Executive summary. Observatorium voor krediet aan niet-financiële vennootschappen. kredietobservatorium. Links:

Transcriptie

1 Observatorium voor krediet aan niet-financiële vennootschappen de Berlaimontlaan 14 BE-1000 Brussel Tel Mail: pressoffice@nbb.be BTW BE RPM Brussel Links: kredietobservatorium Executive summary In het eerste kwartaal van 2019 vertraagde de groei van de kredietverlening aan niet-financiële ondernemingen door de ingezeten banken in België ten opzichte van december 2018, maar hij bleef op een hoog niveau. Eind maart bedroeg het jaar-op-jaar veranderingspercentage van die kredieten 5,7 % (tegen 6,9 % in december). De rentetarieven voor kredieten op korte en middellange termijn daalden, terwijl de rente op langlopende kredieten toenam. Het groeitempo van de kredieten op korte termijn (minder dan een jaar) beliep eind maart 6,6 % (tegen 9,3 % tijdens het voorgaande kwartaal), terwijl dat van de kredieten op middellange termijn (tussen één en vijf jaar) negatief werd en terugliep tot -3,8 % (tegen 4,0 % in december). De groei van de langlopende kredieten (meer dan vijf jaar), ten slotte, steeg tot 7,5 % in het eerste kwartaal van 2019, tegen 6,6 % in het voorgaande kwartaal. De rentetarieven die van toepassing zijn op nieuwe bankkredieten, bleven laag. In het eerste kwartaal van 2019 ondergingen de tarieven op nieuwe kredieten aan ondernemingen verschillende wijzigingen, maar ze bleven al bij al dicht bij hun historisch minimum. De kortetermijnrentes, die gewoonlijk dezelfde tendens volgen als de geldmarktrente, bedroegen 1,59 % (+2 basispunten ten opzichte van het voorgaande kwartaal) voor de leningen van minder dan 1 miljoen en 1,31 % voor de leningen van meer dan 1 miljoen (-4 basispunten). De rentetarieven op middellange termijn (tussen één en vijf jaar) stegen met 10 basispunten, tot 1,35 %. De gemiddelde rente op langlopende kredieten (meer dan vijf jaar), ten slotte, daalde tot 1,72 % (-8 basispunten). Volgens de gegevens die de vier grote Belgische banken in het kader van de enquête van het Eurosysteem naar de bancaire kredietverlening verstrekten, werden de criteria voor kredietverlening aan ondernemingen in het eerste kwartaal van 2019 licht aangescherpt (één betrokken bank). De financieringskosten en de balansbeperkingen zouden een verstrakking van de kredietverleningscriteria in de hand hebben gewerkt, terwijl de concurrentiedruk tussen de kredietinstellingen verder zou hebben bijgedragen tot een versoepeling daarvan. Bovendien maakten de banken gewag van een afname van de kredietvraag, zowel van de grote ondernemingen als van de kmo s, ten opzichte van het voorgaande kwartaal. Die zou vooral toe te schrijven zijn aan de daling van de financieringsbehoeften, zowel in verband met investeringen als met voorraadbeheer en bedrijfskapitaal, of aan de andere financieringsbehoeften. Voor het tweede kwartaal van 2019 verwachten de Belgische banken een handhaving van hun kredietverleningscriteria en verwachten ze een nieuwe daling van de vraag naar leningen van de ondernemingen. De niet-financiële ondernemingen, van hun kant, beschouwen de algemene kredietvoorwaarden nog steeds als relatief gunstig. Voor het eurogebied als geheel liep de kredietverlening aan ondernemingen in het eerste kwartaal van 2019 licht terug tot 3,6 %, tegen 4,0 % in het voorgaande kwartaal. In alle lidstaten, behalve in Nederland, Spanje en Italië, werden positieve groeicijfers opgetekend. Bovendien maakten de banken uit de monetaire unie tijdens die periode gewag van een algehele stabilisatie van hun voorwaarden voor bedrijfskredieten en van een behoud van de vraag naar krediet. Voor het tweede kwartaal van 2019 verwachten ze een versoepeling van hun kredietverleningscriteria en een stijging van de kredietvraag.

2 VERLOOP VAN DE KREDIETVERLENING AAN ONDERNEMINGEN IN HET EERSTE KWARTAAL VAN Kredietvolume Het jaar-op-jaar veranderingspercentage van de kredietverlening door ingezeten banken aan Belgische ondernemingen is in het eerste kwartaal van afgenomen ten opzichte van het vierde kwartaal van Het kwam eind maart uit op 5,7 %, tegen 6,9 % eind december. Deze ontwikkeling weerspiegelt een daling van de nettokredietstroom tijdens het eerste kwartaal van het jaar ten opzichte van de overeenstemmende periode van De seizoengezuiverde kredietverlening bleef positief tussen eind december 2018 en eind maart 2019 en beliep 1,0 miljard (tegen 2,5 miljard een jaar eerder). De kredietgroei nam af, maar bleef krachtig. Dat is toe te schrijven aan het verloop van de kredieten op korte en middellange termijn. Het groeitempo van de kredieten op korte termijn (minder dan één jaar), bedroeg 6,6 % (tegen 9,3 % in het voorgaande kwartaal), terwijl dat van de kredieten op middellange termijn (tussen één en vijf jaar) negatief werd, namelijk -3,8 % (tegen 4,0 %). Voor de langlopende kredieten (meer dan vijf jaar) kwam de groei uit op 7,5 % in het eerste kwartaal van 2019, wat een stijging is ten opzichte van eind 2018 (6,6 %). 1 De gegevens met betrekking tot het verloop van de kredietverlening door ingezeten banken aan niet-financiële vennootschappen in België worden nu opgesteld volgens de methodologie van het ESR Deze wijziging heeft geleid tot veranderingen in de kredietgegevens en tot een breuk in de gegevensreeks over de tussen november en december 2014 uitstaande bedragen. 2

3 Voor hun financiering kunnen de Belgische ondernemingen eveneens een beroep doen op buitenlandse banken 2. De kredietstromen vanuit de niet-ingezeten banken kunnen worden geanalyseerd aan de hand van de financiële rekeningen die de Bank opstelt op basis van de statistieken van de betalingsbalans 3,4. Ten opzichte van eind 2017 was de kredietverlening door de buitenlandse banken eind 2018 gestegen. Over twaalf maanden beliepen de nettotransacties vanuit de banken van het eurogebied (uitgezonderd België) 2,9 miljard (voor een eind december 2018 uitstaand bedrag van in totaal 22,6 miljard). De nettostromen van de door de overige buitenlandse banken verstrekte kredieten over dezelfde periode waren eveneens positief, ten belope van 2,4 miljard (voor een uitstaand bedrag van 13,5 miljard). Bijgevolg beliep het jaar-op-jaar veranderingspercentage van de bancaire kredietverlening, waarbij rekening wordt gehouden met alle verstrekte bancaire kredieten aan Belgische ondernemingen, 7,8 % in het vierde kwartaal van 2018, wat een stijging is ten opzichte van het cijfer van het derde kwartaal van het jaar (6,8 %). In het eurogebied nam de kredietverlening aan ondernemingen in het eerste kwartaal van 2019 licht af; het jaar-op-jaar veranderingspercentage bedroeg 3,6 %, tegen 4,0 % aan het einde van het voorgaande kwartaal. In alle lidstaten, met uitzondering van Nederland (-1,9 %), Spanje (-1,2 %) en 2 Het begrip buitenlandse (of niet-ingezeten) bank berust op het concept van territorialiteit. Dochterondernemingen en bijkantoren van buitenlandse banken die beschikken over een vestiging in België, worden beschouwd als ingezeten banken. De kredietverlening door buitenlandse banken omvat dus alleen de kredietverstrekking door in het buitenland gevestigde instellingen. 3 In september 2017 heeft de Betalingsbalans haar methodologie voor de berekening van de internationale investeringspositie (IIP) gewijzigd. Terwijl vroeger inzake de kredietverlening uitsluitend de gegevens uit de bij de ondernemingen gevoerde enquêtes (gegevens over de overige investeringen verzameld met die over de buitenlandse directe investeringen ) werden gebruikt, zijn het nu de gegevens van de BIB die als basis dienen. Het betreft het aggregaat van de door buitenlandse banken aan hun centrale bank gerapporteerde cijfers, waarin de aan Belgische ingezetenen verstrekte leningen worden vermeld. Die bron is vollediger en leidt tot een opwaartse herziening van de buitenlandse bankkredieten aan niet-financiële ondernemingen. De cijfers werden vanaf 2014 aangepast aan die nieuwe methodologie. 4 Deze gegevens zijn later beschikbaar dan die over de kredietverlening door de ingezeten banken. Ze bestrijken momenteel een periode tot het vierde kwartaal van

4 Italië (-0,6 %), werden positieve groeicijfers opgetekend. Dat was onder meer het geval in Oostenrijk (7,8 %), Finland (7,0 %), Frankrijk (6,7 %), Duitsland (6,0 %) en Ierland (4,9 %). 4

5 De statistieken van de Centrale voor kredieten aan ondernemingen 5, die zowel betrekking hebben op de toegestane kredietlijnen als op de opgenomen kredieten bij de ingezeten banken, geven een beeld van het verloop van het krediet op basis van de grootte 6 van de kredietnemende ondernemingen, maar ook volgens de bedrijfstak en het gewest waar hun maatschappelijke zetel is gevestigd. 5 De deelnemende instellingen leveren continu data aan de Centrale voor kredieten aan ondernemingen. De reeksen kunnen worden herzien, en dat over een periode van een jaar. In de grafieken die in deze toelichting worden gebruikt, worden enkel de gegevens vóór december 2017 als definitief beschouwd. Deze gegevens zijn in overeenstemming met de methodologie van het ESR 2010 vanaf december Sinds eind 2016 is de classificatie van de Kredietcentrale aangepast aan de grootte van de ondernemingen om in overeenstemming te zijn met de Europese Richtlijn 2013/34/EU, die tot doel heeft de aan de ondernemingen gevraagde financiële gegevens te harmoniseren, en de formaliteiten voor de zeer kleine ondernemingen te verlichten. De omzetting van die richtlijn impliceerde met name de toevoeging van een nieuwe categorie van ondernemingsgrootte, namelijk die van de micro-ondernemingen. Het gaat om ondernemingen die noch een moederonderneming noch een dochteronderneming zijn en niet meer dan een van de volgende criteria overschrijden: 10 werknemers in VTE, een jaaromzet van en een balanstotaal van De reeks van de micro-ondernemingen wordt voortaan toegevoegd aan die van de kleine, middelgrote en grote ondernemingen in deze bespreking. De richtlijn heeft overigens ook een impact gehad op de drempels die de grootte van de ondernemingen bepalen. Zo worden als klein beschouwd de ondernemingen die een verkort model van jaarrekening hebben neergelegd en die niet meer dan één van de volgende drempels overschrijden: een personeelsbestand van 50 VTE, een omzet van en een balanstotaal van De ondernemingen die een volledig model van jaarrekening hebben neergelegd worden beschouwd als middelgrote ondernemingen indien ze niet meer dan één van diezelfde drempels overschrijden, of als grote ondernemingen indien ze er minstens twee overschrijden of indien ze beursgenoteerd zijn. Als groot worden ten slotte ook beschouwd: de ondernemingen met een omzet van of meer gedurende twee opeenvolgende boekjaren, of met een omzet van of meer gedurende één boekjaar, of nog, in het geval van ondernemingen zonder omzet, zoals holdings, die welke een balanstotaal hebben van of meer. 5

6 Volgens die statistieken bedroegen de door de ingezeten kredietinstellingen aan niet-financiële vennootschappen toegestane kredietlijnen eind maart 2019 in totaal 198,2 miljard. Het effectief door de ondernemingen aangewende kredietvolume beliep 145,1 miljard, tegen 136,0 miljard in maart Die aanzienlijke toename werd opgetekend in de meeste ondernemingscategorieën. De micro-ondernemingen hadden voor 25,4 miljard toegestane kredieten en voor 21,1 miljard opgenomen kredieten uitstaan. De kleine ondernemingen waren goed voor 60,9 miljard toegestane kredieten en voor 49,9 miljard opgenomen kredieten. De kredieten toegestaan aan middelgrote ondernemingen beliepen 35,4 miljard, waarvan 26,4 miljard aan kredieten werd opgenomen. Tot slot hadden de grote ondernemingen voor 59,6 miljard toegestane kredieten en voor 34,1 miljard opgenomen kredieten uitstaan 7. Het gemiddeld opgenomen kredietbedrag - berekend voor de bedrijven die effectief leningen aangingen - beliep 17,0 miljoen per grote onderneming, 2,8 miljoen per middelgrote onderneming, 0,4 miljoen per kleine onderneming en 0,1 miljoen per microonderneming. De aanwendingsgraad van de kredieten, die het bedrag van de opgenomen kredieten relateert aan dat van de toegestane kredieten, geeft weer hoe intens de ondernemingen van hun kredietlijnen gebruikmaken. Algemeen beschouwd is de aanwendingsgraad omgekeerd evenredig met de bedrijfsgrootte. Dat zou kunnen worden verklaard door het feit dat er voor micro-ondernemingen en kleine bedrijven nauwelijks alternatieve financieringsvormen bestaan; het kan echter ook wijzen op een negatief verband tussen de omvang van het kredietnemende bedrijf en de beoordeling van het risico door de kredietinstellingen. 7 De som van de aan de micro-ondernemingen en de kleine, middelgrote en grote ondernemingen verstrekte leningen is kleiner dan het totaal van de opgetekende toegestane of aangewende kredieten. Een bepaald aantal ervan wordt immers verleend aan ondernemingen waarvoor geen informatie over de grootte beschikbaar is (omdat ze hun balans nog niet hebben neergelegd of die niet moeten neerleggen). De aan deze ondernemingen verstrekte kredieten bedroegen in maart 2019 in totaal 17,0 miljard voor de toegekende kredieten en 13,6 miljard voor de opgenomen kredieten. 6

7 Eind maart 2019 beliep de aanwendingsgraad van de kredieten 83,2 % voor de micro-ondernemingen, 82,0 % voor de kleine ondernemingen, 74,8 % voor de middelgrote en 57,1 % voor de grote ondernemingen. Ten opzichte van een jaar eerder (eind maart 2018), is de aanwendingsgraad gestegen voor alle groottecategorieën, aangezien de opgenomen kredieten verhoudingsgewijs krachtiger zijn toegenomen. De aanwendingsgraad verschilt ook aanzienlijk afhankelijk van de bedrijfstak. Zo beschikken de ondernemingen uit de verwerkende nijverheid over de grootste marges inzake 'niet-aangewend' krediet, zoals de structureel lagere aanwendingsgraad doet vermoeden. De ondernemingen uit de horeca of de vastgoedsector vaak kmo's wenden daarentegen meestal een groter gedeelte van de hun ter beschikking gestelde kredietlijnen aan. Eind maart 2019 bedroeg de aanwendingsgraad van de kredieten 85,2 % voor de ondernemingen uit de vastgoedsector en 85,0 % voor die uit de horeca. Hij had een middelgrote waarde voor de ondernemingen uit de handel (72,2 %) en was het laagst in de bouwnijverheid en in de verwerkende nijverheid (respectievelijk 63,4 % en 58,2 %). Ten opzichte van eind maart 2018 is de aanwendingsgraad gestegen in de verwerkende nijverheid en de bouwnijverheid, als gevolg van een relatief krachtiger beroep op de kredietlijnen. Hij liep daarentegen terug in de vastgoedsector, omdat de toegestane kredieten er sneller toenamen dan de opgenomen kredieten. Ten slotte bleef aanwendingsgraad vrijwel stabiel in de handel en de horeca. Wat de gewesten betreft, blijft de aanwendingsgraad in Wallonië en in Vlaanderen gemiddeld beschouwd hoger dan in Brussel, voornamelijk omdat heel wat hoofdkantoren van grote ondernemingen op het grondgebied van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest gevestigd zijn. Eind maart 2019 bedroeg hij 76,2 % in het zuiden van het land en 75,0 % in het noorden. In Brussel beliep hij 62,9 %. Vergeleken met de situatie in maart 2018, is de aanwendingsgraad van de kredieten in de drie gewesten gestegen (met 2,5 procentpunt in Vlaanderen, 1,9 procentpunt in Wallonië en 0,6 procentpunt in Brussel). 7

8 2. Rente De rentetarieven die de Belgische banken en de banken van het eurogebied op de nieuwe bedrijfskredieten toepassen, zijn een van de voornaamste determinanten van de kredietkosten die de niet-financiële vennootschappen worden aangerekend. Ze worden verzameld via de MIR-enquête (zie De rentetarieven van de ECB zijn onveranderd gebleven sinds 16 maart 2016, de effectieve datum waarop de centrale beleidsrente werd bepaald op 0 %, terwijl de rente op de depositofaciliteit en de rente op de marginale beleningsfaciliteit werden vastgesteld op respectievelijk -0,40 % en 0,25 %. De korte referentietarieven op de geldmarkt zijn niet significant veranderd ten opzichte van het vierde kwartaal van De driemaands OIS-rente 8 kwam uit eind maart 2019 op -0,36 % (tegen -0,35 % eind december). De langetermijnrentes daalden tot een niveau dicht bij hun historische minimum. Zo verloor het rendement op Belgische vijfjaars overheidsobligaties 28 basispunten in het eerste kwartaal van 2019 en liep het terug tot -0,24 % eind maart 2019 (tegen 0,04 % eind december 2018). Voor de tienjaars overheidsleningen bedroeg dat rendement eind maart 0,27 %, tegen 0,70 % eind december. De rentetarieven die van toepassing zijn op nieuwe bankkredieten veranderden in verschillende richtingen. De rente op kortlopende kredieten (met een variabele rente en een looptijd van minder dan een jaar) met een waarde van minder dan 1 miljoen beliep 1,59 % (+2 basispunten), terwijl die op kredieten voor een hoger bedrag daalde tot 1,31 % (-4 basispunten). De kosten voor kredieten op middellange termijn (kredieten met een rentevaste periode van één tot vijf jaar en een waarde van minder dan 1 miljoen) stegen tussen eind december 2018 en eind maart 2019 met 10 basispunten en kwamen uit op 1,35 %. Het tarief voor langlopende leningen (kredieten met een rentevaste periode van meer dan vijf jaar en een waarde van minder dan 1 miljoen), ten slotte, liep in het eerste kwartaal met 8 basispunten terug, tot 1,72 %. De indicatieve marge van de banken op de nieuwe kredieten op middellange en lange termijn (benaderd aan de hand van de verschillen tussen de rente op kredieten aan ondernemingen en de OIS-rente 9 op respectievelijk drie en zeven jaar) nam ten opzichte van het einde van het vierde kwartaal van 2018 toe. Die marge werd geraamd op respectievelijk 160 en 161 basispunten in maart (tegen respectievelijk 142 en 145 in december). De geraamde marge voor de leningen op korte termijn 10 nam daarentegen licht af, tot 173 basispunten (tegen 175 aan het einde van 2018). In het eurogebied zijn de tarieven voor bankkredieten matig gestegen, behalve de rente op kortlopende kredieten met een waarde van meer dan 1 miljoen, die met 4 basispunten is gedaald, tot 1,22 %. Het tarief voor kortlopende leningen met een waarde van minder dan 1 miljoen steeg met 3 basispunten, tot 1,99 %, terwijl het banktarief voor kredieten met een rentevaste periode van meer dan vijf jaar en een waarde van minder dan 1 miljoen uitkwam op 1,78 %, (eveneens +3 basispunten). 8 Rente op de daggeldrenteswaps (overnight indexed swap - OIS). Het gaat om de rente op de leningen aan banken met een zeer gunstige rating (prime banks). 9 De rente op kortlopende bankkredieten werd vergeleken met de eenjaars OIS, de kredieten op middellange termijn met de driejaars OIS en de langlopende kredieten met de zevenjaars OIS. 10 De indicatieve marge op de kortetermijnkredieten is een gewogen gemiddelde van de marges op de kortetermijnkredieten van meer en minder dan 1 miljoen. De weging wordt berekend op basis van een afgevlakt gemiddelde over twaalf maanden van de brutokredietstromen (MIR-gegevens). 8

9 9

10 3. Enquêtes naar de kredietvoorwaarden De enquête van het Eurosysteem naar de bancaire kredietverlening (zie verschaft kwalitatieve informatie over het verloop van de toekenningsvoorwaarden van en de vraag naar bankkredieten, alsook over de factoren die aan deze ontwikkelingen ten grondslag liggen. In het eerste kwartaal van 2019 wijzen de antwoorden van de vier bij deze enquête bevraagde Belgische grootbanken op een lichte aanscherping van de kredietverleningscriteria voor de ondernemingen (één van de vier banken). Op het niveau van het eurogebied werd een stabilisering van de criteria opgetekend. De heterogeniteit tussen de lidstaten is ter zake binnen de perken gebleven. In de meeste landen hebben de banken hun kredietverleningscriteria over het geheel genomen onveranderd gehouden, terwijl, in de grote landen, de Franse en Nederlandse kredietinstellingen de criteria hebben versoepeld en de Duitse banken ze hebben verstrakt. In België oordeelde de bank die haar criteria heeft aangescherpt, dat haar financieringskosten en balansverplichtingen (met name de aan het eigen vermogen verbonden kosten) haar beleidsverandering rechtvaardigden. Over het algemeen beschouwen de kredietinstellingen de toename van de concurrentiedruk (de druk die uitgaat van de andere bankinstellingen) evenwel als een factor die veeleer bijdraagt tot een versoepeling van de kredietverleningscriteria. 10

11 De verkrapping van de kredietvoorwaarden in het eerste kwartaal van 2019 ging gepaard met een afname van de niet aan rente gerelateerde kosten, terwijl de marges op zowel de standaardkredieten als de meest risicodragende kredieten onveranderd bleven. De kredietinstellingen, daarentegen, deelden mee dat ze, over het geheel genomen, andere niet-monetaire determinanten (kredietbedragen en clausules in de kredietovereenkomsten) versoepeld hebben. Al met al verwachten de Belgische banken een stabilisatie van hun kredietvoorwaarden tijdens het tweede kwartaal van 2019, terwijl die van het eurogebied ze enigszins zouden versoepelen. In België deelden de banken bovendien mee dat de kredietvraag in het eerste kwartaal van 2019 afnam. Die afname was toe te schrijven aan de kmo s en de grote ondernemingen. Volgens de bevraagde kredietinstellingen zou de daling van de financieringsbehoeften voor investeringen, voorraadbeheer en bedrijfskapitaal, en voor fusies en overnames aan die verzwakking van de vraag ten grondslag liggen. De Belgische banken verwachten dat die tendens zich in het tweede kwartaal van 2019 zal voortzetten. 11

12 De banken uit het eurogebied maakten van hun kant gewag van een handhaving van de kredietvraag in het eerste kwartaal van 2019, die door de kmo's en door de grote ondernemingen werd geschraagd. Die stabiele vraag zou hoofdzakelijk toe te schrijven zijn aan de lage rentetarieven en de stijging van de financieringsbehoeften voor investeringen. Ze zou evenwel licht zijn getemperd doordat bedrijven de beschikbare alternatieve financieringsmiddelen aanwenden. De kredietinstellingen uit het eurogebied verwachten voor het tweede kwartaal van 2019 een toename van de vraag naar krediet, zowel van de grote ondernemingen als van de kmo's. 12

13 Uit de in april 2019 door de Bank uitgevoerde enquête 11 blijkt dat de bedrijfsleiders de algemene toekenningsvoorwaarden voor bankkrediet al meer dan drie jaar als gunstig beoordelen. Van de ondernemingen uit de verwerkende nijverheid, de bouwnijverheid en de diensten aan ondernemingen beschouwde 36,2 % de toekenningsvoorwaarden voor nieuwe bankkredieten als gunstig, terwijl 4,7 % ze ongunstig achtte. Al met al kwam het nettosaldo van de antwoorden van de bedrijfsleiders uit op 31,5 %, dat is een stijging ten opzichte van het voorgaande kwartaal (24,2 %). De tevredenheid blijft in de drie beschouwde bedrijfstakken (industrie, diensten aan ondernemingen en bouwnijverheid) op een historisch hoog peil. De tevredenheid over het renteverloop, gemeten aan 11 In deze enquête wordt de ondernemingen verzocht twee vragen te beantwoorden. De eerste vraag betreft de kredietvoorwaarden op het ogenblik van de enquête ('Lijken de voorwaarden om bij de banken krediet op te nemen u momenteel: gunstig, neutraal of ongunstig?'). In de toelichting worden de antwoorden op die vragen behandeld onder de titel 'Algemene voorwaarden'. De tweede vraag gaat over de tijdens het kwartaal vóór de enquête vastgestelde ontwikkelingen (verbetering, stabilisatie of verslechtering van de voorwaarden) en de antwoorden worden uitgesplitst volgens specifieke criteria (rentetarieven, andere bankkosten, kredietvolume, gevraagde waarborgen). De antwoorden op die vraag worden criterium per criterium toegelicht. 13

14 de hand van het saldo van de positieve en negatieve beoordelingen, is sterk verbeterd ten opzichte van de enquête van januari 2019 (9,4 %, tegen -6,5 %). Net als in de voorgaande kwartalen beschouwde een ruime meerderheid van de bedrijfsleiders (81,5 %) de rentedynamiek evenwel als neutraal. Met betrekking tot de niet-monetaire kredietvoorwaarden beoordeelden de bedrijfsleiders de voorwaarden inzake extra kosten, kredietvolume en waarborgvereisten al met al gunstiger dan in het voorgaande kwartaal. Naar bedrijfstak was er een duidelijke verbetering van de beoordelingen merkbaar in de verwerkende nijverheid en de bouwnijverheid, terwijl er sprake was van een stabilisatie in de dienstensector. Er zij overigens opgemerkt dat het saldo van de antwoorden, voor de drie aangehaalde niet-monetaire criteria, in het eerste kwartaal van het jaar over het geheel genomen hoger ligt dan het gemiddelde sinds 2009 (aanvangsdatum van de kwartaalenquête). Sedert de laatste enquête is de tevredenheid van de ondernemingen, uitgesplitst naar grootte, over de kredietvoorwaarden toegenomen voor alle categorieën. De tevredenheidsgraad weerspiegelt dus nog steeds gunstige kredietvoorwaarden voor alle ondernemingen. In totaal bedroeg het saldo van de beoordelingen van de kredietvoorwaarden, in april 2019, 29,8 % voor de kleine ondernemingen, 35,8 % voor de middelgrote ondernemingen, 27,6 % voor de grote ondernemingen en 29,9 % voor de zeer grote ondernemingen. 14

15 15