Genredidactiek onderzocht

Transcriptie

1 José van der Hoeven, 4 oktober 2013 Genredidactiek onderzocht Gastcollege UU, Nederlandse taal en cultuur: educatieve master

2 KPC groep Adviesorganisatie met integrale dienstverlening Advisering po, vo, mbo Training en opleiding praktijkgericht onderzoek en beleidsonderzoek

3 Praktijkgericht onderzoek Vraag van scholen centraal Evidence based vs. evidence informed Design- of ontwerponderzoek (Van den Akker, 2006), effect-onderzoek, evaluatieonderzoek, monitoring Overheidsgefinancierd of marktgefinancierd Samen met scholen

4 Taalonderzoek Hoofdlijnenbrief in kader van SLOA: Onderzoek naar verbetering taalprestaties => invoering Referentiekader Nederlandse taal (2010)

5 Referentiekader Nederlandse Taal (2010) 4 domeinen voor taal: luisteren, spreken, lezen, schrijven Beheersingsniveaus: 1F: primair onderwijs, praktijkonderwijs 2F: mbo, 1,2,3; vmbo 3F: mbo 4; havo 4F: vwo

6 Lezen in RNT Bij teksten onderscheid tussen: Tekstsoorten (verhalende, informatieve, instructieve en betogende teksten) tekstkenmerken (structuur, informatiedichtheid, tekstverbanden: 2F, aansluiten bij leefwereld: 1F)

7 Tekstsoort type tekst met een bepaalde bedoeling Informatief: rapporteren en beschouwen Directief: instrueren Betogend: argumenteren Fictief/narratief: verhalen Poëtisch: verhalend => tekstgenres

8 Tekstgenres de manier waarop een tekst is georganiseerd om een sociaal doel te bereiken (zie Cope & Kalantzis, 1993). herhalende patronen in stijl en structuur bij een specifieke inhoud (Spivey, 1997). => tekstkenmerken

9 Voorbeelden van tekstgenres bij tekstsoorten Informatief: schoolboeken, internetteksten, krantenberichten, rapporten, reportage, boekbespreking Instructief: handleidingen, spelregels, recepten Betogend: ingezonden brieven, sollicaitatiebrief, opiniërende artikelen, reclame Fictief/narratief: romans, strips, sprookjes Poëtisch: gedichten, liederen

10 Tekstkenmerken 1: RNT Bij leesteksten: Structuur (eenvoudig, helder, duidelijk- met koppen-) Informatiedichtheid (laag, laag, hoog) Nabijheid bij leefwereld alleen 1F Duidelijke tekstverbanden: 2F

11 Tekstkenmerken 2: Land, 2009: structuur 1. Aanwezigheid hoofdgedachte 2. Structuursignalen (connectieven): - causaal; - temporeel; - tegenstellend 3. Zinscomplexiteit

12 Tekstkenmerken 3 Land: stijl 1. Aanwezigheid personage (betrokkenheid personen) 2. Perspectief 3. Concreetheid van de tekst (taalgebruik) 4. Emoties 5. Fictieve karakter van het personage 6. Het voorkomen van de directe rede 7. Het aanspreken van de lezer 8. Evaluaties van de verteller 9. De tijd waarin de tekst is geschreven

13 Onderzoek 1 Nelsis ( ): Ontwerponderzoek Onderzoeksvraag: Hoe kunnen lezen en schrijven op referentieniveau 2F en 3F in een veranderende onderwijspraktijk in de onderbouw van het voortgezet onderwijs worden vormgegeven? => Na verkenning ontwikkeling prototype

14 Uitgangspunten prototype Koppeling lezen en schrijven Genres centraal Tekstkenmerken uit modelteksten Thematisch geordend Geschikt voor zelfstandige verwerking

15 Genredidactiek: The Martin Wheel

16 Plaatje website

17 Inhoudsopgave: stappenplan 1. modeltekst 2. vragen over de tekst 3. schrijfopdracht 4. leerling-feedback 5. herschrijffase 6. beoordeling schrijfproduct/opname in portfolio

18 Leesopdrachten Voorkennis activeren Leesbeleving/tekstbegrip Genrekenmerken

19 Roman: genrekenmerken bij modeltekst hoofdpersonen (uitwerking personages) verhaallijn vertelperspectief details en opvallende beschrijvingen aanduidingen van plaats en tijd directe rede

20 Betoog: genrekenmerken bij modeltekst Inleiding Standpunt Argumenten Conclusie Signaalwoorden: connectieven Overtuigingskracht (doelgerichtheid)

21 Schrijfopdracht Schrijven Bv: Schrijf een romanfragment/betoog over => Met gebruik van bepaalde tekstkenmerken leerling-feedback Herschrijffase beoordeling schrijfproduct/opname in portfolio

22 Pilot roman 3 scholen Leesopdrachten: Haar naam was Sarah: 50 leerlingen De ogen van de condor: 11 leerlingen Schrijfopdrachten: 60 Leerlingen Haar naam was Sarah: 49 leerlingen De ogen van de condor: 11 leerlingen 4 docenten

23 Bevindingen Lesobservaties: Veel variatie in lesaanbod: van klassikaal tot individueel; van gestuurd tot ongestuurd. Lezen: Leerlingen herkenden tekstkenmerken maar <50% zag de functionaliteit niet. Schrijven: Leerlingen gebruikten genrekenmerken, maar maakten geen gebruik van peerrespons en herschreven hun tekst niet. Interviews: veel geleerd of over inhoud of tekstkenmerken

24 Pilot 2: Betoog 3 scholen Lees- en schrijfopdrachten (opiniestukken uit de krant): Roken: 16 leerlingen Softdrugs/gamen: 62 leerlingen 3 docenten

25 Bevindingen Lesobservaties: start met klassikale introductie (nieuwe tekstsoort); veel vragen bij de uitvoering Lezen: herkennen van argumentatie moeilijk Schrijven: Schrijfproducten voldeden vaak niet aan verwachtingen (kwaliteit en lengte)

26 Ervaringen van betrokkenen Leraren De leerlingen reageerden positief. Het materiaal was verrassend voor de leerlingen, omdat ze nu niet uit het boek hoefden te werken. Lessen buiten het boek zijn goed ter afwisseling. Leerlingen: J. Tekstkenmerken zijn basiskennis. Handig om begrijpend te lezen. N. Tekstkenmerken zijn handig voor later.

27 Conclusie Prototype met zelfsturend leermateriaal gebaseerd op genres is bruikbaar en haalbaar Er valt voldoende te leren Aandachtspunten Schrijfopdrachten: Aandacht voor leerfeedback en herschrijven Grote verschillen in aanpak tussen docenten

28 Onderzoek 2: Nelsis: effect van docenttraining en effectonderzoek Onderzoeksvragen: Wat hebben leraren nodig om het prototype van Nelsis in hun lespraktijk te implementeren? Welk effect heeft genredidactiek op de lees- en schrijfvaardigheid van havo/vwo-leerlingen in de onderbouw?

29 Docenttraining Genredidactiek: - Materiaal en werkwijze Controleren, monitoren en beoordelen: - Leerlingrespons - Beoordelen schrijfproducten Rollen van de docent: - Facilitator - Procesbegeleider - Expert - Beoordelaar

30 Quasi experiment 5 experimentele klassen, 4 controleklassen in de onderbouw havo/vwo (2,3) van 5 scholen Taken: roman 1 en 2 Voor- en natoets: methode-afhankelijk

31 Resultaten:gemiddelde scores op de leestoets voor en na (N=95) Voor Na Experimentele groep Controlegroep

32 gemiddelde score op de schrijtoets voor en na (N=95) Voor Na Experimentele groep Controlegroep

33 Conclusie Training van docenten in genredidactiek en beoordeling zorgt voor optimalisering van de implementatie Succesfactoren: Hoewel leerlingen beter lijken te presteren (observatie), kon dit niet statistisch worden aangetoond. Kritische factoren: tijdsinvestering en vormgeving leerlingrespons

34 Onderzoek 3: productieve vaardigheden po: ontwerponderzoek Koppeling productieve vaardigheden: spreken en schrijven Tekstsoort: informatief Genre: rapportage in de vorm van werkstuk en spreekbeurt Doelgroep: bovenbouw basisonderwijs

35 Onderzoeksvraag Hoe kan het onderwijsleerproces met betrekking tot de taalvaardigheden spreken (spreekbeurt) en schrijven (werkstuk) in het kader van het referentiekader Nederlandse taal en rekenen op referentieniveau 1F (en 1S) in groep 7 en 8 basisonderwijs worden vormgegeven?

36 Werkstuk Definitie: schriftelijke uiteenzetting over een bepaald onderwerp op basis van verzameld materiaal (Van Dale) Communicatief doel: rapporteren leerdoelen: -Selecteren en verbinden van info uit bronteksten -typische kenmerken van werkstuk herkennen en toepassen bij tekstconstructie

37 Spreekbeurt Definitie: Voordracht over een bepaald onderwerp op basis van verzameld materiaal Communicatief doel: rapporteren leerdoelen: -Selecteren en verbinden van info uit bronteksten -typische kenmerken van spreekbeurt herkennen en toepassen bij een presentatie

38 Aandacht voor Vaardigheid in het vinden en selecteren van beschikbare en benodigde inhoudselementen (Spivey, 2007) Vaardigheden in het structureren en verbinden van de inhoud (Spivey, 2007) Kennis van genrekenmerken van werkstuk/spreekbeurt en toepassen daarvan

39 Tekstkenmerken werkstuk/spreekbeurt Aanwezigheid van hoofdgedachte (de vraag) Tekst gebaseerd op feiten Structuursignalen: temporeel, causaal, tegenstellend

40 Tekstkenmerken werkstuk/spreekbeurt Opbouw (werkstuk): - (voorwoord) - (inhoudsopgave) - inleiding - hoofdstukken of thema s ondersteund door beeldmateriaal - conclusie en/of nawoord - (Bibliografie)

41 Stappenplan Vaststellen onderwerp en vraag Lezen bronteksten Verwerking: Organiseren, selecteren, verbinden Koppelen aan doel en structuur werkstuk en presentatie Schrijven werkstuk Gezamenlijke constructie presentatie Voorbereiden en verzorgen van presentatie

42 pilot 2 basisscholen; 3 groepen 7/8 Lessenserie: kinderarbeid (8 lessen inclusief werkstuk en presentatie)

43 Eerste bevindingen Lessenserie is bruikbaar en haalbaar, voor gr. 7 moeilijker dan gr. 8 Leerlingen vinden informatie selecteren lastig Competentie leerkrachten schiet tekort: belang leerlingfeedback/samenwerken, sturen op schrijfproces

44 Meer informatie José van der Hoeven KPC Groep I: E: T: