HANDBOEK GEZONDHEIDSRECHT VOLUME II

Transcriptie

1 HANDBOEK GEZONDHEIDSRECHT VOLUME II

2 Reeks Gezondheidsrecht Redactie: Tom Balthazar Filip Dewallens Thierry Vansweevelt (Voorzitter)

3 HANDBOEK GEZONDHEIDSRECHT Volume II Rechten van patiënten: van embryo tot lijk Thierry Vansweevelt en Filip Dewallens (eds.) Antwerpen Cambridge

4 Citeerwijze van dit handboek: Als u naar het boek als geheel verwijst: T. Vansweevelt en F. Dewallens (eds.), Handboek Gezondheidsrecht, Volume II, Antwerpen,, Als u naar een specifieke bijdrage verwijst, bv.: S. Lierman, Het recht op gezondheidszorg in T. Vansweevelt en F. Dewallens (eds.), Handboek Gezondheidsrecht, Volume II, Antwerpen,, 2014, nr Handboek gezondheidsrecht. Volume II. Rechten van patiënten: van embryo tot lijk Thierry Vansweevelt en Filip Dewallens (eds.) 2014 Antwerpen Cambridge Coverafbeelding: La Valse, Camille Claudel Omslagfoto: Collection Aittouares ISBN (hardcover) ISBN (paperback) D/2014/7849/101 NUR 822 Alle rechten voorbehouden. Behoudens uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, op welke wijze ook, zonder de uitdrukkelijke voorafgaande toestemming van de uitgever.

5 WOORD VOORAF De aanleiding voor dit boek gaat terug naar een congres in de mooie badstad Knokke in 1997 in het ooit majestueuze, maar toen wat verkommerde hotel La Réserve. Drie juristen, Tom Balthazar, Filip Dewallens en Thierry Vansweevelt, genieten op een terras van een drank te veel en delen hun dromen. Een van die dromen is het schrijven van een heus Handboek Gezondheidsrecht waarin de positie van de zorgverlener, niet alleen klassiek t.a.v. de patiënt, maar ook t.a.v. allerlei andere zorgverleners en de overheid aan bod zou komen. We doopten dat idee het Pact van Knokke. Jaren gingen voorbij en het pact vergaarde vooral stof. Iedereen had het druk met andere beslommeringen. Tot in 2010 het Pact van Knokke heropleefde. Een concrete aanleiding was er niet echt. Wel werden we bewust van de toenemende vraag naar een globaal overzicht van het gezondheidsrecht. Zorgverleners, advocaten, magistraten en, last but not least, studenten vroegen ons om een breed, grondig en volledig Handboek Gezondheidsrecht. Zeker heeft ook meegespeeld dat we elkaar terugvonden in hetzelfde advocatenkantoor, wat de samenwerking intensifieerde. Bovendien werden we zelf ook een dag ouder. Als de droom werkelijkheid moest worden, moest die nu wel worden gerealiseerd. Omdat Tom Balthazar gekozen had voor een politieke carrière, kon hij het project niet meer mee coördineren, maar hij was gelukkig wel nog bereid om een hoofdstuk te schrijven. We opteerden voor een verzamelwerk. Het gezondheidsrecht is de laatste jaren uitgegroeid tot een bloeiende rechtstak met veel uitlopers naar andere rechtsdomeinen. Het is onmogelijk om al die topics in detail te beheersen. Daarom besloten we om de krachten en talenten van verschillende specialisten te bundelen. De auteurs werden zorgvuldig geselecteerd. Per onderwerp werd een specialist aangezocht waarbij een kruisbestuiving tussen de verschillende universiteiten, de balie en de ziekenhuiswereld werd nagestreefd. Qua Belgische rechtspraak en rechtsleer werd volledigheid nagestreefd, voor zover die rechtsbronnen nu nog relevant zijn uiteraard. Omdat het project uitdeinde, werden buitenlandse bronnen slechts heel sporadisch gebruikt, meestal daar waar het Belgische recht geen antwoord bood. Uiteindelijk mondde het project uit in een manuscript van meer dan pagina s. Het leek dan beter om, in samenspraak met de uitgever, twee volumes uit te brengen. In Volume I draait alles rond het zorgaanbod en de zorgverleners. Hier worden teksten verzameld over de organisatie van de gezondheidszorg, met inbegrip van de ziekteverzekering, de gezondheidszorgvoorzieningen en het juridische statuut van de verschillende beroepsbeoefenaars in de gezondheidszorg. Naast een grondige v

6 Woord vooraf analyse van het statuut van de ziekenhuisarts, werd specifieke aandacht besteed aan de minder belichte statuten van artsen in de niet-curatieve sector, zoals de arbeidsarts, de controlearts, de ziekenfondsarts en de verzekeringsarts. Niettegenstaande de cruciale rol van de arts, en de daardoor soms stiefmoederlijke behandeling van de andere beroepsbeoefenaars, hebben we in dit werk ook de andere beroepsbeoefenaars ruim aan bod laten komen: de apothekers, de tandartsen, de kinesitherapeuten, de verpleegkundigen, de vroedvrouwen, de paramedici, de klinisch psychologen en klinisch orthopedagogen, de beoefenaars van de psychotherapie en de beoefenaars van niet-conventionele behandelwijzen. Ook hun rechten worden uitvoerig besproken. Maar naast rechten ook plichten: noblesse oblige. Een groot deel wordt gewijd aan het tuchtrecht en aan de aansprakelijkheid van zorgverleners, waar per specialisme de aansprakelijkheid wordt uiteengezet. In Volume II van dit handboek wordt de levensloop van de persoon gevolgd: van embryo tot lijk. Rechten van patiënten bij het begin van het leven, als wilsbekwame meerderjarige, als minderjarige en wilsonbekwame/geesteszieke patiënt, en rechten bij het levenseinde en zelfs de rechten als lijk passeren de revue. Die rechten slaan op de gezondheidszorg zelf, de vrije keuze van beroepsbeoefenaar, op informatie en geïnformeerde toestemming, het patiëntendossier, het beroepsgeheim, het klachtrecht en de medische expertise. Specifieke aandacht gaat uit naar de rechten op het menselijk lichaam en op lichaamsmateriaal. La Valse van de Franse beeldhouwster Camille Claudel, die de cover van dit handboek siert, staat, zo denken en hopen wij, symbool voor de relatie tussen recht en geneeskunde, en dus voor het huidige gezondheidsrecht. Vroeger dansten recht en geneeskunde vooral naast elkaar. Sinds enkele decennia is er een (in het begin voorzichtige) toenadering tussen beide. Het recht interesseert zich meer en meer voor de geneeskunde. Sommigen spreken zelfs van een juridisering van de geneeskunde en verwijzen daarvoor naar de talrijke regelgeving die de geneeskunde beheerst. De geneeskunde op haar beurt heeft ook het recht ontdekt en kan de rechtszekerheid die het recht kan bieden, waarderen. Recht en geneeskunde zijn meer en meer op elkaar aangewezen. De aftastende fase is voorbij; recht en geneeskunde kunnen in volle vertrouwen de dans aangaan en doen dat steeds meer in harmonie. De wederzijdse interesse en waardering van de geneeskunde en het recht blijkt ook uit de recente oprichting van AHLEC (Antwerp Health Law and Ethics Chair). Deze eerste Belgische Leerstoel Gezondheidsrecht en Gezondheidsethiek, die onderzoek en opleiding beoogt, werd opgericht dankzij de steun van partners uit de ziekenhuiswereld, de huisartsen, provinciale raden van de Orde van geneesheren, de verzekeringssector, de banksector en de advocatuur (cf. Het Handboek Gezondheidsrecht zal trouwens ook gebruikt worden als studiemateriaal voor de studenten van het in het raam van deze leerstoel georganiseerde postgraduaat Gezondheidsrecht en Gezondheidsethiek. Dit Handboek Gezondheidsrecht heeft veel tijd en energie gevergd, maar ook veel wetenschappelijk plezier opgeleverd. De stimulerende, kritische interactie tussen de editors en de auteurs heeft dit boek vollediger en sterker gemaakt. Gelukkig gingen vi

7 Woord vooraf de inzichten van beide editors in dezelfde richting en/of vulden zij elkaar aan, zodat een aangename en kritische discussie steeds mogelijk was, nadien soms gevolgd door een exquise gastronomie. Wij danken de auteurs voor hun tomeloze inzet en bereidheid aan dit grootse project te hebben willen meewerken. Tot slot nog een woord van oprechte dank voor uitgever Kris Moeremans van. Niettegenstaande hij regelmatig en met enige vrees informeerde naar het groeiende aantal pagina s van dit project, bleef hij in alle vertrouwen open staan voor onze ideeën over hoe dit boek er moest uitzien. In een tijd waarin vooral het aantal publicaties telt, is het geruststellend om weten dat kwaliteit en grondigheid nog verwelkomd worden en een plaats verdienen om (fraai) uitgegeven te worden. Niettegenstaande onze geïnvesteerde tijd en energie, is elk boek voor verbetering vatbaar. Ook dit boek is nooit echt af. Het blijft een werk in ontwikkeling. Wie suggesties heeft voor verbetering op het vlak van onderwerpen, stellingen, rechtspraak en rechtsleer, kan ons steeds bereiken op onderstaand adres. Uw suggesties worden sterk gewaardeerd met het oog op een ooit te verschijnen tweede uitgave. De stof werd bijgehouden tot 31 maart Filip Dewallens Filip.dewallens@dewallens-partners.be Thierry Vansweevelt Thierry.vansweevelt@uantwerpen.be vii

8

9 INHOUD Woord vooraf v Functiebeschrijvingen li Lijst met afgekorte wetgeving lvii DEEL I. HET BEGINNEND LEVEN Hoofdstuk I. Het recht op voortplanting Afdeling 1. Juridische aard van de aanspraak op voortplanting en op het krijgen van kinderen Afdeling 2. Het recht op voortplanting in het nationale gezinsrecht, het gezond heidsrecht en het strafrecht Echtgenoten en wettelijke samenwoners Mentaal gehandicapten Afdeling 3. Het recht op voortplanting en de grond- en mensenrechten Algemeen Voortplanting door geslachts gemeen schap: echtelijke onenigheid over een beslissing van zwangerschapsafbreking Medisch begeleide voortplanting A. Toestemming tot het gebruik van door invriezing bewaarde embryo s B. Homologe kunstmatige inseminatie C. Heterologe in-vitrofertilisatie Wettelijk verbod op in-vitrofertilisatie Bewaring van overtallige embryo s D. Verbod op pre-implantatiediagnostiek E. Besluit Sterilisatie Hoofdstuk II. Medisch begeleide voortplanting en draagmoederschap Afdeling 1. Medisch begeleide voort planting Inleiding en definitie A. Definitie B. De wet van 6 juli 2007 betreffende de medisch begeleide voortplanting en de bestemming van overtallige embryo s en gameten ix

10 1. Algemene ratio legis van de Wet Medisch Begeleide Voortplanting Verhouding met andere wetten Onder welke voorwaarden kan medisch begeleide voorplanting plaatsvinden? A. Voorwaarden met betrekking tot de wensouders, de donoren en de ontvangers Terminologie Leeftijd Samenlevingsvorm en seksuele geaardheid Medisch begeleide voortplanting en overlijden: post-mortemimplantatie van overtallige embryo s en post-morteminseminatie Gezondheidstoestand en (on)vruchtbaarheid a. Gezondheidstoestand b. (On)vruchtbaarheid B. Voorwaarden met betrekking tot de procedure en de toestemming Voorafgaand onderzoek naar vruchtbaarheid Voorafgaande informatieplicht Voorafgaand aanbod van psychologische begeleiding Overeenkomst en toestemming C. Voorwaarden met betrekking tot de medische aspecten van de medisch begeleide voortplanting Enkel erkende fertiliteitscentra mogen in-vitrofertilisatietechnieken en bewaring door invriezing uitvoeren Geen nieuwe afnames van gameten zolang de wensouder(s) nog beschikken over overtallige embryo s Bijzondere handelingen a. Pre-implantatiediagnostiek b. Inseminatie of implantatie van donormateriaal: verbodsbepalingen c. Eugenetica en geslachtsselectie: verboden d. Matching tussen donor en ontvanger: toegelaten D. Voorwaarden met betrekking tot het gebruik en de bewaring van (overtallige) gameten en embryo s Medisch begeleide voortplanting en afstamming A. Afstamming in het algemeen Het begrip afstamming Belang van de afstamming De grondslagen van de afstamming De afstammingsregels in een notendop a. Algemeen b. Afstamming langs moederszijde De geboorteakte ) De vaststelling van de afstamming ) De betwisting van de afstamming x

11 2 Erkenning ) De vaststelling van de afstamming ) De betwisting van de afstamming Gerechtelijke vaststelling van moederschap gebaseerd op een onderzoek naar het moederschap c. Afstamming langs vaderszijde De vaderschapsregel ) De vaststelling van de afstamming ) De betwisting van de afstamming Erkenning ) De vaststelling van de afstamming ) De betwisting van de afstamming Gerechtelijke vaststelling van vaderschap gebaseerd op een onderzoek naar het vaderschap B. Afstamming en medisch begeleide voortplanting Probleemstelling a. Biologische vooropstellingen van het afstammingsrecht versus medisch begeleide voortplanting b. De biologisch-genetische band als grondslag voor de afstamming versus medisch begeleide voortplanting Wettelijk kader Terminologie De afstammingsregels bij medisch begeleide voortplanting met donormateriaal a. Afbakening b. Afstamming langs moederszijde bij medisch begeleide voortplanting met donormateriaal De geboorteakte ) De vaststelling van de afstamming ) De betwisting van de afstamming Erkenning ) De vaststelling van de afstamming ) De betwisting van de afstamming Gerechtelijke vaststelling van moederschap gebaseerd op een onderzoek naar het moederschap c. Afstamming langs vaderszijde bij medisch begeleide voortplanting met donormateriaal De vaderschapsregel ) Vaststelling van de afstamming ) Betwisting van de afstamming De erkenning ) De vaststelling van de afstamming ) Erkenning en het tijdstip van verwekking ) Betwisting van de afstamming xi

12 3 Gerechtelijke vaststelling van het vaderschap gebaseerd op een onderzoek naar het vaderschap Post-morteminseminatie of post-mortemimplantatie en afstamming langs vaderszijde Anoniem donorschap en het recht van het kind om zijn afkomst te kennen A. Basisprincipe: anoniem donorschap B. Uitzonderingen en nuanceringen op het basisprincipe van anoniem donorschap C. Recht van het kind om zijn genetische afkomst te kennen Is kennis over de genetische afkomst in het belang van het kind? Bestaat in de Belgische rechtsorde het recht van het kind om zijn genetische afkomst te kennen? a. Artikel 7 IVRK als rechtsgrond voor het recht om zijn genetische afkomst te kennen? b. Artikel 8 EVRM als rechtsgrond van het recht om zijn genetische afkomst te kennen? Bestaat in de Belgische rechtsorde het recht om te weten of men is verwekt via medisch begeleide voortplanting met donormateriaal? De bestemming van overtallige gameten en embryo s A. Overtallige gameten en embryo s B. De bestemming wordt bepaald in een overeenkomst C. De bewaring door invriezing met het oog op de verwezenlijking van een latere kinderwens D. Gebruik in een wetenschappelijk onderzoeksprogramma E. Donatie van overtallige embryo s en gameten F. De vernietiging Afdeling 2. Draagmoederschap Begrip Terminologie Draagmoederschap in de Belgische juridische context A. Problematiek B. De toelaatbaarheid en de gevolgen van het draagmoederschap en de draagmoederschapsovereenkomst Gezondheidsrecht Verbintenissenrecht a. Rechtsgeldigheid van de draagmoederschapsovereenkomst ) Ongeldige toestemming vanwege de draagmoeder? ) (Ver)koop van een kind en kinderhandel? ) Ongeoorloofd voorwerp en ongeoorloofde beschikking over de staat van een persoon? ) Ongeoorloofde oorzaak en schending van de openbare orde en de goede zeden? b. Uitvoerbaarheid van de draagmoederschapsovereenkomst xii

13 3. Afstammingsrecht a. Vaststelling van de afstammingsband met de wensouders ) Vaststelling ten aanzien van de wensvader ) Vaststelling ten aanzien van de wensmoeder b. Grondvoorwaarden tot adoptie c. Evaluatie Draagmoederschap in een internationale context A. Draagmoederschap en de rechten van de mens B. Draagmoederschap in het Belgisch internationaal privaatrecht Problematiek Erkenning van de buitenlandse geboorteakte Evaluatie Algemeen besluit Hoofdstuk III. Het statuut van en het wetenschappelijk onderzoek op embryo s Afdeling 1. Het statuut van het embryo Begripsomschrijving en bescherming Eigendomsrecht/zeggenschap over weggenomen lichaamsmateriaal en embryo s A. Juridische grondslag B. Eigendomsrecht of zeggenschap? C. Titularis van de zeggenschap Afdeling 2. Wetenschappelijk onderzoek op een embryo Oorsprong van onderzoeksembryo s A. Overtallige embryo s B. De aanmaak van onderzoeksembryo s C. Geaborteerde embryo s en foetussen De geoorloofdheidsvoorwaarden A. Algemeen B. Voorwaarden Een therapeutisch doel of kennisvermeerdering Wetenschappelijk en methodologisch correct onderzoek Uitvoering in een erkend labo Toezicht van een arts-specialist Embryo van maximaal 14 dagen Subsidiariteitsregel Gunstig advies van het plaatselijk ethisch comité Geen negatief advies Federale Embryocommissie Schriftelijke toestemming betrokkenen Voortgangsverslag C. Bijkomende onderzoeksbeperkingen Niet-commercieel gebruik van embryo s xiii

14 Hoofdstuk IV. Abortus Inleiding Afdeling 1. Begripsomschrijving en terminologie Afdeling 2. Constitutieve bestanddelen van het misdrijf abortus Moreel bestanddeel: een opzettelijk gedrag Materiële bestanddelen A. De vernietiging of doding van een embryo of foetus B. De vernietiging van het embryo of de foetus in het lichaam van de zwangere vrouw Een zwangere vrouw In het lichaam van de zwangere vrouw a. Het lichaam: intra-uterien en extra-uterien b. Het embryo in vitro of buiten het lichaam c. De foetus tijdens de bevalling: kindermoord C. De vernietiging van een embryo of foetus door een derde ongeacht het middel Hoedanigheid van de dader De middelen D. Een causaal verband tussen het opzettelijk gedrag en de dood van het embryo/de foetus Strafmaat voor abortus buiten de wettelijke voorwaarden Poging Afdeling 3. De niet-beoogde abortus door geweld (art. 349 Sw.) Omschrijving misdrijf Moreel bestanddeel Materiële bestanddelen Strafmaat De poging Doding embryo of foetus door onopzettelijk geweld Afdeling 4. Doodslag als gevolg van het gebruik of de aanwijzing van abortus middelen (art. 352 Sw.) Omschrijving misdrijf Moreel bestanddeel Materieel bestanddeel Strafmaat Poging Afdeling 5. Reclame over zwangerschaps afbreking Omschrijving misdrijf Moreel bestanddeel Materieel bestanddeel A. Principes B. Kritiek xiv

15 4. Strafmaat Afdeling 6. Het bewijs van het misdrijf abortus Afdeling 7. Verhouding Wet Zwanger schaps afbreking met het EVRM en met de Wet Patiëntenrechten Verhouding Wet Zwangerschapsafbreking en EVRM Verhouding Wet Zwangerschapsafbreking en Wet Patiëntenrechten Afdeling 8. Voorwaarden voor een recht matige abortus vóór twaalf weken na de bevruchting Het verzoek, de informatie aan en de toestemming van de zwangere vrouw A. Verzoek of initiatief van de zwangere vrouw B. Informatieplicht van de arts en/of de instelling voor gezondheidszorg C. Toestemming/vaste wil en de meerderjarige, wilsbekwame vrouw D. Toestemming/vaste wil en de meerderjarige, wilsonbekwame vrouw E. Toestemming/vaste wil en de minderjarige vrouw F. Toestemming van de partner van de zwangere vrouw? De noodsituatie A. Begripsomschrijving B. De rol van de arts C. De rol van de rechter Uitvoering door een arts in een instelling voor gezondheidszorg A. Uitvoering door een arts B. Een instelling voor gezondheidszorg met voorlichtingsdienst C. Aantal abortussen in België en abortusmethodes Aantal abortussen Abortusmethodes De wachttermijn Sancties bij niet-naleving voorwaarden Afdeling 9. Voorwaarden voor een rechtmatige abortus vanaf de dertiende week zwangerschap A. Algemene voorwaarden B. Bijzondere voorwaarde: ernstig gevaar gezondheid vrouw of uiterst zware en ongeneeslijke kwaal kind Ernstig gevaar gezondheid vrouw Ongeneeslijke en uiterst zware kwaal kind C. Bijzondere voorwaarde: advies arts-consulent D. Eindtermijn voor abortus na twaalf weken? Probleemstelling Verdeeldheid in rechtspraak en rechtsleer Alternatieve bescherming van de foetus E. Controle rechter Afdeling 10. Gewetensbezwaar arts, verpleegkundige en paramedisch personeel A. Personeel toepassingsgebied en draagwijdte gewetensbezwaar xv

16 B. Informatieplicht arts t.o.v. medisch team C. Informatieplicht arts t.a.v. patiënt D. Informatieplicht t.a.v. opvolgende arts Afdeling 11. Rol van de noodtoestand als rechtvaardigingsgrond Afdeling 12. De Nationale Evaluatie commissie Zwangerschapsafbreking Oprichting Samenstelling Taken A. Het registratiedocument B. Het jaarlijks document C. Het tweejaarlijks document voor het Parlement Kritische evaluatie van de oprichting en werking Evaluatiecommissie DEEL II. RECHTEN VAN PATIËNTEN Hoofdstuk I. Recht op gezondheidszorg Afdeling 1. Recht op gezondheidszorg als sociaal grondrecht Sociaaleconomische grondrechten vervat in artikel 23 Grondwet Grenzen van solidariteit versus standstill beginsel Afdeling 2. Recht op grensoverschrijdende gezondheidszorg Hoofdstuk II. Wet Patiëntenrechten: definities en toepassingsgebied Afdeling 1. Inleiding en doelstellingen Afdeling 2. Definities Afdeling 3. Toepassingsgebied Beroepsbeoefenaars, geen gezondheidszorg voorzieningen Privaatrechtelijke en publiekrechtelijke rechtsverhoudingen inzake gezondheidszorg A. Het begrip privaatrechtelijke en publiekrechtelijke rechtsverhouding B. Rechtsverhoudingen inzake gezondheidszorg C. Het begrip gezondheidszorg: orgaanwegneming en medische experimenten D. Beroepsbeoefenaars zonder gezondheidszorg E. Gezondheidszorg zonder beroepsbeoefenaars F. Concretisering van patiëntenrechten via koninklijk besluit Afdeling 4. Rechtshandhaving xvi

17 Hoofdstuk III. Het recht op een kwaliteitsvolle dienstverstrekking Afdeling 1. Wettelijke basis en doel wetgever Afdeling 2. Overbodige wetsbepaling: doublure met het zorgvuldigheidscriterium Hoofdstuk IV. Het recht op vrije keuze van beroepsbeoefenaar Afdeling 1. De Wet Patiëntenrechten Afdeling 2. De grondslagen van het recht op vrije keuze van beroepsbeoefenaar Het zelfbepalingsrecht De behandelingsovereenkomst Afdeling 3. De draagwijdte van het vrije keuzerecht van de patiënt De feitelijke beperkingen aan de vrije keuze van beroepsbeoefenaar De feitelijke beperkingen aan de vrije keuze van gezondheidszorgvoorziening De wettelijke beperkingen aan het vrije keuzerecht van de beroepsbeoefenaar Afdeling 4. De vrije keuze van beroeps beoefenaar buiten België Hoofdstuk V. Het recht op gezondheids toestandinformatie en geïnformeerde toestemming Afdeling 1. Situering Afdeling 2. Het recht op gezondheids toestandinformatie Inhoud A. Gezondheidstoestand: diagnose, prognose en gedrag Algemeen Informatie over de diagnose en waarschijnlijkheidsdiagnose Informatie over de prognose Gezondheidsvoorlichting: informatie over wenselijk gedrag B. Onderscheid met toestemmingsinformatie Betrokken actoren A. De verstrekker van informatie B. De ontvanger van informatie Wils- en handelingsbekwame patiënt De vertrouwenspersoon a. Begrip en taak b. Vrije keuze van vertrouwenspersoon Vertegenwoordiger Vorm A. Duidelijke taal xvii

18 B. In beginsel mondelinge informatie, schriftelijk op verzoek Uitzonderingen op de informatieplicht A. Het recht om niet geïnformeerd te worden over de gezondheidstoestand B. Therapeutische exceptie Afdeling 3. Het recht op geïnformeerde toestemming Het recht om toe te stemmen A. Principe B. Wie geeft de toestemming? De informatieplichtige A. Principe: de uitvoerder van de medische tussenkomst B. Verschillende betrokken beroepsbeoefenaars Principe: ieder informeert over zijn vakgebied Informatie bij een consult Informatie bij behandeling in teamverband en bij doorverwijzing De inhoud van de toestemmingsinformatie A. Inhoud Het doel, de aard, het spoedeisend karakter, de duur, de frequentie en de nazorg van de tussenkomst Relevante risico s, tegenaanwijzingen en nevenwerkingen a. Relevante risico s De ernst van het risico als belangrijk of als autonoom criterium a) Klassiek criterium: afweging ernst en frequentie van het risico b) De ernst van het risico als autonoom criterium De risicofrequentie De persoon van de patiënt b. Relevante tegenaanwijzingen en nevenwerkingen c. Correcte informatie over slaag- en risicopercentages Behandelingsalternatieven Gevolgen bij niet-behandeling Financiële gevolgen van de medische tussenkomst a. Informatieplicht zorginstellingen b. Juridische basis en omvang informatieplicht beroepsbeoefenaar over financiële gevolgen tussenkomst c. Informatieplicht bij elke tussenkomst d. Heldere en begrijpelijke informatie De beroepsaansprakelijkheidsverzekering De vergunnings- of registratiestatus Andere relevante gegevens Wettelijke bepalingen over de tussenkomst a. Algemeen b. Wettelijk geregelde informatie bij esthetische ingrepen xviii

19 B. Uitzonderingen op de geïnformeerde toestemming Wettelijke uitzonderingen: dwangbehandeling in het algemeen belang Noodtoestand Afstand van het recht op geïnformeerde toestemming a. Begrip b. Geldigheidsvoorwaarden De therapeutische exceptie a. Begrip b. Geoorloofdheid en voorwaarden De beslissingsonbekwamen De draagwijdte van de toestemming A. De specificiteit van de toestemming B. Extended operations De vorm van de toestemmingsinformatie en van de toestemming A. Vorm van de toestemmingsinformatie B. Vorm van de toestemming Uitdrukkelijk of stilzwijgend a. De aard van de medische handeling b. De mogelijke gevolgen van de medische handeling c. Het gedrag van de patiënt Mondeling of schriftelijk a. Mondelinge toestemming b. Schriftelijke toestemming: wettelijk vereist c. Schriftelijke toestemming op verzoek van de patiënt of de beroepsbeoefenaar Algemeen Voor- en nadelen van toestemmingsformulieren Soorten en juridische waarde toestemmingsformulieren ) Principes ) Toepassingen Het tijdstip van de informatie en toestemming A. Aan de behandeling voorafgaande informatie B. Overwegingstermijn Afdeling 4. Bewijs en sanctionering van een schending van het recht op geïnformeerde toestemming Strafrechtelijke aansprakelijkheids procedure A. Kwalificatie B. Bewijslevering Burgerlijke aansprakelijkheidsprocedure A. Kwalificatie Contractuele fout Buitencontractuele fout xix

20 B. Bewijslevering Bewijslast Bewijs van de fout Bewijs van de schade Bewijs van het causaal verband a. De theorie van de risicoverschuiving b. Het causaliteitsbewijs rust op de patiënt c. Het causaal verband tussen de fout en het verlies van een kans d. Het causaal verband tussen de informatiefout en de schade wegens onvoorbereidheid op het verwezenlijkte risico Afdeling 5. Het recht op informatie over de nazorg of na een behandeling Hoofdstuk VI. Rechten met betrekking tot het patiëntendossier Afdeling 1. De functies van en het recht op een patiëntendossier De functies van een patiëntendossier Het recht op en de plicht tot een patiëntendossier A. Het recht op een patiëntendossier B. Een recht op verzet of verwijdering van gegevens? Afdeling 2. De soorten, de inhoud en de vorm van het patiëntendossier De soorten patiëntendossiers en hun wettelijke inhoud A. Het medisch dossier in ziekenhuisverband B. Het verpleegkundig dossier in ziekenhuisverband C. Het individueel administratief en verzorgingsdossier in een RVT en het geïndividualiseerd zorg- en begeleidingsplan in het woonzorgcentrum D. Het gebruikersdossier in een centrum voor herstelverblijf E. Het algemeen medisch dossier/globaal medisch dossier F. Het tandheelkundig dossier G. Het farmaceutisch dossier H. Het kinesitherapiedossier I. Het verloskundig dossier of zwangerschapsdossier J. Het verpleegkundig dossier buiten ziekenhuisverband en het gebruikersdossier thuisverpleging K. Het voedingsdossier L. Het voetverzorgingsdossier M. Het individueel gezondheidsdossier (GIS-dossier) N. Het gezondheidsdossier voor bepaalde werknemers O. Het dossier binnen de integrale jeugdhulp P. Het multidisciplinaire leerlingendossier / het persoonlijk medisch dossier voor bepaalde leerlingen Q. Het donordossier of wegnemingsrapport R. Het patiëntendossier palliatieve zorg of palliatief dossier xx

21 2. Het recht op en de plicht tot toevoeging Het recht op verbetering De vorm van het patiëntendossier Afdeling 3. De verwerking van persoons gegevens en het patiëntendossier Toepassingsgebied Wet Verwerking Persoonsgegevens Voorwaarden verwerking gezondheids gegevens A. Algemene voorwaarden voor de verwerking van alle persoonsgegevens B. Verwerking in een wettelijk omschreven hypothese Principe Verwerking voor preventieve geneeskunde en medische diagnose Verwerking voor statistische of wetenschappelijke doeleinden a. Begripsomschrijving b. Eerste gradatie: verwerking van anonieme gegevens c. Tweede gradatie: verwerking van gecodeerde gegevens d. Derde gradatie: verwerking van niet-gecodeerde gegevens Verwerking met schriftelijke toestemming of voor andere doeleinden C. Verwerking onder verantwoordelijkheid van een beroepsbeoefenaar in de gezondheidszorg D. Inzameling van gezondheidsgegevens en recht op kennisgeving van de betrokkene Inzameling van gezondheidsgegevens Recht op kennisgeving Omvang van kennisgeving Wijze van kennisgeving Uitstel van kennisgeving Het ehealth-platform A. Begrip en doelstellingen B. Opdrachten en bewijswaarde doorgestuurde gegevens C. Veiligheid, privacy en transparantie: meta-hub en hubs D. Toestemming patiënt: opt-in of opt-out? E. Toegang tot gezondheidsgegevens: vereiste van een therapeutische relatie F. Rechten van de patiënten in het raam van ehealth Geïnformeerde toestemming Draagwijdte toestemming: uitsluiting van zorgverleners of van gegevens Raadpleging van loggegevens Herroeping toestemming Afdeling 4. Het recht op toegang tot, kennis van en inzage in het patiëntendossier Principes A. Korte historiek xxi

22 B. Rechtstreeks inzagerecht Grondslag Verhouding met andersluidende wetgeving C. Volledig inzagerecht Principe Meldingsdocumenten of auditverslagen: deel van het patiëntendossier? Inzage in wie het patiëntendossier heeft geconsulteerd D. Frequentie en wachttermijn Wie heeft recht op inzage? A. De patiënt, zijn vertrouwenspersoon en zijn vertegenwoordiger B. Personeelsleden van de verzorgingsinstelling: een mede behandelende beroepsbeoefenaar, de ombudspersoon en de hoofdgeneesheer C. Beroepsbeoefenaars buiten de verzorgingsinstelling: de huisarts Kostprijs Uitzonderingen op het (rechtstreekse) inzagerecht A. Inzage via een vertegenwoordiger Inzage en de minderjarige patiënt Inzage en de verlengd minderjarige/onbekwaamverklaarde en beschermde patiënt Inzage en de wilsongeschikte meerderjarige patiënt Uitzondering op het inzagerecht van de vertegenwoordiger B. Inzage via een vertrouwenspersoon Principes Vrije keuze van vertrouwenspersoon C. Persoonlijke notities D. Gegevens van derden E. De therapeutische exceptie F. Geheim karakter van het strafrechtelijk onderzoek G. Inzage na het overlijden van de patiënt De eerste voorwaarde: verzoek door beperkt aantal nabestaanden De tweede voorwaarde: een inzagerecht via een beroepsbeoefenaar De derde voorwaarde: een voldoende gemotiveerd en gespecificeerd verzoek De vierde voorwaarde: geen uitdrukkelijk verzet tegen inzage van de patiënt Afdeling 5. Het recht op een afschrift van het patiëntendossier De patiënt en het recht op een afschrift van het patiëntendossier A. Principe en juridische grondslag Het EVRM De Wet Patiëntenrechten B. Het toepassingsgebied C. De aanspreekpersoon De individuele beroepsbeoefenaar xxii

23 2. Het team of het gedeelde patiëntendossier De klinisch bioloog D. Kostprijs E. Uitzonderingen op het recht op een (rechtstreeks) afschrift Afschrift via een vertegenwoordiger Afschrift via een vertrouwenspersoon Persoonlijke notities Gegevens van derden De therapeutische exceptie Druk vanwege bepaalde derden Geheim karakter van het strafrechtelijk onderzoek Gedetineerde Afschrift na overlijden patiënt? De opvolgende (en vervangende) beroeps beoefenaar en het afschrift van het patiëntendossier A. Principe B. Kostprijs De verzekeraar en het afschrift van een patiëntendossier A. De beroepsaansprakelijkheidsverzekering B. Andere verzekeringen Principe: geen recht op een patiëntendossier Uitzonderingen op de regel: de Wet Patiëntenrechten, een deskundigen onderzoek en artikel 877 Ger.W De rechter / de gerechtsdeskundige / specifieke overheidsorganen en het (afschrift van een) patiëntendossier A. De burgerlijke rechter B. De strafrechter: de inbeslagneming van het patiëntendossier Belangenafweging en algemene principes De beroepsbeoefenaar is verdachte De beroepsbeoefenaar is geen verdachte De gebruikelijke, maar niet wettelijk verplichte aanwezigheid van een onderzoeksrechter en een lid van de beroepsorde C. De tuchtrechter D. De Dienst voor geneeskundige controle binnen het RIZIV E. De federale euthanasiecommissie F. Het Fonds Medische Ongevallen Afdeling 6. De bewaring van het patiënten dossier Eigendomsrecht of bewaargeving over het patiëntendossier? De veilige bewaring, de verantwoordelijke over en de bewaartermijn van het patiënten dossier A. De veilige bewaring B. De verantwoordelijke voor en de bewaringstermijn van het patiëntendossier Overzicht van de bewaartermijnen van patiëntendossiers xxiii