Een bloedafname Simpel? Of toch niet?

Transcriptie

1 Een bloedafname Simpel? Of toch niet? Prof. dr. Ilse Weets Laboratorium Hematologie en Klinische Chemie

2 Mogelijke foutenbronnen Pre-analytisch - patiëntgebonden - afname - transport - monsterbehandeling Analytisch - imprecisie, inaccuraatheid - interferenties - malfunctie toestel, analyticus Post-analystisch - rapportering - interpretatie 2

3 Mogelijke foutenbronnen: patiënt Permanent populatie (origine) geslacht 3

4 Invloed van origine op bepaalde parameters HbA1c: variabiliteit HbA1c is hoger in vergelijking met Caucasiërs: o Afro-Amerikanen ~ 0.8% o Hispanics ~ 0.5% o Punjabi Sikhs ~ 0.4% o Asiaten ~ 0.3% Kirk et al. Diabetes Care 2006; 29: Likhari T, Gama R. Diabetic Med 2009; 26: Herman et al. J Clin Endocrinol Metab 2009;94 : Kamps et al. Diabetes Care 2010;33: Wolfenbuttel et al. Diabetes Care 2013;36:

5 Invloed van origine op bepaalde parameters HbA1c: gebruik in de diagnose van diabetes HbA1c >6.4% 6.4% HbA1c 5.8% HbA1c <5.8% Diabetes Verhoogd risico op diabetes Laag risico Diagnose Screening 5

6 Invloed van origine op bepaalde parameters Creatine kinase (U/L) Granulocyten (g/l) Andere creatinine vitamine B12 Lp(a) amylase 3 Blank Sub-Saharan Blank Sub-Saharan 6

7 Mogelijke foutenbronnen: patiënt Permanent populatie (origine) geslacht hs ctni en hs ctnt specifieke cut-off? Shah AS et al. BMJ 2015 Gore MO et al. J Am Coll Cardiol 2014 Sandoval et al. Clin Chem 2015 Apple FS et al. Clin Chem 2012 Collinson PO et al. Clin Chem

8 Mogelijke foutenbronnen: patiënt Permanent populatie (origine) geslacht hs ctni en hs ctnt specifieke cut-off? Shah AS et al. BMJ 2015 Gore MO et al. J Am Coll Cardiol 2014 Sandoval et al. Clin Chem 2015 Apple FS et al. Clin Chem 2012 Collinson PO et al. Clin Chem

9 Mogelijke foutenbronnen: patiënt Lange termijn leeftijd zwangerschap roken / gebruik van drugs of alcohol 9

10 Invloed van leeftijd op bepaalde parameters Andere parameters RBC, hemoglobine alkalische fosfatasen lactaat dehydrogenase (LDH) kalium aminozuren/organische zuren 10

11 Invloed van roken of alcohol roken alcohol 11

12 Mogelijke foutenbronnen: patiënt Korte termijn houding inspanning circadiaan ritme Houding van liggend naar staand: Parameter % toename hematocriet 13% RBC 15% cholesterol 10% eiwitten, enzymes 10% aldosterone 15% catecholamines 48% renine 60% 12

13 Invloed van inspanning Inspanning, bvb marathon 13

14 Invloed van diurnale variatie Andere cyclische variatie seizoen menstruele cyclus Andere parameters ACTH, somatotropine, prolactine aldosterone, renine adrenaline, noradrenaline ijzer 14

15 Specimen Type specimen kan invloed hebben op het resultaat Voorbeelden - EDTA: enzymen - Stolling: serumeiwitten 15

16 Foutenbronnen: specimen/recipient Vacuüm Te snel optrekken bloed Onvoldoende mengen anticoagulans Foutief anticoagulans, overgieten - hemolyse - 5 à 10 inversies (NIET schudden) Foutieve volgorde 16

17 Invloed van hemolyse op bepaalde parameters 17

18 Oorzaken van hemolyse 18 G. Lippi, et al. Haemolysis in clinical laboratories, 2008

19 Invloed van hemolyse op bepaalde parameters Andere parameters - troponine - insuline 19

20 Invloed van hemolyse op bepaalde parameters Prevalentie: 3-5 % van alle stalen % van alle ongeschikte stalen Diensten: spoedgevallen, intensieve zorgen, pediatrie UZ Brussel: maandag dinsdag woensdag donderdag vrijdag zaterdag Zondag lichte hemolyse 6.10% 3.98% 5.90% 6.72% 3.57% 5.42% 5.58% hemolyse 0.32% 0.18% 0.40% 0.54% 1.33% 1.46% 0.70% sterke hemolyse 0.32% % 0.20% 0.42% - aantal stalen

21 Foutenbronnen: afnametechniek Patiënt identificatie, patiënt verwisseling, gebrek aan gegevens Lokale factoren - mastectomie (lymfostase bloedcompositie) - infuus Ontsmettingmiddel Garrot > 1 min Armspiercontracties - hemoconcentratie - ph, lactaat, Mg 2+ en K + Aard van het vaatbed Veneus vs arterieel vs capillair - glucose in volbloed < glucose in plasma - bloedgassen 21

22 Invloed van constrictietijd Constrictetijd 1 min vs 3 min: Parameter % deviatie bilirubine +8% cholesterol +5% creatinine -9% creatine kinase -4% ijzer +7% glucose -9% γgt -10% kalium +5% 22

23 Foutenbronnen: transport / monsterbehandeling/bewaring Temperatuur - vermijd extremen (radiator) - bepaalde parameters moeten op 4 C (ijswater) (NH 3, hormonen) - andere parameters mogen niet op 4 C (K + ) - geen volbloed in diepvries Schokken - vermijden - afstellen buispostsysteem Afscheiden serum/plasma - glucose, K of (cave WBC) - verwisselingen 23

24 Foutenbronnen: transport / monsterbehandeling/bewaring Case report : pseudohyperkaliëmie Meisje 6 jaar - 3 weken reeds keelpijn, buikpijn en hoofdpijn - bij huisarts: hevige hoofdpijn, petechieën/purpura - ASZ Aalst: WBC /mm 3 met 91% blasten - transfer naar UZ Brussel Staal K + Vitros mmol/l 12/jan 9:00 9,1 K + Bloedgas mmol/l 12/jan 10:57 3,2 12/jan 12:00 8,9 12/jan 13:09 3,0 Oorzaak - fragiele leukemische cellen - centrifugatie / buispost mechanische cellyse 12/jan 15:00 10,6 12/jan 15:37 3,1 24

25 WBC (n*10 3 /mm 3 ) Foutenbronnen: transport / monsterbehandeling/bewaring Case report : pseudohyperkaliëmie WBC geen pseudohyperkaliemie bij daling aantal leukocyten Kalium (mmol/l) K + Vitros K + bloedgas 25

26 Foutenbronnen: transport / monsterbehandeling/bewaring Case report : pseudohypokaliëmie Man 57 jaar - 01/2014: diagnose diffuus grootcellig B-cellymfoom - 10/2015: op spoed met algemene zwakte koorts sinds 1 week 38 C PLT /mm 3 Hb 9,6 g/dl WBC /mm 3 met 97% blasten hypokaliemie: 1,6 mmol/l AML 26

27 Foutenbronnen: transport / monsterbehandeling/bewaring Case report : pseudohypokaliëmie Staal K + Vitros mmol/l K + bloedgas mmol/l 11:50 1,6? 17:41 1,7 3,1 Literatuur 2 case reports met AML staal op KT + metabole activiteit verbruik van K + door de WBC 27

28 Foutenbronnen: transport / monsterbehandeling/bewaring K > 7 mmol/l Hemolyse? K < 2 mmol/l Laattijdige ontvangst /centrifugatie? Correcte afnamebuis? Contaminatie infuus? controle Voorgaande waarden Leukocyten > ? Plaatjes > ? Bloedgasanalyse 28

29 Foutenbronnen: analytische fase Precisie (reproduceerbaarheid) en accuraatheid (juistheid) 29

30 Foutenbronnen: analytische fase Interferenties hemolyse, lipemie, hyperbilirubinemie heterofiele antilichamen Malfunctie toestel, analyticus 30

31 Foutenbronnen: analytische fase Critical Care Medicine, Feb 2016: Directe vs indirecte potentiometrie 31

32 Foutenbronnen: post-analytische fase Rapporteren Interpreteren - Is het resultaat afwijkend? - Is het resultaat verschillend van het vorige resultaat? p < 0.05 als verschil > 2.8SD SD Verschil Na+ 1 mmol/l 3 mmol/l K+ 0.1 mmol/l 0.3 mmol/l eiwitten 1 g/l 3 g/l 32

33 Interpretatie van laboratoriumresultaten Referentiewaarden Analytische variabiliteit - imprecisie, inaccuraatheid - interferenties - malfunctie toestel, analyticus Biologische variabiliteit 33

34 Referentiewaarden: gezonde personen Normale verdeling n gemiddelde BUITEN gemiddelde ± 2SD: 1 op 20 gemiddelde ± 3SD: 1 op 100-3SD +3SD -2SD +2SD Niet normale verdeling [analyte] n modus mediaan P 2.5 P 50 P 97.5 [analyte] 34

35 Referentiewaarden Buiten referentiewaarden Niet noodzakelijk = abnormaal - statistische outliers - betrouwbaarheidsinterval op grenzen vb grens 9-50 U/L 95% CI 7-11 en hoe verder buiten de grens, hoe groter de kans op abnormaliteit 35

36 Referentiewaarden Binnen referentiewaarden Niet noodzakelijk = gezond - verschillend van risicovrij vb cholesterol streefwaarden - overlap gezonden/zieken 36

37 Besluit Klinische Biologie mogelijke foutenbronnen pre-analytisch patiëntgebonden afname analytisch post-analytisch 37

38 Vragen? 38