Businessplan Clean Tech Delta. november 2012

Transcriptie

1 Businessplan Clean Tech Delta november 2012

2 1/48

3 Aanbiedingsbrief Geachte lezer, Het bestuur van Clean Tech Delta heeft opdracht gegeven de verzelfstandiging van het samenwerkingsverband uit te werken. Met genoegen bieden wij u het Businessplan Clean Tech Delta aan. Het businessplan beschrijft het verzelfstandigde Clean Tech Delta voor de periode en toont het groeipad voor verdere ontwikkeling voor de periode 2016 en verder. Het verzelfstandigde CTD opereert complementair aan de ROM Zuidvleugel. De publiek- publieke samenwerking in de ROM Zuidvleugel en de privaat- publieke samenwerking in Clean Tech Delta vullen elkaar aan. Wij zien er naar uit om aan de hand van dit businessplan invulling te geven aan de verzelfstandiging. Hoogachtend, Jos van der Vegt, Waarnemend voorzitter Clean Tech Delta Hans Beekman, Directeur Clean Tech Delta 2/48

4 3/48

5 INHOUD EXECUTIVE SUMMARY 6 HOOFDSTUK 1 INLEIDING Krachtig door innovatie Van informele naar formele samenwerking Totstandkoming van het businessplan Leeswijzer 9 HOOFDSTUK 2 PROJECTPORTFOLIO Werken aan projecten Successen De aanloop naar : zeven icoonprojecten 11 HOOFDSTUK 3 STRATEGISCHE FOCUS Omgevingsanalyse: daarom Clean Tech Delta Missie Doelstellingen Meerwaarde 15 HOOFDSTUK 4 GOVERNANCESTRUCTUUR Sturing: tripartiete samenwerking als basis Juridische structuur Lidmaatschap Clean Tech Delta Organen binnen de coöperatie Huisvesting en ICT Planning & control 23 HOOFDSTUK 5 WERKWIJZE Focus op vier sterke sectoren Productontwikkeling: van idee naar realisatie Vijf functies 28 HOOFDSTUK 6 VERDIENMODEL Periode Periode 2016 en verder 33 HOOFDSTUK 7 STRATEGISCHE ALLIANTIES ROM Zuidvleugel Rotterdam Climate Initiative Energy Valley 36 HOOFDSTUK 8 VERVOLGSTAPPEN Op weg naar de formele oprichting Planning 37 BIJLAGEN 1. Overzicht leden 2. Verklaring van Commitment lidmaatschap Clean Tech Delta 3. Juridisch advies (Schipper Noordam en Duweelta Consultancy) 4. Fondsvorming 5. Subsidiemogelijkheden CTD portfolio (Sedha BV) 4/48

6 5/48

7 Executive summary De sociaal- economische ontwikkeling van de regio staat onder druk. Meer dan ooit is behoefte aan duidelijke keuzes en consistente focus. In de (inter)nationale concurrentie is een onderscheidende keuze noodzakelijk en focus op kansen die aansluiten op het DNA van de regio. Voor de regio Delft- Rotterdam- Drechtsteden is behoefte aan een duidelijke én gebiedsoverstijgende strategie waarbinnen individuele projecten en businesscases tot hun recht komen. Cleantech, als verzamelnaam voor verschillende technologieën die zijn geworteld in het DNA van deze regio, biedt hiervoor een enorm potentieel. Het gaat hierbij om technologieën op het gebied van energie- efficiëntie, de transitie naar niet- fossiele energieopwekking, het toekomstbestendig maken van de bebouwde omgeving, duurzaam (her)gebruik van grond- en afvalstoffen en (bouw)materialen, en nieuwe vervoersconcepten. De regio kan de volgende sterktes benutten: concentratie van (internationale) bedrijvigheid en een havenindustriële complex; innovatief vermogen van de in de regio aanwezige kennisinstellingen, hogescholen en universiteiten; ligging in een laaggelegen delta met (experimenteer)ruimte voor buitendijkse ontwikkelingen. Voortbouwend op deze sterktes is Clean Tech Delta een privaat- publiek samenwerkingsverband gericht op het versterken van de regionale concurrentiepositie door cleantech innovaties en investeringen. De samenwerkende leden zien de potentie van de regio. Veel van de relevante economische sectoren in de cleantech zijn hier sterk vertegenwoordigd. Zo biedt de aanwezige economische infrastructuur kansen om cleantech oplossingen te vermarkten binnen een internationaal (h)erkend cleantech cluster van bedrijven en kennisinstellingen. In het principebesluit tot verzelfstandiging is op 26 juni 2012 door de stuurgroep Clean Tech Delta de opdracht gegeven om de mogelijkheden tot verzelfstandiging te verkennen. Dit Businessplan Clean Tech Delta is het resultaat van deze verkenning en vormt de onderlegger voor de verzelfstandiging. Het businessplan kent de volgende structurerende elementen: de coöperatieve vereniging als rechtsvorm voor het samenwerkingsverband; slagvaardige governance bestaande uit een; o o o Algemene Ledenvergadering; Raad van Advies; Raad van Bestuur; wederzijdse versterking tussen ROM Zuidvleugel, RCI en Clean Tech Delta middels functionele verbindingen; groeipad van 3 jaar naar structurele financiering. 6/48

8 7/48

9 Hoofdstuk 1 Inleiding 1.1 Krachtig door innovatie Clean Tech Delta is een privaat- publiek samenwerkingsverband gericht op het versterken van de regionale concurrentiepositie door cleantech innovaties en investeringen. De samenwerkende leden zien de potentie van de regio. Veel van de relevante economische sectoren in de cleantech zijn hier sterk vertegenwoordigd. Zo biedt de aanwezige economische infrastructuur kansen om cleantech oplossingen te vermarkten binnen een internationaal (h)erkend cleantech cluster van bedrijven en kennisinstellingen in de regio Delft- Rotterdam- Drechtsteden. De afgelopen 3 jaar is Clean Tech Delta van een klein samenwerkingsverband van 11 founding fathers 1 met een budget van 1 miljoen euro uitgegroeid tot een netwerk van meer dan 35 bedrijven, kennisinstellingen en overheden met een totaal budget van 13 miljoen euro. Een unieke samenwerking vanwege de samenstelling en de gedragen missie: bedrijven, kennisinstellingen en overheden tonen eigenaarschap voor hun bijdragen aan innovatieve cleantech business development. 1.2 Van informele naar formele samenwerking Stap voor stap is het onderlinge vertrouwen gegroeid. De verzelfstandiging vormt een cruciale mijlpaal in dit proces. Het expliciteert de gegroeide onderlinge verhoudingen, bevestigt het succes van de samenwerking en zorgt voor meerjarig en wederzijds commitment aan elkaar, aan de business en aan de regio. Dit Businessplan is de onderlegger voor de verzelfstandiging en beoogt: het samenwerkingsverband door te ontwikkelen en te professionaliseren; de scope en focus te verscherpen; een adequate governance en slagvaardige en bedrijfsmatige organisatie te organiseren; de continuïteit en financiële slagkracht te borgen (en toe te werken naar structurele financiering); 1 De founding fathers zijn ARCADIS, Eneco, Erasmus Universiteit Rotterdam, Hogeschool Rotterdam, Hoogheemraadschap Delfland, Gemeente Delft, Gemeente Rotterdam, TU Delft, TNO, Van Gansewinkel Groep en Vestia. 8/48

10 minimaal vast te houden aan de functies en instrumentarium zoals vastgelegd in de Meerjarenvisie; een rechtspersoon op te richten waar vanuit het mogelijk is opdracht tot business development te verstrekken en deel te nemen aan aanbestedingen. In het principebesluit tot verzelfstandiging (26 juni 2012) is door de stuurgroep Clean Tech Delta de opdracht gegeven om de mogelijkheden tot verzelfstandiging te verkennen. De opdracht van de stuurgroep is als volgt vertaald: 1.3 Totstandkoming van het businessplan Dit concept businessplan is opgesteld door het programmabureau. Voortbouwend op eerdere besluitvorming door de stuurgroep en extern (juridisch) advies van BMC Advies & Management en Schipper Noordam in samenwerking met Duweelta Consultancy is dit concept bedoeld voor afstemming en bespreking met de leden. Na afstemming met de leden kan het definitieve businessplan worden vastgesteld. 1.4 Leeswijzer Dit businessplan start met een beschrijving van het projectportfolio (H2). Dit vormt het inhoudelijk fundament voor de samenwerking. Daarna beschrijft het businessplan het voorstel tot verzelfstandiging op strategisch (H3 Strategische focus), tactisch (H4 Governance structuur) en operationeel niveau (H5 Werkwijze). Daarna volgt een beschrijving van het verdienmodel en een onderscheid in de periode en de periode 2016 en verder (H6). Afgesloten wordt met een overzicht van de strategische allianties van Clean Tech Delta (H7) en een korte beschrijving van de vervolgstappen (H8). 9/48

11 Hoofdstuk 2 Projectportfolio 2.1 Werken aan projecten Het samenwerkingsverband kent een projectportfolio van circa 70 door het bedrijfsleven geïnitieerde proposities die door samenwerking sneller van idee tot investeringsbeslissing en realisatie kunnen komen. Deze projecten zijn opgenomen in het Uitvoeringsprogramma De voortgang wordt jaarlijks beschreven in een projectmonitor. Om een indruk te krijgen van het projectportfolio zijn hieronder enkele successen van de afgelopen periode en de zeven icoonprojecten die de opmaat vormen naar het werkpakket voor de periode beschreven. 2.2 Successen Sinds de oprichting is toegewerkt naar de realisatie van verschillende projecten: Netherlands Water Centre In het hart van de Water Valley Nederland is het Netherlands Water Centre (NWC) gevestigd in het Drijvend Paviljoen in Rotterdam. Een plek waar internationale experts elkaar ontmoeten, waar ideeën tot leven komen, waar doorbraken gemaakt worden, waar inspiratie kan worden opgedaan, waar wordt gehandeld en waar samenwerkingen worden gevormd. Bovendien kan men in het Drijvend Paviljoen de expositie van de Nederlandse Watersector bezoeken. In deze expositie wordt het beste van Nederland Waterland, zowel nationale als internationale projecten, getoond, ook als het gaat om de nieuwste technologieën en innovatie waterprojecten van nu en van de toekomst. Concept House - Prototype I Concept House Village biedt de mogelijkheid om innovatieve woonconcepten, bouwprocessen en alle producten die bijdragen aan verduurzaming van de woningbouw te ontwikkelen, te testen en te demonstreren in de bestaande stad. Concept House Village is een initiatief van CityPorts Academy Rotterdam en wordt uitgevoerd door Hogeschool Rotterdam, TU Delft en Woonbron. In 2011 is, met financiering uit de door Clean Tech Delta aangevraagde Pieken in de Delta subsidie, gestart met de bouw prototype I. Het betreft een prefab woning van beton op een staalconstructie. Alle wanden, vloeren, plafonds, dakdelen en de natte cel zijn in de fabriek vervaardigd en ter plekke geassembleerd. Bij Prototype 1 ligt de focus op het kunnen realiseren van duurzame appartementgebouwen in de breedste zin. In 2012 is deze concept woning opgeleverd. Drijvend paviljoen Het Drijvend Paviljoen is een pilot en katalysator voor klimaatbestendig en adaptief bouwen. Doordat het paviljoen drijft, stijgt het automatisch mee met de waterspiegel. Dankzij de gebruikte materialen, de flexibiliteit en de inrichting is het paviljoen duurzaam. Het gebouw wordt verwarmd met zonne- energie. Ook de folie die gebruikt is om de koepels te bekleden is bijzonder: het ETFE- folie weegt 100 keer minder dan glas zodat het drijvende fundament een beperkte dikte houdt. Ook het auditorium en het binnen- als het buitenplein zijn onderdeel van deze drijvende hotspot binnen het Rotterdamse Stadshavensgebied. Het paviljoen is een duurzame, innovatieve en inspirerende evenementenlocatie en te huur voor bijeenkomsten en evenementen ( 10/48

12 DSM Noord Aan Delftse zijde bevinden zich de Technologische Innovatieve Campus (TIC- Delft) en DSM Noord, beide gebieden waar kennis en kritische massa de regio geschikt maken om cleantech innovaties succesvol tot stand te brengen. Living Labs bieden economisch meerwaarde door het generen van werkgelegenheid en milieuwinst. Ook op gebied van investeren in nieuwe kennisinfrastructuur vindt het nodige plaats. Aansprekende voorbeelden hierin zijn de realisatie van de Bio Proces Facility, de inrichting van het DSM terrein tot een campus voor witte biotechnologiebedrijven en het idee van een laboratorium voor duurzame procestechnologie. Innovatieve Tijdelijke Waterkeringen In Delft langs de A13, tussen de afslag Delft Zuid en het NMI, verschijnt binnenkort een demonstratiesite waar tijdelijke waterkeringen op ware schaal zijn te aanschouwen. Hier zullen diverse innovatieve tijdelijke waterkeringen - van verschillende producenten- naast elkaar worden gedemonstreerd. Het terrein van de demonstratie- en testsite is gelegen in Technopolis van Science Port Holland (SPH). In de komende 20 jaar wordt op een deel van dit gebied bedrijfsruimte in het hoogwaardig R&D- segment ontwikkeld. De gemeenten Delft en Rotterdam en de TU Delft werken binnen SPH samen om de regio als een aantrekkelijke vestigingsplaats voor kennisintensieve bedrijven te bevorderen. Dit project is tot stand gekomen uit Delft Blue Technology (DBT), waarin diverse Delftse partijen watervraagstukken onder de loep nemen. DBT is een partnership tussen Deltares, Gemeente Delft, Hoogheemraadschap Delfland, TNO, TU Delft, Science Port Holland, UNESCO- IHE en de Kennisalliantie. 2.3 De aanloop naar : zeven icoonprojecten Voor de komende periode investeert Clean Tech Delta in zichtbare projectresultaten. Zeven icoonprojecten vormen het boegbeeld voor de inhoud en werkwijze van de samenwerking. Het zijn initiatieven van het bedrijfsleven die een duidelijk cleantech profiel hebben en kunnen rekenen op commitment vanuit de leden. Het gaat om: Concept House Village In Concept House Village (CHV) worden innovatieve concepten voor de woningmarkt ontwikkeld, gebouwd en getest. De bouw, het onderzoek, de demonstratie en de sloop van deze huizen zijn gericht op het besparen energie door onder andere gebruik te maken van biologische productie en hergebruik van materiaal. Ook optimalisatie van samenwerking tussen de ketens en tussen partijen in de bouw staat centraal. Opschalen is het doel; dus kleinschalig testen en dan doorvertalen naar een groter gebied en exporteren naar elders in Nederland of in de wereld. Het unieke van CHV is dat men producten in de praktijk brengt in woningen en in de village. Kennisaccumulatie vindt plaats met gebruikers en vakgenoten, ook op internationale schaal. Hiermee wil CHV bijdragen aan het verbeteren aan het woon- en leefklimaat van (toekomstig) bewoners op Heijplaat en elders. CHV heeft betrekking op drie niveaus: de woning, de village en het gebied/regie. Drijvend bouwen / Aqua Dock De gemeente Rotterdam heeft ambitieuze plannen voor het bouwen van drijvende stadswijken. Het Drijvend Paviljoen in de Rotterdamse Rijnhaven was de eerste pilot voor klimaatbestendig en adaptief bouwen. Mede door de etalage van het NWC is het paviljoen inmiddels uitgegroeid tot een visitekaartje van de stad (in de volksmond De Drijvende Bollen genoemd). Qua publiek- private samenwerking betrof het een uniek ontwikkelproces waarbij het eindresultaat vooraf niet volledig was te overzien en met de nodige inzet en creativiteit van alle betrokkenen is veel bereikt, maar naar de toekomst kan meer synergie tussen betrokken publieke en marktpartijen (onderling en met elkaar) tot stand worden gebracht. 11/48

13 Het gebied Rijnhaven is door gemeente Rotterdam aangewezen als ontwikkelgebied. Clean Tech Delta leden ontwikkelden in dit kader de visie Drijvend ontwikkelen; een unieke kans. De volgende stap is deze visie uit te werken tot een daadwerkelijk ontwikkeling, bijvoorbeeld in de Rijnhaven of rond Aquadock op de RDM Campus. Aqua Dock is een experimentele test-, demonstreer- en productieomgeving op het gebied van drijvend bouwen. Door de twee projecten aan elkaar te koppelen, zullen beide projecten optimaal renderen; Aqua Dock verschaft de laatste inzichten op het gebied van drijvend bouwen en deze kunnen direct worden toegepast bij de ontwikkeling van Drijven Bouwen op andere locaties. Liquified Natural Gas- Binnenvaart LNG speelt een cruciale rol in de noodzakelijke energietransitie. Hiertoe hebben de leden het initiatief genomen tot een industrial pilot die zich richt op de binnenvaart. Vanuit het project LNG Binnenvaart worden actief schepen/reders geworven om over te stappen van dieselolie op LNG. Doordat daarmee het aantal gebruikers stijgt, is het economisch haalbaar vulpunten te realiseren op strategische locaties. De uiteindelijke doelstelling binnen LNG Binnenvaart is om in binnenvaartschepen op LNG te laten varen waardoor een tussenopslag met vijf vulpunten economisch verantwoord is. Succesfactor in de werving is dat reders maximaal ontzorgd worden, zowel qua leveringszekerheid als vergunningstechnisch. Daartoe voorziet het project in een implementatieloket dat in het eerste kwartaal 2013 operationeel moet zijn. LNG kan een bijdrage leveren aan de verbetering van de lokale luchtkwaliteit. De emissie- eisen in de scheepvaart worden de komende jaren strenger. Door LNG als brandstof toe te passen kan zonder nabehandelingstechnieken direct aan de emissie eisen worden voldaan. Naast het feit dat LNG direct een positieve invloed heeft op de luchtkwaliteit, zet het ook een transitie in richting 100% CO2 reductie bij gebruik van bio- LNG. Merwe- Vierhavens Merwe- Vierhavens, bekend als Fruitpoort Rotterdam, werd 100 jaar geleden ontwikkeld. Op- en overslagbedrijven van fruit en - sappen vestigden zich in het gebied. Inmiddels hebben veel van deze bedrijven verhuisplannen en is het tijd voor herontwikkeling van de circa 200 hectare (voor de helft land en de andere helft water). Clean Tech Delta partners ontwikkelden de visie Van woestijn naar goudmijn. Actief en proactief laten zij zien wat de mogelijkheden van het gebied zijn. De Rotterdamse Energie Aanpak (REAP) geldt hierbij als vertrekpunt. Geen standaard oplossingen, maar nieuwe energie in een guur economisch klimaat. Clean Tech Delta wil dit fundament benutten om tot consortiumvorming te komen. Poort van Delft In een publiek private samenwerking slaan kennisinstellingen, bedrijven en gemeente de handen ineen om Delft duurzaam bereikbaar te maken voor zowel werknemers als bezoekers. Het project Poort van Delft richt zich op deze duurzame bereikbaarheid door onder meer vervoersstromen van en naar de stad Delft te optimaliseren. In samenwerking met de Task Force Mobiliteitsmanagement en het programma Beter Benutten van het Ministerie van Infrastructuur & Milieu zijn de eerste deelprojecten opgestart om Delft nu en in de toekomst bereikbaar te houden. Twee van de deelprojecten binnen Poort van Delft krijgen in 2012 extra aandacht vanuit Clean Tech Delta: Stadsdistributie. Het betreft de implementatie van een systeem voor het stimuleren van stedelijke distributie. Multi- Use transferium. Het betreft het ontwikkelen van een Multi- Use transferium op een of meerdere locaties van permanente aard binnen Delft. 12/48

14 Rotterdam- Emergency Airport (REA) Het project REA heeft als doel een bedrijven- en kenniscluster te ontwikkelen op het gebied van crisisbeheersing en rampenbestrijding. Het gebied rond de luchthaven Rotterdam The Hague Airport is hooggelegen, dichtbevolkt en aansluitend aan het Rotterdam- Rijnmond gebied. Het leent zich prima voor de fysieke concentratie van zogenaamde relief and rescue functies en faciliteiten voor regionale, nationale en internationale rampenbestrijding. In tijden van een nationale (water)ramp kan vanuit de shelter binnenlandse hulp worden verleend. Tegelijkertijd ontstaat door deze clustering een expertise- en kenniscentrum die het bedrijfsleven nieuwe exportkansen biedt. De internationale reputatie van Nederland op het gebied van watermanagement wordt met het cluster rampenbestrijding en wederopbouw uitgebouwd en versterkt. Bovendien wordt regionaal de economie gestimuleerd en werkgelegenheid gecreëerd. Bioforce project Het Bioforce project is één stap in het bevorderen van Rotterdam als biobased energy- haven (BBE). Alleen Rotterdam kan (zeer) grote schepen met hout (chips, pellets, et cetera) en andere biomassa ontvangen. Het verwerken van biomassa voor gebruik in energiecentrales en de chemische industrie zal een plek gaan krijgen in de Rotterdamse delta. Het bioraffinage- project, als kansrijk project genoemd, is een andere stap in het op de kaart zetten van Rotterdam als een belangrijke BBE- haven/- industrie. In het kader van het icoonproject en andere BBE- projecten binnen Clean Tech Delta wordt een BBE- businessplatform opgezet: een platform om op high level afspraken te maken over mogelijke BBE- projecten en om op de hoogte te zijn van regionale, landelijke en Europese BBE- projecten, - beleid en mogelijke subsidies. 13/48

15 Hoofdstuk 3 Strategische focus 3.1 Omgevingsanalyse: daarom Clean Tech Delta De sociaal- economische ontwikkeling van de regio staat onder druk. Meer dan ooit is behoefte aan duidelijke keuzes en consistente focus. In de (inter)nationale concurrentie is een onderscheidende keuze noodzakelijk en focus op kansen die aansluiten op het DNA van de regio. Voor de regio Delft- Rotterdam- Drechtsteden is behoefte aan een duidelijke én gebiedsoverstijgende strategie waarbinnen individuele projecten en businesscases tot hun recht komen. Cleantech, als verzamelnaam voor verschillende technologieën die zijn geworteld in het DNA van deze regio, biedt hiervoor een enorm potentieel. Het gaat hierbij om technologieën op het gebied van energie- efficiëntie, de transitie naar niet- fossiele energieopwekking, het toekomstbestendig maken van de bebouwde omgeving, duurzaam (her)gebruik van grond- en afvalstoffen en (bouw)materialen, en nieuwe vervoersconcepten. De cleantech regio Delft- Rotterdam- Drechtsteden kan de volgende sterktes benutten: concentratie van (internationale) bedrijvigheid en een havenindustriële complex; innovatief vermogen van de in de regio aanwezige kennisinstellingen, hogescholen en universiteiten; ligging in een laaggelegen delta met (experimenteer)ruimte voor buitendijkse ontwikkelingen. 14/48

16 Voortbouwend op bovenstaande SWOT en gefundeerd in dit regionale DNA zijn de leden in 2009 een steeds intensievere samenwerking gestart. Zo is gewerkt aan de fundamenten voor samenwerking: Fundamenten voor het samenwerkingsverband Een projectportfolio van circa 70 door het bedrijfsleven geïnitieerde proposities die door samenwerking sneller van idee tot investeringsbeslissing en realisatie kunnen komen. Bewezen aansluiting op Europese subsidies en fondsen. Voor verschillende cleantech projecten is succesvol aanspraak gemaakt op derde geldstromen (Pieken in de Delta). Hiermee is een projectplan van 10 miljoen euro gemoeid. Uit analyse van Sedha BV blijkt dat het projectportfolio goed is opgelijnd bij de Europese prioriteiten en daarmee potentie heeft voor Europese samenwerking en subsidiestromen. Toegang tot private financiers. In samenwerking met ICOS is een innovatiefonds (ad 14 miljoen euro) tot stand gebracht voor cleantech business startups. Op dit moment lopen gesprekken voor de totstandkoming van een privaat gedreven cleantech investeringsfonds (ad 100 miljoen euro). Betrokken overheden hebben aangegeven de projecten uit het projectportfolio te gaan faciliteren. Dit maakt het mogelijk voor het bedrijfsleven actievere voorinvesteringen te doen. Het businessplan gaat uit van een groeiperiode van drie jaar. Gedurende de drie jaar wordt de samenwerking gefinancierd uit partnerbijdragen (deels in- kind). Dit biedt de ruimte om door te groeien naar een meer structurele financiering waarbij het samenwerkingsverband gedekt wordt uit de rendementen uit het projectportfolio, derde geldstromen en bijdragen van private investeerders. Het businessplan schetst een complementaire rol van Clean Tech Delta naast de in oprichting zijnde ROM Zuidvleugel. Gedurende de groeiperiode zal de exacte werkwijze en verhouding voor een optimale synergie zich verder uitkristalliseren (zie verder hoofdstuk 7). 3.2 Missie Investeren in cleantech om de economische concurrentiepositie te versterken met een cluster van innovatieve, toekomstbestendige bedrijven en kennisinstellingen en met een kwaliteitsimpuls voor de duurzame ontwikkeling in de regio Delft- Rotterdam- Drechtsteden. 3.3 Doelstellingen De samenwerking is gericht op de realisatie van innovatieve businesscases die landen in de regio en een impuls geven aan de economie en gebiedsontwikkeling. Zo ontstaat een innovatief en internationaal (h)erkend cluster van bedrijven en kennisinstellingen voor cleantech. De doelstelling voor 2025 is om: uit te groeien tot een cluster van bedrijven en instellingen; de werkgelegenheid in de regio Delft- Rotterdam- Drechtsteden te laten toenemen met banen; te behoren tot de top 3 van kennis- en innovatieregio s in Europa en wereldwijd tot de top Meerwaarde De leden brengen projecten in, omdat de samenwerking de realisatiekansen van projecten versnelt en vergroot. De meerwaarde bestaat uit de gezamenlijke innovatiekracht, gevormd door een combinatie van kennisdeling, business development en consortiumvorming, ondersteunende marketing en acquisitie activiteiten vanuit het netwerk, lobby en tenslotte het aantrekken van derde geldstromen en fondsen. De samenwerking verhoogt de uitvoeringsgereedheid en de 15/48

17 (internationale) vermarktbaarheid van businesscases. De belangrijkste voordelen van de samenwerking zijn: verlaging van de kosten voor Research & Development door samenwerking met kennisinstellingen; snellere valorisatie van kennis door samenwerking; gezamenlijk gegenereerde derde geldstromen; binding van investeerders (bedrijven, kennisinstellingen, beleggers en financiers); toegang tot (regionale) netwerken, subsidies, innovatie- en investeringsfondsen; hoogwaardige ondersteuning; krachtige lobby (door sterk bestuur vanuit één tafel); toegang tot startende (techno)ondernemers via regionale incubators. 16/48

18 Hoofdstuk 4 Governancestructuur 4.1 Sturing: tripartiete samenwerking als basis Het businessplan neemt de natuurlijke rollen die de leden willen en kunnen spelen in de regionale economische ontwikkeling als vertrekpunt. Bedrijven en kennisinstellingen zijn in de lead en de overheid vervult een actief faciliterende rol. Zo werken de leden vanuit hun kracht aan business cases: Bedrijven Kennis- instellingen Overheden Bedrijfsleven: initiëren en realiseren businessproposities De kracht van het bedrijfsleven staat centraal. Zij initiëren en realiseren cleantech business proposities die leiden tot risicodragende investeringen in de regionale economie van Delft- Rotterdam- Drechtsteden. Binnen het samenwerkingsverband is het bedrijfsleven verantwoordelijk voor het signaleren/aanbrengen en uitvoeren van projectvoorstellen. Voor de inzet van business development wordt ook gebruik gemaakt van de expertise uit het bedrijfsleven. Kennisinstellingen: valorisatie van kennis Binnen het samenwerkingsverband valoriseren kennisinstellingen hun kennis en financieren onderzoek met bijdragen vanuit het bedrijfsleven en gezamenlijk gegenereerde derde geldstromen. Zij dragen actief bij aan business proposities en krijgen specifieke onderzoeksvragen. Overheden: faciliteren en stimuleren van de samenwerking De overheid faciliteert bedrijven en kennisinstellingen. Dit doet zij door excellente dienstverlening aan bedrijven en door actieve ondersteuning van het samenwerkingsverband, bijvoorbeeld door een in- kind bijdrage aan het ondersteunende programmabureau van het samenwerkingsverband. 4.2 Juridische structuur Voor de rechtsvorm is gekozen voor een coöperatie: coöperatieve vereniging Clean Tech Delta U.A. waar de deelnemers lid van worden. Deze keuze is gemaakt op basis van een onafhankelijke vergelijking tussen de rechtsvormen coöperatie, NV, (flex) BV en stichting. Per thema levert dit een totaal beeld op van het aantal plussen per rechtsvorm: 17/48

19 Thema s Coöperatieve vereniging Naamloze vennootschap Besloten vennootschap Stichting Geschiktheid voor taken Deelname Financiën Governance Aansprakelijkheid en risico s Algemeen Totaal (uit 27) De coöperatie biedt de juiste positie voor leden en sluit het optimaal aan bij de doelstelling en werkwijze. Een coöperatie heeft als belangrijkste kenmerk dat deze leden heeft en erop is gericht in samenwerking met de leden een gemeenschappelijk doel te bereiken, waarmee de leden economisch voordeel behalen. De belangrijkste voordelen van een coöperatie t.o.v. de andere rechtsvormen zijn: het samenwerkingskarakter; de eenvoudige toe- en uittreding; de zeggenschap en deelname door de leden; de in te stellen kwaliteitseisen voor lidmaatschap; de mogelijkheid tot het heffen van contributie. Toekomstbestendig De coöperatie biedt bovendien ruimte voor de beoogde groei en doorontwikkeling. Zo kunnen op termijn onderdelen in dochterondernemingen worden ondergebracht en kan Clean Tech Delta deelnemen in projectmaatschappijen (special purpose vehicles), joint ventures en investeringsfondsen. De publiek- private samenwerking is bij toekomstige investeringsfondsen een belangrijk aspect om voortvarend te kunnen investeren. In tegenstelling tot 100% publieke fondsen zoals een regionale ontwikkelingsmaatschappij, is de private matching in een (privaatgedreven) cleantech fonds, een vereiste voor Europese cofinanciering, al georganiseerd. Specifieke aandachtspunten De onderwerpen staatssteun, aanbestedingsrecht en mededinging verdienen bijzondere aandacht. Deze onderwerpen zijn, volgens advies van Schipper Noordam Advocaten, nauwelijks relevant voor de keuze van de rechtsvorm, maar kunnen ingrijpende consequenties hebben. Er wordt naar gestreefd Clean Tech Delta dusdanig in te richten dat het geen aanbestedende dienst wordt. Het zal dan van de financiering in concrete gevallen afhangen of voor opdrachten van Clean Tech Delta een aanbestedingsplicht geldt. Ook wordt gestreefd Clean Tech Delta zo te in te richten dat de bijdragen van de overheden geen verboden staatssteun zullen vormen. In bijlage 4 zijn deze, en eerder genoemde voordelen van deze rechtsvorm, nader beschreven. 4.3 Lidmaatschap Clean Tech Delta Clean Tech Delta is een samenwerkingsverband voor bedrijven en kennisinstellingen die de missie onderschrijven en die willen meewerken aan innovatieve cleantech projecten. Van bedrijven en kennisinstellingen wordt een belangrijke initiërende en leidende rol verwacht. Dit vraagt om een actieve bijdrage aan de uitwerking van projectidee tot businesscase, deelname aan netwerkevents 18/48

20 en bereidheid om bij gelegenheid namens het netwerk op te treden. De eisen voor het lidmaatschap zijn als volgt: jaarlijkse lidmaatschap fee van , - ; beschikbaar stellen van in- kind capaciteit voor businessdevelopment; inbreng van één of meer (innovatieve) cleantech projecten. Van de deelnemende overheden wordt een actief faciliterende rol verwacht, om initiatieven vanuit Clean Tech Delta en het programmabureau, daar waar mogelijk, te ondersteunen. Daarnaast wordt nagedacht over aanvullende kwaliteitseisen voor het lidmaatschap. Naast de verwachting van het indienen van projecten en het meewerken aan de uitwerking gaat dit bijvoorbeeld om de volgende eisen: de organisatie investeert aantoonbaar in cleantech; de organisatie is actief in ten minste één van de vier sterke sectoren; de organisatie heeft aantoonbaar commitment bij: o regionale economische ontwikkeling; o duurzame productie en ontwikkeling; o economische innovatie; o focus op social return. Bij de oprichting wordt alle leden gevraagd zich driejarig te committeren aan het samenwerkingsverband (zie bijlage 2). Wel bestaat er een opt- out mogelijkheid waarbij de leden de ruimte hebben om het lidmaatschap te heroverwegen, bijvoorbeeld vanuit bedrijfseconomische redenen. 4.4 Organen binnen de coöperatie Organogram*coöperatieve*vereniging*Clean*Tech*Delta* Ledenvergadering* Raad*van*Advies* Raad*van*Bestuur* Programmabureau* Sector*Biobased*Economy** en*duurzame*energie* Sector** Water*en*Deltatechnologie* Sector** Infrastructuur*en*Mobiliteit* Sector*Duurzaam*Bouwen* en*gebiedsontwikkeling* De coöperatie krijgt een Algemene Ledenvergadering, een Raad van Advies en een Raad van Bestuur. De feitelijke werkzaamheden worden uitgevoerd door een ondersteunend 19/48

21 programmabureau. Het tripartiete karakter van de samenwerking vormt een van de belangrijkste sturende principes in de organisatie. Algemene Ledenvergadering De Algemene Ledenvergadering wordt gevormd door alle leden. Binnen de ledenvergadering zijn de stemverhoudingen verdeeld over de bedrijven, kennisinstellingen en overheden. Zo krijgen de deelnemende bedrijven, overheden en kennisinstellingen respectievelijk gezamenlijk 500, 300 en 200 stemmen. Een voorbeeld: als twintig bedrijven, twee overheden en vijf kennisinstellingen lid zijn, krijgen de bedrijven elk 25 stemmen, de overheden elk 150 stemmen en de kennisinstellingen elk 40 stemmen. Zo is ongeacht het daadwerkelijke aantal leden de stemverhouding gelijk, waarbij de bedrijven 50% van de stemmen hebben. Voor de huidige situatie (oktober 2012, exclusief netwerkpartners), geldt de volgende verdeling: Organisatie Aantal Stem per organisatie Totaal stemmen (abs.) Totaal stemmen in (%) Bedrijfsleven 13 38, % Overheden % Kennisinstellingen % Totaal % De bevoegdheden van de Algemene Ledenvergadering zijn onder meer: benoemen van de Raad van Advies en Raad van Bestuur; het vaststellen van de jaarrekening; het besluiten tot wijziging van de statuten, ontbinding van de vereniging, het doen van uitkeringen. Raad van Advies De Raad van Advies geeft gevraagd en ongevraagd advies aan de Raad van Bestuur, ziet toe op het beleid van de Raad van Bestuur en handelt in het belang van de coöperatie. De Raad van Advies bestaat uit zes leden die door de Algemene Ledenvergadering worden benoemd waarbij het tripartiete karakter van het samenwerkingsverband zal worden gehanteerd voor de benoeming. Zo kiezen bedrijven drie leden, overheden twee leden en de kennisinstellingen een lid. De bedrijven benoemen vervolgens, uit het midden van de zes benoemde leden, gezamenlijk de voorzitter. De leden van de Raad van Advies hebben op persoonlijke titel zitting in de raad en zijn geen vertegenwoordiger van de leden. Het stemrecht in de Raad van Advies is gelijk verdeeld over alle leden, waarbij de voorzitter een doorslaggevende stem heeft bij een gelijke uitslag. Besluiten worden genomen bij meerderheid van stemmen. Functie Deelnemer Financiering Voorzitter RvA Onafhankelijk voorzitter, gekozen door Bezoldigd (0,05 Fte) bedrijfsleven 3 leden RvA Gekozen door bedrijfsleven In- kind 2 leden RvA Voorgedragen door publieke partijen In- kind 1 lid RvA Voorgedragen door kennisinstellingen In- kind 20/48

22 De Raad van Advies heeft de volgende taken en bevoegdheden: het leveren van gevraagd en ongevraagd advies aan Raad van Bestuur; het toezien op het beleid van Raad van Bestuur; het vaststellen van (jaar)plannen; het toetsen van de activiteiten van Clean Tech Delta aan geformuleerd beleid. Raad van Bestuur Bij de oprichting van de coöperatie bestaat de Raad van Bestuur uit een voorzitter en vijf bestuursleden (huidige sectortrekkers). De leden van de Raad van Bestuur worden door de ledenvergadering benoemd, binnen voordracht van de Raad van Advies. Vanuit de vier sectoren en het thema kennisinfrastructuur zijn sectortrekkers uit het bedrijfsleven actief, geflankeerd door een expert uit de kenniswereld. Zij initiëren kansrijke concepten/projecten, realiseren concrete projecten en business cases en geven sturing aan een gerichte communicatie over de projecten. De vertegenwoordigingsbevoegdheid is zo geregeld dat twee bestuursleden gezamenlijk bevoegdheid zijn. De voorzitter is zelfstandig vertegenwoordigingsbevoegd. Het gaat hierbij om de tekeningsbevoegdheid en het aangaan van rechtshandelingen voor de dagelijkse bedrijfsuitoefening. Functie Deelnemer Financiering Voorzitter Voorzitter RvB Bezoldigd (0,3 Fte) lid Rvb Sectortrekker Water & Deltatechnologie In- kind lid Rvb Sectortrekker Biobased Economy In- kind lid Rvb Sectortrekker Duurzaam Bouwen & Gebiedsontwikkeling In- kind lid Rvb Sectortrekker Infrastructuur & Mobiliteit In- kind lid Rvb Sectortrekker Kennisinfrastructuur In- kind Taken en bevoegdheden Raad van Bestuur: het besturen van de coöperatie (binnen de gestelde kaders); het opstellen van (jaar)plannen, begroting, voortgangsrapportages en jaarrekeningen. het opstellen en bewaking uitvoering jaarplan; aansturing van het programmabureau (gedelegeerd aan voorzitter). Specifiek voor de bestuursleden, niet zijnde de voorzitter, zijn de volgende taken benoemd: bewaken van market pull driven werkwijze; beoordelen nieuwe projectideeën op businesscase criteria; initiator en inspirator voor netwerkbijeenkomsten en uitwisseling; opstellen en bewaking uitvoering jaarplan per sector. Programmabureau / secretariaat Het programmabureau vormt een compacte ondersteunende organisatie die ten dienst staat van de ontwikkeling van businesscases langs de vier sectoren. Het personeel of hun werkzaamheden worden in- kind geleverd door de leden. Het programmabureau kent de volgende functies: 21/48

23 Functie Inzet Deelnemer Directeur 1 fte In- kind Adviseur 1 fte In- kind Programmasecretaris 1 fte In- kind Secretariaat 1 fte In- kind Taken en bevoegdheden directeur: ondersteuning Raad van Bestuur; secretaris van het MT; sector overstijgende taken. Taken en bevoegdheden adviseur: ondersteunen sectortrekkers bij het voorbereiden van activiteiten in de sectoren en follow- up daarvan; accounthouder voor businessdevelopers; ondersteunen directeur bij het versterken van samenhang tussen de sectoren en sectoroverstijgende activiteiten zoals lobby topsectoren, Europa. Taken en bevoegdheden programmasecretaris: bedrijfsbureau (financiën, opdrachten, subsidies); ondersteuning specifieke projecten; ondersteuning op het vlak van communicatie. Taken en bevoegdheden secretariaat: planning, agendabeheer en administratieve ondersteuning. Businessdevelopers De capaciteit voor business development is gekoppeld aan de businesscases en vormt, evenals juridisch en financieel advies, geen onderdeel van vaste bezetting programmabureau, maar wordt op inhuurbasis georganiseerd. De businessdevelopers zijn op opdrachtbasis gekoppeld aan de sectoren. Taken businessdevelopers: ondersteunen sectortrekkers bij business acceleratie; verantwoordelijk voor het traject gedurende de studie-, plan- en businesscasefase; leveren input voor sectorale jaarplan, jaarrekening en projectmonitor. 4.5 Huisvesting en ICT De coöperatie maakt gebruik van de huisvesting en ICT diensten van de gemeente Rotterdam (Stadsontwikkeling). Deze situatie voor de periode is ongewijzigd ten opzichte van de situatie van voor de verzelfstandiging. Parallel aan het groeipad naar meer structurele financiering worden de mogelijkheden voor een zelfstandige huisvesting en ICT- faciliteiten verkend. 22/48

24 4.6 Planning & control Jaarlijkse Planning & Control Cyclus Een jaarlijks op te stellen jaarplan vormt een belangrijk speerpunt in de jaarlijkse planning & control- cyclus. Het jaarplan gaat in ieder geval in op de strategische focus, projecten (deliverables en inzet), strategische allianties en de begroting. De planning & control- cyclus kent de volgende kernmomenten: 1. Het jaarplan wordt uiterlijk in het eerste kwartaal door de Raad van Bestuur ter goedkeuring voorgelegd aan de Raad van Advies; 2. Halfjaarlijks stelt het bestuur een voortgangsrapportage op die besproken wordt met de Raad van Advies; 3. Direct na afsluiting van het vierde kwartaal stelt het bestuur de jaarrekening op die (samen met het jaarplan voor het volgende jaar) wordt voorgelegd aan de ledenvergadering. Voortgang groeipad naar structurele financiering In de periode wordt de samenwerking gefinancierd uit de ledenbijdragen. De opgave is om in deze periode door te groeien naar een meer structurele financiering waarbij de kosten van het samenwerkingsverband gedekt wordt uit de rendementen uit het projectportfolio, derde geldstromen en rendementen uit de aan Clean Tech Delta gelieerde investeringsfondsen. In het jaarplan rapporteert het bestuur over de voortgang op dit punt. Gedurende het groeipad moet ook de samenwerking met de ROM Zuidvleugel uitkristalliseren. In het jaarplan/jaarrekening wordt hier ook op ingegaan en worden waar nodig bijsturingsvoorstellen gedaan. Voortgang op lange termijn doelstellingen Het samenwerkingsverband heeft een ambitieuze lange termijn doelstelling geformuleerd voor 2025: versterken van de regionale concurrentiepositie voor cleantech innovaties en investeringen om zo bij te dragen aan het ontstaan van een innovatief en internationaal (h)erkend cluster van bedrijven en kennisinstellingen voor cleantech. Tweejaarlijks laat het bestuur daartoe een clustermonitor uitvoeren die inzicht geeft in: aantal aanwezige cleantech bedrijven en instellingen in de regio; werkgelegenheid in de regio Delft- Rotterdam- Drechtsteden; ranking als kennis- en innovatieregio. 23/48

25 Hoofdstuk 5 Werkwijze 5.1 Focus op vier sterke sectoren Cleantech is wereldwijd een groeimarkt. De regio Delft- Rotterdam- Drechtsteden kan zich in die markt een competitieve positie verwerven. Het werkgebied is afgebakend tot vier sterke sectoren die zijn ingebed in het regionale DNA: 1. Biobased Economy en Duurzame Energie 2. Water en Deltatechnologie 3. Infrastructuur en Mobiliteit 4. Duurzaam Bouwen & Gebiedsontwikkeling Deze sectoren vormen de inhoudelijke afbakening voor het samenwerkingsverband. Binnen Clean Tech Delta wordt de potentie van de sector benut en verdiept. De sectoren verschillen naar aard en omvang, qua netwerken, stadium van ontwikkeling en economische potenties. Zo ligt in het cluster bio- based de focus op grote investeringen in de regio, met bijbehorende bedrijvigheid en werkgelegenheid. Bij clustering van water of duurzaam bouwen ligt het accent op een hoogwaardig internationaal kenniscluster met pilots in de regio en internationale spin off. Hieronder volgt een korte beschrijving van de potentie in deze sectoren. Biobased Economy en Duurzame Energie In 2020 zal Clean Energy Technology een van de werelds grootste industrieën zijn. Op korte termijn gaat het hierbij om een grotere inzet van natuurlijke materialen en het optimaliseren van raffinageprocessen. Op lange termijn gaat deze visie gepaard met een verdergaande vertechnologisering van de natuur. De groeiverwachtingen mondiaal zijn fors: 9% omzetgroei per jaar, een verdrievoudiging van de omzet tot 2020 in euro s en een werkgelegenheidsgroei tussen de 2,2 en 9% per jaar tot De ontwikkelingen op de Europese markt houden gelijke tred, mede ook door de EU- targets voor duurzame energieopwekking (wind, 24/48

26 biomassa en Hydro) en een biobrandstof bijmengverplichting. Mondiaal en voor Europa zijn de vooruitzichten gunstig. Ook voor de Nederlandse markt binnen Europa ligt er groei in het verschiet. De Nederlandse markt voor duurzame energietechnologie groeit met 13% tot 17% en zal in 2020 een omvang bereiken tussen de 10 en 16 miljard (RB, 2010). De werkgelegenheid die gepaard gaat met de bedrijvigheid in duurzame energietechnologieën zal toenemen van fte in 2010 naar tot fte in De transitie van petrochemie naar biochemie (groene chemie) opent een window of opportunity voor de bedrijven in de regio. De regio biedt een ideaal vestigingsklimaat voor de biobased economie vanwege de aanwezigheid van E- centrales, de voedingsmiddelenindustrie, agro- industrie en het (petro)chemisch cluster (RCI, 2010). Gegeven de analyse en de ambitie, organiserend vermogen en bestaande samenwerkingsintenties en verbanden heeft de regio de potentie om in Nederland marktleider te worden op het gebied van duurzame energie. In de regio wordt (grootschalig) energie geproduceerd. Partijen willen tegen marktconforme kosten energie blijven produceren en zoeken naar duurzame oplossingen in de sfeer van biomassa, biofuels, wind offshore en restwarmte (voor de industrie en de bebouwde omgeving). Water- en Deltatechnologie Water- en Deltatechnologie is een sector die inspeelt op de mondiale klimaatverandering waardoor de kans op overstromingen van de (dichtbevolkte) deltagebieden toeneemt. Gelijktijdig spelen droogte en de vraag naar zoet water een rol. De sector zal de komende jaren een forse groei doormaken: mondiaal groeit de markt met 8,5 miljard per jaar voor kustversterking en 6 miljard per jaar voor investeringen in zoetwaterreservoirs. Een andere opgave voor de sector is de toegankelijkheid van havens en vaarroutes voor grote schepen. Wereldwijd wordt miljard euro omgezet in de watersector; de wereldmarkt voor de watersector groeit. Daarvan is 120 miljard voor deltatechnologie en de rest voor watertechnologie. Voor de periode tot 2016 wordt een jaarlijkse groei van 5,6% verwacht. Nederland vervult in deze sector een hoofdrol. Het Nederlandse bedrijfsleven neemt circa 6% van de markt voor deltatechnologie voor zijn rekening (Netherlands Water Partnership, 2011) en biedt fte een baan bij circa watertechnologische bedrijven, overheidsorganisaties en andere instellingen, 450 bedrijven en andere organisaties op het gebied van deltatechnologie (NWP, 2011). De regio is bij uitstek gericht op water- en deltatechnologie. De wereldhaven en de waterbouw van de TU Delft zijn een voortreffelijke combinatie. Bovendien bevindt zich een groot cluster van baggerbedrijven in de Drechtsteden. De Nederlandse export op het gebied van waterbouw (1,7-2 miljard euro) en detaltechnologie (17% van de Nederlandse productie) wordt grotendeels gegenereerd door Rotterdamse bedrijven (Deloitte, 2009). De uit historische noodzaak geboren omgang met verschillende aspecten van waterbeheer heeft kennis in water- en deltatechnologie en watergovernance voortgebracht waar Nederland wereldwijd om bekend is. De regio is kansrijk om te worden gelabeld als Topgebied voor water in het kader van het Rijksbeleid ( Naar de top, bedrijfsleven brief van ministeries ELI en I&M als trekker van water) omdat de regio tal van proeftuinmogelijkheden biedt. Infrastructuur en mobiliteit Nederland is voor zijn positie als grote doorvoerlocatie voor internationale handel afhankelijk van achterlandverbindingen en goede bereikbaarheid: ontwikkeling van waterwegen, goed wegennetwerk en spoorverbindingen zijn hiervoor een must. Om deze reden staat de topsector logistiek dan ook expliciet genoemd in het topsectorenbeleid van het huidige kabinet. Ook duurzaamheid speelt hierbij een centrale rol. De toename en ontwikkeling mogen niet gepaard gaan met sterke stijgingen in uitstoot van schadelijke stoffen. Als oplossingsrichting wordt vaak de combinatie gezocht van duurzame energiedragers met modaliteiten en services. Een van de grootste bijdragen aan de positieve handelsbalans van Nederland wordt 25/48

27 geleverd door de sector vervoer en communicatie (12,6 miljard). Deze sector is sterk geconcentreerd rond de regio Rotterdam Rijnmond. De aanwezigheid van een sterke kennisinfrastructuur met de EUR, HRO, TUD en TNO is van extra waarde. Het is een aantrekkelijke vestigingsplaats voor Europese distributiecentra van buitenlandse multinationals. Om een grote rol te blijven spelen in de nationale, Europese en mondiale economie moet het gebied zich echter kunnen ontwikkelen. Cruciale aspecten hierbij zijn een innovatieve en duurzame benadering van infrastructuur en mobiliteit. Daarnaast worden ook effectieve benuttingmaatregelen vanuit het Rijk onderzocht en geïmplementeerd. De op te bouwen kennis van benuttingmaatregelen en de bijbehorende verkeersmanagement kennis en systemen zijn unieke exportproducten voor Nederland en de regio. Duurzame ontwikkeling/duurzaam bouwen Duurzame ontwikkeling is noodzaak! Behalve economische innovatie spelen opgaven rond een dynamisch en duurzaam mobiliteitssysteem, energievoorziening, een hoogwaardige voedselvoorziening, een klimaatbestendig watersysteem, een kwalitatief hoogwaardige groene ruimte, veiligheid en leefbaarheid (Rathenau, 2011). Duurzaamheid betekent niet alleen techniek, maar juist ook het menselijk gedrag. Hoe gaan wij om met duurzame producten, hoe sluit het aan bij ons gedrag en in welke mate passen wij ons aan. Nederland is zeker geen koploper in Europa, zeker wanneer het een gericht duurzaam huisvestings- en energiebeleid betreft. De Nederlandse overheid stelt wel normen zoals energielabels van woningen. Er zijn vele andere partijen, bedrijven, instellingen en consumenten die investeren in duurzame ontwikkeling. In de regio laten publieke en private partijen tezamen zien met concrete investering in projecten wat de meerwaarde is van duurzame ontwikkeling. De leden profileren zich op klimaatontwerp voor duurzaam bouwen met fysieke bouwmethoden (zoals het gebruik van innovatieve bouwmaterialen, hergebruik van sloopmaterialen) en gebiedsgerichte methoden om duurzaam te (her)ontwikkelen. Bijvoorbeeld in het Merwe/Vierhavensgebied liggen kansen omdat de energiebedrijven, afvalbedrijven, woningbouw, etc. gevestigd in het gebied, samenwerken in het vormgeven van duurzame gebiedsontwikkeling. De focus ligt het komende decennium op duurzame, energiezuinige en klimaatbestendige (complexen van) gebouwen, energiezuinige infra in de gebieden (Smart grids) en de constructie van bruggen, kranen en boten. De toepassing van de kennis en innovaties op het gebied van duurzame gebiedsontwikkeling en duurzaam bouwen leidt tot de volgende maatschappelijke waardecreatie voor de regio. Waardecreatie en werkgelegenheid staan centraal. Door kennisontwikkeling versterkt de regio de internationale positie en investeert men in economische en sociale aspecten. Zo leiden de investeringen in de duurzame gebiedsontwikkeling tot potentieel ca banen (Buck, 2010). 5.2 Productontwikkeling: van idee naar realisatie Binnen de vier sectoren draagt de samenwerking in Clean Tech Delta er aan bij dat proposities sneller van idee tot realisatie kunnen worden gebracht. De leden hebben hiertoe een eenduidige werkwijze afgesproken. De basis van de werkwijze is georganiseerd langs kenmerkende fasen van de ontwikkeling van een project. Het gaat om vijf fasen, waarvan de eerste drie fasen nadrukkelijk gekoppeld zijn aan een tastbaar product. Hiermee wordt de samenwerking bezegeld en wordt de volgende fase ingeluid. Voor projecten uit het uitvoeringsprogramma is aangegeven in welke fase van productontwikkeling deze zich bevinden (zie hoofdstuk 5). Hieronder zijn de stappen nader uitgewerkt: 26/48