VOEDINGSKENNIS EN MESSAGE FRAMING OM JONGEREN TE STIMULEREN TOT HET ETEN VAN MEER GROENTE EN FRUIT TER VOORKOMING VAN OVERGEWICHT

Transcriptie

1 VOEDINGSKENNIS EN MESSAGE FRAMING OM JONGEREN TE STIMULEREN TOT HET ETEN VAN MEER GROENTE EN FRUIT TER VOORKOMING VAN OVERGEWICHT Maaike Verbree ( ) Masterthesis Afdeling Communicatiewetenschappen Universiteit van Amsterdam Juli 2006 Begeleider: Dr. J.H. Walma van der Molen

2 VOORWOORD Het laatste onderdeel van de studie is meestal het schrijven van een scriptie. Dit afgelopen halfjaar, van mijn studie Communicatiewetenschappen aan de UvA, heb ik mij hier dan ook mee beziggehouden. Ik kan het bijna niet geloven, maar het lijkt erop dat nu dan toch het resultaat voor jullie ligt. Voordat jullie beginnen te lezen in deze masterthesis, dat klinkt toch gewichtiger dan een scriptie, wil ik eerst nog even wat kwijt. In dit voorwoord wil ik graag eerst vertellen hoeveel wijzer ik ben geworden. Maar nog veel belangrijker, ik wil graag een aantal mensen heel erg bedanken voor hun hulp, kritisch commentaar, steun, vertrouwen, medeleven, geduld Het schrijven van een scriptie draait niet alleen om het schrijven zelf. Tijdens de afgelopen maanden heeft vaak het woord meesterwerk door mijn hoofd gespookt. Ooit heb ik bij geschiedenis geleerd, dat in vroegere tijden, elk beroep zijn eigen gilde heeft. Je kwam eerst als leerling in het gilde, daarna werd je gezel. Pas na het maken van een meesterwerk kon je meester worden. Met dit meesterwerk kon je laten zien wat je had geleerd; een proeve van bekwaamheid. Ik denk dat het schrijven van een scriptie goed vergelijkbaar is met dit vroegere vervaardigen van het meesterwerk. Ik heb onvoorstelbaar veel geleerd van het schrijven van deze scriptie. Ik heb niet alleen allerlei vaardigheden verbeterd die komen kijken bij het doen van onderzoek, maar ik heb ook geleerd: dat je niet het onmogelijke, mogelijk kunt maken en dat niet altijd alles gaat, zoals je het had gepland. Goed, dan nu over naar het belangrijkste gedeelte van dit voorwoord. Ik wil de volgende mensen heel erg bedanken: Mijn scriptiebegeleidster, Juliette Walma van der Molen: voor je kritische blik, adviezen en de snelle beoordeling van mijn scriptie. Aart Velthuijsen: tijdens het vak Sociale Beïnvloeding, heb ik heb ontzettend veel nuttige vaardigheden geleerd die ik meteen kon toepassen op mijn scriptie. En je hebt me aan het nadenken gezet over een eventuele toekomst als promovendus. Ellen de Jong: voor je inspanning die het mogelijk maakte dat ik mijn onderzoek kon uitvoeren op mijn oude middelbare school, het Pieter Nieuwland College. De leerlingen uit klas H3b, V3, G3 en V4b uit het jaar 2005/ 2006 van het Pieter Nieuwland College uit Amsterdam: voor jullie deelname aan dit onderzoek. Papa, Mama, Inge & Thijs: voor jullie interesse, steun, medeleven, vertrouwen, geduld en bemoedigingen!

3 Frijkje: voor het checken van mijn hele scriptie op taalfouten en je steun! Roos, Laura & Marieke: voor jullie kritische commentaar op mijn vragenlijsten en het beantwoorden van mijn SPPS-vragen! Juliette, Frijkje, Brechtje, Klazien, Ellen, Aimee, Marieke, Aukje, Roos, Loes, Jolanda en Debbie: voor het invullen van mijn vragenlijsten, tijdens ons meidenweekend in Egmond aan Zee! Aukje: voor je studiegezelschap in de laatste twee weken! Cherise & Juliette: omdat ik ontzettend veel gehad heb aan jullie lieve vriendschap! Ten slotte wil ik dan nog aan jullie meegeven: Eet gezond, eet per dag gemiddeld: 4 opscheplepels groente & 2 stuks fruit, dan komt je buik je broek niet uit. Veel leesplezier! Maaike Verbree Diemen Sniep (korfbalkantine) Juli 2006

4 INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING 2. THEORIE 2.1 Prospect theory 2.2 Verwerking van de boodschap 2.3 Elaboration Likelihood Model Verwerking van de boodschap en persoonlijke betrokkenheid Relatie tussen verwerking, frame en het gedrag dat wordt beïnvloed Manipulatie van verwerking en argumentatie van de boodschap 2.4 Extended Parallel Process Model: systematische verwerking en acceptatie van de aanbeveling 2.5 Integratie van ELM en EPPM 2.6 Samenvatting en hypotheses 2.7 Inhoud van de boodschap 3. METHODE VAN ONDERZOEK 3.1 Methode vooronderzoek Algemene informatie Respondenten Procedure Meting van de variabelen 3.2 Methode experimenteelonderzoek Design Respondenten Procedure Stimulusmateriaal Meting van de variabelen 4. RESULTATEN 4.1 Variabelen en indexscores Algemene informatie Manipulatiecheck van de onafhankelijke variabelen: winst versus verliesframe, persoonlijke betrokkenheid en verwerkingsmotivatie

5 4.1.3 Controlevariabelen Afhankelijke variabelen 4.2 Toetsing van de Hypotheses 1 en Toetsing van de Hypotheses 1 en Interpretatie van de resultaten van de Hypothesetoetsingen 4.3 Andere interessante verbanden Relaties tussen onafhankelijke, afhankelijke en controlevariabelen Relaties tussen onafhankelijke variabelen Relaties tussen afhankelijke variabelen Relaties tussen onafhankelijke en afhankelijke variabelen 4.4 Toetsing van Hypotheses Toetsing van de Hypotheses 2 en Verbanden tussen intentieveranderingen en de onafhankelijke variabelen Verbanden tussen intentieveranderingen en de afhankelijke variabelen 5. DISCUSSIE 5.1 Samenvatting en conclusie 5.2 Interpretatie van de resultaten 5.3 Beperkingen en aanbevelingen voor verder onderzoek 5.4 Consequenties van de resultaten LITERATUURLIJST BIJLAGEN 1. Vragenlijst vooronderzoek 2. Boodschap versie persoonlijke formulering en winstframe 3. Boodschap versie persoonlijke formulering en verliesframe 4. Boodschap versie onpersoonlijke formulering en winstframe 5. Boodschap versie onpersoonlijke formulering en verliesframe 6. Vragenlijst experimenteel onderzoek

6 1. INLEIDING Het Voedingscentrum is met een nieuwe campagne gestart aan het begin van dit jaar: de Balansdag. Een dagje minder na een dagje meer. De Balansdag maak onderdeel uit van de campagne Maak je niet dik. Deze campagne heeft tot doel om het bestaande overgewichtprobleem in Nederland te bestrijden. Steeds meer Nederlanders zijn te dik. Het percentage volwassenen dat te zwaar is, is toegenomen van 33 naar 46 procent tussen 1981 en 2003, volgens cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Daarnaast is het percentage volwassenen met ernstig overgewicht zelfs verdubbeld van 5 naar 11 procent (CBS, 2005). Overgewicht heeft grote risico s voor de gezondheid, omdat het de kans op het ontstaan van hart- en vaatziekten, hoge bloeddruk, diabetes en bepaalde vormen van kanker vergroot. Het Voedingscentrum geeft adviezen over hoe overgewicht voorkomen kan worden door gezond en lekker eten (Voedingscentrum, 2006). Eén van de adviezen die het Voedingscentrum al enige tijd naar buiten draagt is om 2 ons groente en 2 stuks fruit op een dag te eten (Voedingscentrum, 2006). Groente en fruit bevatten een hoog vezelgehalte en een lage energiedichtheid, daarmee kunnen ze gewichtsverminderend werken (Van Kreijl & Knaap, 2004). N. Darmon, M. Darmon, Maillot en Drewnowski (2005) hebben de dichtheid van voedingsstoffen (o.a. vitamines en mineralen) in verschillende soorten groente en fruit vergeleken met de dichtheid van voedingsstoffen in overige voedingsmiddelen. Dit hebben zij afgezet tegen de energiedichtheid van het voedingsmiddel. Zij concludeerden dat groente en fruit, in vergelijking met andere voedingsmiddelen, in verhouding veel voedingsstoffen en relatief weinig calorieën (lage energiedichtheid) bevatten. Dit betekent dat groente en fruit goed in een dieet passen dat erop gericht is gewicht te verliezen. Door het eten van veel groente en fruit krijgen mensen voldoende voedingsstoffen binnen en weinig calorieën, wat leidt tot een gewichtsafname zonder dat voedingsstoffentekorten ontstaan. In het rapport van het Rijksinstituut voor de Volksgezondheid en Milieu (RIVM) is te lezen dat minder dan 25 procent van de bevolking daadwerkelijk 2 ons groente en 2 stuks fruit per dag consumeert. De consumptie is zelfs in de periode van met 15 tot 20 procent gedaald. Tevens is vastgesteld dat de trend voor het eten van groente en fruit ongunstig is (Van Kreijl & Knaap, 2004). Het eten van voldoende groente en fruit brengt aanzienlijke gezondheidsvoordelen met zich mee. Het RIVM heeft onderzoeksresultaten van de World Health Organization (WHO) aangepast op de Nederlandse situatie, en concludeert op basis daarvan dat de consumptie van groente en fruit ertoe leidt dat de kans op het krijgen van obesitas en hart- en vaatziekten sterk daalt, en ook de kans op het krijgen van diabetes type 2 en kanker wordt kleiner (zie Van Kreijl & Knaap, 2004: 58, Tabel 2.1). Daarbij verkleint een hoge consumptie van groente en fruit het risico op bepaalde chronische ziekten. Met de campagne Goede voeding, wat let je ( ), de voorloper van de huidige campagne Maak je niet dik, is al geprobeerd om de consumptie van

7 groente en fruit te doen stijgen. Dit heeft echter niet het gewenste resultaat opgeleverd, de groente- en fruitconsumptie is zelfs afgenomen (Van Kreijl & Knaap, 2004). Onderzoek van het RIVM uit 2003 toont aan dat, van de jongeren in de leeftijd van 10 tot en met 19 jaar, 93 procent niet voldoet aan de richtlijn voor het eten van groente en 88 procent voldoet niet aan de richtlijn voor het eten van fruit. Bovendien stelden zij vast dat de trend hiervoor ongunstig is (RIVM, 2003). De WHO merkt op dat de meerderheid van de jongeren zelf denkt dat ze in goede gezondheid verkeren. Ook zijn jongeren geneigd zich onkwetsbaar te voelen voor gezondheidsbedreigingen. Een gevolg hiervan is dat ze weinig motivatie hebben om hun gezondheid te beschermen. Het is niet alleen noodzakelijk om jongeren voor te lichten over het eten van groente en fruit gezien de ongunstige trend, maar het is ook de perfecte leeftijd om eetgewoonten aan te leren. Jongeren beginnen op deze leeftijd eigen eetgewoonten te ontwikkelen en ouders hebben daar minder invloed op. Bij volwassenen zijn eetgewoonten moeilijker te veranderen, omdat de eetgewoonten dan al vaste patronen hebben aangenomen die moeilijk te doorbreken zijn. De WHO stelt verder dat jongeren niet alleen de gezondere eetpatronen zelf aannemen, maar dat ze waarschijnlijk ook hun omgeving proberen te beïnvloeden (WHO: 2004). Op basis van deze gegevens is de centrale vraagstelling van dit onderzoek geformuleerd: Op welke manier kan een gezondheidsboodschap, om jongeren te stimuleren tot het eten van meer groente en fruit ter voorkoming van overgewicht, het beste worden ontworpen? In de gezondheidsvoorlichting speelt het frame dat wordt gebruikt voor een boodschap een belangrijke rol. Een gezondheidsboodschap kan in een winstframe worden gepresenteerd, dan ligt de focus op de voordelen van het krijgen van een wenselijke uitkomst, of het vermijden van een onwenselijke uitkomst. Het andere frame wordt het verliesframe genoemd, daarbij ligt de focus op de nadelen van het krijgen van een onwenselijke uitkomst, of het vermijden van een wenselijke uitkomst. Beide frames hebben tot doel om mensen ervan te overtuigen dat het uitvoeren van het aanbevolen gedrag gezondheidsvoordelen met zich mee brengt. Er is inzicht nodig in de manier waarop mensen geframede informatie verwerken, om te kunnen bepalen welk frame het beste toegepast kan worden voor een bepaald gezondheidsprobleem (Rothman & Salovey, 1997). Veel onderzoek is gedaan naar de relatie tussen de mate van verwerking van een boodschap en framing (o.a. Shiv, Britton & Payne, 2004; Steward, Schneider, Pizarro & Salovey, 2003). Een boodschap kan systematisch worden verwerkt, dan zal een individu de informatie nauwkeurig verwerken. Een boodschap kan ook perifeer worden verwerkt. Dan wordt de informatie niet nauwkeurig verwerkt, maar laat een individu zich alleen beïnvloeden door simpele cues (bijvoorbeeld een betrouwbare bron), die gebruikt zijn in de boodschap (Petty & Cacioppo, 1986). De mate van verwerking is tot nu toe op verschillende wijze gemanipuleerd, onder andere door waargenomen effectiviteit van de aanbeveling (Block & Keller, 1995) en persoonlijke relevantie (Maheswaran & Meyers-Levy, 1990; Rothman, Salovey, Antone, Keough & Martin, 1993) te beïnvloeden.

8 Volgens Petty en Cacioppo (1986) is de persoonlijke betrokkenheid van een individu bij een onderwerp de belangrijkste variabele voor motivatie tot systematische verwerking. Eerdere onderzoeken hebben persoonlijke betrokkenheid gemanipuleerd, om motivatie tot systematische verwerking te bewerkstelligen, door de gecommuniceerde gezondheidsbedreiging persoonlijk relevant te maken voor een groep respondenten (Maheswaran & Meyers-Levy, 1990; Rothman e.a., 1993). Persoonlijke betrokkenheid is niet eerder gemanipuleerd door middel van formulering van de boodschap op een persoonlijke versus onpersoonlijke manier (voorbeeld: overgewicht heeft grote risico s voor jouw/ de gezondheid). Jongeren zijn geneigd zich onkwetsbaar te voelen voor gezondheidsbedreigingen (WHO, 2004). Het is daarom lastig om de persoonlijke relevantie van een gezondheidsprobleem duidelijk te maken aan jongeren, ondanks dat de bedreiging wel op hen van toepassing is. Als blijkt dat het mogelijk is om de persoonlijke betrokkenheid van jongeren bij een gezondheidsbedreiging te verhogen door hen persoonlijk aan te spreken, dan is dit van grote praktische waarde voor gezondheidscampagnes. Jongeren zouden dan het beste bereikt kunnen worden met een persoonlijk geformuleerde gezondheidsboodschap, zodat hun persoonlijke betrokkenheid bij de gezondheidsbedreiging wordt vergroot. In de gezondheidsvoorlichting wordt vaak het risico van een bepaald gedrag gecommuniceerd, zodat een angstig gevoel wordt geprikkeld en mensen zich kwetsbaar voelen voor een bepaalde gezondheidsbedreiging en de ernst hiervan inzien. Verwerkingstheorieën over angstcommunicatie zijn daarom bruikbaar om de kennis, over hoe mensen geframede boodschappen over gezondheidsbedreigingen verwerken, te vergroten, zoals het Extended Parallel Process Model (EPPM) van Witte (1992). Deze inzichten kunnen gecombineerd worden met inzichten van het Elaboration Likelihood Model (ELM) van Petty en Cacioppo (1986), omdat het ELM ingaat op hoe informatie wordt verwerkt en wat de invloed daarvan is op attitude- intentie- en gedragsverandering. Dit onderzoek is opgezet om te onderzoeken hoe een boodschap, met betrekking tot de gezondheidsbedreiging overgewicht, het beste ontworpen kan worden om gedragsverandering, in overeenstemming met de aanbeveling (het eten van groente en fruit), te bewerkstelligen. Dit onderzoek richt zich op een aantal deelanalyses. Ten eerste wordt nagegaan of het beste gefocust kan worden op de gezondheidsvoordelen van het opvolgen van de aanbeveling (winstframe), dan wel op de gezondheidsnadelen van het negeren van de aanbeveling (verliesframe). Ten tweede wordt onderzocht of de persoonlijke betrokkenheid verhoogd kan worden door de wijze waarop de boodschap is geformuleerd (persoonlijk versus onpersoonlijk). Ten derde wordt ingegaan op de inhoud van de boodschap: welke informatie-elementen moet de boodschap bevatten? Het uiteindelijke doel is dat de boodschap leidt tot intenties tot het eten van meer groente en fruit bij jongeren. Voor dit onderzoek is ten eerste een uitgebreide literatuurreview gedaan. De bevindingen hiervan zijn te lezen in Hoofdstuk 2. In Hoofdstuk 3 komen de methode van onderzoek aan de orde. Hoofdstuk 4 bevat de resultaten van het onderzoek. Hoofdstuk 5 is de discussie, met daarin de conclusies van het onderzoek, beperkingen van het onderzoek en aanbevelingen voor verder onderzoek.

9 2. THEORIE 2.1 PROSPECT THEORY Prospect theory is een theorie die beschrijft hoe risicovolle beslissingen worden genomen. Kahneman en Tversky (1979) hebben deze theorie geïntroduceerd als opvolger van de expected utility theory. Dit was altijd de dominante theorie voor het maken van risicovolle beslissingen. De expected utitlity theory gaat ervan uit dat mensen rationele keuzes maken. Maar volgens Kahneman en Tversky (1979: 263) wordt er niet altijd rationeel gehandeld bij het maken van keuzes met een risico. Zij bespreken twee processen die kunnen ontstaan bij het maken van risicovolle keuzes, deze processen worden bepaald door de manier waarop het keuzeprobleem wordt geformuleerd. De formulering van een keuzeprobleem bepaalt of mensen de uitkomst evalueren in termen van winst of verlies. Wanneer een keuze wordt geformuleerd in termen van winst (zekere winst van 240; of 25% kans op winst van 1000 en 75% om niets te winnen), dan zijn mensen risk averse. Ze willen risico vermijden. De winst wordt vergeleken met de huidige situatie als referentiepunt en mensen kiezen voor de optie die zeker een verbetering oplevert van de huidige situatie. Risk seeking treedt op wanneer een keuze wordt geformuleerd in termen van verlies (zeker verlies van 750; of 75% kans op verlies van 1000 en 25% op verlies van niets). Mensen nemen juist risico als ze dreigen iets te verliezen wat ze al hebben en kiezen de optie met de grootste kans op het verlies van niets (Tversky & Kahneman, 1981). Verder stellen Kahneman en Tversky (1979) ook dat losses loom larger than gain. Dat wil zeggen dat een verlies voor mensen zwaarder weegt dan winst. Tversky en Kahneman (1992) hebben ook een nieuwe versie van de prospect theory ontwikkeld, dit wordt de cumulative prospect theory genoemd. Bij deze nieuwe versie wordt ook rekening gehouden met de waarschijnlijkheid van de kans. Zij merken op dat grote kansen worden onderschat en kleine kansen overschat. Mensen zijn inderdaad risicovermijdend als een keuze wordt geformuleerd in termen van winst, en als er een grote kans is op een bepaalde uitkomst. Dit principe treedt op als gekozen moet worden tussen een zekere winst en een grote kans op een hogere winst (winst van 400; of 90% kans op winst van 600 en 10% op 0). Mensen nemen juist risico als de keuze wordt geformuleerd in termen van verlies en als een grote kans is op dat verlies. Dit principe treedt op als gekozen moet worden tussen een zeker verlies of een grote kans op een hoger verlies (verlies van 400; of 90% op verlies van 600 en 10% op 0). Als de kans op een bepaalde uitkomst laag is, dan reageren mensen anders. Mensen nemen dan juist risico als de keuze wordt geformuleerd in termen van winst, en vermijden risico als de keuze wordt geformuleerd in termen van verlies. Dit is bijvoorbeeld het geval bij loterijen (kleine kans op winst,

10 maar mensen doen toch mee) en verzekeringen (kleine kans op diefstal of brand, mensen verzekeren zich toch). Kleine kansen worden dus overschat en grote kansen worden onderschat. Het is duidelijk dat de manier waarop een keuzeprobleem wordt geformuleerd van invloed is op de beslissingen die mensen nemen, dit wordt framing genoemd (Tversky & Kahneman, 1981). Maar uit de meta-analyse van Kühberger (1998) blijkt dat onderzoeksresultaten van verschillende onderzoeken wisselend in overeenstemming of in tegenstelling zijn met de prospect theory. Kühberger (1998) concludeert op basis van zijn meta-analyse dat er wel framingeffecten zijn, maar deze zijn van kleine of gemiddelde grootte. De heterogeniteit van de onderzoeken, die onder andere wordt veroorzaakt door verschillende operationalisaties en onderzoeksmethoden, maken het volgens hem onmogelijk om te spreken over het framingeffect. Levin, Schneider en Gaeth (1998) hebben ook opgemerkt dat er in verschillende onderzoeken gebruik is gemaakt van verschillende operationele definities van framing. Daarom hebben zij een typologie ontwikkeld waarbij drie soorten framingeffecten worden onderscheiden. Deze soorten worden onderscheiden op basis van 1) wat er geframed wordt; 2) wat het frame vermoedelijk beïnvloedt; en 3) hoe het fenomeen is gemeten. Risky choice framing is de eerste soort die wordt onderscheiden. Dit soort is de directe afleiding van de klassieke prospect theory. Hierbij worden een aantal opties met een verschillend risiconiveau geframed. Deze framingsoort heeft invloed op de voorkeur voor een bepaalde optie. Voorbeeld hiervan is het probleem van de Azië-ziekte (Tversky & Kahneman, 1981). Aan mensen werd verteld dat een zeldzame ziekte 600 mensen zou doden. Mensen kregen de keuze tussen twee opties die de ziekte konden bestrijden. Deze opties werden in een winstframe of een verliesframe beschreven. Het bleek dat mensen risico vermeden en kozen voor de zekere optie bij het winstframe, waarin beide opties in termen van winst werden omschreven (zekere optie: 200 mensen gered; risico-optie: 1/3 kans dat 600 mensen worden gered en 2/3 kans dat geen mensen worden gered). Mensen namen risico en kozen de meest risicovolle optie bij het verliesframe, waarbij beide mogelijkheden in termen van verlies werden omschreven (zekere optie: 400 mensen gaan dood; risico-optie: 1/3 kans dat niemand dood gaat en 2/3 kans dat 600 mensen dood gaan). Het framingeffect bij risky choice framing wordt gemeten door de keuzes voor de mogelijke risicoopties te vergelijken. Het frame bepaald of de uitkomsten worden geëvalueerd in termen van winst of verlies. (Levin e.a., 1998). De tweede framingsoort die wordt onderscheiden is attribute framing. Hierbij wordt één kenmerk of eigenschap van een object of gebeurtenis geframed. Deze framingsoort heeft invloed op de evaluatie van het object of de gebeurtenis. Een voorbeeld hiervan is dat vlees omschreven kan worden als 75% mager (winstframe) of 25% vet (verliesframe) (Levin & Gaeth, 1988). Het framingeffect wordt gemeten door het vergelijken van de aantrekkelijkheid voor het object of gebeurtenis in de verschillende framingcondities. Bij een winstframe worden de positieve aspecten van een object of gebeurtenis belicht. Een verliesframe belicht juist de negatieve aspecten van een object of gebeurtenis. Het is gebleken dat mensen een object of gebeurtenis positiever waarderen, wanneer een winstframe is gebruikt (Levin e.a., 1998).

11 De laatste soort die Levin e.a. (1998) onderscheiden is goal framing. Hierbij wordt een consequentie van een gedrag of een onuitgesproken doel van een gedrag geframed. Deze framingsoort heeft invloed op de overtuiging. Het framingeffect wordt gemeten door een vergelijking te maken tussen de acceptatie van het gedrag in de verschillende framingcondities. In een winstframe wordt de aandacht gevestigd op de voordelen of winst die het uitvoeren van een bepaald gedrag met zich meebrengt (voorbeeld: het eten van voldoende groente en fruit, verkleint de kans op overgewicht). In een verliesframe wordt de aandacht gevestigd op de nadelen of verlies die het niet uitvoeren van een bepaald gedrag met zich meebrengt (voorbeeld: het eten van onvoldoende groente en fruit, vergroot de kans op overgewicht). Goal framing wordt voornamelijk toegepast in persuasieve communicatie. De onderzoeken die Levin e.a. (1998) hebben bestudeerd tonen aan dat een verliesframe effectiever is in het bewerkstelligen van een bepaald gedrag, dan een winstframe. Voor dit onderzoek is alleen goal framing van belang omdat dit onderzoek zich richt op het veranderen van een bepaald gedrag, namelijk het eetpatroon van jongeren met betrekking tot groente en fruit. Levin e.a. (1998) stellen dat de prospect theory niet bruikbaar is om goal framingeffecten te verklaren. De oorzaak hiervoor is dat de definitie van risico aangepast moet worden voor gezondheidsaanbevelingen. In prospect theory wordt het risico gedefinieerd als de kans of waarschijnlijkheid dat een bepaalde uitkomst plaatsvindt. Maar bij gezondheidsbedreigingen is het niet mogelijk om risico s te specificeren. Beslissingen aangaande gezondheidsaanbevelingen betreffen niet een keuze tussen twee verschillende opties, maar gaan over de keuze tot het al dan niet opvolgen van een aanbeveling. Het risico kan niet uitgedrukt worden in de exacte kans op een bepaalde uitkomst. Het is bijvoorbeeld niet mogelijk om de kans op het krijgen van longkanker door roken uit te drukken in exacte kansen en waardes. Dit maakt het moeilijk voor mensen om het risico in te schatten. Het risico weerspiegelt dan ook de subjectieve perceptie dat een bepaald gedrag een onwenselijke uitkomst kan veroorzaken (Rothman & Salovey, 1997). Om mensen te overtuigen dat een aanbevolen gedrag uitgevoerd moet worden is het daarom van belang dat het risico van de gezondheidsbedreiging duidelijk wordt. Op basis van de onderzoeken die Levin e.a. (1998) hebben bestudeerd concluderen zij dat een verliesframe een groter effect heeft op overtuiging bij goal framing. Maar Kühberger (1998) concludeert dat geen framingeffecten worden gevonden bij message compliance designs. Message compliance designs zijn te vatten onder goal framing. Het betreft hier framingmanipulaties waarbij de negatieve gevolgen van het niet uitvoeren van een bepaald gedrag (verliesframe) worden belicht, ofwel de positieve gevolgen van het uitvoeren van het gedrag (winstframe). Deze tegenstrijdige bevindingen zijn wellicht toe te schrijven aan het feit dat Levin e.a. (1998) onderzoeken hebben bestudeerd die waren gericht op zeer uitlopend gedrag. Zij stellen zelf ook dat meer onderzoek voor dit type framing noodzakelijk is, vanwege het feit dat grote variaties in de operationalisatie van goal framing bestaan. De onderzoeken die zij hebben bestudeerd betroffen onder andere gezondheidsgedrag en sociale dilemma s. De onderzoeken die betrekking hadden op gezondheidsgedrag waren te onderscheiden in beïnvloeding van preventiegedrag, en beïnvloeding

12 van gedrag dat was gericht op het vroegtijdig ontdekken van een ziekte. Op basis van de review van Rothman en Salovey (1997) kan gezegd worden dat het relevant is om onderscheid te maken naar het gedrag dat wordt beïnvloed, omdat dit bepalend is voor de effectiviteit van het frame. De volgende paragraaf gaat hier verder op in. 2.2 VERWERKING VAN DE BOODSCHAP De verschillende operationalisaties van framing zijn niet alleen bepalend voor de effectiviteit van een winst of verliesframe. Rothman en Salovey (1997: 13) stellen dat er drie belangrijke stadia in het besluitvormingsproces zijn te onderscheiden, die bepalend zijn voor de invloed van het frame (winst of verlies). Zij noemen ten eerste de hoeveelheid aandacht die gericht is op de boodschap, dit beïnvloedt de mentale verwerking van de boodschap. Ten tweede stellen zij dat mensen verschillen in hun ontvankelijkheid voor een specifiek frame, afhankelijk van hun ervaring en huidige situatie. Ten derde is de invloed van een specifiek frame op gedrag ook afhankelijk van de functie van het aanbevolen gedrag. Rotman en Salovey (1997) maken onderscheid in 1) gedrag dat tot doel heeft om de gezondheid te handhaven (preventiegedrag); 2) gedrag dat er op gericht is om een ziekte vroegtijdig te ontdekken (ontdekkingsgedrag); en 3) gedrag dat tracht om een gezondheidsprobleem te behandelen of te herstellen. Dit onderzoek richt zich op preventiegedrag, omdat het doel van dit onderzoek het bewerkstelligen van gedragsverandering is. Het gaat om het veranderen van gedrag in het eetpatroon van jongeren, ter voorkoming van overwicht. Het aannemen van een aanbevolen preventiegedrag kan gezien worden als een relatief veilig gedragsalternatief, welke ervoor zorgt dat de huidige gezondheidstoestand behouden blijft. Mensen geven de voorkeur aan de meest zekere optie wanneer ze worden blootgesteld aan informatie gepresenteerd in een winstframe, daarom zal een winstframe het meest effectief zijn bij het promoten van preventiegedrag (Rothman, Salovey, Antone, Keough en Martin, 1993). Dit effect treedt alleen op wanneer de boodschap systematisch wordt verwerkt. Dat concluderen Rothman en Salovey (1997: 14) op basis van bestudering van eerdere onderzoeksresultaten van Rothman e.a. (1993). De veronderstelling van Rothman en Salovey (1997), dat voor ontdekkingsgedrag het beste een verliesframe toegepast kan worden en voor preventiegedrag een winstframe, is empirisch onderzocht door Rothman, Martino, Bedell, Detweiler en Salovey (1999). Bij ontdekkingsgedrag is een verliesframe het meest effectief, omdat het uitvoeren van bijvoorbeeld borstzelfonderzoek ertoe kan leiden dat vrouwen borstkanker bij zichzelf ontdekken. Het uitvoeren van het ontdekkingsgedrag wordt dan ook als risicovol gezien. Volgens de prospect theory (Kahneman en Tversky, 1979) kan dan het beste een verliesframe worden gebruikt, omdat mensen in dat geval eerder risicovol gedrag vertonen en dus toch het aanbevolen gedrag zullen uitvoeren. Bij preventiegedrag kan beter een winstframe worden gebruikt, omdat bijvoorbeeld het stoppen met roken de kans op het krijgen van longkanker zeker verkleint. Het uitvoeren van het preventiegedrag wordt dan ook als risicoloos gedrag gezien. Dan kan het beste een winstframe

13 worden gebruikt volgens de prospect theory (Kahneman en Tversky, 1979). Mensen zullen in dat geval risicovermijdend gedrag vertonen en volgen het aanbevolen gedrag op. De onderzoeksresultaten van Rothman e.a. (1999) ondersteunden deze hypotheses. Een winstframe was effectiever in het promoten van preventiegedrag en een verliesframe was effectiever voor ontdekkingsgedrag. Verder is het belang van systematische verwerking benoemd door Rotman en Salovey (1997). De persoonlijke relevantie van een gezondheidsbedreiging bepaalt of er systematische verwerking plaatsvindt. Uit het onderzoek van Rothman e.a. (1993) bleek dat deelnemers van het onderzoek die meer betrokken waren bij het onderwerp zonnen en huidkanker (vrouwen versus mannen), meer gemotiveerd werden om zonnebrandcrème te vragen wanneer ze waren blootgesteld aan een boodschap met een winstframe. Ook is ontvankelijkheid voor een specifiek frame genoemd door Rothman en Salovey (1997), als een belangrijk stadium in het besluitvormingsproces. Omdat ontvankelijkheid wordt bepaald door individuele kenmerken, zoals ervaring en huidige situatie, wordt ontvankelijkheid niet meegenomen in dit onderzoek. In dit onderzoek gaat het namelijk om een boodschap die toegepast kan worden op massamediaal niveau, daarom is het niet relevant om in te gaan op individuele verschillen tussen personen. Rothman en Salovey (1997) hebben, op basis van hun review, gesuggereerd dat er drie belangrijke stappen zijn, die bepalen wat het effect van een geframede gezondheidsboodschap is. Het is ten eerste van belang dat de boodschap systematisch wordt verwerkt, zodat de inhoud van de boodschap geïntegreerd kan worden met de individuele mentale voorstelling van het gezondheidsprobleem. Ten tweede is het noodzakelijk dat de aanbeveling in de boodschap wordt aangenomen door de ontvanger. Ten slotte is het ook van belang dat het gebruikte frame (winst of verlies) aansluit bij het aanbevolen gedrag. Het gedrag (preventie of ontdekkingsgedrag) beïnvloedt het risico dat wordt ervaren bij het uitvoeren van het gedrag, en bepaald daarmee de effectiviteit van het frame. Op basis van de suggestie van Rothman en Salovey (1997) kunnen het Elaboration Likelihood Model of Persuasion (ELM) van Petty en Cacioppo (1986) en het Extended Parallel Process Model van Witte (1992) aangedragen worden, om de onderliggende processen van geframede boodschappen beter te begrijpen. Het inzicht in de onderliggende processen van de verwerking van geframede informatie is essentieel om te bepalen welk frame het meest effectief is voor het beïnvloeden van een gezondheidsgedrag. 2.3 ELABORATION LIKELIHOOD MODEL Verwerking van de boodschap en persoonlijke betrokkenheid Het ELM is ontwikkeld door Petty en Cacioppo (1986) met als doel om als algemene theorie voor attitudeverandering te fungeren. Zij zien attitudes als algemene evaluaties die mensen hebben over zichzelf, andere mensen, objecten en onderwerpen. Deze algemene evaluaties kunnen gebaseerd zijn op verschillende ervaringen aangaande gedrag, emotie of gedachten. Attitudes zijn in staat om

14 gedragsprocessen, emotionele processen en gedachteprocessen richting te geven of te beïnvloeden. Deze theorie geeft dus inzicht in de onderliggende processen van de effectiviteit van persuasieve communicatie. Uitgangspunt van de theorie is het bestaan van twee verschillende routes voor de verwerking van boodschappen. Bij de centrale verwerkingsroute wordt een boodschap systematisch verwerkt. Daarbij wordt de inhoud van de boodschap goed overdacht en overwogen, en op basis daarvan wordt de attitude versterkt of aangepast. Bij de perifere verwerkingsroute wordt de boodschap perifeer verwerkt, dat wil zeggen dat de inhoud van de boodschap niet nauwkeurig wordt overdacht en overwogen. De attitude wordt bepaalt door een simpele cue die aanwezig is in de boodschap (bijvoorbeeld een betrouwbare bron) (Petty & Cacioppo, 1986). Voor dit onderzoek is het van belang om te weten wanneer een individu de centrale verwerkingsroute zal doorlopen en wanneer de perifere, zodat een effectieve boodschap kan worden ontwikkeld. Rothman en Salovey (1997) hebben immers opgemerkt dat systematische verwerking noodzakelijk is voor de verwerking van geframede gezondheidsboodschappen. Een persoon zal een boodschap systematisch verwerken, wanneer deze gemotiveerd is en daartoe bekwaam is. Petty en Cacioppo (1986) noemen persoonlijke betrokkenheid van een boodschap de meest belangrijke variabele van motivatie. Zij suggereren dat wanneer de persoonlijke relevantie toeneemt, individuen gemotiveerder zijn om de argumenten betreffende het onderwerp te verwerken. Wanneer de persoonlijke consequenties toenemen, die samenhangen met het innemen van een standpunt, wordt het belangrijker voor mensen om hun mening te onderbouwen. Incorrectheid over een standpunt heeft dan immers grotere gevolgen. Vanwege de grotere persoonlijke betrokkenheid zouden mensen gemotiveerder moeten zijn om de boodschap systematisch te verwerken en de argumenten grondig te bestuderen. Een lage persoonlijke betrokkenheid bij een onderwerp zal dan automatisch leiden tot een perifere verwerking van de boodschap. Aangezien persoonlijke betrokkenheid erg relevant is voor de verwerking van geframede boodschappen, wordt in dit onderzoek de bekwaamheid tot verwerken van de boodschappen buiten beschouwing gelaten. Dit onderzoek richt zich op de formulering van een gezondheidsboodschap, daarom wordt onderzocht of het formuleren van de boodschap over overgewicht op een persoonlijke manier zal leiden tot een grotere persoonlijke betrokkenheid bij de gezondheidsbedreiging en daarmee tot motivatie om de boodschap systematisch te verwerken Relatie tussen verwerking, frame en het gedrag dat wordt beïnvloed Verschillende onderzoeken hebben de relatie tussen systematische verwerking en de effectiviteit van het frame (winst versus verlies) onderzocht. Bij de interpretatie van de resultaten van deze onderzoeken is geen rekening gehouden met het gedrag dat werd beïnvloed. De uitkomsten van deze verschillende onderzoeken zijn lastig te vergelijken, omdat de mate van verwerking (systematisch of perifeer) op verschillende manieren zijn gemanipuleerd. Ook de afhankelijke

15 variabelen waren verschillend in deze onderzoeken (Shiv, Britton & Payne, 2004). Tabel 1 laat zien wat de belangrijkste verschillen zijn tussen deze onderzoeken. Tabel 1: Onderzoeken die betrekking hebben op de relatie tussen verwerking, frame en gedrag. Onderzoekers Manipulatie mate van verwerking Gedrag Resultaat Block & Keller (1995) Respondenten: 94 studenten Manipulatie: Effectiviteit van de aanbeveling Preventiegedrag Systematische verwerking + verliesframe Perifere verwerking winstframe = verliesframe Laag systematische verwerking Hoog perifere verwerking Maheswaran & Meyers-Levy (1990) Respondenten: 89 studenten Manipulatie: persoonlijke betrokkenheid Ontdekkingsgedrag Systematische verwerking + verliesframe Perifere verwerking + winstframe Hoog (< 25 jaar kans op hartziekten) systematische verwerking Laag (> 65 jaar kans op hartziekten) perifere verwerking Rothman, Salovey, Antone, Keough & Martin (1993) Respondenten: 525 studenten Manipulatie: persoonlijke betrokkenheid Hoog (vrouwen) systematische verwerking Laag (mannen) perifere verwerking Preventiegedrag Ontdekkingsgedrag Systematische verwerking + winstframe Perifere verwerking winstframe = verliesframe Systematische verwerking + verliesframe Perifere verwerking + winstframe Steward, Schneider, Pizarro, Salovey (2003) Respondenten: 863 rokers Manipulatie: need for cognition Preventiegedrag Systematische verwerking winstframe = verliesframe Perifere verwerking + winstframe Hoog systematische verwerking Laag perifere verwerking Block en Keller (1995) hebben de motivatie tot verwerking beïnvloed door middel van het manipuleren van de effectiviteit van de aanbeveling voor preventiegedragingen. Zij ondervonden dat een lage effectiviteit leidde tot systematische verwerking. In die situatie was een verliesframe het meest overtuigend. Bij een hoge effectiviteit werd de boodschap perifeer verwerkt, en waren een winst- en verliesframe even overtuigend. Maar het ELM van Petty en Cacioppo (1986) stelt dat het beter is om motivatie tot verwerking te manipuleren door de persoonlijke betrokkenheid te beïnvloeden. Maheswaran en Meyers-Levy (1990) hebben motivatie inderdaad gemanipuleerd aan de hand van persoonlijke relevantie. Zij hebben een ontdekkingsgedrag beïnvloed, namelijk deelname aan een bloedtest die het cholesterolniveau zou uitwijzen en daarmee het risico op hartziekten. De resultaten toonden aan dat een verliesframe effectiever is bij systematische verwerking en een winstframe bij perifere verwerking. Ook Rothman e.a. (1993) hebben motivatie gemanipuleerd aan de hand van persoonlijke betrokkenheid. Zij hebben zowel een preventiegedrag (het gebruik van zonnebrandcrème) als een ontdekkingsgedrag (zelfonderzoek op huidkanker) beïnvloed. De resultaten wezen uit dat een verliesframe effectiever is bij systematische verwerking (hoge persoonlijke betrokkenheid) en een winstframe bij perifere verwerking (lage persoonlijke betrokkenheid), als een ontdekkingsgedrag werd beïnvloed. Wanneer preventiegedrag werd beïnvloed, was een winstframe effectiever bij

16 systematische verwerking (hoge persoonlijke betrokkenheid), en bij perifere verwerking (lage persoonlijke betrokkenheid) werd geen significant verschil tussen de frames waargenomen. Steward, Schneider, Pizarro en Salovey (2003) hebben motivatie gemanipuleerd aan de hand van een individuele eigenschap, namelijk need for cognition (NFC). Mensen met een hoge NFC hebben een voorkeur voor nadenken, en zullen een boodschap dan ook eerder systematisch verwerken. Mensen met een lage NFC zullen een boodschap eerder perifeer verwerken. Steward e.a. (2003) hebben een preventiegedrag beïnvloed (het stoppen met roken) en uit de resultaten bleek dat mensen met een lage NFC (perifere verwerking) een grotere intentie hadden om te stoppen met roken bij blootstelling aan een winstframe. Bij mensen met een hoge NFC werden geen framingeffecten gevonden. Het gegeven dat er bij een hoge NFC geen framingeffecten zijn gevonden kan liggen aan het feit dat de boodschap wel systematisch werd verwerkt, maar dat de persoonlijke relevantie niet hoog was. Mensen kunnen dan wel een voorkeur hebben voor nadenken, maar dit wil niet zeggen dat ze het gezondheidsprobleem op zichzelf betrekken. Op basis van de bevindingen van Block en Keller (1995), Maheswaran & Meyers-Levy (1990), Rothman e.a. (1993) en Steward e.a. (2003) kan geconcludeerd worden dat de tegengestelde onderzoeksresultaten niet alleen te wijten zijn aan de verschillende manipulaties van de mate van verwerking, maar ook aan het gedrag (ontdekkingsgedrag of preventiegedrag) dat is beïnvloed. De mate van verwerking bepaalt dan ook niet het effect van het frame op overtuiging. Het gedrag dat wordt beïnvloed is bepalend voor het risico dat mensen percipiëren bij het uitvoeren van een gedrag, en dat is dus bepalend voor de invloed van het frame. De mate van verwerking bepaalt wel of de aanbeveling die wordt gedaan in de boodschap nauwkeurig wordt verwerkt Manipulatie van verwerking en argumentatie van de boodschap De motivatie tot systematische verwerking zal in dit onderzoek gemanipuleerd worden door de boodschap op een persoonlijke manier (overgewicht heeft grote risico s voor jouw gezondheid) versus onpersoonlijke manier (overgewicht heeft grote risico s voor de gezondheid) te formuleren. Daarmee wordt getracht de persoonlijke relevantie van de gezondheidsbedreiging voor jongeren te beïnvloeden. Eerdere onderzoeken hebben wel persoonlijke relevantie gemanipuleerd, maar dit is nog niet eerder gedaan door formulering van de boodschap (Maheswaran & Meyers-Levy, 1990; Rothman e.a., 1993). Als blijkt dat persoonlijke betrokkenheid is te beïnvloeden via formulering van de boodschap, dan heeft dat grote praktische waarde. In de praktijk is het namelijk niet de bedoeling dat persoonlijke betrokkenheid afhankelijk is van geslacht, zoals in het onderzoek van Rothman e.a. (1993), of vatbaarheid voor een ziekte op een bepaalde leeftijd, zoals in het onderzoek van Maheswaran en Meyers-Levy (1990). De gehele doelgroep moet zich persoonlijk betrokken voelen bij de bedreiging, zodat de boodschap systematisch wordt verwerkt. Gezien het feit dat de mate van verwerking bepaalt of de aanbeveling wordt verwerkt, is het van belang dat aan de hand van argumenten de doeltreffendheid van de aanbeveling duidelijk wordt gemaakt. Het gebruik van argumenten staat ook centraal in het ELM. Argumenten worden gezien als delen van informatie die zijn verwerkt in een communicatieboodschap en welke relevant zijn voor

17 de persoonlijke subjectieve evaluatie van het standpunt dat wordt verdedigd in de boodschap. Een sterke boodschap omvat argumenten die leiden tot gedachten die in overeenstemming zijn met het ingenomen standpunt van de boodschap. Een positieve attitudeverandering ontstaat wanneer de gedachten ten aanzien van het standpunt positiever zijn dan voor blootstelling aan de boodschap. Een zwakke boodschap omvat argumenten die tot ongunstige gedachten ten aanzien van het standpunt leiden. Een negatieve attitudeverandering ontstaat wanneer de gedachten ten aanzien van het standpunt negatiever zijn dan voor de blootstelling aan de boodschap (Petty en Cacioppo, 1986). Petty en Cacioppo (1986) onderstrepen het belang van argumenten bij een hoge persoonlijke betrokkenheid van een individu bij een onderwerp. Het is van belang dat sterke argumenten worden gebruikt anders zal attitudeverandering niet plaatsvinden. Wanneer een boodschap bij systematische verwerking erin slaag met sterke argumenten de attitude van een persoon in de gewenste richting te versterken of te veranderen dan zal deze attitude langdurig zijn en moeilijk te veranderen en tevens een goede voorspeller van toekomstig gedrag zijn. Bij perifere verwerking kan de attitude ook veranderen door middel van simpele cues, maar deze attitude is dan niet langdurig en standvastig. 2.4 EXTENDED PARALLEL PROCESS MODEL: SYSTEMATISCHE VERWERKING EN ACCEPTATIE VAN DE AANBEVELING Het Extended Parallel Process Model (EPPM) is ontwikkeld door Witte (1992). Het is een model dat eerdere modellen over angstprikkels (fear appeals) integreert. Het model is gebaseerd op Leventhal s (1970) danger control/ fear control framework en Rogers Protection Motivation Theory (1975) (Witte, 1992). In figuur 1 is het EPPM schematisch weergegeven. Uit dit figuur blijkt dat het model een aantal variabelen bevat die Rothman en Salovey (1997) als zeer belangrijk onderstrepen voor het begrijpen van de verwerking van geframede gezondheidsboodschappen. Zij onderstreepten ten eerste het belang van systematische verwerking van de boodschap, daarvoor is het van belang dat een individu zich persoonlijk betrokken voelt bij een gezondheidsbedreiging. Een persoon evalueert eerst de gezondheidsbedreiging. Wanneer het individu zich kwetsbaar voelt voor de bedreiging en de ernst van het probleem inziet dan zal de bedreiging van het gezondheidsprobleem als hoog worden geëvalueerd en daardoor zal een persoon zich betrokken voelen bij een gezondheidbedreiging. Zoals eerder opgemerkt is het essentieel dat het risico van een gezondheidsbedreiging duidelijk wordt gecommuniceerd, omdat het voor mensen moeilijk is om het risico van een gezondheidsbedreiging in te schatten. Het risico is voor een persoon duidelijk, als de kwetsbaarheid en ernst van een gezondheidsprobleem hoog zijn. Rothman en Salovey (1997) noemen als tweede punt dat een persoon de aanbeveling moet aanvaarden. Uit de schematische weergave van het EPPM is op te maken dat een individu tot een tweede evaluatie overgaat als de bedreiging als hoog wordt ervaren. De aanbeveling wordt dan geëvalueerd. Wanneer de persoon de aanbeveling als doeltreffend beschouwt en zichzelf in staat

18 acht om de aanbeveling uit te voeren, treden danger control processen in werking. Danger control processen zorgen ervoor dat het individu in actie wil komen om de gezondheidsbedreiging te bestrijden, dit uit zich in veranderingen in de attitude, intentie en gedrag ten aanzien van de aanbeveling (Witte, 1992). Het EPPM geeft hiermee een verklaring voor de verwerking van boodschappen met een gezondheidsbedreiging. Bij de verwerking van angstboodschappen kunnen er niet alleen danger control processen optreden, maar ook fear control processen. Fear control processen ontstaan wanneer de kwetsbaarheid en ernst van de bedreiging als hoog worden waargenomen, maar de effectiviteit van de aanbeveling niet als doeltreffend wordt ervaren om de bedreiging te bestrijden, of wanneer de persoon zichzelf niet toe in staat acht om de aanbeveling uit te voeren. Het gevolg is dat mensen niet de bedreiging gaan bestrijden maar hun angst, wat leidt tot ontkenning van de bedreiging. Ook is het mogelijk dat de boodschap in het geheel niet wordt verwerkt. Dit vindt plaats als het gezondheidsrisico niet bedreigend genoeg wordt bevonden (Witte, 1992). Het derde punt dat Rothman en Salovey (1997) hebben genoemd heeft betrekking op het soort gedrag dat met de boodschap wordt beïnvloedt. Dit laatste punt bepaalt welk frame het meest effectief is, omdat het gedrag bepalend is voor het gepercipieerde risico dat mensen toekennen aan de bedreiging. Dit onderzoek speelt in op preventief gedrag, daarom zal een winstframe het meest effectief zijn (Rothman e.a., 1993). Een effectieve gezondheidsboodschap zal dus moeten leiden tot kwetsbaarheidsgevoelens bij een persoon voor de gezondheidsbedreiging, en de ernst van de bedreiging moet duidelijk zijn. Ten tweede moet uit de boodschap blijken dat de aanbeveling doeltreffend is en dat de persoon in staat is om de aanbeveling uit te voeren. In dit onderzoek zal onderzocht worden of het formuleren van de boodschap op een persoonlijke manier kan leiden tot een hoger gepercipieerde kwetsbaarheid en ernst, waardoor een persoon zich persoonlijk betrokken voelt en gemotiveerd is om de boodschap te verwerken.

19 Evaluatie bedreiging - kwetsbaarheid - ernst Hoog/ gemiddeld Laag Evaluatie aanbeveling - doeltreffendheid aanbeveling - eigen effectiviteit Geen verdere verwerking Hoog Laag Danger control processen Fear control processen Attitude Intentie Gedrag Figuur 1: Extended Parallel Process Model. 2.5 INTEGRATIE VAN ELM EN EPPM Om de onderliggende processen van besluitvorming bij een geframede boodschap beter te begrijpen, kunnen de inzichten van het ELM en het EPPM gecombineerd worden, dit is grafisch weergegeven in figuur 2. Zoals Rothman en Salovey (1997) hebben gesuggereerd is het ten eerste van belang dat een individu de boodschap systematisch verwerkt. Volgens het ELM is het daarbij van belang dat een persoon gemotiveerd is om de boodschap te verwerken. Deze motivatie wordt voor een groot deel bepaald door de persoonlijke betrokkenheid van het individu bij het onderwerp (Petty & Cacioppo, 1986). Redenerend vanuit het EPPM kan gezegd worden dat een individu persoonlijk betrokken zal zijn bij een gezondheidsbedreiging wanneer deze persoon zich kwetsbaar voelt voor de bedreiging en de ernst van de bedreiging inziet (Witte, 1992). Het individu zal de boodschap dan systematisch willen verwerken. Vervolgens kan naar het tweede punt dat Rothman en Salovey (1997) noemen worden teruggegrepen, namelijk de noodzaak van acceptatie van de aanbeveling van de boodschap. Zoals Petty en Cacioppo (1986) aangeven is het van belang dat het individu bij systematische verwerking met het gebruik van sterke argumenten wordt overtuigd. Dit hangt samen met de evaluatie van de aanbeveling. Wanneer de aanbeveling als doeltreffend wordt ervaren om de bedreiging te bestrijden en de persoon acht zichzelf in staat om de aanbeveling uit te voeren, dan treden danger

20 control processen in werking. Deze danger control processen zorgen ervoor dat het individu in actie wil komen om de gezondheidsbedreiging te bestrijden, dit uit zich in attitude-, intentie- en gedragsveranderingen. Als de aanbeveling niet als doeltreffend wordt geëvalueerd of als de eigen-effectiviteit laag wordt geschat, dan treden fear control processen in werking. De gebruikte argumenten die moeten leiden tot acceptatie van de aanbeveling zijn dan zwak. Deze fear control processen leiden ertoe dat een individu de angst gaat bestrijden in plaats van de bedreiging. De persoon zal dit doen door de inhoud van de boodschap te ontkennen of te vermijden. Deze ontkenning is een gevaar wat Petty en Cacioppo (1986) ook onderkennen. Persoonlijke betrokkenheid kan leiden tot een systematische verwerkingsmotivatie, maar wanneer dit is gecombineerd met een bedreiging in de boodschap dan zal de systematische verwerking van de boodschap kunnen leiden tot verdediging van het huidige standpunt. De persoon zal zijn kop in het zand steken en de boodschap bevooroordeeld verwerken. Om te voorkomen dat bevooroordeelde verwerking plaatsvindt, is het van belang dat de doeltreffendheid van de aanbeveling kenbaar wordt gemaakt met sterke argumenten. Het risico van de gezondheidsbedreiging wordt laag gewaardeerd, als de persoon zich niet kwetsbaar voelt voor de bedreiging en deze niet als ernstig beschouwt. Een lage waardering van kwetsbaarheid en ernst heeft als gevolg dat deze persoon zich niet persoonlijk betrokken voelt bij de bedreiging en niet is gemotiveerd om de boodschap systematisch te verwerken. Volgens het EPPM zal de boodschap dan niet verder worden verwerkt. Op basis van de inzichten van het ELM kan gesuggereerd worden dat wel verwerking van de boodschap plaatsvindt, maar dan via de perifere verwerkingsroute. De onderzoeksresultaten van Jones, Sinclair en Courneya (2003) geven empirische ondersteuning voor het weergegeven integratiemodel van ELM en EPPM. Het onderzoek van Jones e.a. (2003) bestond uit een 2 (betrouwbaarheid van de bron) x 2 (frame) design. Zij hebben intenties, gedrag en attitudes tot lichaamsbeweging (een preventiegedrag) beïnvloed. De resultaten wezen uit dat individuen die waren blootgesteld aan een betrouwbare bron (systematische verwerking), meer intentie tot lichaamsbeweging vertoonden bij een winstframe. Uit een meting na twee weken bleek dat deze individuen ook meer aan lichaamsbeweging deden. Het bleek dat individuen die waren blootgesteld aan een betrouwbare bron (systematische verwerking) en verliesframe, de informatie in de boodschap ontkenden. De individuen in de betrouwbare bron (systematische verwerking) x winstframe conditie, vertoonden ook meer gedragsintentie dan de individuen in de onbetrouwbare bron (perifere verwerking) x winstframe conditie. Tussen individuen in de condities van onbetrouwbare bron (perifere verwerking) x winstframe en onbetrouwbare bron (perifere verwerking) x verliesframe, werden geen significante verschillen gevonden. Bovenstaande bevindingen betekenen dus dat systematische verwerking inderdaad noodzakelijk is voor langdurige en standvastige intentie- en gedragsveranderingen. Dat systematische verwerking noodzakelijk is voor permanente veranderingen in intenties en gedrag, komt overeen met de conclusies die Ruiter, Abraham en Kok (2001) trekken op basis van hun review over angstprikkels. Zij stellen dat de angst die wordt opgewekt door middel van een