Kwasten in hout: definities en meting

Transcriptie

1 i Kwasten in hout: definities en meting Belgian WOODFORUM 31/03/06 Het uitzicht van het hout is van doorslaggevend belang om de kwaliteit ervan te bepalen. Het voorkomen van kwasten aan het houtoppervlak is een van de belangrijkste kenmerken waarop getrieerd wordt. Met de vorm, de afmeting en de ligging van de zichtbare kwasten in het zaaghout wordt rekening gehouden bij het sorteren van hout. Eiken: gezonde, vaste, ronde kwast TECHNISCHE FICHE 20 Tekst en foto s: Dr. ir. Hugo Coppens, Technisch Centrum voor de Houtnijverheid (TCHN), Technologisch Adviseur Houtverwerking, met steun van de Gewesten. Onvolkomenheden of houtgebreken? De Europese norm voor zaaghoutkwaliteiten * spreekt over onvolkomenheden ** waar het gaat over afwijkingen ten opzichte van de theoretische structuur van het hout maar die op zichzelf niet als abnormaal te beschouwen zijn zoals gezonde vergroeide kwasten, heterogene kleur van het hout, grote jaarringbreedte en spinthout. Daartegenover staan houtgebreken, ontstaan tijdens het groeiproces, het verzagen, het transporteren, het drogen en het be- of verwerken van hout zoals ingegroeide dode takken, barsten, vervormingen, verkleuring, schimmel- en insektenaantasting. * NBN_EN Gezaagd hout - Indeling van loofhout op uiterlijk - deel 1: Eiken en beuken ** Onvolkomenheid (singularité (F)) wordt in de Europese norm gedefinieerd als een fysische, een morfologische of een anatomische karakteristiek van hout die een invloed heeft op de mogelijke toepassing, verwerking van het hout, EN (1.5). 1 Kwastdefinities Definities i.f.v. fysische en morfologische aard (zie tabel 1) Een kwast in het zaaghout in de volksmond ook wel eens noest, knoop of wier genoemd is het visueel resterende deel van een tak van een boom. De meest ideale toestand waaronder een kwast aan het plankoppervlak kan voorkomen is onder de vorm van een gezonde vergroeide kwast. Onder gezonde kwast Tabel 1: Kwasten i.f.v. fysische en morfologische aard gezonde (gave) kwast kwast die geen sporen van rot vertoont, nœud sain (F) EN (9.1.18) sound knot gesunder Ast zachte, rotte, ontaarde kwast kwast aangetast door schimmel, nœud pourri (F) EN (9.1.19) rotten knot Faulast dode kwast; losse kwast kwast die in het vlak van de doorsnede minder nœud mort; nœud non adhérent (F) dan 1/4 van de omtrek vergroeid is met het dead knot hout, EN (9.1.16) toter Ast; nicht verwachsene Ast vaste (vergroeide) kwast kwast die in het vlak van de doorsnede ten nœud adhérent (F) minste voor 3/4 van de omtrek vergroeid is intergrown knot met het hout, EN (9.1.14) festverwachsener Ast gedeeltelijk vergroeide kwast kwast die in het vlak van de doorsnede nœud partiellement adhérent (F) ten minste voor 1/4 van de omtrek en niet meer partially intergrown knot dan 3/4 van de omtrek vergroeid is teilweise verwachsener Ast met het hout, EN (9.1.15)

2 Tabel 2: Kwasten i.f.v. de kwastvorm Ronde kwast Een kwast is per definitie rond zo lang de grootste diameter (a) niet groter is nœud rond (F) dan anderhalve maal de kleinste diameter (b), EN (9.1.4). round knot b u 1,5 a runder Ast Ovale kwast Een kwast is ovaal per definitie indien de grootste diameter groter is nœud ovale (F) dan anderhalve maal de kleinste diameter en niet groter is oval knot dan viermaal de kleinste diameter, EN (9.1.5). ovaler Ast 1,5 a < b u 4 a Platte kwast, langwerpige kwast Een kwast is plat per definitie indien de grootste diameter groter is nœud plat (F) dan viermaal de kleinste diameter EN (9.1.6). spike knot b > 4 a länglicher Ast Ribkwast, kantkwast Een kwast die op een ribbe aan de oppervlakte van het hout komt en waarvan nœud d arête (F) de doorsnede in het vlak rond tot ovaal is, wordt een ribkwast of kantkwast genoemd, arris knot EN (9.1.3). Kantenast Een ribkwast wordt een pijpkwast (nœud plat traversant, traversing face knot, Breitseitenast) indien het een doorgaande kwast is die in de lengterichting is opengezaagd, EN (9.1.4). 2 Schietkwast, splitkwast Een kantkwast die als platte kwast zichtbaar is op het vlak of het zijvlak wordt een nœud tranchant (F) schietkwast of splitkwast genoemd, EN (9.1.7). splay knot Een schietkwast of splitkwast is een niet-doorgaande kwast die in de Flügelast lengterichting is opengezaagd. Dubbele schietkwast, dubbele splitkwast Twee bij elkaar horende platte kwasten of schietkwasten, kwastenpaar, nœud moustache (F) zichtbaar op het vlak worden dubbele schietkwast of dubbele splitkwast genoemd, branched knot EN (9.1.8). Doppelflügelast, Astpaar Pitkwast Gezonde, ronde of ovale, vaste of gedeeltelijke vergroeide kwast met een diameter picot sain (F) van maximaal 5 mm, EN (9.1.12) pin knot Punktast Kattenpoot, groep pitkwasten De groep pitkwasten wordt beschouwd als een grote kwast, EN (9.1.13). patte de chat (F) cat s paw Katzenpfote Kwastgroep Wanneer meerdere kwasten dicht bij elkaar liggen zodat de normale structuur nœuds groupés (F) van het hout, het vezelverloop, tussen de kwasten onderling niet hernomen wordt, knot cluster spreekt men van een kwastgroep, EN (9.1.11). Astansammlung Conventioneel wordt aangenomen dat voor een groep kwasten de afstand tussen twee opeenvolgende kwasten kleiner is dan de breedte van de plank of kleiner dan 150 mm in het geval van brede planken. Eiken: gezonde, vaste, ovale kwast met twee pitkwasten Eiken: kattenpoot naast een gezonde, vaste, ronde kwast

3 Eiken: gezonde, vaste, ronde, kantkwast: pijpkwast in het zijvlak Eiken: gezonde, donkere, gedeeltelijk vergroeide, ronde kwast met schorsinsluitsel Eiken: takstomp: gezonde, donkere, gedeeltelijk vergroeide, ronde kwast verstaan we een kwast die niet aangetast is. Daaronder vallen zowel kwasten met een levend aspect als kwasten met een donkerder of uitgedroogd uitzicht. Men spreekt van een zachte, rotte, ontaarde kwast wanneer het kwastoppervlak niet meer de normale hardheid van het hout heeft. Kwasten worden beschouwd als vast als ze ten minste over 3/4 van de omtrek vergroeid zijn met het hout. Gedeeltelijk vergroeide kwasten zitten nog voor minstens 1/4 vast aan de plank. In de Europese norm spreekt men van dode kwasten, losse kwasten als ze niet of nauwelijks vergroeid zijn. Definities i.f.v. de kwastvorm (zie tabel 2) 3 Eiken: gezonde, losse, platte kwast Een tak is van nature nagenoeg rond zoals een stam. Naargelang de manier waarop de tak in de plank doorgezaagd wordt zal hij op dwarsdoorsnede een vorm aannemen gaande van rond over ovaal tot lensvormig. Het kan gebeuren dat de kwast in de langsrichting doorgezaagd wordt en de vorm van een trapezium krijgt. Een kwast die zichtbaar is op het vlak en het zijvlak van de plank wordt een ribkwast of kantkwast genoemd. Is deze kwast in de lengterichting opengezaagd in het zijvlak dan spreekt men van een pijpkwast. Een kantkwast, in de lengterichting opengezaagd, en die als platte kwast zichtbaar is op het vlak of het zijvlak wordt een schietkwast of splitkwast genoemd. Twee bij elkaar horende platte kwasten of schietkwasten zichtbaar op het vlak krijgen de naam van dubbele schietkwast of dubbele splitkwast. Kleine gezonde ronde of ovale kwastjes worden pitkwasten genoemd. Typisch bij eiken is het voorkomen van een groep van pitkwasten die wij dan kattenpoot noemen. Wanneer kwasten te dicht bij elkaar liggen dan spreekt men van een kwastgroep. Definities i.f.v. de zijde (zie tabel 3) Naargelang de zijde van het houtoppervlak waarop de kwast zichtbaar is zal men spreken van vlak of zijvlak. De beide vlakken kunnen verschillen in houtkwaliteit. Vandaar dat de sorteerregels in de eerste plaats een beoordeling vragen volgens het mooiste vlak. Het meten van een kwast De kwastgrootte in het vlak wordt gedefinieerd als de helft van de som van de kleinste plus de grootste diameter***. (Deze meetmethode voor kwastdiameters is niet geldig voor structuurhout.) In het zijvlak wordt de kwastgrootte gemeten loodrecht op de lengterichting van de plank. De kwas-

4 Eiken: ingegroeid takeinde: gezonde, vaste kwast in langsdoorsnede: pijpkwast in het vlak Eiken: deels ontaarde, vaste, ronde kwast Eiken: ontaarde, gedeeltelijk vergroeide, ronde kwast Eiken: ontaarde, losse, ronde kwast Eiken: kwastgroep: drie gezonde, vaste, ronde kwasten en drie 4 gedeeltelijk vergroeide, ronde kwasten Eiken: deels ontaarde, gedeeltelijk vergroeide, ronde kwast, omringd met pitkwasten Eiken: groep pitkwasten, kattenpoot Eiken: kwastgroep: twee gezonde, vaste, ronde kwasten

5 TECHNISCHE FICHE 20 tafmeting wordt uitgedrukt in millimeter. De volgende symbolen gelden: d = diameter kwast a = de kleinste diameter b = de grootste diameter Een ribkwast wordt afzonderlijk in het vlak en in het zijvlak gemeten. Als de kwast in het zijvlak in de langsrichting is doorgezaagd (trapeziumvorm), dan wordt de kwast in het zijvlak niet opgemeten maar enkel de aanwezigheid ervan genoteerd. Een schietkwast wordt enkel opgemeten in de zijde waar de kwastvorm rond tot ovaal is. De kwast wordt niet opgemeten in de zijde met platte kwastvorm maar de aanwezigheid ervan wordt genoteerd. Dubbele schietkwasten worden niet opgemeten maar hun aanwezigheid wordt genoteerd. Bij een kwastgroep wordt elke kwast individueel opgemeten. De kwastdiameter van een kwastgroep is de som van de individuele kwastdiameters. Tabel 3: Kwastdefinities i.f.v. de zijde het vlak een van de beide breedste, tegenover elkaar la face (F) staande longitudinale vlakken van gekantrecht the face hout, of een der longitudinale zijden van Breitseite gekantrecht hout indien een vierkantige houtsectie, EN (3.14) het zijvlak een van de beide smalste, tegenover elkaar la rive (F) staande longitudinale vlakken van the edge gekantrecht hout, EN (3.15) Schmalseite het mooiste, schoonste vlak het vlak dat volgens specifieke sorteerregels le parement (F) als het beste beoordeeld wordt, the better face EN (3.17) bessere Seite het slechtste, het minst mooie het minst schone vlak le contreparement (F) het vlak dat volgens specifieke sorteerregels the worse face als het minst goede beoordeeld wordt, schlechtere Seite EN (3.18) d = d 1 + d 2 + d d n *** NBN EN 1310 Rondhout en zaaghout - Meten van onvolkomenheden. Eiken: kwastgroep: twee gezonde, vergroeide, ronde kwasten en een deels ontaarde, gedeeltelijk vergroeide, ronde kwast Eiken: kwastgroep: een gezonde, vaste, ronde kwast met een rotte, losse, ronde kwast Het Belgian WOODFORUM heeft als missie het promoten van hout en de producten op basis van hout. Hierbij onderlijnt het de talrijke redenen die de keuze voor hout rechtvaardigen en stelt het de informatie nodig voor zijn correcte toepassing ter beschikking. 5 Eiken: kwastgroep: een gezonde, gedeeltelijk vergroeide, ronde kwast met twee ontaarde, losse, ovale kwasten Eiken: kwastgroep: twee ontaarde, losse, ronde kwasten WTCB - CSTC Belgian WOODFORUM 31/03/06