Haalbaarheidsstudie monitor. buitenlandse investeringen van het MKB. drs. Nicolette Tiggeloove drs. Maarten Overweel
|
|
- Simon Janssens
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Haalbaarheidsstudie monitor buitenlandse investeringen van het MKB drs. Nicolette Tiggeloove drs. Maarten Overweel Zoetermeer, februari 2012
2 Dit onderzoek maakt deel uit van het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap dat wordt gefinancierd door het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. Voor alle informatie over MKB en Ondernemerschap: De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij EIM. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van EIM. EIM aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden. The responsibility for the contents of this report lies with EIM. Quoting numbers or text in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of EIM. EIM does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections.
3 Inhoudsopgave 1 Inleiding 5 2 Definitie directe buitenlandse investeringen 6 3 Databronnen De Nederlandsche Bank CBS EIM: MKB Beleidspanel en Monitor Determinanten Bedrijfsprestaties Europese Commissie Eurostat Foreign Affiliate Trade Statistics REACH ITC Investment Map 26 4 De mogelijkheden Aantal buitenlandse investeerders in het MKB Omvang buitenlandse investeringen van het MKB Ontwikkeling van de buitenlandse investeringen 30 5 Het haalbaarheidsadvies 33 3
4
5 1 Inleiding Met de toenemende globalisering neemt de aandacht toe voor internationalisering van het Nederlandse bedrijfsleven. alleen grote bedrijven, maar ook MKB-bedrijven zijn internationaal actief. Dit kan via export en import, maar ook door buitenlandse samenwerking en investeringen in het buitenland. Over directe buitenlandse investeringen van MKB-bedrijven is nog weinig bekend. De Nederlandsche Bank verzamelt wel gegevens over directe buitenlandse investeringen van Nederlandse bedrijven, maar kan de investeringen niet toewijzen aan MKBbedrijven. In het kader van het EIM-onderzoeksprogramma 'MKB en Ondernemerschap' zijn geen datasets over buitenlandse investeringen van het MKB beschikbaar. Wel worden er in het MKB Beleidspanel incidenteel vragen gesteld aan de ondernemers over hun investeringen in het buitenland en zijn er recent op reguliere basis vragen over internationalisering toegevoegd aan de Monitor Determinanten Bedrijfsprestaties. In dit haalbaarheidsonderzoek brengen we de mogelijkheden in kaart om gegevens over buitenlandse investeringen te verzamelen voor diverse sectoren en grootteklassen, waarbij onderscheid naar grootteklasse (MKB versus niet-mkb) vooropstaat. Recent zijn er nieuwe mogelijkheden ontstaan door het opnemen van een vast vragenblok over internationalisering in de EIM Monitor Determinanten Bedrijfsprestaties. Ook is het CBS gestart met het ontwikkelen van een dataset met gegevens over buitenlandse activiteiten van Nederlandse ondernemingen. Leeswijzer In hoofdstuk 2 geven we allereerst een definitie van het begrip directe buitenlandse investeringen. Vervolgens wordt er in hoofdstuk 3 ingegaan op de bronnen die informatie geven over buitenlandse investeringen van Nederlandse bedrijven. Bij iedere bron wordt er gekeken of het mogelijk is om het aantal buitenlandse investeerders en de omvang van de buitenlandse investeringen vast te stellen naar sector en grootteklasse. Vervolgens wordt er in hoofdstuk 4 specifiek ingegaan op de mogelijkheden om daadwerkelijk het aantal buitenlandse investeerders en de omvang van de buitenlandse investeringen van het MKB vast te stellen. Hoofdstuk 5 sluit af met een advies over mogelijkheden voor dataverzameling over MKB-investeringen. 5
6 2 Definitie directe buitenlandse investeringen Bij buitenlandse investeringen is het van belang om onderscheid te maken tussen directe investeringen en portfolio-investeringen. Het verschil tussen een directe buitenlandse investering en een portfolio-investering wordt bepaald door de vraag of er sprake is van invloed op het bestuur van de onderneming in het partnerland. Portfolio-investeringen zijn beleggingen in aandelen van een bedrijf zonder het oogmerk om zeggenschap te krijgen in het bestuur van een onderneming. Ze zijn gericht op het verwachte financiële rendement dat aan een financiele titel is verbonden. Portfolio-investeringen zijn zeer liquide en kunnen snel worden onttrokken indien rendementsverwachtingen wijzigen. Directe buitenlandse investeringen (DBI) hebben veelal een langere tijdshorizon dan portfolioinvesteringen en ze dragen bij aan strategische ondernemingsdoelen. Een belangrijk kenmerk van DBI is, dat het gaat om een langdurige relatie met het oogmerk om een belangrijke mate van invloed te verwerven op het beleid van de onderneming in het partnerland. Kenmerkend voor DBI is dus dat een onderneming in een ander land niet alleen (geheel of gedeeltelijk) in eigendom komt van een Nederlands bedrijf, maar dat dit Nederlandse bedrijf ook managementcontrole krijgt of zeggenschap over het beleid van de buitenlandse onderneming. Er bestaat geen eenduidige definitie voor DBI. Internationaal wordt door de meeste landen de definitie van de OESO en het IMF gehanteerd. 1 Volgens die definitie is er sprake van DBI als het doel van de investering is om een blijvend belang te verwerven in een onderneming in een ander land. Doorgaans wordt een belang in het aandelenkapitaal van tien procent of meer aangemerkt als een directe investering. In dat geval kan er namelijk worden uitgegaan van een zekere mate van managementcontrole. De Nederlandsche Bank (DNB), die de Nederlandse gegevens over DBI publiceert, hanteert geen kwantitatieve afbakening. DNB rekent tot de DBI de transacties die samenhangen met de verwerving door ondernemingen van aandelenkapitaal in buitenlandse ondernemingen (door oprichting, fusie of overname) met als doel zeggenschap te krijgen in het bestuur van die onderneming. Daarnaast worden alle overige financiële transacties tussen gelieerde ondernemingen (leningen, ingehouden winsten, mutaties in onderlinge rekening-courant), evenals de aan- en verkopen van onroerend goed, gerekend tot DBI. 2 Op basis van deze definitie valt een heterogene groep kapitaalstromen onder DBI. Het gaat om internationale kapitaalstromen met als doel: overname van of fusie met bestaande bedrijven; het aangaan van joint ventures; het oprichten van een nieuwe vestiging ('greenfield'-investering); het verstrekken van intra-concernleningen tussen moeder- en dochterbedrijf; het herinvesteren van ingehouden winsten van het dochterbedrijf. 1 De OESO 'Benchmark definition of Foreign Direct Investment' sluit volledig aan bij de IMF Balance of Payments and International Investment Positions Manual, zie en 2 Zie toelichting bij de DNB-statistieken over directe investeringen in het buitenland ( 6
7 Kader 1: Definitie directe investeringen in het buitenland Directe investeringen hebben tot doel een blijvend belang te verkrijgen in een onderneming in een ander land. Het gaat dus om een langdurige relatie tussen de betrokken ondernemingen en het verkrijgen van zeggenschap in het bestuur van de buitenlandse onderneming. DNB gebruikt bij de afbakening van DBI geen kwantitatief criterium, zoals de OESO of het IMF. DNB gaat uit van de classificatie die de rapporterende investeerder zelf geeft aan zijn buitenlandse belangen. DNB rekent tot de DBI de transacties die samenhangen met de verwerving door ondernemingen van aandelenkapitaal in buitenlandse ondernemingen (door oprichting, fusie of overname) met als doel zeggenschap te krijgen in het bestuur van die onderneming. Daarnaast worden alle overige financiële transacties tussen gelieerde ondernemingen (leningen, ingehouden winsten, mutaties in onderlinge rekening-courant), evenals de aan- en verkopen van onroerend goed, gerekend tot DBI. Het duidelijkste voorbeeld van DBI is wanneer een Nederlands bedrijf volledig eigenaar wordt van een vestiging in een ander land. Zo'n vestiging kan ontstaan door middel van een overname van een bestaand lokaal bedrijf of door middel van een 'greenfield'-investering, waarbij een geheel nieuwe vestiging wordt opgericht. 7
8
9 3 Databronnen In dit hoofdstuk kijken we naar de databronnen die cijfers publiceren over directe buitenlandse investeringen (DBI). Voor iedere bron geven we een overzicht van de gehanteerde definitie van DBI, de wijze van dataverzameling, de beschikbare gegevens, het type investering, de bestemmingslanden, de sectoren, de grootteklassen en de beschikbare jaren. Iedere bronbeschrijving geeft nader inzicht in de beschikbare gegevens om de buitenlandse investeringen van het Nederlandse MKB in kaart te brengen. De databronnen zijn: De Nederlandsche Bank (paragraaf 3.1); CBS (paragraaf 3.2); EIM (paragraaf 3.3); Europese Commissie (paragraaf 3.4); Eurostat Foreign Affiliate Trade Statistics (paragraaf 3.5); REACH (paragraaf 3.6); ITC Investment Map (paragraaf 3.7). 3.1 De Nederlandsche Bank De Nederlandsche Bank (DNB) publiceert twee statistieken voor de Nederlandse directe buitenlandse investeringen. Het betreft investeringen die samenhangen met de verwerving door ondernemingen van aandelenkapitaal in buitenlandse ondernemingen met als doel zeggenschap te verkrijgen in het bestuur van die onderneming. De betalingsbalansstatistiek Nederlandse directe investeringen in het buitenland verschaft gegevens over de DBI-stromen. Daarnaast publiceert DNB cijfers voor het totaal geïnvesteerde vermogen in buitenlandse ondernemingen (voorraadgrootheid) op basis van een jaarlijkse enquête. Deze standen van de directe investeringen omvatten de totale waarden van de vorderingen en verplichtingen van ondernemingen met buitenlandse moeder- of dochterondernemingen per ultimo van een jaar. De standen omvatten de gecumuleerde transacties, aangepast voor prijsmutaties, wisselkoersmutaties en overige mutaties. Er is informatie beschikbaar over de verdeling van de DBI naar bedrijfstak en land van bestemming. In de cijfers van DNB wordt er echter geen onderscheid gemaakt naar grootteklasse. Tabel 1 beschrijft de beschikbare informatie met betrekking tot de stromen van directe buitenlandse investeringen en Tabel 2 betreft de standen van de directe buitenlandse investeringen. 9
10 Tabel 1 DNB Betalingsbalansstatistiek directe investeringen in het buitenland: Stromen Item Omschrijving Definitie DBI Wijze van verzameling Beschikbare gegevens Type investering Bestemmingslanden Sectoren Grootteklassen Tot de directe investeringen worden de transacties gerekend, die samenhangen met de verwerving door ondernemingen van aandelenkapitaal in buitenlandse ondernemingen (door oprichting, fusie of overname) met als doel zeggenschap te verkrijgen in het bestuur van die onderneming. Verder behoren daartoe alle overige financiële transacties tussen gelieerde ondernemingen (leningen, ingehouden winsten, mutaties in onderlinge rekeningen-courant), alsmede de aan- en verkopen van onroerend goed. De verdeling naar land betreft het land van vestiging van de rechtstreekse buitenlandse moeder- of dochteronderneming. Conform het IMF Balance of Payments Manual wordt het directional principle toegepast bij de meting van de Nederlandse directe investeringen in het buitenland en van de buitenlandse directe investeringen in Nederland. Volgens dit principe worden financiële (en daaraan gerelateerde inkomens)stromen van de dochter naar de moeder gesaldeerd met de transacties van de moeder naar de dochter. Directe rapportage betalingsbalans Omvang kapitaaltransacties in miljoenen euro's, per kwartaal en per jaar, 3 typen investeringen, diverse landen Kapitaaldeelnemingen, herinvestering van winsten, overige investeringen Diverse landen. Ten aanzien van de samenstelling van de landen(groepen) wordt in het algemeen de definitie gevolgd, die Eurostat hanteert. Jaren Vanaf 1982 Link naar brongegevens Bron: EIM op basis van 10
11 Tabel 2 DNB statistiek directe investeringen in het buitenland: Standen Item Omschrijving Definitie DBI Zie tabel 1 Wijze van verzameling Beschikbare gegevens Type investering Bestemmingslanden Sectoren Grootteklassen Jaarlijkse enquête Waarde van uitstaande directe investeringen (ultimocijfers in miljoenen euro's), 8 sectoren en diverse landen Totale investeringen Diverse landen. Ten aanzien van de samenstelling van de landen(groepen) wordt in het algemeen de definitie gevolgd, die Eurostat hanteert. Delfstoffenwinning, aardolie en chemie; metaal en elektrotechniek; voedings- en genotmiddelen; overige industrie; handel; transport, opslag en communicatie; bank- en verzekeringswezen; overige dienstverlening Jaren Vanaf 1984 Link naar brongegevens Bron: EIM op basis van 11
12 3.2 CBS Het CBS publiceert een tweetal Statline-tabellen waarin gegevens van diverse landen over directe buitenlandse investeringen zijn opgenomen. Het betreft tabellen die onderdeel zijn van het dossier 'Ondernemingsklimaat' en die ten grondslag liggen aan de jaarlijks verschijnende publicatie 'Het Nederlandse ondernemingsklimaat in cijfers'. 1 De Statline-tabel 'Kapitaalgoederen en investeringen' bevat cijfers voor 20 landen over inkomende en uitgaande DBI en betreft zowel stroom- als voorraadgegevens (zie Tabel 3). De bron van deze cijfers is de OESO. De Statline-tabel 'Kerncijfers internationaal vergeleken' bevat cijfers over inkomende DBI in zestig landen (zie Tabel 4). De bron van deze cijfers is de Wereldbank. Beide bronnen bieden de mogelijkheid voor een internationale vergelijking van de omvang van de Nederlandse buitenlandse investeringen met diverse andere landen. De bronnen geven alleen cijfers voor de totale omvang van directe buitenlandse investeringen, dus zij bieden geen verdere informatie over aantallen bedrijven met buitenlandse investeringen, verdeling naar sector, grootteklasse, etc. Daarnaast publiceert het CBS cijfers over Nederlandse DBI als onderdeel van het themadossier 'Globalisering'. 2 Dit dossier vormt de basis van de CBS-publicatie 'Internationalisation Monitor' die jaarlijks verschijnt (zie Tabel 5). 3 De DBI-cijfers zijn afkomstig van De Nederlandsche Bank (zie paragraaf 3.1). Het betreft zowel cijfers over DBI vanuit het buitenland in Nederland (inkomende DBI) als die van Nederland in het buitenland (uitgaande DBI). Er is informatie beschikbaar over de verdeling van de DBI naar bedrijfstak en land van bestemming. In de cijfers wordt geen onderscheid naar grootteklasse gemaakt. CBS-koppelingsbestand microdata Recent is het CBS gestart met het verzamelen van additionele gegevens over buitenlandse activiteiten van Nederlandse dochterondernemingen in het kader van additionele EU-verplichtingen voor de statistiek outward Foreign Affiliate Trade Statistics (outward FATS). De outward FATS betreffen de gegevens over activiteiten van buitenlandse filialen van Nederlandse bedrijven in niet-eu-landen (zie verder paragraaf 3.5). Ten behoeve van het identificeren van ondernemingen met buitenlandse investeringen heeft het CBS bronnenonderzoek uitgevoerd en een eerste koppeling gemaakt van beschikbare microdata uit verschillende databronnen. 4 De data van de Statistiek Financiën Grote Ondernemingen (SFGO) en de tweejaarlijkse enquête van de Community Innovation Survey (CIS) zijn gekoppeld aan data van de vennootschapsbelasting. Vanuit de belastingdata is in principe voor iedere fiscale eenheid bekend in welke ondernemingen investeringen zijn gedaan, wat de bijbehorende deelnemingspercentages zijn, wat de 1 CBS, Het Nederlandse ondernemingsklimaat in cijfers 2010, zie: themas/dossiers/ondernemingsklimaat/publicaties/publicaties/archief/2011/2010-i-74-pub.htm. 2 CBS-themadossier Globalisering, zie: globalisering/nieuws/default.htm. 3 CBS, Internationalisation Monitor 2011, zie: globalisering/publicaties/publicaties/archief/2011/2011-m21-2-eng-pub.htm. 4 Oscar Lemmers (2011), Methodologisch rapport Identificatie ondernemingen met buitenlandse investeringen, CBS, Heerlen. 12
13 waarde van de investering in het buitenland is en in welke landen deze ondernemingen zich bevinden. Daarmee kunnen zowel meerderheidsbelangen (dochterondernemingen) als minderheidsdeelnemingen worden vastgesteld. Deze gegevens zijn echter zeer moeilijk te ontsluiten. In de gemaakte koppelingsdataset is daarom alleen per onderneming aangegeven of deze onderneming investeringen in het buitenland heeft of niet. In het CBS-rapport 'Identificatie ondernemingen met buitenlandse investeringen' worden de resultaten beschreven. 1 De CBS-dataset bevat gegevens over buitenlandse investeringen voor de jaren 2004 tot en met Voor gemiddeld ondernemingen per jaar is aan te geven of ze buitenlandse investeringen hebben of niet. Gemiddeld hebben ondernemingen buitenlandse investeringen. Volgens een striktere definitie, uitgaande van ondernemingen met buitenlandse investeringen van meer dan 1 miljoen euro, zijn het er gemiddeld In 2008 waren de ondernemingen in de dataset goed voor ongeveer de helft van de investeringen in het buitenland door de niet-financiële sector. Ruim ondernemingen zitten alle jaren in de dataset, wat longitudinaal onderzoek op de microdata mogelijk maakt. Het CBS onderzoekt de mogelijkheden voor uitbreiding van de dataset met data van bijvoorbeeld DNB en EIM. Verder zal de dataset worden uitgebreid met data voor recente jaren. Het CBS heeft het voornemen om de data via Statline te publiceren en daarna via het Centrum voor Beleidsstatistiek beschikbaar te stellen voor externe onderzoekers. 1 Oscar Lemmers (2011), Identificatie ondernemingen met buitenlandse investeringen, CBS, Heerlen 13
14 Tabel 3 CBS: Ondernemersklimaat; kapitaalgoederen en investeringen Item Omschrijving Definitie DBI Wijze van verzameling Beschikbare gegevens Type investering Bestemmingslanden Sectoren Grootteklassen Directe buitenlandse investeringen (DBI) worden gedefinieerd als een directe investering van een (rechts)persoon in een bedrijf van een andere economie met de bedoeling een blijvend belang te verwerven. Het 'blijvend belang' betekent dat er een langdurige band ontstaat tussen de investeerder en de onderneming en een aanzienlijke mate van invloed door de investeerder op de leiding van de onderneming. De directe investering heeft betrekking op zowel de eerste investering als alle daaropvolgende transacties tussen beide (rechts)personen. Absolute controle door de buitenlandse investeerder is niet vereist; een aandeel van minimaal 10% houdt in dat de investeerder de leiding van het bedrijf kan beïnvloeden of direct aan de leiding kan deelnemen. Bron: OESO, International direct investment database. Vergelijkbaarheid: Ondanks verbeteringen in het toepassen van internationale standaarden in recente jaren, bestaan er nog steeds methodologische verschillen tussen landen. In een gezamenlijke enquête van IMF en OESO is de mate onderzocht waarin de internationale standaarden worden toegepast in de OESOlanden en ook in een dertigtal niet-oeso-landen. Gebaseerd op gegevens van de OESO: International direct investment database DBI inkomend stromen, DBI uitgaand stromen, DBI saldo uitgaand-inkomend stromen, DBI inkomend voorraad, DBI uitgaand voorraad, DBI saldo uitgaand-inkomend voorraad DBI-cijfers voor 20 landen + totaal EU-15 + totaal OESO Jaren Link naar brongegevens =71163ned&D1=10-15&D2=a&D3=(l-10)-l&HD= &HDR=T&STB=G1,G2 Bron: EIM op basis van 14
15 Tabel 4 CBS: Ondernemingsklimaat; kerncijfers internationaal vergeleken Item Omschrijving Definitie Directe buitenlandse investeringen zijn investeringen van een bedrijf of andere organisatie uit een land (economie) in een bedrijf uit een ander land met de bedoeling een blijvend belang te werven. Absolute controle door de buitenlandse investeerder is niet vereist; een aandeel van minimaal 10 procent houdt in dat de investeerder de leiding van het bedrijf kan beïnvloeden of direct aan de leiding kan deelnemen (definitie Wereldbank). Wijze van verzameling Beschikbare gegevens Type investering Bestemmingslanden Sectoren Grootteklassen De cijfers zijn afkomstig van de Wereldbank: World Development Indicators Inkomende DBI (stromen) voor 60 landen Jaren Link naar brongegevens &PA=71167ned&LA=NL Bron: EIM op basis van 15
16 Tabel 5 CBS Internationalisation Monitor en themadossier Globalisering Item Omschrijving Definitie Definitie De Nederlandsche Bank, zie tabel 1 Wijze van verzameling Beschikbare gegevens De gegevens zijn afkomstig van De Nederlandsche Bank DBI inkomend, DBI uitgaand, DBI inkomend voorraad, DBI uitgaand voorraad Zie DNB tabel 1 en 2 Type investering Zie tabel 1 en 2 Bestemmingslanden Zie tabel 1 en 2 Sectoren Zie tabel 1 en 2 Grootteklassen Jaren Zie tabel 1 en 2 Link naar brongegevens De cijfers worden gepubliceerd in de jaarlijkse uitgave van de CBS Internationalisation Monitor, zie NL/menu/themas/dossiers/globalisering/publicaties/ publicaties/archief/2011/2011-m21-2-eng-pub.htm en via de CBS website in het themadossier globalisering, zie NL/menu/themas/dossiers/globalisering/cijfers/default.htm Bron: EIM op basis van 16
17 Tabel 6 CBS-dataset Identificatie ondernemingen met buitenlandse investeringen Item Omschrijving Definitie Directe buitenlandse investeringen zijn investeringen van een bedrijf of andere organisatie uit een land (economie) in een bedrijf uit een ander land met de bedoeling een blijvend belang te verwerven. Absolute controle door de buitenlandse investeerder is niet vereist. Wijze van verzameling Beschikbare gegevens Type investering Bestemmingslanden Sectoren Grootteklassen Koppeling van microdata van de Statistiek Financiën Grote Ondernemingen (SFGO) en de Community Innovation Survey (CIS) aan data van de vennootschapsbelasting Ondernemingsidentificatienummer, jaar, indicator volgens SFGO, indicator volgens CIS, indicator volgens belastingdata, indicator algemene definitie, indicator strikte definitie, waarde buitenlandse deelnemingen uit SFGO, resultaat buitenlandse deelnemingen uit SFGO, waarde buitenlandse deelnemingen uit belastingdata, resultaat buitenlandse deelnemingen uit belastingdata Diverse sectoren; via het ondernemingsidentificatienummer Via het ondernemingsidentificatienummer Jaren 2004 t/m 2008 Link naar brongegevens Data zijn nog niet gepubliceerd en nog niet beschikbaar voor extern gebruik. Bron: EIM op basis van CBS-rapport 'Identificatie ondernemingen met buitenlandse investeringen'
18 3.3 EIM: MKB Beleidspanel en Monitor Determinanten Bedrijfsprestaties MKB Beleidspanel Het MKB Beleidspanel van EIM bestaat vanaf 1998 en meet drie keer per jaar de mening van ondernemers in het midden- en kleinbedrijf over actuele beleidsonderwerpen. Naast deze beleidsgerelateerde gegevens worden er van de panelleden ook basiskenmerken verzameld. 1 In het MKB Beleidspanel is incidenteel naar buitenlandse investeringen gevraagd. Binnen het MKB Beleidspanel zijn in 2004 voor het eerst gegevens verzameld over buitenlandse investeringen. In het rapport 'Buitenlandse investeringen door het MKB' wordt op basis van een representatieve groep van ruim MKBbedrijven de conclusie getrokken dat ruim 2% van het Nederlandse MKB heeft geïnvesteerd in het buitenland. 2 Het aandeel MKB-bedrijven met buitenlandse investeringen is naar verhouding het hoogst in de handels- en transportsector. Ook is er onderscheid gemaakt naar type activiteit zoals verkooporganisatie, inkooporganisatie, productievestiging of overige activiteit. De meeste Nederlandse MKB-bedrijven hebben geïnvesteerd in een verkoopkantoor of eigen productievestiging in het buitenland. In april 2009 is er voor een tweede maal in het MKB Beleidspanel een aantal vragen gesteld over buitenlandse investeringen. Op basis van een steekproef van ruim bedrijven blijkt wederom dat ruim 2% van het MKB in de afgelopen jaren in het buitenland heeft geïnvesteerd. 3 De buitenlandse investeringen betreffen vooral eigen vestigingen (45%) en joint ventures (35%). Circa 12,5% van de investeringen betreft een deelneming van 10% of meer in het aandelenkapitaal van een buitenlandse onderneming. Beide keren dat binnen het MKB Beleidspanel buitenlandse investeringen zijn gemeten, is er gevraagd naar de investeringen die in de laatste paar jaar zijn gedaan. Er is niet gevraagd naar de omvang van de buitenlandse bezittingen. Ook is niet bekend hoe het staat met desinvesteringen. Dat betekent dat de stroom buitenlandse investeringen gedeeltelijk in kaart is gebracht. Het MKB Beleidspanel maakte tot en met 2010 onderscheid naar drie grootteklassen: 0 t/m 9, 10 t/m 49 en 50 t/m 99 werkzame personen. Dit betekent dat de categorie MKB-bedrijven van 100 tot 250 werkzame personen ontbreekt in de beschikbare informatie over buitenlandse investeringen uit de metingen van 2004 en Tabel 7 geeft een overzicht van de beschikbare informatie op basis van het MKB Beleidspanel van EIM. 1 Zie de toelichting bij het MKB Beleidspanel: 2 Zie: Hessels, S.J.A. en M.J. Overweel (2004), Buitenlandse investeringen door het MKB: Toenemende investeringen in lagelonenlanden of op kousenvoeten naar buurlanden?, EIM, Zoetermeer. 3 Hierbij is gevraagd naar buitenlandse investeringen in de vorm van een vestiging in het buitenland, een deelneming van 10% of meer in het aandelenkapitaal van een buitenlandse onderneming of een joint venture met een buitenlandse partner. 18
19 Tabel 7 EIM: MKB Beleidspanel Item Omschrijving Definitie DBI Eigen vestigingen in het buitenland, deelnemingen van 10% of meer in het aandelenkapitaal van een buitenlandse onderneming, joint ventures met buitenlandse bedrijven. Wijze van verzameling Via telefonische enquête MKB Beleidspanel van EIM onder ongeveer bedrijven Beschikbare gegevens Type investering Bestemmingslanden Sectoren Aantallen bedrijven, type investering, type activiteit Eigen vestiging, deelnemingen, joint ventures Diverse landen Industrie; bouw; handel; logies; vervoer, verhuur en zakelijke dienstverlening, financiële instellingen, overige dienstverlening Grootteklassen t/m 2010: 0-9, 10-49, werknemers Vanaf 2011 wordt de grootteklasse-indeling conform de EU-norm gehanteerd: microbedrijf (1-9 werknemers), kleinbedrijf (10-49 werknemers) en middenbedrijf ( werknemers), alsmede totaal MKB Jaren Het MKB Beleidspanel vanaf 1998; DBI-gegevens voor 2004 en 2009 Link naar brongegevens ting.htm Bron: EIM, 2011 Monitor Determinanten van Bedrijfsprestaties In 2006 heeft EIM de dataset Determinanten van Bedrijfsprestaties ontwikkeld. 1 Deze meet hoe Nederlandse ondernemingen in het MKB hun bedrijfsvoering organiseren. De volgende aspecten van bedrijfsvoering komen aan bod: innovatie, perceptie van concurrentie, strategie, marketing en ondernemerschap. De dataset wordt jaarlijks geactualiseerd en is beschikbaar voor 60 sectoren. Met ingang van 2011 wordt de grootteklasse-indeling conform de EU-norm gehanteerd. Sinds 2010 is er een vragenblok over internationalisering aan de monitor toegevoegd. Hierbij wordt gevraagd naar buitenlandse investeringen (een buitenlandse vestiging, een deelneming in een buitenlandse onderneming of een joint venture). Uit de meting van 2010 blijkt dat van alle MKB-bedrijven 4% in de afgelopen drie jaar investeringen heeft gedaan in het buitenland. 2 In het middenbedrijf ligt dit aandeel een stuk hoger dan in het kleinbedrijf (respectievelijk 11 en 3 procent). In de groothandel worden relatief gezien het vaakst buitenlandse investeringen gedaan. 1 Voor gedetailleerde informatie over de Monitor Determinanten Bedrijfsprestaties zie tabblad 'data', doorklikken op 'datasets'. 2 Zie: Arjan Ruis en Petra Gibcus (2010), MKB heeft internationale handelsgeest, EIM, Zoetermeer. 19
20 Van de MKB-bedrijven die hebben aangegeven dat ze in de afgelopen drie jaar in het buitenland hebben geïnvesteerd, zegt ongeveer de helft te hebben geïnvesteerd in productie. Circa één op de drie bedrijven geeft aan te hebben geïnvesteerd in een verkooporganisatie. In inkooporganisaties en research & development wordt veel minder vaak geld gestoken. In het kleinbedrijf wordt iets vaker geïnvesteerd in productie, terwijl bedrijven uit het middenbedrijf wat vaker investeren in verkooporganisaties. De omvang van de buitenlandse investeringen verschilt sterk. Aan de ene kant geeft 15 procent van de bedrijven aan minder dan euro te hebben geïnvesteerd. Aan de andere kant heeft 13 procent van de bedrijven meer dan 1 miljoen euro geïnvesteerd in het buitenland. Voor ongeveer driekwart van de bedrijven geldt dat de investeringen onder de euro zijn gebleven. De mediaan 1 ligt op euro. In het middenbedrijf ligt de mediaan driemaal zo hoog als in het kleinbedrijf ( euro tegenover euro). Tabel 8 EIM: Monitor Determinanten van Bedrijfsprestaties Item Omschrijving Definitie DBI Wijze van verzameling Beschikbare gegevens Type investering Bestemmingslanden Sectoren Grootteklassen Eigen vestigingen in het buitenland, deelnemingen in een buitenlandse onderneming, joint ventures met buitenlandse bedrijven. Via telefonische enquête EIM Determinanten van Bedrijfsprestaties onder ongeveer bedrijven Aantallen bedrijven, omvang van buitenlandse investeringen in de afgelopen drie jaar in euro's, 60 sectoren, grootteklasse, jaarlijks Geen Geen 60 sectoren Met ingang van 2011 is de indeling gebaseerd of SBI 2008 (Standaard Bedrijfsindeling). t/m 2010: kleinbedrijf (1-9 werknemers), middenbedrijf (10-99 werknemers), alsmede totaal MKB. Vanaf 2011 wordt de grootteklasse-indeling conform de EU-norm gehanteerd: microbedrijf (1-9 werknemers), kleinbedrijf (10-49 werknemers) en middenbedrijf ( werknemers), alsmede totaal MKB. Jaren De monitor vanaf 2006; DBI-gegevens vanaf 2010 Link naar brongegevens en/determinanten_bedrijfsprestaties.htm Bron: EIM, De mediaan is het midden van een verdeling. De helft van de waarnemingen ligt onder de mediaan, de andere helft erboven. De mediaan is in dit geval een betere maatstaf dan het gemiddelde, aangezien het gemiddelde sterk wordt beïnvloed door een aantal waarnemingen (3 respondenten geven aan meer dan 10 miljoen euro te hebben geïnvesteerd). 20
MKB-index april 2017
MKB-index april 2017 Zoetermeer, 4 mei 2017 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en
Nadere informatieDe stand van Mediation in Nederland
De stand van Mediation in Nederland drs. R.J.M. Vogels Zoetermeer, 17 november 2011 In opdracht van het Nederlands Mediation Instituut (NMI). De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Stratus.
Nadere informatiePersoneelsmonitor Provincies. Benchmarkrapport Provincie Zuid-Holland
Personeelsmonitor Provincies Benchmarkrapport Zoetermeer, september 2014 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning
Nadere informatieBelasting over de winst verdeeld naar sector en grootteklasse
Belasting over de winst verdeeld naar sector en grootteklasse Minirapportage ir. C.C. van de Graaff drs. W.H.J. Verhoeven drs. P. Vroonhof K. Bakker Zoetermeer, 18 september 2002 Dit onderzoek is uitgevoerd
Nadere informatieBuitenlandse investeringen door het MKB
M00408 Buitenlandse investeringen door het MKB Toenemende investeringen in lagelonenlanden of op kousenvoeten naar buurlanden? Jolanda Hessels Maarten Overweel Zoetermeer, 13 oktober 004 Buitenlandse investeringen
Nadere informatiePersoneelsmonitor Provincies. Benchmarkrapport Provincie Fryslân
Personeelsmonitor Provincies Benchmarkrapport Zoetermeer, september 2014 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning
Nadere informatieBNA Conjunctuurmeting
BNA Conjunctuurmeting September 2011 Koninklijke Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst Bond van Nederlandse Architecten Jollemanhof 14 Postbus 19606 1000 GP Amsterdam T 020 555 36 66 F 020 555 36
Nadere informatiePersoneelsmonitor Provincies. Benchmarkrapport Provincie Zeeland
Personeelsmonitor Provincies Benchmarkrapport Zoetermeer, september 2014 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning
Nadere informatiePersoneelsmonitor Provincies. Benchmarkrapport Provincie Gelderland
Personeelsmonitor Provincies Benchmarkrapport Zoetermeer, september 2014 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning
Nadere informatiePersoneelsmonitor Provincies. Benchmarkrapport Provincie Drenthe
Personeelsmonitor Provincies Benchmarkrapport Zoetermeer, september 2014 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning
Nadere informatiePersoneelsmonitor Provincies. Benchmarkrapport Provincie Noord-Holland
Personeelsmonitor Provincies Benchmarkrapport Zoetermeer, oktober 2014 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning
Nadere informatiePersoneelsmonitor Provincies. Benchmarkrapport Provincie Limburg
Personeelsmonitor Provincies Benchmarkrapport Zoetermeer, september 2014 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning
Nadere informatiePersoneelsmonitor Provincies. Benchmarkrapport Provincie Flevoland
Personeelsmonitor Provincies Benchmarkrapport Zoetermeer, september 2014 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning
Nadere informatieKengetallen ondernemerschap
Kengetallen ondernemerschap Tabellenboek drs. N.G.L. Timmermans R. in 't Hout K. Bakker drs. W. H.J. Verhoeven Zoetermeer, 14 augustus 2009 Dit onderzoek is gefinancierd door het Ministerie van Economische
Nadere informatieM MKB heeft internationale handelsgeest
M201019 MKB heeft internationale handelsgeest Arjan Ruis Petra Gibcus Zoetermeer, november 2010 MKB heeft internationale handelsgeest Ruim één op de drie MKB-bedrijven is op enige wijze actief op de internationale
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek Heliomare
Tevredenheidsonderzoek Heliomare Naar Werk Meetjaar 2017/2018 Zoetermeer, 4-5-2018 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning
Nadere informatieErgernissen van ondernemers in het MKB Minirapportage
Ergernissen van ondernemers in het MKB Minirapportage drs. C.M. Wiggers Zoetermeer, augustus 2003 Nummer: M200304 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij EIM. Het gebruik van cijfers en/of teksten
Nadere informatieBijdrage van buitenlandse werknemers aan innovatie in het MKB. drs. A. Bruins T. Span MSc drs. P. Gibcus
Bijdrage van buitenlandse werknemers aan innovatie in het MKB drs. A. Bruins T. Span MSc drs. P. Gibcus Zoetermeer, december 2013 ISBN : 978-90-371-1096-8 Rapportnummer : A201363 Dit onderzoek is gefinancierd
Nadere informatieDe Watersector Exportindex (WEX)
De Watersector Exportindex (WEX) prognose 2006 drs. P. Gibcus drs. W.H.J. Verhoeven Zoetermeer, februari 2007 Dit onderzoek is gefinancierd door het programma Partners voor Water. De verantwoordelijkheid
Nadere informatieDe Watersector Exportindex (WEX)
De Watersector Exportindex (WEX) Prognose 2005 drs. P. Gibcus drs. W.H.J. Verhoeven Zoetermeer, februari 2006 Dit onderzoek is gefinancierd door het programma Partners voor Water. De verantwoordelijkheid
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2011. Dienst inburgeren Studiecentrum Talen Eindhoven bv
Tevredenheidsonderzoek 2011 Dienst inburgeren Studiecentrum Talen Eindhoven bv Zoetermeer, zaterdag 4 februari 2012 In opdracht van Studiecentrum Talen Eindhoven bv De verantwoordelijkheid voor de inhoud
Nadere informatieInnovatie in het MKB in Noord-Nederland
Innovatie in het MKB in C10978 Petra Gibcus en Yvonne Prince Zoetermeer, 16 juli 2014 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2011. Dienst inburgeren Universiteit van Amsterdam, INTT
Tevredenheidsonderzoek 2011 Dienst inburgeren Universiteit van Amsterdam, INTT Zoetermeer, zaterdag 4 februari 2012 In opdracht van Universiteit van Amsterdam, INTT De verantwoordelijkheid voor de inhoud
Nadere informatieBedrijvendynamiek en werkgelegenheid 1998-2012
Bedrijvendynamiek en werkgelegenheid 1998-2012 drs. K.L. Bangma drs. A. Bruins drs. D. Snel drs. N. Timmermans Zoetermeer, 5 juli 2013 Rapportnummer : A201337 Dit onderzoek is gefinancierd door het programmaonderzoek
Nadere informatieIdentificatie ondernemingen met buitenlandse investeringen
Centraal Bureau voor de Statistiek Divisie BNM Sector Statistische analyse Postbus 4481 6401 CZ Heerlen Identificatie ondernemingen met buitenlandse investeringen Eerste resultaten Oscar Lemmers Kennisgeving:
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2014 / Accessio Inburgering
Tevredenheidsonderzoek 2014 / 2015 Accessio Inburgering Zoetermeer, woensdag 5 augustus 2015 In opdracht van Accessio Inburgering De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek Dienst inburgeren Hogeschool Inholland Amsterdam/Diemen
Tevredenheidsonderzoek 2011 Dienst inburgeren Hogeschool Inholland Amsterdam/Diemen Zoetermeer, zaterdag 4 februari 2012 In opdracht van Hogeschool Inholland Amsterdam/Diemen De verantwoordelijkheid voor
Nadere informatieConjunctuurpeiling BNA. Voorjaar René Vogels
Conjunctuurpeiling BNA Voorjaar 2014 René Vogels Zoetermeer, 22 april 2014 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek Heliomare
Tevredenheidsonderzoek Heliomare Werkfit maken Meetjaar 207/208 Zoetermeer, 4-5-208 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek Fox AOB
Tevredenheidsonderzoek 2015 Fox AOB Zoetermeer, zondag 14 februari 2016 In opdracht van Fox AOB De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2012. Jobcoach organisatie Trace Daelzicht
Tevredenheidsonderzoek 2012 Jobcoach organisatie Trace Daelzicht Zoetermeer, maandag 4 februari 2013 In opdracht van Jobcoach organisatie Trace Daelzicht De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij
Nadere informatieKunnen MKB-ondernemers de weg nog vinden? Veranderingen in de sociale zekerheid
Kunnen MKB-ondernemers de weg nog vinden? Veranderingen in de sociale zekerheid Peter Brouwer Zoetermeer, april 2003 Dit onderzoek maakt deel uit van het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap, dat
Nadere informatieBrancheonderzoek BNA. Conjunctuurpeiling voorjaar Koninklijke Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst Bond van Nederlandse Architecten
Brancheonderzoek BNA Conjunctuurpeiling voorjaar 2012 Koninklijke Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst Bond van Nederlandse Architecten Jollemanhof 14 Postbus 19606 1000 GP Amsterdam T 020 555 36
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2014 / 2015. Regionaal Autisme Centrum onderdeel Autismewerk.nl
Tevredenheidsonderzoek 2014 / 2015 Regionaal Autisme Centrum onderdeel Autismewerk.nl Zoetermeer, vrijdag 13 november 2015 In opdracht van Regionaal Autisme Centrum onderdeel Autismewerk.nl De verantwoordelijkheid
Nadere informatieExportontwikkeling van het industriële MKB
Exportontwikkeling van het industriële MKB Ro Braaksma Zoetermeer, 3 september 2003 Bestelnummer: M200305 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij EIM. Het gebruik van cijfers en/of teksten als
Nadere informatieGlobal Entrepreneurship Monitor 2002
Global Entrepreneurship Monitor 2002 Niels Bosma Zoetermeer, 14 november 2002 Dit onderzoek maakt deel uit van het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap, dat wordt gefinancierd door het Ministerie
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2015 / Hogeschool van Amsterdam
Tevredenheidsonderzoek 2015 / 2016 Hogeschool van Amsterdam Zoetermeer, woensdag 9 november 2016 In opdracht van Hogeschool van Amsterdam De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het
Nadere informatieStemming onder ondernemers in het MKB
Stemming onder ondernemers in het MKB ISBN : 978-90-371-1130-9 Rapportnummer : A201424 Dit onderzoek is gefinancierd door het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap (www.ondernemerschap.nl) Panteia
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek De Opstap, Leerwerktraject van De Kapstok
Tevredenheidsonderzoek 2014-2015 De Opstap, Leerwerktraject van De Kapstok Zoetermeer, maandag 3 augustus 2015 In opdracht van De Opstap, Leerwerktraject van De Kapstok De verantwoordelijkheid voor de
Nadere informatieBouwers en hun gemeente
Bouwers en hun gemeente E e n pe iling in de aanloop naar de Gemeenteraadsverkiezinge n 2014 1 2 Bouwers en hun gemeente E e n pe iling in de aanloop naar de Gemeenteraadsverkiezinge n 2014 drs. Pim van
Nadere informatieConjunctuurpeiling BNA Voorjaar 2015
Conjunctuurpeiling BNA Voorjaar René Vogels Zoetermeer, 10 april De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen,
Nadere informatieAandeel MKB in buitenlandse handel en investeringen
Rapport Aandeel MKB in buitenlandse handel en investeringen Drie afbakeningen van het MKB Oscar Lemmers Dit onderzoek werd uitgevoerd in opdracht van het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Er waren geen
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2014 / Fontys Hogescholen - Talencentrum
Tevredenheidsonderzoek 2014 / 2015 Fontys Hogescholen - Talencentrum Zoetermeer, dinsdag 4 augustus 2015 In opdracht van Fontys Hogescholen - Talencentrum De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust
Nadere informatieIdentificatie ondernemingen met buitenlandse investeringen
Centraal Bureau voor de Statistiek Divisie BNM Sector Statistische analyse Postbus 4481 6401 CZ Heerlen Identificatie ondernemingen met buitenlandse investeringen Methodologisch rapport Oscar Lemmers Kennisgeving:
Nadere informatieAanscherpingen glijdende schaal. Geschatte resultaten van recente en voorgenomen aanscherpingen. Samenvatting
Aanscherpingen glijdende schaal Geschatte resultaten van recente en voorgenomen aanscherpingen Samenvatting WODC, Ministerie van Veiligheid en Justitie 2014 Drs. Zosja Berdowski; Ir. Alexandra Vennekens
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2014 / De Nieuwe Werkgever
Tevredenheidsonderzoek 2014 / 2015 De Nieuwe Werkgever Zoetermeer, dinsdag 4 augustus 2015 In opdracht van De Nieuwe Werkgever De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek ROC De Leijgraaf
Tevredenheidsonderzoek 2015 ROC De Leijgraaf Zoetermeer, zondag 14 februari 2016 In opdracht van ROC De Leijgraaf De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2015. AM Werk Reïntegratie BV
Tevredenheidsonderzoek 2015 AM Werk Reïntegratie BV Zoetermeer, zondag 14 februari 2016 In opdracht van AM Werk Reïntegratie BV De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2012 / A&P Partners
Tevredenheidsonderzoek 2012 / 2013 A&P Partners Zoetermeer, zaterdag 3 augustus 2013 In opdracht van A&P Partners De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek Wajong Talenten B.V.
Tevredenheidsonderzoek 2015 Wajong Talenten B.V. Zoetermeer, zondag 14 februari 2016 In opdracht van Wajong Talenten B.V. De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers
Nadere informatieUitgevoerd in opdracht van. Rapportage beoordelen en incidenteel belonen 2013 Provincies
Uitgevoerd in opdracht van Rapportage beoordelen en incidenteel belonen 2013 Provincies Zoetermeer, 17 september 2014 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers
Nadere informatieMKB-ondernemer ziet zichzelf vooral als manager
M201120 MKB-ondernemer ziet zichzelf vooral als manager drs. B van der Linden Zoetermeer, december 2011 MKB-ondernemer ziet zichzelf vooral als manager Ondernemers zijn te verdelen in managers, marktzoekers,
Nadere informatieBrancheonderzoek BNA. Conjunctuurmeting oktober 2012. Koninklijke Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst Bond van Nederlandse Architecten
Brancheonderzoek BNA Conjunctuurmeting oktober 2012 Koninklijke Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst Bond van Nederlandse Architecten Jollemanhof 14 Postbus 19606 1000 GP Amsterdam T 020 555 36 66
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek. ROC Drenthe College meetperiode: 1 januari 2018 tot en met 31 december 2018 Definitief rapport
Tevredenheidsonderzoek ROC Drenthe College meetperiode: 1 januari 2018 tot en met 31 december 2018 Definitief rapport In opdracht van ROC Drenthe College Zoetermeer, donderdag 22 maart 2018 De verantwoordelijkheid
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek Jobcoach Company
Tevredenheidsonderzoek 2014 Jobcoach Company Zoetermeer, vrijdag 13 februari 2015 In opdracht van Jobcoach Company De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2014. STE Languages
Tevredenheidsonderzoek 2014 STE Languages Zoetermeer, vrijdag 13 februari 2015 In opdracht van STE Languages De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek Nieuwland Opleidingen B.V.
Tevredenheidsonderzoek 2015 Nieuwland Opleidingen B.V. Zoetermeer, zondag 14 februari 2016 In opdracht van Nieuwland Opleidingen B.V. De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik
Nadere informatieFinancieringsproblemen in de binnenvaart
Financieringsproblemen in de binnenvaart Drs. M.J. Overweel Drs. P.Th. van der Zeijden Zoetermeer, 26 maart 2014 ISBN : 978-90-371-1120-0 Rapportnummer : A201414 Dit onderzoek is gefinancierd door het
Nadere informatieDe oudere starter in Nederland Quick Service
De oudere starter in Nederland Quick Service Heleen Stigter Zoetermeer, januari 2003 Dit onderzoek maakt deel uit van het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap, dat wordt gefinancierd door het Ministerie
Nadere informatieCliëntenaudit Bureau ABC
Cliëntenaudit Bureau ABC 2014 Zoetermeer 17 april 2015 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2010 / Olympia uitzendbureau
Tevredenheidsonderzoek 2010 / 2011 Olympia uitzendbureau Zoetermeer, donderdag 4 augustus 2011 In opdracht van Olympia uitzendbureau De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek ROC Kop van Noord-Holland bedrijfsopleidingen
Tevredenheidsonderzoek 2013 ROC Kop van Noord-Holland bedrijfsopleidingen Zoetermeer, dinsdag 4 februari 2014 In opdracht van ROC Kop van Noord-Holland bedrijfsopleidingen De verantwoordelijkheid voor
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek ROC Alfa-college, unit Educatie
Tevredenheidsonderzoek 2014 ROC Alfa-college, unit Educatie Zoetermeer, vrijdag 13 februari 2015 In opdracht van ROC Alfa-college, unit Educatie De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia.
Nadere informatieInternationale Benchmark 2009 Extra landen
M200907 Internationale Benchmark 2009 Extra landen Tabellenboek drs. N.G.L. Timmermans drs. W.H.J. Verhoeven R. in 't Hout Zoetermeer, mei 2009 1 Inleiding EIM publiceert jaarlijks de Internationale Benchmark.
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2015 ROC A12
Tevredenheidsonderzoek 2015 ROC A12 Zoetermeer, zondag 14 februari 2016 In opdracht van ROC A12 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting
Nadere informatieZoetermeer, 28 februari 2018
Cliëntenaudit BWRI Zoetermeer, 28 februari 2018 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2015 / 2016 BABEL
Tevredenheidsonderzoek 2015 / 2016 BABEL Zoetermeer, donderdag 4 augustus 2016 In opdracht van BABEL De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek Twintaal Trainingen
Tevredenheidsonderzoek 2015 Twintaal Trainingen Zoetermeer, woensdag 17 februari 2016 In opdracht van Twintaal Trainingen De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek totaal inburgering bv
Tevredenheidsonderzoek 2015 totaal inburgering bv Zoetermeer, zondag 14 februari 2016 In opdracht van totaal inburgering bv De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2014 / Stichting VluchtelingenWerk Zuidwest Nederland
Tevredenheidsonderzoek 2014 / 2015 Stichting VluchtelingenWerk Zuidwest Nederland Zoetermeer, donderdag 13 augustus 2015 In opdracht van Stichting VluchtelingenWerk Zuidwest Nederland De verantwoordelijkheid
Nadere informatieKostenontwikkeling binnenvaart 2015 en raming 2016
Kostenontwikkeling binnenvaart 2015 en raming 2016 Uitgave januari 2016 Rapport uitgebracht aan: Centraal Bureau voor de Rijn- en Binnenvaart W. van der Geest C11540/2016/0188 Zoetermeer, 29 januari 2016
Nadere informatieEffecten BTW-verandering op het. gedrag van consumenten in de. Schilders- en stukadoorsbranche. drs. K.L. Bangma drs. D. Snel
Effecten BTW-verandering op het gedrag van consumenten in de Schilders- en stukadoorsbranche drs. K.L. Bangma drs. D. Snel Zoetermeer, 23 maart 2012 Dit onderzoek is gefinancierd door CNV Vakmensen, FNV
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2015 / Fontys Hogescholen - Talencentrum
Tevredenheidsonderzoek 2015 / 2016 Fontys Hogescholen - Talencentrum Zoetermeer, dinsdag 19 juli 2016 In opdracht van Fontys Hogescholen - Talencentrum De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2015 / Piblw-Reïntegratie BV.
Tevredenheidsonderzoek 2015 / 2016 Piblw-Reïntegratie BV. Zoetermeer, dinsdag 19 juli 2016 In opdracht van Piblw-Reïntegratie BV. De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik
Nadere informatieOpen innovatie in MKB vooral door samenwerking bedrijven
M201217 Open innovatie in MKB vooral door samenwerking bedrijven drs. B. van der Linden drs. P. Gibcus Zoetermeer, 30 oktober 2012 Open innovatie in MKB vooral door samenwerking bedrijven Open innovatie
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek Friesland College, FC-Extra,School voor Volwasseneneducatie
Tevredenheidsonderzoek 2014 Friesland College, FC-Extra,School voor Volwasseneneducatie Zoetermeer, vrijdag 13 februari 2015 In opdracht van Friesland College, FC-Extra,School voor Volwasseneneducatie
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2015. Rijn IJssel, Educatie & Integratie
Tevredenheidsonderzoek 2015 Rijn IJssel, Educatie & Integratie Zoetermeer, zaterdag 27 februari 2016 In opdracht van Rijn IJssel, Educatie & Integratie De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij
Nadere informatieGebruik van datasets programmaonderzoek in 2012
Gebruik van datasets programmaonderzoek in 2012 S.P. Meppelink Zoetermeer, april 2013 Rapportnummer: R201302 Dit onderzoek is mede gefinancierd door het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap (www.ondernemerschap.nl).
Nadere informatieBenchmark klanten Qredits
Benchmark klanten Qredits Lia Smit Zoetermeer, maart 2013 Rapportnummer: A201308 Dit onderzoek is mede gefinancierd door het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap (www.ondernemerschap.nl). Voor alle
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2015 / Pappenheim Re-integratie en Outplacement
Tevredenheidsonderzoek 2015 / 2016 Pappenheim Re-integratie en Outplacement Zoetermeer, dinsdag 19 juli 2016 In opdracht van Pappenheim Re-integratie en Outplacement De verantwoordelijkheid voor de inhoud
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek Dienst inburgeren Landstede
Tevredenheidsonderzoek 2011 Dienst inburgeren Landstede Zoetermeer, zaterdag 4 februari 2012 In opdracht van Landstede De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers
Nadere informatieMKB-ondernemers met oog voor de toekomst
M200803 MKB-ondernemers met oog voor de toekomst Bedrijfsstrategieën in het MKB drs. M. Mooibroek Zoetermeer, juli 2008 MKB-ondernemers met oog voor de toekomst Ongeveer de helft van de MKB-ondernemers
Nadere informatieMKB Rating: smaakt naar meer Onderzoek naar bekendheid en gebruik van ratings door MKB-bedrijven
MKB Rating: smaakt naar meer Onderzoek naar bekendheid en gebruik van ratings door MKB-bedrijven Lia Smit, Ro Braaksma, Pieter Fris Zoetermeer, december 2013 ISBN : 978-90-371-1108-8 Rapportnummer : A201374
Nadere informatieVan goede naar betere dienstverlening. Tevredenheids- en behoefteonderzoek voor het Vervangingsfonds en Participatiefonds
Van goede naar betere dienstverlening Tevredenheids- en behoefteonderzoek voor het Vervangingsfonds en Participatiefonds Inge van den Ende, Mandy Goes en Roxanne de Vreede Zoetermeer, 26 april 2018 De
Nadere informatieAdministratieve lasten Regeling invoer, uitvoer en verkeer van planten Nulmeting 2002
Administratieve lasten Regeling invoer, uitvoer en verkeer van planten Nulmeting 2002 Frits Suyver Zoetermeer, 17 februari 2004 Dit onderzoek is gefinancierd door het Ministerie van Landbouw, Natuur en
Nadere informatieVertrouwen in eigen bedrijf keldert Ondernemersvertrouwen door de jaren heen
Vertrouwen in eigen bedrijf keldert Ondernemersvertrouwen door de jaren heen Bram van der Linden Zoetermeer, december 2013 ISBN : 978-90-371-1107-1 Rapportnummer : A201373 Dit onderzoek is gefinancierd
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2015. Stap.nu Reïntegratie & Counseling
Tevredenheidsonderzoek 2015 Stap.nu Reïntegratie & Counseling Zoetermeer, zaterdag 27 februari 2016 In opdracht van Stap.nu Reïntegratie & Counseling De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia.
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek Dienst inburgeren ROC Mondriaan
Tevredenheidsonderzoek 2010 Dienst inburgeren ROC Mondriaan Zoetermeer, vrijdag 4 februari 2011 In opdracht van ROC Mondriaan De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek Dienst inburgeren ROC Midden Nederland Participatieopleidingen
Tevredenheidsonderzoek 2010 Dienst inburgeren ROC Midden Nederland Participatieopleidingen Zoetermeer, vrijdag 4 februari 2011 In opdracht van ROC Midden Nederland Participatieopleidingen De verantwoordelijkheid
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek Wajong Talenten B.V.
Tevredenheidsonderzoek 2014 Wajong Talenten B.V. Zoetermeer, zondag 3 mei 2015 In opdracht van Wajong Talenten B.V. De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2011. BHP Groep Loopbaanadvisering
Tevredenheidsonderzoek 2011 BHP Groep Loopbaanadvisering Zoetermeer, zaterdag 4 februari 2012 In opdracht van BHP Groep Loopbaanadvisering De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia/Stratus.
Nadere informatieMKB investeert in kennis, juist nu!
M201016 MKB investeert in kennis, juist nu! drs. B. van der Linden drs. P. Gibcus Zoetermeer, september 2010 MKB investeert in kennis, juist nu! MKB-ondernemers blijven investeren in bedrijfsopleidingen,
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek. Succes2gether.B.V meetperiode: 1 april 2018 tot en met 31 maart 2019 Definitief rapport
Tevredenheidsonderzoek Succes2getherBV meetperiode: 1 april 2018 tot en met 31 maart 2019 Definitief rapport In opdracht van Succes2getherBV Zoetermeer, maandag 20 mei 2019 De verantwoordelijkheid voor
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2013-2014. Stichting ActiefTalent
Tevredenheidsonderzoek 2013-2014 Stichting ActiefTalent Zoetermeer, donderdag 21 mei 2015 In opdracht van Stichting ActiefTalent De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van
Nadere informatieExport- en Importindex MKB
Export- en Importindex MKB Ontwikkelingen 2008-2012 ISBN : 978-90-371-1139-2 Rapportnummer : A201434 Dit onderzoek is gefinancierd door het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap (www.ondernemerschap.nl)
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek. Re-integratie Zeeland meetperiode: 1 juli 2016 tot en met 30 juni 2017 Definitief rapport
Tevredenheidsonderzoek Re-integratie Zeeland meetperiode: 1 juli 2016 tot en met 30 juni 2017 Definitief rapport In opdracht van Re-integratie Zeeland Zoetermeer, donderdag 3 augustus 2017 De verantwoordelijkheid
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2015 / Plan B Loopbaanbegeleiding en re-integratie
Tevredenheidsonderzoek 2015 / 2016 Plan B Loopbaanbegeleiding en re-integratie Zoetermeer, donderdag 4 augustus 2016 In opdracht van Plan B Loopbaanbegeleiding en re-integratie De verantwoordelijkheid
Nadere informatie