Start. 5 Azië: verwoestende natuurkrachten

Transcriptie

1 Start 5 Azië: verwoestende natuurkrachten B C A

2 1 (OOFDSTUK!ZIp VERWOESTENDE NATUURKRACHTEN $E 2ING VAN 6UUR De Ring van Vuur Kennismaking met Azië u!zip IS EEN ENORM GROOT WERELDDEEL Elk jaar komen gemiddeld ruim mensen om het leven bij natuurrampen. De schade kan oplopen tot twintig miljard euro per jaar. Het werelddeel Azië wordt steeds het zwaarst getroffen. Bijna iedere dag is er wel ergens in Azië een overstroming, aardbeving, orkaan of vulkaanuitbarsting. q FIGUUR 1 Overstroming in 2007 in Chittagong, Bangladesh. Steeds weer zijn natuurrampen in Azië in het nieuws. -ET EEN OPPERVLAKTE VAN MILJOEN KM BEDEKT HET BIJNA DERTIG PROCENT VAN HET LANDOPPERVLAK VAN DE AARDE )N WOONDEN ER ONGEVEER VIER MILJARD MENSEN $AT IS TWEEDERDE VAN DE WE RELDBEVOLKING :E WONEN IN VERSCHILLENDE LANDEN MET TALRIJKE VOLKEN )N GEEN ENKEL WERELDDEEL ZIJN ER ZO VEEL CULTUREN TALEN VAN #HINEES TOT!RABISCH EN GODSDIEN STEN ISLAM BOEDDHISME HINDOEtSME l )N DE NATUUR IS ER VEEL AFWISSELING IN LANDSCHAPPEN EN KLIMATEN 6AN TOENDRA TOT TROPISCH REGENWOUD WERKELIJK ELKE NATUURLIJKE ZONE IS IN DIT WERELDDEEL TE VINDEN %R ZIJN HOGE GEBERGTEN EN LANGE RIVIEREN DIE HET CONTINENT VAN NOORD NAAR ZUID EN VAN OOST NAAR WEST DOORSNIJDEN n $EZE GROTE VARIATIE IN NATUUR EN CULTUUR MAAKT HET EXTRA MOEILIJK OM HET WERELD DEEL TE BEGRENZEN /M HET OVERZICHTELIJK TE HOUDEN WORDT!ZIp ONDERVERDEELD IN ZES REGIO S Ring van Vuur u 2OND DE 'ROTE /CEAAN LIGT EEN GEBIED MET VEEL VULKANEN (ET HEEFT DE VORM VAN EEN BOOG EN WORDT ³DE 2ING VAN 6UUR GENOEMD $E OOSTKANT VAN!ZIp MAAKT DEEL UIT VAN DEZE RING 5IT ½GUUR KUN JE A¾EIDEN WAAROM ER AAN DE RANDEN VAN DE RING VEEL VULKANEN LIGGEN $E AARD KORST BESTAAT NIET UIT mmn STUK MAAR UIT VERSCHILLENDE SCHOLLEN OF PLATEN :E LIGGEN ALS DE STUKKEN VAN EEN PUZZEL AAN ELKAAR -AAR ZE LIGGEN NIET STIL -ET EEN HELE KLEINE SNELHEID BEWEGEN ZE NIET MEER DAN EEN PAAR CENTIMETER PER JAAR $IE BEWEGIN GEN KUNNEN DRIE KANTEN OP LANGS ELKAAR HEEN VAN ELKAAR AF EN NAAR ELKAAR TOE l (ET IS OPMERKELIJK DAT DE PLATEN VAN DE 2ING VAN 6UUR VOORAL NAAR ELKAAR TOE BEWEGEN $AARDOOR ONTSTAAN ³BOTSINGEN $E PLAAT WAAROP DE 'ROTE 0ACI½SCHE /CEAAN LIGT BOTST MET ANDERE PLATEN ZO ALS DE %URAZIATISCHE EN DE &ILIPIJNSE PLAAT "IJ DEZE BOTSINGEN DUIKT DE ENE PLAAT WEG ONDER DE ANDERE EN KOMT ER VEEL ENERGIE VRIJ "EHALVE TOT VULKAANUITBARSTINGEN LEIDT DIT OOK TOT AARDBEVINGEN )N DE VOLGENDE PARAGRAFEN LEER JE MEER OVER HET ONTSTAAN EN DE GEVOLGEN VAN DIE VULKAAN UITBARSTINGEN EN AARDBEVINGEN p FIGUUR 2 De Himalaya is ontstaan door de botsing van platen. Natuurrampen in Azië p FIGUUR 3 u %EN NATUURRAMP WORDT VEROORZAAKT DOOR DE NATUUR EN GAAT GEPAARD MET VEEL SLACHTOFFERS EN GROTE SCHADE!ARDBEVIN GEN EN VULKAANUITBARSTINGEN ZIJN NIET DE ENIGE NATUURRAMPEN DIE IN!ZIp VOOR KOMEN (ET WERELDDEEL WORDT OOK VAAK GETROFFEN DOOR RAMPEN DIE ONTSTAAN IN DE ATMOSFEER "ERUCHT ZIJN DE ORKANEN $IT ZIJN ZWARE TROPISCHE STORMEN DIE IN DE ZOMER BOVEN DE OCEANEN ONTSTAAN $OOR DE ENORME WINDSTOTEN EN DE GROTE HOEVEEL HEDEN REGEN KUNNEN ORKANEN HELE DORPEN OF ZELFS STEDEN VERNIETIGEN $OOR HEFTIGE REGENBUIEN KUNNEN OOK OVERSTROMINGEN EN MODDERSTROMEN ONTSTAAN l $E NATUURRAMPEN ZIJN NIET GELIJK OVER!ZIp VERSPREID 6OORAL IN :UID!ZIp /OST!ZIp EN :UIDOOST!ZIp SLAAN NATUURKRACH TEN VAAK EN VERWOESTEND TOE /P ½GUUR KUN JE ZIEN HOEVEEL NATUURRAMPEN ER TUS SEN EN HEBBEN PLAATSGEVONDEN IN DEZE REGIO S p FIGUUR 4 BASISBOEK B 56 B 57

3 2 Aardbevingen in Kashmir t FIGUUR 7 Zoeken naar overlevenden in de puinhopen. Op 8 oktober 2005 om tien voor zes in de ochtend (Nederlandse tijd) werd Kashmir getroffen door een aardbeving. De aarde schudde zestig seconden lang. Meer dan mensen vonden de dood, mensen raakten gewond en 3,3 miljoen huizen werden vernield. De oorzaak van de aardbeving u u u FIGUUR 6 Veel slachtoffers van de aardbeving moesten de strenge winter in een tent doorbrengen. p FIGUUR 5 l Gevolgen van de aardbeving u l Vrij naar NRC Handelsblad, BASISBOEK B 57 B 61

4 3 (OOFDSTUK!ZIp VERWOESTENDE NATUURKRACHTEN %EN SLAPENDE REUS Een slapende reus Vaardigheid De Merapi u $E -ERAPI IS EEN VAN DE MEEST ACTIEVE Op het Indonesische eiland Java komen veel toeristen. Bijna allemaal brengen ze een bezoek aan de vulkaan Merapi. De berg ziet er indrukwekkend uit, maar deze vulkaan is ook heel gevaarlijk. Smeltende platen p FIGUUR 8 De Merapi. u )N PARAGRAAF HEB JE GELEZEN DAT DE )NDISCH!USTRALISCHE PLAAT BOTST MET DE %URAZIATISCHE PLAAT (IERDOOR ONTSTAAN NIET ALLEEN AARDBEVINGEN IN +ASHMIR /OK DE )NDONESISCHE EILANDENBOOG MET AL ZIJN VULKANEN IS EEN GEVOLG VAN DEZE BOTSING )N ½GUUR KUN JE ZIEN HOE DAT GEBEURT $E )NDISCH!USTRALISCHE PLAAT DUIKT MET EEN PAAR CENTIMETER PER JAAR ONDER DE 3UNDAPLAAT $IT IS EEN STUK VAN DE %URAZIATISCHE PLAAT (OE DIEPER JE KOMT HOE HOGER DE TEMPERATUUR WORDT $IT ZORGT ERVOOR DAT DE ONDERDUIKENDE PLAAT GEDEELTELIJK SMELT %R ONTSTAAT VLOEIBAAR GESTEENTE MAGMA $EZE MAGMA STIJGT OP EN ZORGT VOOR VULKAANUITBARSTINGEN AAN HET AARDOPPERVLAK $E -ERAPI EN ALLE ANDERE VULKANEN OP *AVA ZIJN HIERVAN HET GEVOLG u FIGUUR 10 Pak Sarwondo, geboren op de Merapi. p FIGUUR 9 VULKANEN VAN DE EILANDENBOOG 3INDS IS DE VULKAAN EEN KEER OF VIJF UITGEBARSTEN )N HET VOORJAAR VAN KWAM DE -ERAPI WEER IN HET NIEUWS -AANDENLANG WAS DE VULKAAN ONRUSTIG +LEINE UITBARSTINGEN EN GROTE GASWOLKEN LEKEN EEN GROTE ERUPTIE AAN TE KONDIGEN "IJ ZO N UITBARSTING ZOU DE TOP VAN DE VULKAAN KUNNEN INSTOR TEN $AN ZOUDEN ENORME HOEVEELHEDEN VULKANISCH GESTEENTE LAVA EN PUIN NAAR BENEDEN STROMEN $E )NDONESISCHE RE GERING RIEP DAAROM DE NOODTOESTAND UIT $ICHT BIJ DE KRATER EN IN DE DALEN DIE NA EEN UITBARSTING ZOUDEN VOLSTROMEN MET LAVA WOONDEN DUIZENDEN MENSEN!L DEZE MENSEN MOESTEN WORDEN GEpVACUEERD :E WERDEN TIJDELIJK ONDERGEBRACHT IN MOS KEEpN OVERHEIDSGEBOUWEN EN SCHOLEN.A MAANDEN VAN ONZEKERHEID MOCHTEN ZE WEER TERUG NAAR HUN EIGEN HUIS $E VERWACHTE UITBARSTING BLEEF UIT $E VULKAAN BARST UIT BLIJVEN OF WEGGAAN 0AK 3ARWONDO JAAR ³)K BEN OP DE -ERAPI GEBOREN EN WOON ER MIJN HELE LEVEN AL $E -ERAPI IS WEL GEVAARLIJK MAAR BARST NIET VAAK UIT /VER EVACUATIE DOOR DE OVERHEID HEB IK ZO MIJN GEDACHTEN "IJ DE UITBARSTING VAN WERDEN WE NIET GEWAARSCHUWD EN STIERVEN VEEL VRIENDEN EN BUREN DOOR EEN HETE GASWOLK %EN PAAR JAAR LATER WERDEN WE WEL GEWAARSCHUWD EN HEBBEN WE EEN PAAR DAGEN IN SCHUILPLAATSEN GEZETEN %R GEBEURDE NIETS MAAR MIJN HUIS WERD WEL LEEG GEPLUNDERD $AAROM HECHT IK MEER WAARDE AAN -ARIJAN DE BEWAKER VAN DE VULKAAN (IJ KENT DE GEESTEN VAN DE VULKAAN HET BEST t FIGUUR 11 Voordelen van vulkanisme u 6ULKANEN ZORGEN NIET ALLEEN VOOR GE VAAR EN VERNIELING %R ZIJN OOK VOORDELEN l,ava IS EEN ZACHTE STEEN DIE LANGZAAM MAAR ZEKER UIT ELKAAR VALT ONDER INVLOED VAN WEER EN PLANTENGROEI )N LAVA ZIT TEN VEEL VOEDINGSSTOFFEN 5IT VULKANISCH GESTEENTE ONTSTAAT DAAROM NA DUIZENDEN JAREN EEN VRUCHTBARE BODEM 6EEL AKKERS OP $E BEWAKER VAN DE VULKAAN $E BIJNA TACHTIG JAAR OUDE -ARIJAN WOONT IN EEN KLEIN HUISJE ONDERAAN DE ZUIDKANT VAN DE -ERAPI (IJ IS DE BEWAKER VAN DE VULKAAN *AARLIJKS BRENGT HIJ DE VULKAAN OFFERS VOLGENS DE *AVAANSE TRADITIES $E MENSEN OP DE HELLINGEN VINDEN ZIJN ME NING BELANGRIJK )N WERD HIJ BEROEMD TOEN HIJ EEN UITBARSTING VOORSPELDE )N DE NACHT VvvR DE UITBARSTING HAD HIJ ER EEN DROOM OVER GEHAD )N DREIGDE EEN NIEUWE UITBARSTING MAAR -ARIJAN MAAKTE ZICH GEEN ZORGEN %EN EVACUATIE LEEK HEM NIET NODIG :ELF BLEEF HIJ OOK IN ZIJN HUISJE $E OVERHEID EN WETENSCHAP PERS DACHTEN ER ANDERS OVER *AVA ZIJN AANGELEGD OP VULKAANHELLINGEN l )N LAVA KOMEN VAAK DELFSTOFFEN ALS GOUD ZILVER DIAMANT KOPER EN ZINK VOOR l 6EEL MENSEN VINDEN VULKANEN FASCI NEREND :E HEBBEN ER GRAAG EEN REIS VOOR OVER OM ER EEN TE ZIEN $IT TOERISME LEVERT GELD EN WERK OP VOOR DE INWONERS VAN VULKAANGEBIEDEN Stappenplan eigen mening Stap 1 Wat is het probleem? Stap 2 Wie zijn erbij betrokken? Stap 3 Wat is hun mening over het probleem? Stap 4 Wat is jouw eigen mening? p FIGUUR 12 BASISBOEK B 11 B 60

5 4 (OOFDSTUK!ZIp VERWOESTENDE NATUURKRACHTEN $ODELIJKE VLOEDGOLF Dodelijke vloedgolf Hulp na de tsunami u.a DE RAMP GAVEN REGERINGEN ORGANI Een van de ergste natuurrampen in de geschiedenis van de aarde is ongetwijfeld de tsunami in de Indische Oceaan op 26 december De enorme golven kostten bijna mensen het leven. De schade was onbeschrijflijk groot. SATIES EN INDIVIDUELE MENSEN MILJARDEN EURO ½NANCIpLE STEUN 'ELD GENOEG OM ALLE SLACHTOFFERS TE HELPEN EEN NIEUW BE STAAN OP TE BOUWEN 4OCH KWAM ER KRITIEK.IET AL HET TOEGEZEGDE GELD WERD BESTEED /OK BEREIKTE DE HULP NIET ALLE MENSEN )N DE )NDIASE DEELSTAAT 4AMIL.ADU WAAR DE VLOEDGOLF RUIM ZEVENDUIZEND LEVENS EISTE HADDEN TIENDUIZENDEN GETROFFENEN NA EEN JAAR NOG GEEN GOED ONDERDAK l 6AAK KWAM DE HULP WEL OP DE GOEDE PLAATS TERECHT $AT LAAT EEN ½LM VAN #ORDAID -ENSEN IN.OOD ZIEN $EZE ½LM IS SPECIAAL VOOR $E 'EO GEMAAKT *E KRIJGT ER EEN BEELD VAN EEN WEDEROPBOUWPROJECT OP 3UMATRA )NDONESIp p FIGUUR 13 Een stad op Sumatra voor... q FIGUUR 16 Superaardbeving p FIGUUR 15 De mensen op het strand hebben niet in de gaten dat de tsunami komt aanstormen. u %EN TSUNAMI IS EEN HOGE GOLF DIE DOOR EEN ZEEBEVING WORDT VEROORZAAKT $E OORZAAK VAN DEZE TSUNAMI IN DE )NDISCHE /CEAAN WAS EEN ZEEBEVING MET EEN KRACHT VAN OP DE SCHAAL VAN 2ICHTER $E BEVING DEED ZICH VOOR OP DERTIG KILOME TER DIEPTE VOOR DE KUST VAN 3UMATRA EN DUURDE BIJNA TIEN MINUTEN $E MEESTE AARDBEVINGEN DUREN NIET LANGER DAN EEN PAAR SECONDEN l $OOR DE GEWELDIGE SCHOK WERD EEN STUK VAN DE OCEAANBODEM OVER EEN LENGTE VAN KILOMETER OPGETILD EN WEER NEER GEGOOID (IERDOOR KWAM HET ZEEWATER IN BEWEGING /P VOLLE ZEE WAS DE GOLF MAAR ENKELE DECIMETERS HOOG MAAR WEL TUSSEN DE EN KILOMETER LANG $E GOLF VERPLAATSTE ZICH SNEL SOMS MET EEN SNEL HEID VAN g KILOMETER PER UUR!LS JE OP EEN SCHIP ZIT MERK JE DAAR NIETS VAN p FIGUUR en na de tsunami. Geen gewone golf u (ET GEVAAR ONTSTOND TOEN DE TSUNAMI BIJ DE KUST KWAM )N HET ONDIEPE WATER REMDE DE GOLF AF TOT EEN SNELHEID VAN ENKELE TIENTALLEN KILOMETERS PER UUR (IERDOOR HAALDE HET ACHTERSTE DEEL VAN DE GOLFBERG HET VOORSTE STUK IN %R ONTSTOND EEN KORTERE GOLF DIE ENKELE METERS HOOG WERD %EN TSUNAMI BREEKT NIET ZOALS BIJ GEWONE WINDGOLVEN!LS EEN MUUR VAN WATER ³STORMDE DE TSUNAMI MET HOGE SNELHEID HET LAND OP $E KRACHT VAN HET WATER WAS ENORM WAARDOOR GROTE STUKKEN VAN DE KUST WERDEN WEGGESLAGEN $E BEGROEIING EN BEBOUWING WERDEN VOOR EEN GROOT DEEL VERNIETIGD )N "ANDA!TJEH )NDONESIp IS HET WATER TOT VIER KILOMETER DE STAD INGELOPEN (ET WATER HAD HIER OP DRIE KILOMETER VAN DE KUST EEN HOOGTE VAN TWAALF METER l /P ½GUUR KUN JE ZIEN HOE DE TSUNAMI DE WERELDZEEpN OVERGING $E NOORDELIJKE DELEN VAN )NDONESIp WERDEN HET EERST EN HET ZWAARST GETROFFEN /OK IN 4HAILAND IN )NDIA EN OP 3RI,ANKA WAREN DE SCHADE EN HET AANTAL SLACHTOFFERS GROOT q FIGUUR 17 Na de tsunami werkte Cordaid Mensen in Nood aan de wederopbouw van scholen en huizen.!ardrijkskunde REDT LEVENS $E TIENJARIGE 4ILLY 3MITH WAS IN DE KERST VAKANTIE VAN MET HAAR OUDERS OP VAKANTIE IN 4HAILAND /P DECEMBER DE DAG VAN DE TSUNAMI WAS DE FAMI LIE OP HET STRAND VAN -AIKHAO OP HET EILAND 0HUKET 4IJDENS HET SPELEN MERKTE 4ILLY DAT DE ZEE GING KOLKEN EN ZICH TERUGTROK 0LOTSELING HERINNERDE ZE ZICH VAN DE AARDRIJKSKUNDELES VAN EEN PAAR WEKEN EERDER DAT DIT BETEKENDE DAT ER EEN GROTE GOLF OP KOMST WAS :E RENDE NAAR HAAR OUDERS EN VERTELDE WAT ZE HAD GELEERD :IJ AARZELDEN GEEN MOMENT EN WAARSCHUWDEN DE ANDERE VAKANTIE GANGERS EN HET PERSONEEL VAN HET HOTEL $E HOTELMEDEWERKERS EVACUEERDEN SNEL HET STRAND.OG VOORDAT DE TSUNAMI TOESLOEG WAS IEDEREEN VAN HET STRAND VERTROKKEN NAAR HOGER GELEGEN GEBIED $OOR 4ILLY 3MITH WAS HET STRAND VAN -AIKHAO EEN VAN DE WEINIGE STRANDEN IN 0HUKET WAAR GEEN DODEN OF GEWON DEN WAREN TE BETREUREN Naar: BASISBOEK B 201

6 (OOFDSTUK!ZIp VERWOESTENDE NATUURKRACHTEN $URIAN RAAST OVER!ZIp > Webparagraaf 5 Durian raast over Azië q FIGUUR 20 Bij windkracht negen wordt er in Nederland al een weeralarm afgegeven. Maar op de Filipijnen nemen ze een storm pas serieus als hij minstens windkracht twaalf heeft. Veel doden op de Filipijnen u (ET GEBIED TUSSEN DE &ILIPIJNEN EN 6IET NAM WORDT VAAK GETROFFEN DOOR ORKANEN TROPISCHE STORMEN $URIAN WAS IN DE VIERDE GROTE TYFOON DIE OVER DE &ILIPIJ NEN RAASDE 4YFOON IS DE!ZIATISCHE NAAM VOOR ORKAAN $E WIND JOEG MET SNELHEDEN TOT KM UUR OVER DE EILANDEN 4EGELIJK MET DE STORM VIELEN ZWARE REGENBUIEN $E VEERBOTEN UIT DE HAVEN VAN -ANILLA KONDEN DOOR DE WOESTE ZEE NIET MEER UITVAREN 6LIEGTUIGEN MOESTEN AAN DE GROND BLIJVEN EN IN HET HELE LAND WERDEN DE SCHOLEN GESLOTEN $UIZENDEN MENSEN PROBEERDEN EEN VEILIG HEENKOMEN TE ZOEKEN p FIGUUR 18 Overstromingen veroorzaakt door Durian. Kenmerken van orkanen u /RKANEN HEBBEN DRIE KENMERKEN DIE p FIGUUR 19 Veel huizen werden verwoest door de orkaan. l.adat $URIAN DE &ILIPIJNEN HAD VERLATEN EN OP WEG WAS NAAR 6IETNAM KON DE SCHADE WORDEN OPGENOMEN )N TOTAAL KOSTTE $URIAN VIERHONDERD MENSEN HET LEVEN $E MEESTE SLACHTOFFERS VIELEN DOOR AARDVERSCHUIVINGEN (IERBIJ GLIJDEN DUI ZENDEN TONNEN GROND LANGS EEN HELLING NAAR BENEDEN EN WORDT ALLES ONDERWEG VERNIELD 6AAK GAAT DE GROND SCHUIVEN OMDAT HIJ DOOR REGENVAL DOORWEEKT IS %EN WEERSTATION IN DE BUURT VAN -ANILLA MAT MM NEERSLAG IN SLECHTS DRIE UUR TIJD 6OORAL MODDERSTROMEN OP DE HELLING VAN DE VULKAAN -AYON EISTEN VEEL SLACHTOFFERS #OMPLETE DORPEN WERDEN WEGGEVAAGD 4IENDUIZENDEN MENSEN WERDEN DAKLOOS EN ER WAS VOOR VELE MILJOENEN EURO SCHADE AAN GEWASSEN ER SAMEN TOE KUNNEN LEIDEN DAT ER VEEL SLACHTOFFERS VALLEN EN DAT ER VEEL SCHADE ONTSTAAT l $E WINDSNELHEID VAN EEN ORKAAN IS GEWELDIG HOOG $E 3AF½R 3IMPSONORKAAN SCHAAL DEELT ORKANEN IN VIJF KLASSEN IN $EZE SCHAAL BEGINT WAAR DE "EAUFORT SCHAAL STOPT BIJ WINDKRACHT $URIAN WAS EEN ORKAAN VAN KLASSE $E ORKANEN VAN KLASSE ZIJN DE ZWAARSTE 4IJDENS ZO N STORM WAAIEN DE DAKEN VAN DE HUIZEN AF!UTO S WORDEN OPGEPAKT EN METERS VERDER WEER NEERGEKWAKT l %EN TWEEDE KENMERK IS DE HEVIGE REGENVAL DIE OVERSTROMINGEN VEROORZAAKT Klasse Omschrijving /P HELLINGEN ONTSTAAN AARDVERSCHUIVIN GEN $OOR DE REGEN VERZADIGDE GROND KOMT ALS EEN MODDERSTROOM NAAR BENE DEN EN VERNIETIGT ONDERWEG COMPLETE DORPEN EN OOGSTEN l $OOR DE HARDE WIND KUNNEN OP ZEE HOGE GOLVEN ONTSTAAN &IGUUR LAAT HET VERBAND ZIEN TUSSEN DE KRACHT VAN EEN ORKAAN EN DE HOOGTE VAN DE GOLVEN,ANGS DE KUST VEROORZAKEN DEZE GOLVEN DE MEESTE SLACHTOFFERS WIKKELINGSPEIL )N ARMERE LANDEN IS VAAK TE WEINIG GELD OM GOEDE HUIZEN EN DIJKEN TE BOUWEN!LS ER WEINIG GELD IS KUN JE OOK GEEN WAARSCHUWINGSSYSTEEM OPZET TEN :O N SYSTEEM MAAKT HET MOGELIJK INWONERS RUIM OP TIJD TE WAARSCHUWEN DAT ER ZWAAR WEER OP KOMST IS $E MENSEN KUNNEN DAN MAATREGELEN TREFFEN OM HUN HUIZEN TE VERSTEVIGEN!LS ER GROOT GEVAAR DREIGT HEEFT DE OVERHEID OOK GENOEG TIJD OM EEN GEBIED TE EVACUEREN Orkanen en ontwikkelingspeil u /RKANEN DIE OVER!ZIp RAZEN VEROOR ZAKEN MEESTAL VEEL MEER SLACHTOFFERS EN SCHADE DAN ORKANEN IN DE 6ERENIGDE 3TATEN $IT HEEFT TE MAKEN MET HET ONT Windsnelheid Stormvloed (meters (km/u) boven normaal) Schade 1 zwak ,2-1,6 meest lichte schade 2 matig ,7-2,5 daken vensterschade en belangrijke schade aan bomen en gewassen 3 krachtig ,6-3,7 grote schade met uitgebreide vernielingen aan gebouwen 4 zeer krachtig ,8-5,4 zeer groot: daken weggeblazen, veel waterschade 5 verwoestend meer dan 248 meer dan 5,5 enorme schade aan gebouwen en infrastructuur, overstromingen p FIGUUR 21 De Saffir-Simpson orkaanschaal. BASISBOEK B 48 B 49

7 6 (OOFDSTUK!ZIp VERWOESTENDE NATUURKRACHTEN /MGAAN MET RAMPEN Omgaan met rampen Natuurrampen zijn niet te voorkomen. Het gaat om endogene en exogene krachten die je niet kunt tegenhouden. Toch staan mensen niet helemaal hulpeloos tegenover de natuurkrachten. u BRON 1 Hazardmanagement Het beleid om schade bij natuurrampen te 1 2 op het dak schuivende gewichten om schokgolven op te vangen versterkte liftkoker met extra dikke kabels herkenningsnummer voor helikopters die vanuit de lucht de schade opnemen voorkomen noem je hazardmanagement. In het Nederlands: rampenbestrijding. Rampenbestrijding bestaat uit drie onderdelen: aanleg 3 schermen die automatisch sluiten bij een aardbeving, om te voorkomen dat puin naar beneden valt en voorbijgangers treft stevig stalen frame van waarschuwingssystemen, bouwtechnische 8 7 q BRON 6 Een orkaan voorspellen u BRON 7 Ontwikkelingspeil Zodra een orkaan boven de oceaan is ont- In landen met een hoog ontwikkelingspeil, zo- staan, kan deze met satellietbeelden worden als de Verenigde Staten en Japan, is hazardma- gevolgd. De richting van de baan kan worden nagement goed ontwikkeld. Neem Japan, waar berekend. Uit de kustgebieden die gevaar de spoorlijnen zijn beveiligd tegen aardbevin- lopen moeten de mensen worden geëvacu- gen. Zodra er een lichte aardschok is, zorgt een eerd. In dichtbevolkte gebieden kost dat veel computer ervoor dat de treinen automatisch tijd en geld. stoppen. Er zijn goede rampenplannen. Zo Helaas is het moeilijk de baan van een orkaan krijgen de Japanners instructies wat te doen precies te voorspellen. Daarom is de keuze voor, tijdens en na een aardbeving. Ook hebben vaak moeilijk: wel of niet evacueren? Niet (op Japan en de VS veel ervaring met het bouwen tijd) evacueren kost veel mensenlevens. Een te van aardbevingsbestendige gebouwen. snelle ontruiming veroorzaakt veel ongemak en geldverspilling. maatregelen en rampenplannen. In de bronnen staan veel voorbeelden. u BRON 8 Een tsunami voorspellen Ook een tsunami is te voorspellen. Daarvoor is een systeem bedacht dat direct alarm slaat als er op de zeebodem een aardbeving is. terrein waar mensen verzamelen na een ontruiming 4 gevlochten stalen frame in de fundering 5 6 q BRON 9 rubberen schokbrekers tussen het gebouw en de fundering p BRON 2 Een gebouw dat een aardbeving kan weerstaan t BRON 3 Breuklijnen in San Francisco u BRON 5 Een aardbeving voorspellen In San Francisco is in kaart gebracht waar breuklijnen in de aardkorst te liggen. Dát er een aardbeving komt, is meestal wel Seismologen hebben berekend waar de kans op een aardbeving het grootst is. te voorspellen. Maar vertellen wannéér de beving zal plaatsvinden, is veel moeilijker. Op basis van eerdere aardbevingen maken seis- u BRON 4 Komt er een vulkaanuitbarsting? mologen kaarten van gebieden met daarop de Door onderzoek van vulkanologen is een uitbarsting van een vulkaan redelijk goed te voorspellen. kans op een aardbeving. Met behulp van deze Voortekenen waar ze op letten zijn: kaarten worden evacuatieplannen gemaakt. t BRON 10 Wat te doen bij een aardbeving? 1 De stijging van magma veroorzaakt lichte aardbevingen. Die kun je met seismografen meten. Maar dat is niet voldoende. Kinderen in Japan leren wat ze moeten doen bij een aardbeving. 2 De stijging van magma verwarmt de vulkaanhelling. Die verwarming kun je zien op satellietfoto s. In aardbevingsgebieden zijn andere maatrege- Bijvoorbeeld: ga bij een aardbeving onder een tafel zitten en blijf daar 3 Door de stijging van het magma zet de vulkaan uit; met verschillende instrumenten kun je dat len noodzakelijk, bijvoorbeeld door gebouwen tot het over is. meten. 4 Bij een naderende uitbarsting stoot de vulkaan steeds meer zwavel uit. Door gasmonsters te nemen kun je de hoeveelheid zwavel meten. Dat zie je op de foto hiernaast. 5 Aan het geluid van stijgend magma horen vulkaanonderzoekers dat er een uitbarsting op komst is. aardbevingsbestendig te maken. Ook leidingen onder de grond moeten beveiligd worden. Zo breken na een aardbeving beveiligde gasleidingen niet en daarmee worden branden voorkomen.

8 Menukaart Samen of alleen Wat heb je nodig? A Dagboek van de planeet A Dagboek van de planeet q BRON 1 TROMMEL B Orkanen rampenplan C Mysterie op Sulawesi D Platenkraker B Orkanen rampenplan E De Krakatau Projectmenu F Casestudy Katrina Boven batterijen, zaklamp, draagbare radio, verbandtrommel Midden blikopener, water, voedsel in blik, pasta, water en voedsel voor huisdieren Onder TROMMEL deken, reservekleding en schoenen, toiletartikelen, tissues en vuilniszakken t BRON 2 Een vlag waarschuwt dat er een orkaan op komst is. p BRON 1 De orkanenoverlevingskist.

9 Finish Wat moet je kennen? p FIGUUR 22 p FIGUUR 23

10 Projectmenu Projectmenu F Casestudy Katrina t BRON 3 The storm surge breached the city s levees at multiple points. q BRON 4 p BRON 1 Katrina about to hit the southwestern United States. p BRON 2 Katrina s peak with maximum sustained winds of 280 km/h. p BRON 5 Will these happy days ever return?

11 C Mysterie op Sulawesi D Platenkraker E De Krakatau 1. De oorzaak voor dit soort rampen is niet alleen de grote hoeveelheid regen. p BRON 1 8. We lagen te slapen toen ons huis door het water werd weggesleurd. 15. Dagen later vond de Indonesische marine tientallen lijken in zee, dertig kilometer verderop. 2. I n juni 2006 regende het drie dagen achtereen heel hard op het Indonesische eiland Sulawesi. 3. De minister was teleurgesteld omdat er van de verplichte herbebossing jarenlang niets was terechtgekomen. 9. Een buurman van Budiono dobberde zes uur op een tafel in zee voordat de marine hem redde. 10. Op de hellingen raakte de bodem door de overvloedige neerslag verzadigd met water. 16. Riviertjes veranderden in kolkende stromen. 17. Als je bomen kapt op hellingen is de kans op aardverschuivingen erg groot. 18. Op de berghellingen ontstonden lawines van stenen, modder en meegesleept materiaal. 4. Door de overstromingen werden tienduizenden huizen vernield en werden duizenden mensen dakloos. 19. Tientallen dorpen werden door de modderstromen bedolven. 11. Officieel behoort Sulawesi voor minstens dertig procent met bos te zijn bedekt. 20. Het duurde lang voordat er hulp kwam, want ook de wegen waren vernield door de aardverschuivingen. 5. Die eerste ramp is door de natuur veroorzaakt, maar die tweede is de schuld van de regering! 12. Indonesië heeft veel buitenlandse bedrijven vergunningen gegeven om hout te kappen. 21. In bergdorpen werd voedsel en drinkwater uit helikopters en vliegtuigen gedropt. p BRON 1 De ontploffing van de Krakatau. 6. Grote stukken van de bergwanden stortten in en de laag-gelegen gebieden stroomden vol met water. 13. Ruim een week na de eerste ramp werden nog eens 4300 mensen geëvacueerd, uit angst voor een andere ramp. 22. Doordat er steeds meer mensen komen, worden er steeds meer bomen gekapt. Zo ontstaat ruimte voor de aanleg van rijstvelden en groentetuinen. p BRON 2 7. Ook kappen arme mensen regelmatig illegaal bomen. Met het verkopen van één boom kunnen ze 180 verdienen. Voor dat bedrag moet je in Indonesië twee tot drie maanden werken. 14. Sommige tropische houtsoorten zijn zeer hard en kunnen goed tegen vocht. Ze leveren veel geld op. 23. Sulawesi is een van de grotere eilanden van Indonesië. Het grootste deel ligt net ten zuiden van de evenaar.

12 Finish Wat moet je kennen? p FIGUUR 22 p FIGUUR 23