Monitor Laaggeletterdheid G52

Transcriptie

1 Monitor Laaggeletterdheid G52 Stand van zaken bij de aanpak van laaggeletterdheid in de G52 gemeenten CINOP, s Hertogenbosch Anna Geertsma met medewerking van Maarten Ooms, Ieteke Bos en Jan Jongeneelen

2 Colofon Titel: Monitor Laaggeletterdheid van de G52 inclusief Vlissingen en Middelburg Auteurs: Anna Geertsma met medewerking van Maarten Ooms, Ieteke Bos en Jan Jongeneelen Ontwerp omslag: Theo van Leeuwen BNO Vormgeving: Evert van de Biezen en Nick Adriaansen Bestelnummer: A00589 Uitgave: CINOP, s-hertogenbosch Oktober 2010 CINOP 2010 Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. ISBN Postbus BP s-hertogenbosch Tel: EvdB-A00589_v2/101123

3 Inhoudsopgave 1 Inleiding Landelijk Aanvalsplan Laaggeletterdheid Laaggeletterdheid bij de 50 grootste gemeenten en Middelburg en Vlissingen Vraagstelling Begripsdefinities Methode en respons Leeswijzer 6 2 De G52 gemeenten Vastlegging aanpak laaggeletterdheid in beleids- en aanvalsplannen Actieve gemeenten Niet-actieve gemeenten Vooronderzoek Convenant Aantal cursisten in Afspraken met het roc Overige organisaties actief op gebied laaggeletterdheid 20 Voorbeeld Heerlen 24 3 De toekomst van Educatie Educatie in gemeentelijke organisatie Educatie sinds de invoering van het participatiebudget 28

4

5 3.3 Toekomstige beleidsveranderingen op gebied Educatie Combineren van geldstromen om een combitraject te realiseren Externe verantwoording van het Educatie-deel 31 Voorbeeld Deventer 34 4 Activiteiten van actieve gemeenten Ambitie 1: Laaggeletterdheid bespreekbaar maken Ambitie 2: Het vergroten van de toegankelijkheid van informatie Ambitie 3: Leesbevordering Ambitie 4: De aanpak van taalachterstanden bij kinderen, jongeren en hun ouders Ambitie 5: De aanpak van laaggeletterden zonder werk Ambitie 6: De aanpak van werkende laaggeletterden 43 5 Conclusies en discussie Conclusies Discussie 48 Bijlagen 51 1 Bevraagde gemeenten en functies respondenten 51 2 Gemeentelijke plannen 53 3 Activiteiten uit aanvalsplannen 57

6

7 Inleiding Landelijk Aanvalsplan Laaggeletterdheid Begin 2006 is het Aanvalplan laaggeletterdheid : van A tot Z betrokken van start gegaan. Nederland kent ongeveer 1,5 miljoen mensen die moeite hebben met lezen, schrijven of rekenen. Zij hebben hierdoor moeilijkheden in het dagelijks functioneren of in werksituaties. Bijvoorbeeld bij het boodschappen doen, het werken met een computer of bij het voorlezen aan (klein)kinderen. Laaggeletterden nemen nauwelijks deel aan activiteiten in de buurt of op school en zijn daardoor moeilijk bereikbaar. Uit schaamte verbergen ze vaak hun probleem. Ongeveer tweederde van de laaggeletterden is van autochtone afkomst. Eén derde is allochtoon. 1 Het vertrekpunt van het Aanvalsplan Laaggeletterdheid is een brede visie op het belang van geletterdheid. Het voorkomen én verminderen van laaggeletterdheid kan ervoor zorgen dat minder jongeren zonder diploma de school verlaten, dat minder mensen werkloos zijn of worden, dat mensen beter mee kunnen doen in de samenleving en dat mensen gezonder leven. Het aanvalsplan zet in op de zogenoemde ketenaanpak: de bestrijding van laaggeletterdheid zal op langere termijn echt effect hebben als we beginnen bij jonge kinderen (en hun ouders), taal centraal stellen in het onderwijs en werkgevers en werknemers stimuleren om respectievelijk lees- en schrijfcursussen aan te bieden en deze cursussen te volgen. Daarbij is het belangrijk dat de aanpak ook op lokaal en regionaal niveau gestalte krijgt: gemeenten werken samen met scholen, werkgevers, bibliotheken, maatschappelijke organisaties en andere betrokken partijen.

8 1.2 Laaggeletterdheid bij de 50 grootste gemeenten en Middelburg en Vlissingen 2 Alle gemeenten in Nederland worden sinds de start van het Aanvalsplan in 2006 gestimuleerd in de aanpak van laaggeletterdheid. Om zicht te krijgen op de activiteiten die gemeenten ondernemen op dit gebied is de Monitor Laaggeletterdheid afgenomen. Aan het begin van het Aanvalsplan in 2006 waren er geen gemeenten bekend die beleid hadden ontwikkeld dat specifiek op de aanpak van laaggeletterdheid was toegespitst. Educatietrajecten werden uiteraard wel door gemeenten ingekocht bij roc s. Dit onderzoek is dan ook te beschouwen als de 0-meting van een door latere metingen te volgen monitor. Met deze monitor wordt vastgesteld hoe de grootste 50 gemeenten van Nederland, aangevuld met de gemeenten Vlissingen en Middelburg, de aanpak van laaggeletterdheid hebben vorm gegeven. Deze laatste twee gemeenten zijn in het onderzoek opgenomen om ook de provincie Zeeland in de monitor vertegenwoordigd te laten zijn. Het bevragen van de grotere gemeenten is een bewuste keuze. Het zijn namelijk vaak de grotere gemeenten die uitgebreidere mogelijkheden hebben om beleids(plan)matig het probleem van laaggeletterdheid aan te pakken. Zij hebben veelal een grotere financiële reikwijdte en zijn vaak als centrumgemeente toonaangevend voor de kleinere gemeenten in de regio. Daarnaast is het probleem van laaggeletterdheid in de grotere steden groter dan gemiddeld. Landelijk is het percentage laaggeletterden rond 13% van alle 15 tot 75 jarigen. In de grote vier gemeenten (Amsterdam, Utrecht, Den Haag en Rotterdam) varieert dit percentage tussen 15 en 21%. Door deze gemeenten in het onderzoek te betrekken wordt beoogd een representatief beeld te verkrijgen van de activiteiten die gemeenten in het land op het gebied van laaggeletterdheid verrichten. Het totaal van de onderzochte gemeenten wordt in deze monitorrapportage beschreven als de G52.

9 Figuur 1.1 Percentages laaggeletterden en totale bevolking van de G52 afgezet tegen de landelijke cijfers 3 In figuur 1.1 kan worden gezien dat in de G52 gemeenten 44% van de totale bevolking van Nederland woont. In deze gemeenten wonen naar schatting 56% van alle laaggeletterden in Nederland. 1.3 Vraagstelling In dit onderzoek is nagegaan welke activiteiten er door gemeenten worden ondernomen om laaggeletterdheid te voorkomen en te bestrijden. De voorliggende rapportage is gericht op het in kaart brengen van: 1 de huidige activiteiten binnen de G52 op het gebied van laaggeletterdheid; 2 de plannen die binnen de G52 op gebied van laaggeletterdheid in ontwikkeling zijn; 3 een toekomstbeeld van de aanpak van laaggeletterdheid vanuit het beleidsterrein Educatie.

10 1.4 Begripsdefinities Actieve gemeenten Onder actieve gemeenten worden gemeenten verstaan die aanvals- of beleidsplannen reeds hebben uitgevoerd of een plan in ontwikkeling of in uitvoering hebben. Logischerwijs staat de aanpak van laaggeletterdheid in deze plannen centraal. Niet-actieve gemeenten zijn gemeenten die niet aan deze criteria voldoen of niet de benodigde bewijslast kunnen leveren. 4 LEA De Lokale Educatieve Agenda (LEA) is in 2006 geïntroduceerd als een middel om het lokaal onderwijsbeleid vorm en inhoud te geven. Het is een instrument voor gemeenten, schoolbesturen en overige partners om in nieuwe verhoudingen (meer gelijkwaardige verhoudingen) tot gezamenlijke afspraken te komen over het onderwijs- en jeugdbeleid. Formeel gezien kan vanuit de gemeente het overleg over taalbeleid zich beperken tot taal binnen VVE en schakelklassen. Dat zijn immers de onderwerpen waarvoor de gemeente rijksmiddelen krijgt en waarover afstemming met scholen en kinderopvang voor de hand ligt. Met het wetsvoorstel OKE (Ontwikkelingskansen door Kwaliteit en Educatie) krijgt de gemeente vanaf eind 2010 meer ruimte om vanuit eigen doelstellingen en ambities ook andere onderwerpen te agenderen. WEB-gelden Dit zijn de gelden die jaarlijks vanuit de Wet Educatie en Beroepsonderwijs (WEB) door het ministerie van OCW worden verstrekt aan gemeenten. Uit de WEB-gelden worden alle opleidingstrajecten binnen de volwasseneneducatie, waaronder ook lees- en schrijfonderwijs, bekostigd. Sinds de komst van het participatiebudget zijn gemeenten tot 2013 verplicht om deze financiële middelen bij het roc te besteden (gedwongen winkelnering).

11 Participatiebudget Per 1 januari 2009 werden drie geldstromen richting gemeenten gebundeld. Het WWB-werkdeel, de budgetten voor inburgeringvoorzieningen (de WI-gelden) en de middelen voor volwasseneneducatie (de WEB-gelden) zijn samengekomen in het zogenaamde Participatiebudget. Deze gemeentelijke geldstromen zijn daarmee ontschot. Er geldt alleen voor de gelden uit de WEB nog een overgangsbepaling: Tot 2012 moeten de gelden uit het oorspronkelijke WEB-deel nog volgens oude regels bij het roc worden besteed. Vanaf 2013 is er voor gemeenten geen bestedingsverplichting meer bij het roc en is het gehele Participatiebudget naar eigen inzicht te besteden. De hoogte van het Participatiebudget zal vanaf 2013 gedeeltelijk afhangen van de werkelijk uitgevoerde activiteiten. Voor gemeenten tellen de werkelijk ingekochte educatietrajecten als een van de outputverdeel-maatstaven. Hiervoor dienen gemeenten deze gegevens vanaf 2011 te registreren. Deze gegevens worden gebruikt om de hoogte van het Participatiebudget twee jaar later (t+2) vast te stellen. De meest recente informatie over het participatie budget is te vinden op Methode en respons Het monitoronderzoek is gestart in november De G52 gemeenten zijn per brief benaderd met het verzoek om deel te nemen aan het onderzoek. Vervolgens zijn de gemeenten nagebeld om hun deelname te bevestigen. Alle gemeenten waren bereid deel te nemen en werden per benaderd met een online vragenlijst. In totaal heeft 90% van de gemeenten (47 in totaal) aan dit deel van de Monitor meegewerkt. De resultaten van deze onlinevragenlijst hebben de input geleverd voor hoofdstuk 2 van dit rapport. De actieve gemeenten zijn vervolgens met een tweede vragenlijst, die zowel schriftelijk als digitaal in gevuld kon worden, benaderd. Deze lijst zoomde in op de specifieke activiteiten die door deze gemeenten op het gebied van laaggeletterdheid werden ondernomen. Deze vragen

12 lijst richtte zich op de zes resultaatgebieden waarop gemeenten laaggeletterdheid kunnen aanpakken. Deze resultaatgebieden zijn te vinden op Achttien gemeenten hebben hun medewerking verleend aan dit tweede deel van de monitor en van hen zijn de activiteiten op een rij gezet. De gemeenten die (nog) geen plannen hadden ontwikkeld om laaggeletterdheid te bestrijden zijn benaderd om te melden dat ze in de monitor worden opgenomen als niet-actieve gemeente. 6 Een belangrijke opmerking bij dit onderzoek is dat het een momentopname betreft. Het schetst de stand van zaken rondom de aanpak van laaggeletterdheid in de G52 op het meetmoment in december januari Zoals al eerder gezegd, wordt dit onderzoek gekenmerkt als monitoronderzoek, waarbij op meerdere tijdstippen de stand van zaken rondom de aanpak van laaggeletterdheid in de G52 wordt gemeten. Eind 2010 wordt een volgende meting verricht om de ontwikkelingen op het gebied van laaggeletterdheid te kunnen volgen. 1.6 Leeswijzer De indeling van dit rapport ziet er als volgt uit. Het doel, de vraagstelling, respons en de achtergrond van dit onderzoek worden in hoofdstuk 1 beschreven. In hoofdstuk 2 wordt uiteengezet in hoeverre de G52 gemeenten actief zijn op het gebied van laaggeletterdheid. In hoofdstuk 3 wordt de toekomst van het beleidsterrein Educatie geschetst, gezien door de ogen van de bevraagde ambtenaren. Hoofdstuk 4 focust op de activiteiten die de actieve gemeenten ondernemen op de zes ambities die in het landelijke Aanvalsplan Laaggeletterdheid zijn benoemd. De conclusies en discussie komen in hoofdstuk 5 aan bod. De bijlagen zijn terug te vinden in hoofdstuk 6. In de bijlagen worden de bevraagde gemeenten vermeld en wordt verwezen naar de website voor de ontwikkelde (aanvals/beleids)plannen. Tot slot bevat hoofdstuk 6 diverse voorbeelden van activiteiten die de actieve gemeenten op de zes ambities ondernemen.

13 De G52 gemeenten 2 In dit hoofdstuk wordt in kaart gebracht in hoeverre de G52 gemeenten actief zijn op het gebied van laaggeletterdheid. Er wordt onderscheid gemaakt tussen actieve en niet-actieve gemeenten. Gemeenten die actief zijn kunnen een aanvalsplan hebben opgesteld en/of beleid hebben ontwikkeld waarin de aanpak van laaggeletterdheid specifiek wordt beschreven. Voor elke actieve gemeente wordt aangegeven of het aanvals-/beleidsplan is goedgekeurd door de gemeenteraad, wat de status van het plan is en welke afdelingen bij het plan betrokken zijn. Vervolgens wordt voor alle gemeenten uiteengezet of er in het kader van laaggeletterdheid een vooronderzoek is uitgevoerd en of zij een convenant hebben ondertekend en afspraken, ruimer dan in de WEB-verplichting is opgenomen, hebben gemaakt met het roc. Ook worden de aantallen bij het roc ingeschreven cursisten lezen en schrijven en overige ingekochte educatietrajecten opgesomd. Deze cijfers worden vergeleken met de cijfers die bij de gemeenten bekend zijn. Het hoofdstuk sluit af met een overzicht van de organisaties die naast de gemeenten betrokken zijn bij de aanpak van laaggeletterdheid Vastlegging aanpak laaggeletterdheid in beleids- en aanvalsplannen Bijna driekwart van de gemeenten heeft het voornemen om beleid te ontwikkelen op het gebied van laaggeletterdheid. Dit is te zien in figuur 2.1. De helft van de gemeenten heeft het voornemen om dit op korte termijn te doen en de andere helft op lange termijn (N=26). Zo n 27% van de gemeente kiest ervoor om geen beleid te ontwikkelen dat specifiek op laaggeletterdheid is gericht.

14 27% 38% Ja, we hebben dit voornemen op korte termijn (1 tot 6 maanden) Ja, we hebben dit voornemen op lange termijn (> 6 maanden) Nee, we hebben dit voornemen niet 35% Figuur 2.1 Overzicht gemeentelijke voornemens om beleid gericht op aanpak laaggeletterdheid te ontwikkelen. 8 In figuur 2.2 is af te lezen dat een kleine meerderheid van de gemeenten het voornemen heeft om een aanvalsplan op te stellen (56%), waarvan de meeste gemeenten het voornemen hebben om dit op korte termijn te doen. 44% van de gemeenten zijn niet voornemens een aanvalsplan op te stellen (N=25).

15 44% 44% Ja, we hebben dit voornemen op korte termijn (1 tot 6 maanden) Ja, we hebben dit voornemen op lange termijn (> 6 maanden) Nee, we hebben dit voornemen niet 12% Figuur 2.2 Overzicht gemeentelijke voornemens om een aanvalsplan gericht op aanpak laaggeletterdheid op te stellen. 9 De gemeenten die geen aanvalsplan gericht op de aanpak van laaggeletterdheid willen opstellen geven daarvoor verschillende redenen op. Hieronder worden deze redenen opgesomd. Er zijn al voldoende goede afspraken en activiteiten op het gebied van bestrijding van laaggeletterdheid (onder andere VVE en schakelklassen, leesbevordering bij de bibliotheek, taalles in het kader van reïntegratie, volwasseneneducatie) waarvoor de gereserveerde WEBmiddelen volledig worden benut, dus er wordt geen behoefte gevoeld aan een planmatige aanpak zoals in een (overkoepelend) aanvalsplan. Er bestaan al andere manieren waarop gemeentelijke activiteiten beschreven, zoals binnen het educatiecontract, beleidsnota over inzet en visie participatiebudget, convenant met andere gemeenten. De gemeente heeft de werving van laaggeletterden neergelegd bij het roc. Beperkte ambtelijke capaciteit en minder rooskleurige financiële vooruitzichten. De gemeenten die aangeven wel een aanvalsplan te willen maken geven daarvoor verschillende redenen op. Hieronder worden deze redenen opgesomd.

16 Er zijn vaak al veel activiteiten op het gebied van laaggeletterdheid en het is goed om deze te verankeren en vast te leggen in een aanvalsplan. Dit is vooral nuttig om het voor de politiek beter te benoemen in een geformaliseerd plan. In een aanvalsplan kun je duidelijk zien of er onderdelen zijn waar meer aandacht aan zou moeten worden besteed. Participatie is een belangrijk onderwerp voor de gemeente en laaggeletterdheid staat ook hoog op de prioriteitenlijst. Het aanvalsplan wordt opgesteld in samenwerking met verschillende afdelingen binnen de gemeente, andere gemeenten en andere samenwerkingspartners en er wordt gebruik gemaakt van de beschikbare landelijke expertise. 2.2 Actieve gemeenten 10 De G52 bestaat uit de 50 grootste gemeenten in Nederland, aangevuld met Middelburg en Vlissingen. Uit de resultaten blijkt dat in totaal 40 van de 47 gemeenten, die hebben deelgenomen aan de monitor, activiteiten ondernemen op het gebied van laaggeletterdheid of dit in het verleden hebben gedaan. Dat aantal komt overeen met een percentage van 85%. In de bijlage staan deze gemeenten genoemd, inclusief de naam en de duur van de plannen. In figuur 2.3 staat weergegeven hoeveel gemeenten preventieve dan wel curatieve activiteiten of beide uitvoeren. Zo n 46% van de gemaakte aanvalsplannen bevat activiteiten gericht op het verminderen van laaggeletterdheid. Preventie (voorkoming) van laaggeletterdheid staat in 8% van de plannen centraal. In het overige deel van de gemeentelijke plannen (46%) worden acties genoemd die zowel op het voorkomen als het bestrijden van laaggeletterdheid gericht zijn.

17 8% 46% Preventief Curatief 46% Preventief en curatief Figuur 2.3 Type activiteiten van de gemeenten actief op gebied van laaggeletterdheid Opvallend om te constateren is dat verschillende gemeenten laaggeletterdheid in gezamenlijkheid aan pakken. Hieronder staan deze samenwerkingsverbanden van gemeenten opgesomd. Haaglanden: Delft, Den Haag, Leidschendam-Voorburg, Midden-Delfland, Pijnacker- Nootdorp, Rijswijk, Wassenaar, Westland en Zoetermeer. Regio Rotterdam Rijnmond: Rotterdam, Schiedam, Spijkenisse en Vlaardingen. Regio West Brabant: Bergen op Zoom, Halderberge, Roosendaal, Rucphen, Steenbergen, Woensdrecht. Regio Holland Rijnland: Leiden, Alphen aan den Rijn, Hillegom, Kaag en Braassem, Katwijk, Leiderdorp, Lisse, Nieuwkoop, Noordwijk, Noordwijkerhout, Oegstgeest, Rijnwoude, Teylingen, Voorschoten en Zoeterwoude. 11 Betrokken afdelingen en beleidsgebieden Per gemeente zijn veelal verschillende (combinaties van) beleidsgebieden betrokken bij de aanpak van laaggeletterdheid. Dit betekent automatisch dat verschillende gemeentelijke afdelingen samenwerken in de aanpak en in ieder geval bij de totstandkoming van het aanvalsof beleidsplan. De aanpak van laaggeletterdheid krijgt vaak gestalte door inzet vanuit de onderstaande beleidsgebieden:

18 Educatie Cultuur Participatie Zorg en Welzijn 12 De hieronder opgesomde afdelingen zijn veelal betrokken bij de aanpak van laaggeletterdheid: Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling Onderwijs Cultuur Educatie Jeugd en Onderwijs Zorg en Welzijn Werk, Inkomen en Zorg Sociale Zaken en Werkgelegenheid (w.o. Inburgering) Publieks/burgerzaken 2.3 Niet-actieve gemeenten In paragraaf 2.1 is vastgesteld dat van de 47 van de G52 gemeenten, die hebben deelgenomen aan dit eerste deel van de monitor, zo n 85% actief is op het gebied van laaggeletterdheid. Dit betekent dat de overige gemeenten kunnen worden betiteld als niet actief in de aanpak van laaggeletterdheid. Dit wil overigens niet zeggen dat deze gemeenten per definitie niets ondernemen op het gebied van laaggeletterdheid. Het doorslaggevende criterium dat bepalend is voor het label (niet-)actief is de aanwezigheid van beleid en/of een aanvalsplan waarmee de gemeente laaggeletterdheid wil tegen gaan (zie ook paragrafen 1.4 en 1.5). Gemeenten met beleid en/of aanvalsplan in uitvoering, ontwikkeling (of reeds hebben uitgevoerd) zijn actief, gemeenten zonder specifiek beleid en/of aanvalsplan zijn niet-actief. De niet-actieve gemeenten beschikken (vooralsnog) niet over een beleids- of aanvalsplan omdat zij gebruik maken van het aanvalsplan dat door een roc is geschreven. Voor sommige gemeenten

19 heeft het schrijven van een beleids- of aanvalsplan geen prioriteit, omdat de aanpak van laaggeletterdheid is ingebed in bestaande activiteiten. 2.4 Vooronderzoek Een manier die gemeenten gebruiken om een beeld te krijgen van de aard en omvang van laaggeletterdheid is het (laten) uitvoeren van een vooronderzoek. Een vooronderzoek kan ook dienen ter activering en bewustmaking van de politieke partijen. Het kan helpen laaggeletterdheid op de politieke agenda te plaatsen. Een gemeente (of een regionaal samenwerkings verband van gemeenten) kan een vooronderzoek laten uitvoeren dat specifiek is toegesneden op de gemeentelijke of regionale bevolkingskenmerken. In zo n onderzoek wordt een schatting gemaakt van het aantal laaggeletterden op basis van het aantal ouderen, werklozen, niet-werkenden, allochtonen en laagopgeleiden in de gemeente of regio. Deze factoren zijn namelijk in grote mate bepalend voor het aantal laaggeletterden. Gemeenten kunnen deze vooronderzoeken gratis aanvragen bij CINOP. 13 Van de 47 gemeenten blijken er 23 gemeenten te beschikken over een vooronderzoek of hiervan op de hoogte te zijn. Het gaat om de volgende gemeenten: Almere Bergen op Zoom s-hertogenbosch Enschede Hengelo Maastricht Schiedam Zaanstad* Amersfoort Breda Deventer Groningen* Leeuwarden Roosendaal Spijkenisse Zoetermeer Arnhem* Delft Dordrecht Heerlen Lelystad Rotterdam Utrecht Van deze 23 gemeenten zijn er 20 actief en 3 niet-actief*.

20 De overige 24 gemeenten hebben niet de beschikking over een vooronderzoek of zijn er niet van op de hoogte dat er voor hun gemeente een vooronderzoek is uitgevoerd. Daarvan zijn er 20 gemeenten actief en 4 gemeenten niet-actief. De verdeling van het aantal gemeenten met en zonder een vooronderzoek wordt weergegeven in figuur 2.4. Driekwart van de vooronderzoeken is uitgevoerd door CINOP (17). 51% 49% Gemeenten met vooronderzoek Gemeenten zonder vooronderzoek 14 Figuur 2.4 Overzicht van gemeenten die weten dat er voor hun gemeente een vooronderzoek naar laaggeletterdheid is uitgevoerd 2.5 Convenant In het kader van de bestrijding van laaggeletterdheid is een landelijk convenant afgesloten tussen werkgevers, werknemers (verenigd in de Stichting van de Arbeid) en de ministeries van OCW, SZW en VWS. Het doel van dit convenant is om laaggeletterden te stimuleren scholing op te pakken. Het komt regelmatig voor dat verschillende partijen, in navolging van het landelijke convenant, een soortgelijk regionaal of gemeentelijk convenant afsluiten. De Stichting ABC (landelijke belangenbehartigingsorganisatie voor alfabetisering) is veelvuldig bij het afsluiten van dergelijke convenanten betrokken. De convenanten worden over het algemeen door verschillende partijen ondertekend die een rol van betekenis kunnen hebben in de aanpak van het probleem. Veelal zijn het gemeenten, overige lokale (semi-)overheidsinstellingen, werkgevers(organisaties) en scholingsinstellingen die in een convenant de intentie uitspreken om iets aan laaggeletterdheid te doen.

21 In figuur 2.5 kan worden afgelezen dat in totaal 21 van de 47 gemeenten een convenant hebben ondertekend. De 21 gemeenten die dit hebben gedaan zijn: Apeldoorn Delft Enschede Haarlem Maastricht Schiedam Utrecht Bergen op Zoom Deventer Gouda Helmond Nijmegen Sittard-Geleen Zoetermeer Breda Eindhoven s-gravenhage Leidschendam-Voorburg Purmerend Tilburg Zwolle Deze gemeenten geven aan in samenwerking met andere partijen de aanpak van laaggeletterdheid vorm te willen geven % 40% Gemeenten met convenant Gemeenten zonder convenant Figuur 2.5 Overzicht van de percentages gemeenten met en zonder een convenant De redenen voor gemeenten om een convenant te ondertekenen staan hieronder opgesomd: Prioriteit voor laaggeletterdheid (speerpunt van gemeentelijk en regionaal beleid). Meerwaarde van samenwerken onderstrepen door convenant waardoor het draagvlak onder betrokken partijen wordt vergroot. Vergroten bekendheid voor de problematiek van laaggeletterdheid en aandacht hiervoor in de media.

22 Economisch belang dat burgers over basisvaardigheden beschikken. 16 Deze convenanten zijn mede ondertekend door: Gemeenten in de regio Ketenpartners UWV WERKbedrijf Sociale Diensten Onderwijsinstellingen (roc s) Bedrijven Welzijnsorganisatie Maatschappelijk Werk Bibliotheek Regionaal Platform Arbeidsmarktbeleid Stichting ABC 2.6 Aantal cursisten in 2008 In de monitor is aan de actieve gemeenten binnen de G52 gevraagd hoeveel deelnemers de gemeenten in trajecten lezen en schrijven hebben in het kader van de WEB. Onder deze (NT-1) trajecten vallen de cursussen Nederlands (beginners en gevorderden), lezen en schrijven, toegepast lezen/schrijven/rekenen, Mailen in goed Nederlands, Nederlandse Taal voor Werk en Opleiding en Nederlands op de werkvloer. Voor het gemak spreken we in het vervolg van trajecten lezen en schrijven. Het gaat om de cijfers van de aantallen cursisten die, volgens de gemeenten zelf, in 2008 ingeschreven stonden bij de roc s. Gegevens van andere scholingsaanbieders naast het roc die mogelijkerwijs trajecten lezen en schrijven verzorgen, zijn niet in dit onderzoek meegenomen. Naast deze trajecten waarvan lezen en schrijven wezenlijk onderdeel is, zijn binnen de WEB-gelden nog diverse andere trajecten gericht op educatie mogelijk. Onder andere alfabetisering NT2 (als voorbereiding op Inburgering), sociale redzaamheid, Engels enzovoort.

23 Bekendheid gemeenten met aantallen deelnemers Uit de verzamelde gegevens blijkt dat de gemeenten binnen de G52 beperkte kennis hebben van de aantallen deelnemers aan trajecten lezen en schrijven die in 2008 binnen het WEB-budget zijn uitgevoerd door de roc s. Bij ruim 20% van de gemeenten waren geen gegevens beschikbaar over het jaar In figuur 2.6 staat dit weergegeven. 17 Figuur 2.6 Beschikbaarheid gegevens over deelnemersaantallen aan trajecten lezen en schrijven Bijna de helft van de gemeenten (48%) weet niet hoeveel inwoners er uit de eigen gemeente deelnemen aan de educatietrajecten die bij het roc worden aangeboden. Dit is te zien in figuur 2.7. Figuur 2.7 Beschikbaarheid gegevens deelnemers aan cursussen lezen en schrijven uit eigen gemeente

24 De gegevens die de gemeenten hebben aangeleverd als antwoord op de vraag Hoeveel deelnemers volgen volgens u een traject Educatie en in het bijzonder trajecten lezen en schrijven zijn door CINOP vergeleken met de cijfers die de roc s hebben aangeleverd voor de Afwijking in % tussen gegevens gemeente en roc Monitor deelname lees- en schrijfonderwijs door laaggeletterden % 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% meer 100% Figuur 2.8 Procentuele afwijking van gemeentelijke deelnemergegevens ten opzichte van de deelnemergegevens geregistreerd bij het roc (horizontale as). Op de verticale as wordt het aantal gemeenten weergegeven. Uit de analyse van deze vergelijking blijkt dat de gegevens die gemeenten hebben aangeleverd in slechts 15% van de gevallen overeenkomen met het aantal wat door het roc is aangeleverd. In figuur 2.8 wordt duidelijk dat meer dan 60% van de gemeenten cijfers noemt die meer dan 50% afwijken van de cijfers aangeleverd door de roc s. 1 Neuvel, Litjes e.a. CINOP mei 2009, ISBN

25 2.7 Afspraken met het roc Gemeenten sluiten jaarlijks een zogenaamde productovereenkomst met het roc voor de besteding van het WEB-deel van het participatiebudget. In deze overeenkomst worden afspraken gemaakt over de inkoop van educatietrajecten bij het roc, waaronder ook de cursussen lezen en schrijven vallen. In de productovereenkomst kunnen gemeenten prestatieafspraken maken met het roc over wervingsactiviteiten gericht op het binnenhalen van nieuwe cursisten, over de aantallen deelnemers aan en de inhoud en duur van cursussen. Het is van belang dat gemeenten goede prestatieafspraken maken met het roc, aangezien de hoogte van het participatiebudget vanaf 2012 gedeeltelijk afhangt van de werkelijk uitgevoerde educatietrajecten. Het aantal educatietrajecten is een van de outputverdeelmaatstaven voor het budget. Gemeenten dienen deze gegevens vanaf 2011 te registreren. De meest recente informatie over het participatie budget is te vinden op In het kader van het monitoronderzoek zijn de gemeenten gevraagd de afspraken te noemen die zij met het roc hebben gemaakt. 19 In figuur 2.9 is te zien dat de verhouding tussen de gemeenten die al dan niet prestatieafspraken met het roc hebben gemaakt over de cursussen en schrijven/alfabetiseringstrajecten voor 2009 ongeveer gelijk is verdeeld.

26 51% 49% Ja, wel prestatie afspraken Nee, geen prestatieafspraken Figuur 2.9 Percentage gemeenten met wel/geen prestatieafspraken 20 De gemeenten die wel prestatieafspraken zijn overeengekomen hebben deze vooral gericht op: Het aantal in te kopen trajecten. Een toename van het aantal deelnemers aan trajecten (eventueel gekoppeld aan financiële beloning). Het leggen van meer contacten met bedrijven ten behoeve van voorlichting en acquisitie. De gemaakte afspraken wisselen sterk per gemeente, vooral wanneer het gaat om de meetbaarheid (te realiseren aantallen of percentages), de inhoud en duur van de ingekochte educatietrajecten. 2.8 Overige actieve organisaties Laaggeletterdheid is een thema waar niet alleen gemeenten iets aan (kunnen) doen. Er zijn diverse organisaties die een bijdrage kunnen leveren aan de aanpak. In tabel 2.1 staan de organisaties die participeren in de aanpak van laaggeletterdheid in de actieve gemeenten.

27 Tabel 2.1 Organisaties die participeren in de aanpak van laaggeletterdheid Nee, geen andere organisaties Bedrijven Bibliotheek Welzijnswerk (Brede) School Thuiszorg Consultatiebureau Juridisch Loket Anders Actieve gemeenten Almelo x x Almere x x x x Amersfoort x x x x Amsterdam x x Apeldoorn x x x x Bergen op Zoom x Breda x x x x x x Delft x x x x Den Bosch x x x x x Deventer x x x x x x x Dordrecht x x x Eindhoven x Emmen x x x Enschede x x x Gouda x x Haarlem x x Heerlen x x x x Helmond x x Hengelo x x x Leeuwarden x x x x Leidschendam-Voorburg x x x 21