handleiding voor leerkrachten secundair onderwijs thema s en oefeningen omtrent architectuur

Transcriptie

1 SCHOOL MAKEN handleiding voor leerkrachten secundair onderwijs IN ARCHITECTUUR thema s en oefeningen omtrent architectuur

2

3 V Met de realisatie van dit lessenpakket gaat voor mij een lang gekoesterde wens in vervulling. Jongeren prikkelen om bewust te leren omgaan met hun omgeving is noodzakelijk. Niet alleen is het belangrijk in het proces van volwassen worden. Ik wil hen overtuigen dat architectuur een complex en boeiend werkterrein is waarin het project van onze maatschappij vervat zit. Mondige, bewuste burgers zijn goed voor de architectuur, de stedelijkheid en de democratische samenleving waar cultuur en kunst een vanzelfsprekende plaats innemen. Architectuur leren begrijpen en er over leren spreken is dé opdracht van het Vlaams Architectuurinstituut. Dit lessenpakket is voor ons een eerste testcase. Het zou fijn zijn om van leraren en jongeren te vernemen wat ze er goed of minder goed aan vinden. Stuur ons uw reacties en vooral ook de resultaten van jullie werk door. We kunnen er in de toekomst rekening mee houden en ze voor iedereen consulteerbaar maken. Veel plezier ermee! Katrien Vandermarliere Directeur Vlaams Architectuurinstituut 3

4 Inhoud 4

5 Algemeen A Inleiding 7 Doelgroep 8 Leerdoelen Het lessenpakket 9 Video Als een school monument wordt Handleiding voor de leerkracht 10 De Website Hoe gebruikt u dit pakket? Video en opdrachten Het kiezen van opdrachten 11 Werkwijze Beeldend werken 12 Tekstanalyse 13 Documentatie schoolgebouwen 14 Architectuur en monument Excursies 15 Tot slot Schema thema s en opdrachten 17 Thema s 1 Architectuur is veelzijdig 21 2 Architectuur met een A 25 3 Kijken naar architectuur 29 4 De ruimtelijke ervaring 33 5 Het modernisme 37 6 Architectuur en geschiedenis 41 7 Architectuur en wonen 45 8 Hedendaagse architectuur 49 9 Architectuur, stad, landschap en mobiliteit Architectuur en representatie De ruimtelijke opbouw Het programma van eisen De constructie van raamopeningen Architectuur en constructie Architectuur en klimaat De gulden snede Monument Restauratie 89 5

6 Still uit de film, acteur Dimitri Leue verkent het Koninklijk Atheneum Deurne

7 Algemeen A Inleiding School maken in Architectuur is een lessenpakket dat tot doel heeft met leerlingen uit het secundair onderwijs te werken rond architectuur. Waarom met jongeren werken rond architectuur?, Alweer een nieuwe opdracht erbij., Maar ik weet zelf zo weinig van architectuur.. Het zijn onvermijdelijke reacties. Toch menen wij dat het belangrijk is én boeiend om architectuur in het secundair onderwijs te integreren. Architectuur en onze ruimtelijke omgeving maken immers deel uit van ons dagelijks leven. Door er bewust mee om te gaan en niet louter het esthetische aspect te beschouwen kunnen we ons niet alleen verrijken, maar ook meer betrokken voelen bij de opbouw en de veranderingen van onze omgeving: school, huis, straat en stad. Architectuur kan een middel zijn om een ontwikkeling bij leerlingen op gang te brengen door hen te leren kijken, documenteren, en analyseren van de ruimtelijke omgeving, creatief te reageren op nieuwe informatie en hen aan te moedigen zelf te creëren. Uniek aan architectuur is dat techniek, creatie, cultuur, geschiedenis en sociologie bij elkaar komen. Het educatief pakket School maken in architectuur heeft de ambitie u een hulpmiddel aan te bieden om met leerlingen op ontdekking te gaan. Het bevat deze handleiding voor leerkrachten, de educatieve video Als een school monument wordt en een groot aantal werktekeningen, begeleidende teksten en achtergrondinformatie op een website. 7

8 Doelgroep De doelgroep voor dit lessenpakket is zeer breed. We denken aan leerlingen uit tweede en derde graad van zowel algemeen en technisch secundair onderwijs als kunstonderwijs, maar het kan ook gebruikt worden bij de opleiding voor leerkrachten. De opdrachten zijn in principe vakoverschrijdend. Ze zijn bovendien zo geconcipieerd dat ze gemakkelijk afzonderlijk kunnen gebruikt worden tijdens lessen cultuurwetenschappen, esthetica, geschiedenis, Nederlands, wiskunde, fysica, kunstzinnige vorming of aardrijkskunde. Leerdoelen Bij de samenstelling van het pakket zijn een aantal algemene leerdoelen vooropgesteld die leerlingen: vertrouwd maken met de complexiteit van het begrip architectuur leren kijken naar architectuur leren verwoorden en vastleggen van observaties leren communiceren door middel van beelden en een verhaal laten kennismaken met de complexiteit van het bouwen de verschillende, veelzijdige factoren laten ontdekken die architectuur bepalen leren omgaan met en positief verwerken van feedback en kritiek op hun mening en waarnemingen leren op kritische en selectieve wijze informatie zoeken en verwerken laten kennismaken met de praktijk van het creatief en ruimtelijk ontwerp Naast deze algemene doelstellingen werden per opdracht de specifieke leerdoelen uitgeschreven. 8

9 Het lessenpakket VIDEO ALS EEN SCHOOL MONUMENT WORDT Vertrekpunt van het pakket is de video Als een school monument wordt. Deze is ontstaan naar aanleiding van een concrete vraag van het Koninklijk Atheneum Deurne (KADeurne). Architecten en geïnteresseerden komen er regelmatig op excursie omwille van de architecturale en historische waarde van het gebouw en binnenkort zal het gebouw gerestaureerd worden. Veel leerlingen en leerkrachten beseffen echter niet dat ze in een uniek gebouw rondlopen... Vanuit die vaststelling ontstond een educatief project rond de architectuur van de school. Tijdens een projectweek Geïntegreerde Werk Periode werkten leerlingen uit het vijfde jaar intensief rond architectuur en hun schoolgebouw. Om ook nà dit project een document te hebben dat gebruikt kan worden in de toekomst, werd deze educatieve documentaire gerealiseerd. Meer gegevens over het project vindt u op Architectuur, kun je nooit in zijn totaliteit bevatten, maar door verschillende verhalen van een gebouw te vertellen probeert de video leerlingen bewust te maken van verschillende aspecten van architectuur. Acteur Dimitri Leue gaat op zoek naar die verschillende verhalen van het KADeurne en ontmoet er een architect, een archivaris, een professor en een restaurateur die zijn vragen beantwoorden. Zo worden in vier hoofdstukken het modernisme, de architect, het monument en de restauratie belicht. A Doelgroep Leerdoelen Het lessenpakket 9

10 HANDLEIDING VOOR DE LEERKRACHT De video is de aanleiding om leerlingen vanuit een concreet (school)voorbeeld vertrouwd te maken met architectuur. De handleiding sluit aan op de thema s die in de video worden aangebracht. Elk thema wordt toegelicht aan de hand van een algemene tekst en gekoppeld aan een opdracht. Per opdracht zijn leerdoelen, didactisch materiaal, uitgangspunt en vermeende tijdsduur vermeld. De opdrachten zijn uitgebreid gedocumenteerd met tekst- en beeldmateriaal op de website. DE WEBSITE Een aantal inleidende teksten en begrippen, maar ook alle teksten, documenten en tekeningen, die nodig zijn voor de opdrachten, vindt u op de website van het Vlaams Architectuurinstituut (VAi). Zij zijn als A4-document printbaar. Bij elke opdracht is tevens nagegaan of er met betrekking tot het aangeboden onderwerp websites bestaan met uitgebreidere informatie en beeldmateriaal. Op deze site vindt u ook de lijst van de door ons geraadpleegde literatuur en van een aantal standaardwerken over architectuur die interessant zijn in het kader van dit lessenpakket. Hoe gebruikt u dit pakket? VIDEO EN OPDRACHTEN De video duurt 44 minuten en bestaat uit een inleiding, vier hoofdstukken van telkens een negental minuten en een epiloog. Elk hoofdstuk kan als een zelfstandig deel bekeken worden en als start dienen voor de opdrachten. In het schema op pagina 17, 18 en 19 vindt u welk hoofdstuk van de video qua informatie en/of thema s aansluit bij de betreffende opdracht. 10

11 HET KIEZEN VAN OPDRACHTEN In de lessen is er aandacht, zowel voor de gevoelsmatige benadering van de ruimte, de ontdekking van kwaliteiten en eigenschappen van een gebouw als voor een meer rationele, kennisgerichte benadering van architectuur. Deze twee polen kunnen en moeten elkaar versterken. Alléén een intuïtieve benadering blijft te vaag en te oppervlakkig. Een louter op kennis gerichte benadering werkt demotiverend en kan geen nieuwsgierigheid opwekken bij de leerlingen. Bij de opdrachten kan u samenwerken met leerkrachten van verschillende vakgebieden. Tijdens lessen Nederlands of media kan gewerkt worden rond het leren communiceren en discussiëren over verzamelde informatie en/of standpunten. Het pakket kan ook gebruikt worden voor projectweken waarbij intensief rond alle aspecten van een bepaald onderwerp wordt gewerkt. Andere opdrachten kunnen dan weer uitgevoerd worden tijdens of na een reis naar het buitenland, of gekoppeld worden aan een bezoek aan een interessant gebouw of een monument in de omgeving. Als uitgangspunt kan u ook verbouwingen of restauraties in de eigen school gebruiken. WERKWIJZE De opdrachten zijn gericht op het ontdekken van architectuur door de leerlingen zelf. Zij werken zo goed als altijd in kleine groepjes van maximaal vier leerlingen. Er zijn verschillende soorten activiteiten en werkwijzen in de opdrachten te onderscheiden: observeren van bestaande gebouwen en het leren vastleggen van die observaties lezen, analyseren en verwerken van een tekst over architectuur gekoppeld aan het maken van en/of het zoeken naar beeldmateriaal dat de tekst kan illustreren en/of verduidelijken onderzoeken van een ontwerp, een gebouw met de hulp van tekeningen en schetsmaquettes koppelen van een observatie aan een berekening. Het werken aan opdrachten binnen kleine groepen wordt steeds teruggekoppeld naar de klas, A Hoe gebruikt u dit pakket? 11

12 waarbij iedere groep zijn informatie, ondervindingen en conclusies duidelijk maakt aan de anderen en waarna een discussie kan plaatsvinden. Deze terugkoppeling is onontbeerlijk omdat zo een verdieping van begrippen ontstaat en informatie dikwijls een juiste plaats krijgt. De opdrachten zijn vaak zo opgebouwd dat per groepje een verschillende opdracht wordt gegeven, zodat leerlingen elkaar moeten informeren. BEELDEND WERKEN Om architectuur te leren kennen is het van cruciaal belang om met beelden te werken. Architectuur draait om het tastbaar maken van gedachtes, filosofieën en een tijdsgeest. Het beeldmateriaal heeft tot doel begrippen en informatie vast te leggen en tot leven te wekken. Er moet dan ook worden nagedacht over de manier waarop visuele informatie klassikaal kan getoond worden. Door middel van prints en tekeningen, dia s, of projectie via de computer. De manier waarop de foto s gemaakt worden hangt daarmee samen. De oefeningen die het leren kijken als doel hebben, gaan altijd gepaard met het vastleggen van die observaties. Dit kan gebeuren door middel van fotografie, video of schetsen. Fotografie is een efficiënte, snelle methode, maar met het gevaar oppervlakkig te worden. Afhankelijk van de financiële en technische mogelijkheden heeft digitale fotografie het voordeel dat foto s meteen zichtbaar zijn via de computer en in tweede instantie printbaar zijn of groot kunnen geprojecteerd worden. Dia s kunnen in een kort tijdsbestek ontwikkeld worden en hebben als voordeel dat je het beeld groot kan projecteren en zo gemakkelijker klassikaal bespreken. Het grote voordeel van schetsen daarentegen is dat het een grotere concentratie vergt. Door de tragere verwerking is de observatie bewuster en preciezer. Afhankelijk van de bedoeling van de observaties kunnen foto s geabstraheerd worden door een transparant papier over de foto te leggen en de essentiële onderdelen, lijnen te tekenen: de dimensies van een ruimte of details kunnen zo beter tot hun recht komen. De videocamera maakt het mogelijk om beelden vast te leggen, zowel vanuit een vast standpunt als vanuit de beweging die de camera (de observator) maakt. Daarbij moet er op gelet worden dat de bewegingen doelbewust gebeuren: een teveel aan bewegingen werkt immers desoriënterend. Het voordeel van video is 12

13 dat behalve een beeld, ook geluid en daarmee bijvoorbeeld ook de akoestiek van een gebouw vastgelegd kan worden. Bij de opdrachten waar foto s gemaakt worden kan een andere leerkracht ingeschakeld worden om de leerlingen wegwijs te maken in fotografie. Daarbij kan de leerkracht vooral ingaan op de compositie van de foto s en elementaire zaken over belichting, tegenlicht, strijklicht bespreken. Aan de hand van de eigen foto s en de verzamelde architectuurfoto s kan ook over de compositie gesproken worden. De leerkracht media kan ingaan op de vraag of de gemaakte beelden werkelijk illustreren, communiceren over de thema s en intenties van de fotografen. Een interessante test daarbij is na te gaan hoe de leerlingen die de foto s niet maakten, reageren op de foto s: over welke thema s gaat het, wat illustreert of onthult de foto. A TEKSTANALYSE Nogal wat opdrachten zijn gebaseerd op originele teksten van architecten uit de twintigste eeuw. Een aantal van de te gebruiken teksten werd overgenomen uit de recente publicatie Dat is Architectuur. Sleutelteksten uit de twintigste eeuw.(1) Deze zijn samen met andere geselecteerde documenten op geplaatst. Dit soort opdrachten is bedoeld om meer inzicht te krijgen in de drijfveren van architecten en om uit eerste hand zonder allerlei filters, interpretaties van derden te begrijpen welke maatschappelijke, architectonische vraagstukken hen bezighouden. Vanuit de teksten kunnen de leerlingen via het web en de literatuur op zoek gaan naar aanvullend beeldmateriaal en relevante voorbeelden van het werk van deze architecten. 13

14 DOCUMENTATIE SCHOOLGEBOUWEN Een aantal opdrachten vertrekken vanuit de vergelijking van drie schoolgebouwen uit verschillende bouwperiodes. Het KADeurne is een modernistisch schoolgebouw uit het interbellum, de basisschool de Appeltuin in Leuven is gebouwd volgens een 19de-eeuwse typologie. Beide scholen zijn te zien in de video. Daarnaast hebben we ook een meer hedendaagse school gezocht: het Koninklijk Atheneum in Denderleeuw (KADenderleeuw) uit de jaren zeventig. De drie schoolgebouwen zijn gedocumenteerd door middel van plattegronden, doorsneden, foto s en informatie, die terug te vinden zijn op Ze zijn als tekensets te bestellen bij het VAi. Binnen de opdrachten kan naast deze voorbeelden ook uw eigen schoolgebouw op identieke wijze worden onderzocht. ARCHITECTUUR EN MONUMENT Twee opdrachten gaan specifiek in op het begrip monument en de wijze van omgaan met monumenten. Een aantal opdrachten of methodieken van de andere opdrachten zijn ook interessant en toepasbaar op het leren kennen van monumenten als waardevolle gebouwen. In de opdrachten wordt niet steeds gerefereerd aan deze mogelijkheid. EXCURSIES Een van de belangrijkste aspecten bij het begrijpen en het zich eigen maken van architectuur is het leren ervaren van de ruimte en leren ontdekken hoe een gebouw ruimtelijk is opgebouwd. Die ervaring kan niet vervangen worden door het kijken naar beelden van architectuur. Verschillende opdrachten zijn daarom afgestemd op het zelf ervaren van een gebouw. Wij gaan daarbij meestal uit van de eigen school. Enerzijds uit praktische overwegingen, anderzijds omdat dit aansluit op de thematiek van de video. Mocht uw schoolgebouw naar uw gevoel niet erg inspirerend zijn, dan kunt u de opdracht afstemmen op een gebouw in de omgeving dat wel de moeite waard is. Informatie over interessante, inspirerende hedendaagse gebouwen en monumenten die te bezoeken zijn kunnen, verkregen worden bij het VAi en bij de Afdeling Monumenten en Landschappen van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. Het KADeurne kan ook op aanvraag bezocht worden. Adressen staan vermeld op 14

15 TOT SLOT We realiseren ons dat het niet vanzelfsprekend is om rond architectuur te werken. Om u op weg te helpen hebben we twee ondersteunende teksten op geplaatst. In Apprendre à voir l architecture van Bruno Zévi (2) legt de auteur helder uit waarom het zo moeilijk is architectuur te vatten en geeft hij een aantal aanzetten voor het leren kijken naar architectuur. De tekst Bouwen en architectuur van Hilde Heynen (3) onderzoekt het onderscheid dat gemaakt wordt tussen bouwen in het algemeen en architectuur met een A. A 15

16 Schema 16

17 nr thema opdracht vertrekpunt video vakgebied combineerbaar pag. hoofdstuk met opdracht Architectuur is veelzijdig Architectuur met een A Kijken naar architectuur De ruimtelijke ervaring Het Modernisme Architectuur en geschiedenis Groepsgesprek over architectuur Zoeken naar architectuur met een A Op zoek gaan naar architectonische elementen Observeren, beleven en registeren van de architecturale ruimte Analyse teksten modernistische architecten en verzamelen beelden Onderzoek naar geschiedenis en modernisme Video Als een school monument wordt Teksten over waardevolle architectuur, voorbeelden van leerlingen Eigen schoolgebouw of ander toegankelijk en interessant gebouw Één grote ruimte in eigen schoolgebouw of ander toegankelijk en interessant gebouw Originele teksten van vier modernistische architecten Maken tijdsbalk ontwikkeling architectuur, geschiedenis, cultuur, techniek, kunsten 1, 2, 3, (4) 1, 2, , 2 1 vakoverschrijdend geschiedenis, Nederlands, cultuurwetenschappen vakoverschrijdend, Nederlands, esthetica, geschiedenis, cultuurwetenschappen vakoverschrijdend, esthetica, media, plastische vorming vakoverschrijdend, esthetica, media, plastische vorming vakoverschrijdend, Nederlands, geschiedenis, esthetica vakoverschrijdend, geschiedenis, esthetica, media, Nederlands, aardrijkskunde 17 4, 11, 12, 18 3, 11, 12 6, 7 5,

18 nr thema opdracht vertrekpunt video vakgebied combineerbaar pag. hoofdstuk met opdracht Architectuur en wonen Hedendaagse architectuur Architectuur, stad, landschap en mobiliteit Architectuur en representatie De ruimtelijke opbouw Kennismaken met het wonen in de 19de eeuw en de reactie van het modernisme, verzamelen beelden Kennismaken met hedendaagse architectuur Discussie en onderzoek naar mobiliteit Werken met representatiemiddelen: tekening, maquette, foto, computer Onderzoek naar ruimtelijke opbouw van scholen Originele teksten van modernistische architecten en documentatie19de - eeuwse woonsituatie Originele teksten van/ interviews met hedendaagse architecten Onderzoek naar eigen mobiliteit, kaarten tekenen, lezen teksten over invloed auto op architectuur Huis en atelier architect Renaat Braem Drie schoolgebouwen van verschillende periodes en eigen schoolgebouw 1, 2 1 1, 2 1, 3 vakoverschrijdend, geschiedenis, Nederlands vakoverschrijdend, esthetica, cultuurwetenschappen, Nederlands, media vakoverschrijdend, aardrijkskunde, cultuurwetenschappen, Nederlands vakoverschrijdend, architectonische en plastische vorming, esthetica vakoverschrijdend, technische en architectonische vorming 5, , 18 3, 4,

19 nr thema opdracht vertrekpunt video vakgebied combineerbaar pag. hoofdstuk met opdracht Het programma van eisen De constructie van raamopeningen Architectuur en constructie Architectuur en klimaat De gulden snede Monument Restauratie Onderzoek klaslokalen Onderzoeken constructie raamopeningen Maken van een grote overspanning Kennismaking met thermische eigenschappen van materiaal en kleur Onderzoek naar de gulden snede Kennismaking met het begrip monument Zoeken naar verschillende bouwfases schoolgebouw of monumenten Klaslokalen van schoolgebouwen uit verschillende periodes en eigen schoolgebouw De drie voorbeeldscholen en het eigen schoolgebouw 200 houten stokjes en drie rollen plakband Eigen schoolgebouw Bestaande gebouwen, het eigen lichaam, en een object uit de natuur Het KADeurne en de Appeltuin uit de video Eigen schoolgebouw, monumenten 1, 3 1, 3 1, 3 1, 4 1, 3 1, 3, (4) 1, 3, 4 vakoverschrijdend, esthetica, architectonische en plastische vorming fysica, architectonische vorming fysica, architectonische en plastische vorming fysica, bouwtechniek, materiaalkunde wiskunde, esthetica, architectonische vormgeving vakoverschrijdend, Nederlands, esthetica, cultuurwetenschappen vakoverschrijdend, Nederlands, esthetica, cultuurwetenschappen 3, 4, 11, 13 12, 14 3, , 10, 18 3, 10,

20 Kunstencentrum STUK, 2001, Neutelings-Riedijk Architecten, Jan Kempenaers

21 Architectuur is veelzijdig Architectuur is een complex gegeven. Het is...een uiting van cultuur. Ze is uiterst gevoelig en wordt beïnvloed door andere aanverwante disciplines: filosofie, literatuur, film, plastische kunst. Architectuur krijgt nieuwe impulsen door analyse van de bestaande omgeving, de metropool, de stad, de periferie en het overblijvende landschap. Ze transformeert op basis van onderzoek door urbanisten, sociologen, landschapsarchitecten, ecologen. Architectuur bestaat niet alleen vandaag, ze heeft een geschiedenis. Er is een materieel restant: het patrimonium dat ons nog steeds omringt. Architectuur heeft ook te maken met conjunctuur en economie. Architectuur is afhankelijk van de omschrijving van het beroep architect. Ze wordt geleid door de industrie, door de mogelijkheden van opdrachtgevers, individuen, overheden en bedrijven. Architectuur is ook politiek. De gezagsdragers dragen verantwoordelijkheid voor de leefomgeving van de toekomst. Zij moeten met strategie de omgeving plannen, beschermen en een voorbeeldfunctie vervullen. Architectuur gaat ook over mensen, over wonen en werken en leven en over onze relaties met elkaar. (4) 1 Architectuur is veelzijdig 21

22 22

23 Opdracht groepsgesprek over architectuur VAKGEBIED vakoverschrijdend, geschiedenis, Nederlands, cultuurwetenschappen TIJDSDUUR één lesuur LEERDOEL kennismaken met de veelzijdigheid van architectuur DIDACTISCH MATERIAAL video Als een school monument wordt, hoofdstuk 1, 2, 3 videorecorder VERTREKPUNT video Als een school monument wordt LES 1 1. Welke factoren zijn belangrijk voor architectuur? Wat beïnvloedt haar? (design, mode, maar ook... economie, politiek, sociale ontwikkelingen). Wie maakt architectuur? (de architect, maar ook... de opdrachtgever, de overheid, technici, de aannemer). Als start is het interessant om hier samen met de leerlingen over te discussiëren en invalshoeken te vinden. 2. Samen kijken naar de video hoofdstuk 1, 2, 3 3. Toetsen en vergelijken van de invalshoeken die tijdens de bespreking vooraf zijn geformuleerd en de invalshoeken die terug te vinden zijn in de video. 1 Architectuur is veelzijdig 23

24 Vliegtuigloods Grimbergen, , Alfred Hardy, Bastin/Evrard

25 Architectuur met een A Spreken over architectuur leidt snel tot verwarring. Als professionelen critici, architecten en academici over architectuur spreken, denken zij onvermijdelijk aan waardevolle architectuur, Architectuur met een A. Zij maken het onderscheid tussen bouwen, een gebouw en Architectuur, waarbij architectuur als kwaliteitslabel wordt gebruikt. Maar waarin zit dan dat verschil in kwaliteit? De criteria die men hanteert verschillen. De benadering kan intellectueel zijn, maar ook emotioneel. Zo spreekt de architect Le Corbusier over ontroerende gebouwen, gebouwen die je emotioneel raken. Anderen zijn gevoelig voor de zorgvuldige manier waarop de architect het gebouw heeft vormgegeven, een ruimtelijk antwoord heeft gevonden op de vragen en eisen van de gebruikers, of er in geslaagd is een spannende of gevoelige ruimtelijke compositie tot stand te brengen. Traditioneel wordt architectuur beschouwd als de kunst van het bouwen. Architectuur is in deze opvatting een superieure vorm van bouwen, omdat zij op een beredeneerde en artistieke wijze een harmonische samenstelling bewerkstelligt tussen vorm, functie en constructie. (5) Anderen vinden een gebouw vooral interessant als het vernieuwend is, als architect én opdrachtgever hun nek durven uitsteken en gebruik maken van nieuwe technieken en nieuwe antwoorden formuleren op maatschappelijke en culturele ontwikkelingen. 2 Architectuur met een A 25

26 Opdracht zoeken naar Architectuur met een A VAKGEBIED vakoverschrijdend, geschiedenis, Nederlands, cultuurwetenschappen, esthetica TIJDSDUUR twee lesuren + taak LEERDOELEN kennismaken met de discussie over architectonisch waardevolle gebouwen leren zoeken van beeldmateriaal nadenken over de relativiteit van mooi en lelijk leren discussiëren DIDACTISCH MATERIAAL video Als een school monument wordt, hoofdstuk 1, 2, 3 teksten/documenten bij de opdracht op videorecorder computers met internetaansluiting boeken en tijdschriften VERTREKPUNT teksten over waardevolle architectuur, voorbeelden van leerlingen TOELICHTING Wat is het verschil tussen goede en slechte gebouwen? Deze vraag is gevaarlijk, maar kan niet omzeild worden. De eerste, intuïtieve reactie als je een gebouw ziet is onherroepelijk een esthetisch oordeel: ik vind het mooi of lelijk. De discussie in de klas moet verder gaan dan dat. De aangeboden teksten en citaten kunnen daarbij helpen. Indien u meerdere lessen rond architectuur geeft, is het boeiend om samen met de leerlingen te kijken of hun oordeel na de opdrachten is veranderd. LES 1 1. Samen kijken naar de video hoofdstuk 1, 2, Met de leerlingen discussiëren over de getoonde scholen. Is jullie schoolgebouw ouder of recenter? Waarin verschilt het van het KADeurne? Vind je het KADeurne inderdaad een mooi gebouw? Is je eigen schoolgebouw de moeite waard? Welke ruimtes zijn aangenaam en waarom? 3. Elke leerling krijgt één van de citaten/teksten over Architectuur met een A. 26

27 TAAK Iedere leerling zoekt een gebouw waarvan hij/zij vindt dat het zingt ; een gebouw dat volgens zijn/haar ervaring ontroerend mooi is, of een gebouw dat enorm aanspreekt, dat iets doet omdat het spannend of intrigerend is. Daarbij moet gedacht worden aan gebouwen die men zelf bezocht heeft, in de eigen omgeving of op reis, die men zelf ervaren heeft en niet alleen kent van afbeeldingen. Het kan eventueel ook een bepaalde plek zijn (een plein, een park) of een bouwkundig object (een brug, een silo), maar het moet een duidelijke ruimtelijke werking hebben. Als voorbereiding op de volgende les schrijft elke leerling kort zijn/haar verhaal (maximum een halve A4) en zoekt beeldmateriaal ter illustratie. LES 2 Alle leerlingen tonen hun beeldmateriaal. Leerlingen kiezen gezamenlijk een aantal voorbeelden die klassikaal worden toegelicht. Leerlingen discussiëren over hun keuzes. Daarbij kunnen de inzichten uit het vraaggesprek van les 1 getoetst worden aan het verhaal van de leerlingen en de teksten (Waarom heb je dit gekozen? Omdat je er speciale herinneringen aan hebt? Omdat er zo n mooi licht was? Omdat het zo anders was?). 2 Architectuur met een A 27

28 Koninklijk Atheneum Deurne, ca 1935, Architectuurarchief Provincie Antwerpen

29 Kijken naar architectuur Wat bepaalt de kwaliteit en het karakter van een gebouw? Er zijn zoveel uiteenlopende elementen die de architectuur van een gebouw beïnvloeden dat het moeilijk is daar een eenduidig antwoord op te geven. Denk maar aan de materiaalkeuze, de constructie, de detaillering, de ruimtelijke opbouw, de compositie van de gevel, het uitzicht, de lichtinval, de wijze waarop het gebouw in zijn omgeving ligt. Sommige elementen zijn zeer tastbaar zoals de keuze van de materialen en de compositie van de gevel. Andere factoren zijn soms moeilijk afleesbaar of abstracter. De constructie van het gebouw kan verborgen of zichtbaar zijn. Hoe zijn de ramen geplaatst en hoe kadreren zij het uitzicht. Hoe wordt het daglicht gevangen : door de gevel of zijn er misschien daklichten? Wat is de kwaliteit van de ruimtes en wat is hun relatie onderling? Hoe is de relatie tussen het gebouw en zijn omgeving. Hoe is het op het perceel geplaatst? Is het qua schaal, materialen en compositie contrasterend met de omliggende gebouwen of gelijkaardig? Al deze elementen samen en in relatie tot elkaar bepalen het karakter van architectuur. Om te leren kijken naar architectuur kan het helpen om die verschillende elementen te onderscheiden. 3 Kijken naar architectuur 29

30 Opdracht op zoek gaan naar architecturale elementen VAKGEBIED vakoverschrijdend, esthetica, media, plastische vorming TIJDSDUUR twee lesuren + taak LEERDOELEN leren kijken naar architectuur leren onderscheiden van verschillende elementen en kwaliteiten die de architectuur van een gebouw bepalen vastleggen van een observatie ervaring opdoen met fotografie gericht leren zoeken op internet DIDACTISCH MATERIAAL video Als een school monument wordt, hoofdstuk 1 videorecorder een aantal fototoestellen computer met internetaansluiting VERTREKPUNT eigen schoolgebouw of indien interessanter ander geschikt gebouw in de omgeving 30 LES 1 1. Samen kijken naar de video hoofdstuk Bespreken van het hoofdstuk en uitleggen van de opdracht. 3. Groepjes van maximaal vier leerlingen maken elk een serie foto s: twee foto s die het overheersende materiaalgebruik laten zien twee foto s van een detail: de ontmoeting van twee verschillende materialen twee foto s die de compositie van de gevel duidelijk maken twee foto s die de lichtinval in het gebouw registreren twee foto s die iets van de (verborgen) constructie van het gebouw tonen twee foto s van een ruimte in het (school)gebouw die als aantrekkelijkst wordt ervaren twee foto s die het uitzicht uit een raam vastleggen twee foto s die laten zien hoe het gebouw zich verhoudt tot zijn omgeving. NOOT Afhankelijk van de verhouding leerlingen/fototoestel wordt de klas verdeeld in: een aantal groepjes die onderzoeken wat ze gaan fotograferen een aantal groepjes die fotograferen een aantal groepjes die via het net of in aanwezige architectuurboeken voorbeelden zoeken van architectuurfoto s die bovenstaande thema s verduidelijken. De achterliggende gedachte van deze oefening kan u voor of na de oefening met de leerlingen bespreken.

31 TAAK de groep die fotografeerde, zoekt op het web naar soortgelijke architectuurfoto s de groep die het gebouw eerst heeft onderzocht, gaat fotograferen de groep die op het web heeft gezocht, gaat fotograferen LES 2 1. De leerlingen gebruiken de zelfgemaakte foto s en de gevonden architectuurfoto s. Aan de muur wordt van de verschillende elementen een groot schema gemaakt waar de foto s worden ingepast. 2. De leerkracht bespreekt samen met de leerlingen de foto s en discussieert met hen over de te onderscheiden elementen die de architectuur van het gebouw bepalen. NOOT 1. Indien het eigen schoolgebouw niet erg inspirerend is, kan u kiezen voor een ander gebouw in de buurt dat toegankelijk is én architectonische kwaliteiten heeft. 2. Het is interessant om op identieke wijze een tweede (school)gebouw te fotograferen en naast de foto s van het eigen schoolgebouw te plaatsen, zodat zij onderling vergeleken kunnen worden. Dit kan ook door een uitwisseling met foto s van leerlingen van een andere school. U kan ook vergelijken met de foto s van het KADenderleeuw, die u vindt op 3 Kijken naar architectuur