deze regionale statistieken zullen eerlang ook beschikbaar zijn in de uitsplitsing volgens bedrijfstak. Ze zullen een meer gedetailleerde analyse mogelijk maken. Dit Kader wil een eerste, voorlopige, analyse van de regionale statistieken van de CKO aanreiken, vooral van de aanwendingsgraad van kredieten van niet-financiële vennootschappen in Vlaanderen, Wallonië en Brussel. Selectie van indicatoren volgens gewest (juni 213) Vlaanderen Wallonië Brussel België Aandeel van de ondernemingen die een bancair krediet hebben (in %) Aandeel in het uitstaand bedrag van de aangewende kredieten (in %) Aanwendingsgraad van de kredieten (in %) Gemiddeld geleend bedrag (in duizend) 61,5 25,7 12,8 1, 62,8 19,7 17,5 1, 73,5 75,8 54,3 69, Bron: NBB (Centrale voor kredieten aan ondernemingen). Uit de uitsplitsing naar gewest blijkt dat, in juni 213, respectievelijk 62,8 %, 19,7 % en 17,5 % van de kredieten werd opgenomen door ondernemingen in Vlaanderen, Wallonië en Brussel. Het totaalbedrag van de opgenomen kredieten beloopt 122 miljard: 76,6 miljard in Vlaanderen, 24,1 miljard in Wallonië, en 21,3 miljard in Brussel. De Brusselse niet-financiële vennootschappen nemen in verhouding tot hun aandeel in het totaal van het aantal betrokken ondernemingen, een groter deel van de kredieten op; dit geldt ook, zij het in mindere mate, voor de vennootschappen in Vlaanderen. Dat elk gewest een verschillend aandeel heeft in de totale kredietopneming blijkt ook uit de verschillen in het gemiddeld uitstaand krediet per onderneming. Ondernemingen in Vlaanderen, Wallonië en Brussel hebben gemiddeld een uitstaand krediet van respectievelijk 388, 291 en 518. Deze gegevens dienen evenwel omzichtig te worden geïnterpreteerd. Gelet op de 8

9 gehanteerde methodologie om de gegevens te regionaliseren, waarbij uitsluitend wordt gekeken naar de plaats van de hoofdzetel van de ondernemingen, is het in de praktijk immers mogelijk dat kredieten die in het ene gewest zijn toegekend, in een ander gewest worden aangewend. De aanwendingsgraad in Vlaanderen en die in Wallonië liggen blijkbaar niet zo ver uit elkaar, respectievelijk 73,5 % en 75,8 %, terwijl Brussel met 54,3 % veel lager uitkomt. Deze discrepantie kan worden toegeschreven aan met name de structurele verschillen in ondernemingsgrootte tussen de respectieve gewesten. Het aandeel van de kleine, middelgrote en grote ondernemingen in Wallonië (respectievelijk 48 %, 22 % en 23 %) verschilt nauwelijks van wat voor Vlaanderen wordt opgetekend (respectievelijk 48 %, 23 % en 21 %) 1, terwijl Brussel een heel ander beeld te zien geeft, met een groter aandeel van de grotere ondernemingen (35 % kleine ondernemingen, 28 % middelgrote ondernemingen, en 32 % grote ondernemingen). De uitsplitsing van de aanwendingsgraad van de kredieten naar gewest en naar ondernemingsgrootte leert dat in de drie gewesten kleine ondernemingen intensief gebruik maken van hun kredietlijnen: de aanwendingsgraad varieert tussen 83,8 % in Vlaanderen en 85,2 % in Brussel. De middelgrote ondernemingen in Wallonië en in Vlaanderen laten vrijwel dezelfde aanwendingsgraad optekenen, met respectievelijk 69,7 % en 71,1 %; met 55,8 % ligt hij in Brussel niet zo hoog, wat erop wijst dat de ondernemingen in dat gewest hun kredietlijnen gemiddeld beschouwd minder opnemen. Bij de grote ondernemingen, ten slotte, is de aanwendingsgraad het hoogst in Wallonië (65,4 %); in Vlaanderen bedraagt hij 58,4 %, en in Brussel slechts 36,6 %. Aanwendingsgraad van de kredieten naar gewest en naar ondernemingsgrootte (in %, juni 213) Vlaanderen Wallonië Brussel België Kleine ondernemingen 83,8 84,9 85,2 84,2 Middelgrote ondernemingen 71,1 69,7 55,8 67,1 Grote ondernemingen 58,4 65,4 36,6 52,1 Bron: NBB (Centrale voor kredieten aan ondernemingen). In België beliep het uitstaand krediet van kleine ondernemingen in juni 213 gemiddeld 214 per onderneming; voor middelgrote ondernemingen was dat en voor de grote nietfinanciële vennootschappen Ten opzichte van deze totale cijfers liggen de per onderneming geleende bedragen in Wallonië ietwat lager voor de kleine en middelgrote ondernemingen, terwijl ze in Brussel het hoogst zijn voor de middelgrote en grote ondernemingen. 1 De totalen kloppen niet helemaal; het verschil is toe te schrijven aan de ondernemingen waarvan de grootte niet bekend is. 9

10 Gemiddeld geleend bedrag naar gewest en naar ondernemingsgrootte (in duizend, juni 213) Vlaanderen Wallonië Brussel België Kleine ondernemingen Middelgrote ondernemingen Grote ondernemingen Bron: NBB (Centrale voor kredieten aan ondernemingen). Rentetarieven en andere kredietvoorwaarden De rentetarieven die de Belgische banken en de banken van het eurogebied op de nieuwe bedrijfskredieten toepassen, behoren tot de voornaamste indicatoren van de kredietkosten die de ondernemingen worden aangerekend. Ze worden verzameld via de MIR-enquête (zie Tijdens het tweede kwartaal van 213 besloot de ECB de leidinggevende rente met 25 basispunten neerwaarts te herzien tot,5 %. Ondanks deze rentedaling bleef de impact op de geldmarkt vrij beperkt: de driemaands Euribor bleef relatief stabiel rond,21 %. Op de kapitaalmarkten en vooral op de markten voor overheidsobligaties lieten de voornaamste rentetarieven een stijging optekenen, mede als gevolg van een toegenomen onzekerheid over de mogelijke afbouw van de specifieke ondersteunende marktoperaties van de Amerikaanse centrale bank. Het rendement van de Belgische vijfjaars overheidsobligaties nam toe van,96 % eind maart 213 tot 1,43 % eind juni 213. Ondanks deze recente stijging blijven de rentes op Belgische overheidsobligaties historisch laag. Er zij opgemerkt dat in het tweede kwartaal noch de daling van de leidinggevende rente van de ECB, noch de stijging van de rente op overheidsobligaties een zware impact hebben gehad hebben op de rentes voor respectievelijk korte- en langetermijnkredieten aan Belgische ondernemingen. 1

11 RENTEVOETEN OP DE GELD- EN KAPITAALMARKTEN EN TARIEVEN OP BANCAIRE KREDIETEN (in %) 7 Rentevoeten op de geld- en kapitaalmarkten 7 Rentevoeten op nieuwe kredieten België 7 Eurogebied OLO 5 jaar Leidinggevende basisrentevoet van de ECB Euribor 3 maanden Kredieten variabel < 1 jaar, < 1 miljoen Kredieten variabel < 1 jaar, > 1 miljoen Kredieten vast 1-5 jaar, < 1 miljoen Kredieten vast > 5 jaar, < 1 miljoen Bronnen: ECB, NBB (MIR-enquête). In België lieten de rentetarieven die worden toegepast op de nieuwe bankkredieten in de loop van het tweede kwartaal van 213 een verschillend verloop optekenen. Ten opzichte van het voorgaande kwartaal gingen de rentes van de kortlopende kredieten (met variabele rentevoet en met een initiële rentevaste periode van een jaar of minder), zowel voor leningen van minder dan 1 miljoen als voor die van meer dan 1 miljoen licht naar omhoog met respectievelijk 4 en 3 basispunten. Deze geringe stijging vond plaats ondanks een verlaging, met 25 basispunten, van de leidinggevende rente van de ECB in dezelfde periode. In juni beliep de rente 2,4 % voor de bedragen van minder dan 1 miljoen en 1,74 % voor de grootste bedragen. De rentes van de kredieten op middellange termijn (kredieten met een rentevaste periode van een tot vijf jaar en een waarde van minder dan 1 miljoen) daalden met 22 basispunten; ook die van de langlopende leningen (kredieten met een rentevaste periode van meer dan vijf jaar en een waarde van minder dan 1 miljoen) liepen met 17 basispunten terug. In juni beliep de rente op kredieten met een middellange looptijd 2,97 % en die op langlopende kredieten 3,5 %. In het eurogebied veranderden de rentes op de kortlopende kredieten slechts weinig ten opzichte van het voorgaande kwartaal, terwijl die van de kredieten op middellange en lange termijn daalden. De rente op kortlopende kleine leningen (minder dan 1 miljoen) daalde met 1 basispunt en kwam aldus uit op 3,74 %; die op grotere kredieten (meer dan 1 miljoen) steeg met 4 basispunten, tot 2,16 %. De tarieven van de banken voor de kredieten met een rentevaste periode tussen een en vijf jaar en een waarde van minder dan 1 miljoen zijn, van hun kant, met 8 basispunten gedaald (tot 3,93 %) en die op de kredieten met een rentevaste periode van meer dan vijf jaar en een waarde van minder dan 1 miljoen met 2 basispunten (tot 3,29 %). Door deze ontwikkelingen bleef de rente op de kortlopende kredieten (met een looptijd van ten hoogste een jaar) in België relatief lager dan het gemiddelde van het eurogebied: in juni 213 waren de kredieten van minder of meer dan 1 miljoen respectievelijk 17 en 42 basispunten goedkoper. 11

12 Er zij opgemerkt dat de tarieven op kleinere kortlopende kredieten in het eurogebied, gemiddeld beschouwd, relatief hoog zijn onder invloed van de bijzonder hoge tarieven die voor dat type kredieten gelden in onder meer Spanje, Italië, Portugal, Griekenland en Ierland. De langlopende leningen (met een vaste rente en een looptijd van meer dan vijf jaar) bleven in België echter 21 basispunten duurder dan gemiddeld in het eurogebied. De enquête van het Eurosysteem naar de bancaire kredietverlening (zie verschaft kwalitatieve informatie over het verloop van de toekenningsvoorwaarden, de vraag naar bankkredieten en de verklarende factoren die aan deze ontwikkelingen ten grondslag liggen. In het tweede kwartaal van 213 rapporteerden de vier Belgische grootbanken die bij deze enquête werden bevraagd, dat in het algemeen de kredietvoorwaarden voor ondernemingen werden versoepeld. Deze maatregel volgde op drie eerdere verkrappingen die in de loop van de vorige vier kwartalen werden doorgevoerd. Volgens de banken werden de voorwaarden zowel voor grote bedrijven als voor kmo's versoepeld en zowel voor kortlopende als voor langlopende kredieten. De banken van het eurogebied, daarentegen, maakten voor het tweede kwartaal van 213 opnieuw gewag van een lichte aanscherping van de toekenningscriteria, en dit in vergelijkbare mate voor de grote ondernemingen en de kmo s. Het gemiddelde voor het eurogebied verhult echter nog steeds enige heterogeniteit tussen de lidstaten. In de grote landen lopen de ontwikkelingen uiteen: de Italiaanse en vooral de Nederlandse banken hebben hun kredietvoorwaarden in het tweede kwartaal van het jaar nog verscherpt, terwijl deze voorwaarden onveranderd bleven in Frankrijk, Duitsland en Spanje. Voor het derde kwartaal van 213 verwachten de Belgische banken dat ze hun toekenningsvoorwaarden al met al zullen handhaven. De criteria voor de kredietverlening aan kmo s zouden licht kunnen worden versoepeld. Ook in het eurogebied gaan de banken ervan uit dat hun kredietverleningsvoorwaarden zullen worden gehandhaafd. 12

13 KREDIETVOORWAARDEN VAN EN VRAAG NAAR BEDRIJFSKREDIETEN: GLOBALE BEOORDELING DOOR DE BANKEN (netto gewogen percentages 1 ) 5 België Eurogebied Toekenningscriteria door de banken Door de respondenten opgetekende evolutie Door de respondenten verwachte evolutie Kredietaanvragen uitgaande van de ondernemingen Door de respondenten opgetekende evolutie Door de respondenten verwachte evolutie Bronnen: ECB, NBB (Bank Lending Survey). 1 Een positief (negatief) percentage komt overeen met een versoepeling (verstrakking) van de kredietvoorwaarden of met een toename (afname) van de kredietvraag. De banken beschikken over verschillende instrumenten om het kredietaanbod aan ondernemingen aan te passen. Ze kunnen dat aanbod bijvoorbeeld versoepelen door de marges te verlagen, maar ook door de niet-monetaire criteria te verkleinen, meer in het bijzonder de diverse kosten die eigen zijn aan de kredietopname, de waarborgvereisten of de andere contractuele clausules. In het tweede kwartaal van 213 kwam de versoepeling van de kredietvoorwaarden vooral tot uiting in een vernauwing van de marges van de banken op de standaardkredieten en, in mindere mate, van de marges op de risicovolle kredieten. De niet-monetaire voorwaarden (zoals looptijd, bijkomende kosten, omvang van de lening of onderpandsvereisten) werden in het tweede kwartaal van 213 doorgaans als ongewijzigd gerapporteerd. Wat de determinanten van deze ontwikkelingen betreft, blijkt dat een verhoogde concurrentiedruk alsook de verbeterde liquiditeitspositie en toegang tot marktfinanciering bijgedragen hebben tot de versoepeling van de banken hun toekenningscriteria. De risico-inschatting, door de banken, in het bijzonder de risico's die gerelateerd zijn aan het sectorof bedrijfsspecifieke conjunctuurklimaat, blijft op de kredietvoorwaarden wegen en zet de banken er eerder toe aan om hun voorwaarden te verscherpen. 13

14 KREDIETVOORWAARDEN VAN BEDRIJFSKREDIETEN IN BELGIË: VOORNAAMSTE VERKLARENDE FACTOREN EN AANGEWENDE TOEKENNINGSCRITERIA (netto gewogen percentages 1 ) Voornaamste verklarende factoren Voornaamste toekenningscriteria Financieringskosten en balansbeperkingen Concurrentiedruk Risicoperceptie Marges op de standaardkredieten Marges op de meest risicovolle kredieten Andere toekenningscriteria Bronnen: ECB, NBB (Bank Lending Survey). 1 Een positief (negatief) percentage komt overeen met een factor die heeft bijgedragen tot een versoepeling (verstrakking) van de kredietvoorwaarden of met een criterium waarin die versoepeling (verstrakking) tot uiting is gekomen. Wat de vraag naar bankleningen betreft, meldden de Belgische banken dat de vraag van de ondernemingen naar krediet in het tweede kwartaal van 213 algemeen is blijven vertragen. De ondervraagde kredietinstellingen maakten gewag van een afname van de vraag naar bancair krediet, zowel vanwege de grote bedrijven als vanwege de kmo's, en dit voornamelijk voor langlopende kredieten. De vermindering van de financieringsbehoeften zou voor een deel toe te schrijven zijn aan de teruglopende investeringsvraag. Ook de vermindering van de financieringsbehoeften voor voorraadbeheer en van het bedrijfskapitaal, en het beroep van de bedrijven op andere financieringsbronnen (interne financiering en uitgifte van schuldbewijzen) zouden daar hebben toe bijgedragen. Voor het derde kwartaal van 213 verwachten de Belgische banken dat de vraag naar leningen van de kmo's verder zal dalen ten opzichte van de huidige periode. De banken uit het eurogebied meldden voor het tweede kwartaal van 213 een verzwakking van de kredietvraag, die vergelijkbaar was voor de grote ondernemingen en de kmo s, maar meer uitgesproken bleek voor langlopende kredieten. Net als de Belgische banken, wijten de banken in het eurogebied deze verzwakking deels aan de teruglopende investeringen. Ook het beroep dat wordt gedaan op andere vormen van financiering, voornamelijk via substitutie van bankkredieten naar schuldbewijzen en een ruimer beroep op interne financiering, heeft een rol gespeeld in de verzwakking van de vraag naar bancair krediet. De kredietinstellingen uit het eurogebied verwachten voor het derde kwartaal van 213 een ongewijzigde kredietvraag. 14

15 VRAAG NAAR BEDRIJFSKREDIETEN IN BELGIË: VOORNAAMSTE VERKLARENDE FACTOREN (netto gewogen percentages 1 ) Bruto-investeringen in vaste activa Voorraden en bedrijfskapitaal Fusies/overnames en herstructurering van de onderneming Herstructurering van schulden Alternatieve financieringsbronnen Bronnen: ECB, NBB (Bank Lending Survey). 1 Een positief (negatief) percentage komt overeen met een factor die heeft bijgedragen tot een toename (afname) van de vraag naar kredieten. Uit de in juli 213 door de Bank uitgevoerde enquête 4 blijkt dat de bedrijfsleiders op dat ogenblik de algemene toekenningsvoorwaarden voor bankkrediet als ongunstig beschouwden. 25 % van de vennootschappen uit de verwerkende nijverheid, de bouwnijverheid en de diensten aan ondernemingen oordeelde dat de toegangsvoorwaarden voor nieuwe financieringen niet gunstig waren. Het aandeel van de ondernemingen dat de voorwaarden als gunstig inschatte, beliep dan weer 15 %. Al met al kwam het saldo van de antwoorden van de bedrijfsleiders op -1 % uit (tegen -6 % in het voorgaande kwartaal). Dit saldo ligt iets onder het gemiddelde van -5 % dat het afgelopen jaar werd opgetekend. Deze negatievere beoordeling van de algemene kredietvoorwaarden is het resultaat van een tijdens de drie maanden vóór de enquête gepercipieerde verslechtering van de toekenningsvoorwaarden voor bankkrediet (zoals die blijkt uit de antwoorden van de bedrijfsleiders). Voor het eerst na vijf opeenvolgende kwartalen van verbetering werd in het tweede kwartaal van 213 een verslechtering van de rentevoorwaarden gemeld. De ondernemers rapporteerden voorts een verstrakking van de andere niet-monetaire kredietverleningsvoorwaarden. 4 In deze enquête wordt de ondernemingen verzocht twee vragen te beantwoorden. De eerste vraag heeft betrekking op de kredietvoorwaarden op het ogenblik van de enquête ('Lijken de voorwaarden om bij de banken krediet op te nemen u momenteel: gunstig, neutraal of ongunstig'). In de toelichting worden de antwoorden op die vragen behandeld onder de titel 'Algemene voorwaarden'. De tweede vraag gaat over de tijdens het kwartaal vóór de enquête vastgestelde ontwikkelingen (verbetering, stabilisatie of verslechtering van de voorwaarden) en de antwoorden worden uitgesplitst volgens specifieke criteria (rentetarieven, andere bankkosten, kredietvolume, gevraagde waarborgen). De antwoorden op die vraag worden criterium per criterium toegelicht. 15

16 BEOORDELING VAN DE KREDIETVOORWAARDEN DOOR DE ONDERNEMINGEN: ALGEMENE RESULTATEN Op het moment van de enquête waren de voorwaarden: Gedurende het kwartaal vóór de enquête is de specifieke voorwaarde: % 1 Ongunstig Neutraal Gunstig Verslechterd Onveranderd Verbeterd % II 211-III 211-IV 212-I 212-II 212-III 212-IV 213-I 213-II 212-II 212-III 212-IV 213-I 213-II 212-II 212-III 212-IV 213-I 213-II 212-II 212-III 212-IV 213-I 213-II 212-II 212-III 212-IV 213-I 213-II 211-II 211-III 211-IV 212-I 212-II 212-III 212-IV 213-I 213-II 212-II 212-III 212-IV 213-I 213-II 212-II 212-III 212-IV 213-I 213-II 212-II 212-III 212-IV 213-I 213-II 212-II 212-III 212-IV 213-I 213-II Algemene voorwaarden Saldo 1 Rentevoet Kosten Kredietvolume Gevraagde waarborgen Algemene voorwaarden Bron: NBB (Trimestriële enquête naar de kredietvoorwaarden). 1 Saldo van de antwoordpercentages gunstig/verbeterd (+) en ongunstig/verslechterd (-). Rentevoet Kosten Kredietvolume Gevraagde waarborgen De resultaten naar bedrijfstak wijzen voor juli 213 op een ongunstige beoordeling van de algemene kredietvoorwaarden in alle sectoren. Het saldo van de antwoorden bedroeg -13 % in de diensten aan ondernemingen, -1 % in de bouwnijverheid en -9 % in de industrie. Tijdens het tweede kwartaal van 213 werd in alle sectoren een verslechtering van de rentevoorwaarden gerapporteerd. Bovendien blijven, volgens de ondernemers, de voorwaarden inzake de gevraagde waarborgen, het kredietvolume en de bijkomende kosten voor alle beschouwde sectoren (industrie, bouwnijverheid en diensten) ook verslechteren, zij het minder uitgesproken dan in het vorige kwartaal. 16

17 4 BEOORDELING VAN DE KREDIETVOORWAARDEN DOOR DE ONDERNEMINGEN: OPSPLITSING NAAR BEDRIJFSTAK (netto percentages¹) III 211-IV 212-I 212-II 212-III 212-IV 213-I 213-II 211-III 211-IV 212-I 212-II 212-III 212-IV 213-I 213-II 211-III 211-IV 212-I 212-II 212-III 212-IV 213-I 213-II 211-III 211-IV 212-I 212-II 212-III 212-IV 213-I 213-II 211-III 211-IV 212-I 212-II 212-III 212-IV 213-I 213-II Algemene voorwaarden Rentevoet Kosten Kredietvolume Gevraagde waarborgen op het moment van de enquête ontwikkeling gedurende het kwartaal vóór de enquête Industrie Bouwnijverheid Diensten aan ondernemingen Bron: NBB (Trimestriële enquête naar de kredietvoorwaarden). ¹ Saldi van de antwoordpercentages gunstig/verbeterd (+) en ongunstig/verslechterd (-). Wat de verschillen in de kredietvoorwaarden volgens bedrijfsgrootte betreft, werden de algemene kredietvoorwaarden in juli 213 door zowel de kleine (1 tot 49 werknemers), de middelgrote (5 tot 249 werknemers) als de grote ondernemingen (25 tot 499 werknemers) als ongunstig beoordeeld: het nettosaldo van de antwoorden bedroeg -15 % voor de eerste groep, -6 % voor de tweede groep en -1 % voor de derde groep. De bedrijfsleiders van zeer grote ondernemingen (5 werknemers of meer) beschouwden de kredietvoorwaarden daarentegen als gematigd gunstig (7 %). Opgesplitst naar bedrijfsgrootte maakte elke categorie ook gewag van verslechterde toekenningscriteria. Bedrijfsleiders van grote en zeer grote ondernemingen rapporteerden, vergeleken met het eerste kwartaal van 213, evenwel een minder uitgesproken verkrapping van het kredietvolume. Met uitzondering van de rentetarieven verslechterden alle andere kredietvoorwaarden ongeveer zoals in het voorgaande kwartaal. 17

18 4 BEOORDELING VAN DE KREDIETVOORWAARDEN DOOR DE ONDERNEMINGEN: OPSPLITSING NAAR GROOTTE VAN DE ONDERNEMING¹ (netto percentages²) III 211-IV 212-I 212-II 212-III 212-IV 213-I 213-II 211-III 211-IV 212-I 212-II 212-III 212-IV 213-I 213-II 211-III 211-IV 212-I 212-II 212-III 212-IV 213-I 213-II 211-III 211-IV 212-I 212-II 212-III 212-IV 213-I 213-II 211-III 211-IV 212-I 212-II 212-III 212-IV 213-I 213-II Algemene voorwaarden Rentevoet Kosten Kredietvolume Gevraagde waarborgen op het moment van de enquête ontwikkeling gedurende het kwartaal vóór de enquête Klein Groot Middelgroot Zeer groot Bron: NBB (Trimestriële enquête naar de kredietvoorwaarden). ¹ Klein = 1-49 werknemers; middelgroot = werknemers; groot = werknemers; zeer groot = 5 werknemers of meer. ² Saldi van de antwoordpercentages gunstig/verbeterd (+) en ongunstig/verslechterd (-). 18