De prevalentie van psychische stoornissen bij mensen met de ziekte van Parkinson
|
|
- Joannes Koster
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 De prevalentie van psychische stoornissen bij mensen met de ziekte van Parkinson c.de rijk en r.v.bijl Recente epidemiologische onderzoeken naar het vóórkomen van de ziekte van Parkinson in de Nederlandse huisartspraktijk en in de Nederlandse bevolking komen tot jaarprevalentieschattingen tussen 2,4 per 1000 personen voor de gehele Nederlandse bevolking, 1 en 14 per 1000 personen in de bevolking van 55 jaar en ouder. 2 Geëxtrapoleerd naar de bevolking van 1996 betekent dit een totaal tussen de en Nederlanders met de ziekte van Parkinson. (Wij laten in dit artikel parkinsonisme buiten beschouwing.) Literatuuronderzoek laat zien dat bij Parkinsonpatiënten psychische stoornissen vaker voorkomen dan bij leeftijdsgenoten zonder deze ziekte. 3-5 Dementie. De ziekte van Parkinson wordt als een van de oorzaken of risicofactoren van dementie aangemerkt. 6 Dementie komt onder de 65 jaar weinig voor; boven de 65 jaar ligt de prevalentie in de algemene bevolking gemiddeld op 5 à 6%, oplopend van 3% bij jarigen tot 41% bij personen boven de 95 jaar. 7 8 Verschillende onderzoeken melden dat ernstige cognitieve stoornissen vaker voorkomen bij mensen met de ziekte van Parkinson: bij 15 tot 20% van de Parkinsonpatiënten boven de 70 jaar zou dementie te constateren zijn. 3 9 Depressie. De prevalentie van depressie bij ouderen in de algemene bevolking wordt vanuit de Longitudinal aging study Amsterdam (LASA) als 15% gerapporteerd, waarvan ruim 2% de depressieve stoornis betreft ( major depressie) en 13% de depressie in ruimere zin ( minor depressie). Ook vermeldt dit onderzoek een duidelijke toename met de leeftijd: voor de depressieve stoornis en de depressie in ruimere zin respectievelijk 1,3% en 9,4% in de laagste leeftijdsgroep (55-59 jaar) en 2,7% en 16,7% in de hoogste (80-85 jaar). 10 Volgens enkele recente overzichtsonderzoeken zou de prevalentie van depressie bij mensen met de ziekte van Parkinson rond de 45% liggen. Angststoornissen. Angststoornissen zijn waarschijnlijk de meest voorkomende stoornissen bij ouderen in de algemene bevolking. 13 In (poli)klinische groepen van mensen met de ziekte van Parkinson worden prevalentiecijfers gerapporteerd die variëren van 30-40% voor een der angststoornissen volgens de criteria van de Diagnostic and statistical manual of mental disorders (DSM-III-R) Trimbos-instituut, afd. Geestelijke Gezondheid, Postbus 725, 3500 AS Utrecht. Drs.C.de Rijk, psycholoog; dr.r.v.bijl, socioloog. Correspondentieadres: drs.c.de Rijk. samenvatting Doel. De prevalentie van cognitieve stoornissen, depressies, angststoornissen en psychotische symptomen bij mensen met de ziekte van Parkinson in de algemene bevolking. Opzet. Dwarsdoorsnedeonderzoek. Plaats. Nederland. Methode. In de periode mei-september 1995 werden 384 personen met de ziekte van Parkinson (een steekproef onder leden van de Parkinson Patiënten Vereniging aangevuld met 24 verpleeghuispatiënten) bevraagd met het Composite international diagnostic interview (CIDI) en de General health questionnaire (GHQ-12). Resultaten. De 1-maandsprevalentie van psychische stoornissen was 39,1%, waaronder 13,3% cognitieve stoornissen, 5,5% depressieve stoornissen (2,3% depressieve stoornis ( major depressive disorder ) en 4,7% dysthymie) en 24,5% angststoornissen (4,9% agorafobie en 11,5% sociale fobie). Psychische comorbiditeit omvatte vooral angststoornissen in combinatie met depressie (21%) of met cognitieve stoornissen (28%). Bij 4 op de 10 personen die ooit een depressie of angststoornis hadden, ontwikkelde deze zich na het begin van de ziekte van Parkinson. Conclusie. De prevalentie van psychische stoornissen bij mensen met de ziekte van Parkinson was hoger dan cijfers voor de algemene bevolking aangeven; dit gold voor angststoornissen en cognitieve stoornissen, maar niet voor depressies. Psychotische symptomen. Psychotische symptomen, vooral visuele hallucinaties, komen bij gemiddeld circa 13% van de Parkinson-patiënten voor, in het bijzonder ten gevolge van medicijngebruik. 3 Wij onderzochten de prevalentie van cognitieve stoornissen, depressies, angststoornissen en psychotische symptomen bij een aselecte steekproef uit het ledenbestand van de Parkinson Patiënten Vereniging; hierover werd al eerder gerapporteerd. 18 Bovendien werd nagegaan of er bepaalde risicofactoren bij de patiënten waren die samenhingen met de psychische stoornissen. patiënten en methode Steekproef. Een aselecte steekproef van 850 leden van de landelijke Parkinson Patiënten Vereniging (totaal aantal patiënten-leden per 1 december 1997: 5800) werd in maart 1995 aangeschreven met het verzoek medewerking te verlenen aan ons onderzoek; 451 personen (53%) waren bereid aan een mondeling interview mee te werken. Omdat de respons (3%) van personen die waren opgenomen in een verpleeghuis achterbleef bij de verwachtingen (10%), werden 91 aselect gekozen personen van de 451 schriftelijk bedankt voor verdere mede- Ned Tijdschr Geneeskd januari;142(1) 27
2 werking en weer uit de steekproef verwijderd, en werd 10 gecombineerde verpleeghuizen via een van de verpleeghuisartsen verzocht elk 4 patiënten van zowel de somatische als de psychogeriatrische afdeling te benaderen voor deelname aan het onderzoek; dat leverde 24 personen op die wilden meewerken een een interview. Uiteindelijk werden zodoende 384 personen eenmalig geïnterviewd, van wie circa 9% verpleeghuispatiënten (tabel 1). Omdat wij bij zowel de geïnterviewden als de non-respondenten gegevens hadden verzameld over demografische kenmerken (onder andere leeftijd, geslacht, woonsituatie), over de ziekte van Parkinson (de ernst en duur van de ziekte, medicijngebruik) en over de mate van psychisch welbevinden, waren wij in staat om de 384 geïnterviewden, 203 personen die niet het volledige interview kregen, maar wel een korte non-responsvragenlijst invulden, en de 91 uit de oorspronkelijke steekproef verwijderde personen met elkaar te vergelijken. Weging van de prevalentieschattingen, door middel van poststratificatie, 19 met de variabelen leeftijd, ernst van de ziekte van Parkinson op de schaal van Hoehn en Yahr en score op de General health questionnaire (GHQ), wees uit dat geen van de voor non-respons gecorrigeerde (dat is gewogen) prevalentieschattingen voor psychische stoornissen significant afweek van de ongewogen schattingen. Op grond hiervan besloten wij in de vervolganalysen de ongewogen prevalentieschattingen te gebruiken. Instrumenten. In samenwerking met de afdeling Neurologie van het Academisch Ziekenhuis Vrije Universiteit te Amsterdam werd een procedure ontwikkeld voor de validering van de diagnose ziekte van Parkinson. De procedure behelsde rapportage door de respondent van: (a) een door een arts gestelde diagnose ziekte van Parkinson, (b) minimaal 2 spontaan genoemde kernsymptomen van de ziekte van Parkinson (bijvoorbeeld tremor, evenwichtsstoornissen, stijfheid, masker), (c) het gebruik van erkende levodopa-medicatie en (d) een waarneembaar positief effect van deze medicatie op de gerapporteerde kernsymptomen. Het ziektestadium volgens Hoehn en Yahr werd vastgesteld met behulp van een 5-punts-zelfbeoordelingsschaal. De mate van psychisch welbevinden werd gemeten met de GHQ (12-vragenversie) 20 bij alle 384 deelnemers, in de eerste plaats opdat wij daarop konden terugvallen als psychiatrische interviews zouden mislukken (wij zouden dan toch een indicatie hebben van eventueel aanwezige psychiatrische stoornissen), in de tweede plaats opdat wij over een schatting beschikten van de psychische morbiditeit in de non-responsanalyse (de GHQ werd ook afgenomen bij de eerdergenoemde 203 personen). Psychische stoornissen werden gemeten met het Composite international diagnostic interview (CIDI), 21 een door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) ontwikkeld gestandaardiseerd psychiatrisch interview, waarmee volgens de criteria van de DSM-III-R, 17 en de International classification of diseases (ICD-10) 22 psychiatrische classificaties (diagnosen) kunnen worden gegenereerd. Interviews. In de periode voorafgaand aan het veldwerk ondergingen 11 interviewers, die allen ervaring hadden met het afnemen van interviews voor onderzoeksdoeleinden, een aanvullende training in het WHO- CIDI-trainingscentrum van het Academisch Medisch Centrum te Amsterdam. Deze vierdaagse training was vooral gericht op het leren werken met het doorvraagschema, dat de interviewer door het overigens volledig voorgestructureerde CIDI-interview stuurt. Alle respondenten maakten gebruik van ons aanbod hen op hun woonadres te interviewen. De interviews werden alle met de betrokkenen zelf gehouden in de periode mei-september De gemiddelde duur van de interviews bedroeg ruim twee uur, variërend van 40 min tot 6 h. Bij 28 respondenten (7%) moest de interviewer terugkomen om het interview te completeren. Analysen. Psychiatrische diagnosen werden gegenereerd volgens DSM-III-R-criteria, met behulp van een door de WHO ontwikkeld gecomputeriseerd algoritme. Statistische analysen werden verricht met behulp van de computerprogramma s SPSS for Windows (versie 6.0, TABEL 1. Kenmerken van 384 personen met de ziekte van Parkinson bij wie een psychiatrisch interview werd afgenomen om vast te stellen of zij psychische stoornissen hadden kenmerk mannen vrouwen totaal aantal deelnemers (%) 209 (54,4) 175 (45,6) 384 gemiddelde leeftijd in jaren (SD) 65,2 (10,7) 66,4 (10,4) 65,7 (10,5) gehuwd of vaste partner (in %) 90,4 64,9 78,9 in verpleeghuis (in %) 8,7 10,0 9,3 in verzorgingshuis (in %) 1,9 6,5 4,0 totaal in verpleeghuis/verzorgingshuis (in %) 10,6 16,5 13,3 lager/hoger onderwijs (in %)* 28/31 37/20 32/24 gemiddelde beginleeftijd van de ziekte van Parkinson in jaren (SD) 54,4 (11,2) 55,6 (11,3) 54,9 (11,4) gemiddelde duur in jaren van de ziekte van Parkinson (SD) 10,7 (6,9) 10,9 (5,5) 10,8 (6,3) ernstig geïnvalideerd (in %) 20,8 19,4 20,2 gemiddelde diagnostische vertraging in maanden (SD) 27,4 (40,2) 29,4 (31,8) 28,3 (36,6) *Onder lager onderwijs werd verstaan: lager onderwijs/lager beroepsonderwijs, onder hoger onderwijs : hoger beroepsonderwijs/wetenschappelijk onderwijs. Uitslag 4 op de 5-puntsschaal van Hoehn en Yahr. Diagnostische vertraging door toedoen van patiënt en (of) arts bij het stellen van de diagnose ziekte van Parkinson. 28 Ned Tijdschr Geneeskd januari;142(1)
3 TABEL 2. Prevalentie van psychische stoornissen volgens DSM-III-R-criteria, 17 bij 384 patiënten met de ziekte van Parkinson stoornis aantal patiënten (%) met stoornis ooit* in de laatste maand sinds begin ziekte van Parkinson cognitieve stoornis 51 (13,3) 51 (13,3) 51 (13,3) depressieve stoornissen 48 (12,5) 21 (5,5) 19 (5,0) depressieve stoornis ( major depressive disorder ) 30 (7,8) 9 (2,3) 9 (2,3) dysthymie 33 (8,6) 18 (4,7) 13 (3,4) bipolaire stoornis 1 (0,3) angststoornissen 126 (32,8) 94 (24,5) 55 (14,3) paniekstoornis 12 (3,1) 9 (2,3) 5 (1,3) gegeneraliseerde angststoornis 16 (4,2) 10 (2,6) 7 (1,8) agorafobie 39 (10,2) 19 (4,9) 23 (6,0) sociale fobie 59 (15,4) 44 (11,5) 24 (6,3) enkelvoudige fobie 59 (15,4) 47 (12,2) 8 (2,1) obsessief-compulsieve stoornis 4 (1,0) 1 (0,3) 1 (0,3) misbruik/afhankelijkheid van psychoactieve stoffen 27 (7,0) 6 (1,6) 4 (1,0) alcohol 25 (6,5) 5 (1,3) 4 (1,0) medicijnen 1 (0,3) 1 (0,3) drugs 1 (0,3) enige DSM-III-R-stoornis 194 (50,5) 150 (39,1) 122 (31,8) *Patiënt voldeed ooit in het leven aan alle criteria voor een DSM-III-R-diagnose. Patiënt voldeed in de voorgaande maand aan alle criteria voor een DSM-III-R-diagnose. Patiënt voldeed voor het eerst aan alle criteria voor een DSM-III-R-diagnose nadat de diagnose ziekte van Parkinson was gesteld. SPSS, Chicago, 1993) en STATA (versie 5.0, Stata Corporation, College Station (TX), 1997). Om na te gaan of bepaalde kenmerken van de patiënten samenhingen met het vóórkomen van psychische problemen berekenden wij oddsratio s (OR) met 95%-betrouwbaarheidsintervallen (95%-BI) voor de uitkomstmaten psychisch welbevinden (GHQ) en psychische stoornissen (DSM-III-R) met behulp van logistische-regressievergelijkingen. Demografische kenmerken (burgerlijke staat, woonsituatie en opleiding) en kenmerken die de ziekte van Parkinson betroffen (beginleeftijd, duur, stadium volgens Hoehn en Yahr en diagnostische vertraging) vormden daarbij de predictorvariabelen (die werden telkens gecorrigeerd voor leeftijd, sekse en comorbiditeit). resultaten Psychische gezondheid. Bij meer dan de helft (53%) van de 384 respondenten was er in de maand van het interview sprake van verminderd psychisch welbevinden. De OR voor een significant verhoogde GHQ-score ( 3) was toegenomen voor personen die ernstige Parkinsonverschijnselen hadden (OR: 4,93; 95%-BI: 2,32-10,50), gescheiden waren (3,84; 0,79-18,6), in een verpleeghuis waren opgenomen (3,40; 1,38-8,38), laagopgeleid waren (1,96; 1,09-3,53) of bij wie de ziekte van Parkinson tussen 10 en 15 jaar geleden was begonnen (2,57; 1,29-5,10). Bij hantering van de classificatiecriteria van de DSM- III-R (as I) bleek dat de helft (50,5%) van alle Parkinson-patiënten ooit in het leven een of meer psychische stoornissen had gehad: 2 op de 5 onderzochten (39,1%) voldeden wat dat betreft nog in de maand van het interview aan de criteria voor minimaal 1 diagnose. Bijna eenderde van alle patiënten (31,8%), ofwel tweederde van allen die ooit een psychische stoornis hadden, maakte een dergelijke episode voor het eerst mee na het begin van de ziekte van Parkinson (tabel 2). Wanneer wij cognitieve stoornissen buiten beschouwing lieten (rekening houdend met het leeftijdsgebonden karakter), was de uitkomst dat ruim eenderde (36,7%) van de respondenten die ooit een psychische stoornis hadden deze pas na het begin van de ziekte van Parkinson kreeg. Dit gold voor depressie, in het bijzonder voor dysthymie (39,6%), maar in nog sterkere mate voor angststoornissen (43,7%), met als uitschieter agorafobie (59%). Bij 1 op de 7 onderzochte patiënten (13,3%) werd met behulp van het psychiatrisch interview een lichte (8,6%) of ernstige (4,7%) cognitieve stoornis vastgesteld. De kans op een cognitieve stoornis was groter bij lager opgeleiden (OR: 3,36; 95%-BI: 1,33-8,47), bij bewoners van een verpleeghuis (6,52; 2,74-15,50) en bij deelnemers in het hoogste ziektestadium (V) volgens Hoehn en Yahr (8,36; 2,62-26,7) en kleiner bij verweduwden (0,24; 0,07-0,82) en bij personen bij wie de ziekte minder dan 5 jaar geleden begon (0,31; 0,07-0,15). In de maand van het psychiatrisch interview had 1 op de 20 (5,5%) Parkinson-patiënten een depressie. De kans op een depressie was toegenomen bij verweduwden (5,83; 0,92-37,0) en verzorgingshuis-/verpleeghuisbewoners (5,83; 0,91-37,40), en sterk toegenomen bij gescheiden personen (25,9; 3,11-216,50). Ned Tijdschr Geneeskd januari;142(1) 29
4 Angststoornissen kwamen het meest voor; in de maand van het interview had 1 op de 7 onderzochten een angststoornis (14,3%). De kans op het ontstaan van een angststoornis was vergroot voor personen bij wie de ziekte van Parkinson jaar tevoren begonnen was (OR: 2,73; 95%-BI: 1,16-6,41), en voor personen bij wie het lang had geduurd (> 5 jaar) voordat de diagnose ziekte van Parkinson was gesteld (2,30; 1,05-5,05). In de maand van het interview had 1 op de 75 onderzochten (1,3%) problemen in verband met overmatig gebruik of afhankelijkheid van alcohol. Deze lage prevalentie liet geen zinvolle conclusies over de predictieve waarde van de genoemde onafhankelijke variabele toe. Psychotische symptomen, in het bijzonder in de vorm van visuele hallucinaties, die door een behandelend arts aan de ziekte van Parkinson of aan de Parkinson-medicatie toegeschreven werden, kwamen voor bij 1 op de 7 respondenten (14,6%). De kans op psychotische verschijnselen was toegenomen bij verpleeghuisbewoners (OR: 5,06; 95%-BI: 2,27-11,30), bij personen bij wie de ziekte van Parkinson al langer dan 20 jaar duurde (3,07; 0,91-10,40) en bij personen met ernstige Parkinson-verschijnselen (stadium V volgens Hoehn en Yahr) (5,52; 1,84-16,60). Van de onderzochte patiënten voldeed 1 op de 8 (12,8%), bijna eenderde van de respondenten die in de maand van het psychiatrisch interview een psychische stoornis hadden, aan de criteria voor meer dan 1 psychische stoornis. Angststoornissen speelden bij al deze respondenten (op 1 na) een rol. Bij bijna de helft (45%) ging het om een combinatie van angststoornissen (zoals paniekstoornissen en fobieën), bij 1 op de 5 (21%) om een combinatie van angst en depressieve stoornis of dysthymie, en bij ruim een kwart (28%) ging de angststoornis gepaard met een cognitieve stoornis. De kans op psychische comorbiditeit was vergroot bij respondenten bij wie de ziekte van Parkinson tussen 10 en 15 jaar tevoren was begonnen (OR: 3,46; 95%-BI: 1,02-10,90). beschouwing De vraag in hoeverre een steekproef uit het ledenbestand van de Parkinson Patiënten Vereniging representatief is voor de totale groep Parkinson-patiënten in Nederland is door het ontbreken van betrouwbare gegevens over de verdeling van deze patiënten over de Nederlandse bevolking moeilijk te beantwoorden. De wijze waarop wij de steekproef hebben getrokken kan een ongewenste systematische selectie hebben veroorzaakt, maar wij maakten een pragmatische keuze die vooral werd ingegeven door het ontbreken van betere alternatieven. Immers, het trekken van een echte bevolkingssteekproef (de beste methode) 2 is gezien de geringe prevalentie van de ziekte van Parkinson financieel en logistiek meestal onhaalbaar. Ook een tweede mogelijkheid, het trekken van een steekproef uit patiëntenbestanden van huisartsen en neurologen, zou logistiek problematisch zijn en zou door non-respons van artsen en (of) patiënten eveneens tot ongewenste selectie leiden. Onder dit voorbehoud geeft onze steekproef aan dat de psychische gezondheid van mensen met de ziekte van Parkinson slechter is dan die van andere mensen in de algemene bevolking. Niet alleen rapporteerden veel meer Parkinson-patiënten een verminderd psychisch welbevinden dan leeftijdsgenoten in de bevolking, 23 ook de prevalentie van psychische stoornissen volgens DSM-III-Rcriteria was bij deze patiënten hoger dan bij de bevolking; dit gold in ieder geval voor cognitieve stoornissen en angststoornissen. Angststoornissen, in het bijzonder agorafobie en sociale fobieën, ontstonden relatief vaak ná het begin van de ziekte van Parkinson en vaker bij mensen bij wie het lang had geduurd voordat de diagnose ziekte van Parkinson werd gesteld. Anders gezegd: tijdige diagnostiek en behandeling zouden de ontwikkeling van agorafobie en sociale fobieën kunnen voorkomen. Een opmerkelijke bevinding was dat depressie, in de literatuur de meest gerapporteerde psychische stoornis (45%) bij de ziekte van Parkinson, in deze onderzoeksgroep niet vaker (5,5%) voorkwam dan in de algemene bevolking Voor deze grote discrepantie zijn verschillende, elkaar aanvullende verklaringen denkbaar. In de eerste plaats vonden de meeste van de beschreven onderzoeken plaats in (poli)klinische (dus geselecteerde) populaties en met gebruikmaking van instrumenten met minder robuuste exclusiecriteria dan die van de DSM-III-R. Veelgebruikte symptoomgerichte depressieschalen, zoals de Hamilton rating scale of de Beck depression inventory, werken als screener voor depressie. Ze laten veel fout-positieve uitslagen toe, omdat ze gericht zijn op de inclusie van zoveel mogelijk echte patiënten, en niet op de exclusie van personen met klachten door andere oorzaken. Een diagnosegericht psychiatrisch interview zoals het CIDI probeert de hiërarchische exclusiecriteria van de DSM-III-R wél zeer strikt toe te passen. Juist bij een progressieve aandoening zoals de ziekte van Parkinson bestaat er een diagnostisch schemergebied van klachten die niet eenduidig aan een lichamelijke of psychische oorzaak zijn toe te schrijven. Dit kan ertoe leiden dat veel (vermeende) depressieve symptomen van Parkinson-patiënten in de gangbare classificatiesystemen (DSM/ICD) aan in dit geval de ziekte van Parkinson worden toegeschreven en dientengevolge niet meer meetellen voor een diagnose depressie. Deze verklaring voor de genoemde discrepantie wordt gesteund door de resultaten van een ander bevolkingsonderzoek onder Parkinson-patiënten, waarin met de door ons gebruikte of daarmee vergelijkbare instrumenten een 1-maandsprevalentie van 2,7% voor depressieve stoornis werd gevonden. 26 In hetzelfde licht valt ook te verklaren waarom antidepressiva bij 40 tot 50% van de vermeende gevallen van depressie bij de ziekte van Parkinson geen effect hebben. 11 Prospectief vergelijkend onderzoek naar de aard en het beloop van behandelde en onbehandelde depressieve symptomen, in de bevolking en bij verschillende chronische somatische ziekten, kan meer inzicht in deze materie verschaffen. Tevens kan dergelijk onderzoek meer licht werpen op de betekenis van de geïdentificeerde risicofactoren voor het ontstaan en het beloop van psychische stoornissen bij mensen met de ziekte van Parkinson. 30 Ned Tijdschr Geneeskd januari;142(1)
5 Wij danken dr.e.ch.m.j.wolters en G.Tissingh, neurologen, Academisch Ziekenhuis Vrije Universiteit te Amsterdam, voor hun adviezen. abstract The prevalence of psychiatric disorders in persons with Parkinson s disease Objective. To determine the prevalence of cognitive disorder, depression, anxiety and psychotic symptoms in persons with Parkinson s disease in the general population. Design. Cross-sectional study. Setting. The Netherlands. Method. Between May and September 1995, a random sample of 384 persons with Parkinson s disease (members of the Parkinson s disease patient organisation plus 24 Dutch nursing home patients) were investigated with the Composite International Diagnostic Interview (CIDI) and the General Health Questionnaire (GHQ-12). Results. The 1-month prevalence of DSM-III-R psychiatric disorder was 39.1%, of which 13.3% cognitive impairment, 5.5% depression (2.3% major depression and 4.7% dysthymia), and 24.5% anxiety disorder (4.9% agoraphobia and 11.5% social phobia). Psychiatric comorbidity mainly concerned anxiety disorder, in combination with depression (21%) or cognitive disorder (28%). Four out of ten persons who ever had a depression or anxiety disorder, developed the first episode after the onset of Parkinson s disease. Conclusion. The prevalence of psychiatric disorder in persons with Parkinson s disease was high, compared with figures of the general population, notably for anxiety and cognitive disorder, but not for depression. literatuur 1 Aalbersberg RO, Speelman JD, Maanen J van. De ziekte van Parkinson. In: Ruwaard D, Kramers PGN, redacteuren. Volksgezondheid Toekomst Verkenning. Den Haag: SDU, Rijk MC de, Breteler MMB, Graveland GA, Ott A, Meché FGA van der, Hofman A. De prevalentie van parkinsonisme en de ziekte van Parkinson bij ouderen; het ERGO-onderzoek. Ned Tijdschr Geneeskd 1996;140: Stern Y, Mayeux R. Mental dysfunction in Parkinson s disease. In: Wolters ECh, Scheltens Ph, redacteuren. Mental dysfunction in Parkinson s disease. Amsterdam: Vrije Universiteit, Quinn NP. Dementia and Parkinson s disease. In: Wolters ECh, Scheltens Ph, redacteuren. Mental dysfunction in Parkinson s disease. Amsterdam: Vrije Universiteit, Depla MFIA. Filters in de geestelijke gezondheidszorg voor ouderen: een literatuurstudie naar de prevalentie van psychische problematiek en het zorggebruik van ouderen. Tijdschrift voor Gerontologie en Geriatrie 1996;27: Psychogeriatrische ziektebeelden. Den Haag: Gezondheidsraad, Heeren TJ. Psychiatric morbidity in the oldest old: the Leiden 85-plus study [proefschrift]. Leiden: Rijksuniversiteit Leiden, Rijk C de. Dementie. In: Ruwaard D, Kramers PGN, redacteuren. Volksgezondheid Toekomst Verkenning. Den Haag: SDU, Boyd JL, Cruickshank CA, Kenn CW, Madeley P, Mindham RH, Oswald AG, et al. Cognitive impairment and dementia in Parkinson s disease: a controlled study. Psychol Med 1991;21: Beekman A. Depression in later life: studies in the community [proefschrift]. Amsterdam: Vrije Universiteit, Cummings JL. Depression in Parkinson s disease: a review. Am J Psychiatry 1992;149: Frijns CJM, Koerselman GF. Depressie bij de ziekte van Parkinson: een actueel literatuuroverzicht. Tijdschrift voor Psychiatrie 1992;34: Vermeulen AWA, Beekman ATF, Stek ML, Dyck R van. De prevalentie van angststoornissen bij ouderen. Tijdschrift voor Psychiatrie 1994;36: Starkstein SE, Robinson RG, Leiguarda R, Preziosi TJ. Anxiety and depression in Parkinson s disease. Behavioural Neurology 1993; 6: Stein MB, Heuser IJ, Juncos JL, Uhde TW. Anxiety disorders in patients with Parkinson s disease. Am J Psychiatry 1990;147: Menza MA, Robertson-Hoffman DE, Bonapace AS. Parkinson s disease and anxiety: comorbidity with depression. Biol Psychiatry 1993;34: American Psychiatric Association (APA). Diagnostic and statistical manual of mental disorders. 3rd rev. ed. Washington, D.C.: APA, Rijk C de, Bijl R. Psychische problemen bij Parkinson. Een epidemiologisch onderzoek naar psychische problemen, kwaliteit van leven en zorgbehoeften van mensen met de ziekte van Parkinson [NcGv-reeks 96-20]. Utrecht: Nederlands centrum Geestelijke volksgezondheid, Bethlehem J, Kersten B. Non-respons en post-stratificatie. Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Voorburg: CBS, Koeter H, Ormel J. Nederlandse bewerking van de handleiding bij de General Health Questionnaire. Lisse: Swets en Zeitlinger, Smeets RWM, Dingemans PJAM. Composite International Diagnostic Interview, versie 1.1. (Nederlandse vertaling en bewerking.) Amsterdam: WHO, World Health Organization (WHO). The ICD-10 classification of mental and behavioral disorders: diagnostic criteria for research. Genève: WHO, Vermande M, Bijl R. Psychische problematiek in Nederland: een inventarisatie van epidemiologisch onderzoek naar de omvang van psychische problematiek [NcGv-reeks 95-17]. Utrecht: Nederlands centrum Geestelijke volksgezondheid, Ormel J. Psychiatrische ziekten: depressie. In: Grobbee DE, Hofman A, redacteuren. Epidemiologie van ziekten in Nederland. Utrecht: Bunge, Rijk C de. Depressie. In: Ruwaard D, Kramers PGN, redacteuren. Volksgezondheid Toekomst Verkenning. Den Haag: SDU, Hantz P, Caradoc-Davies G, Caradoc-Davies T, Weatherhall M, Dixon G. Depression in Parkinson s disease. Am J Psychiatry 1994;151: Aanvaard op 27 augustus 1997 Bladvulling De komst van de kinine (tegen diarree) In de rede door mij uitgesproken bij gelegenheid van het 25- jarig bestaan van de Ned. Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst op 23 Juni 1874 te Arnhem, Over den kinabast en zijn alkaloïden, vestigde ik voor het eerst de aandacht der geneeskundigen op de therapeutische waarde der gezamenlijke alkaloïden voorkomende in den bast van Cinchona succirubra uit de kinaplantsoenen op Java. Deze werden toen door mij aanbevolen onder den naam van Alcaloïda Cinchonae succirubrae en de uitstekende werking hiervan werd het eerst nauwkeurig waargenomen door Dr. piepers alhier. [...] Een mijner vrienden uit Java gerepatriëerd was sedert lang lijdende aan atonie der ingewanden, waartegen allerlei geneesmiddelen tevergeefs waren aangewend. Bekend als hij was met mijn china liq. en het daaruit verkregen chinotannas chineti kwam hij op het denkbeeld dit te beproeven tegen zijn lastige kwaal en wel met uitstekend gevolg. Door dagelijks bij zijn ontbijt een capsule gevuld met 0.45 grm. chinotannas chineti in te nemen, werd hij van zijn kwaal bevrijd en verkreeg hij een normale defaecatie. (Ned Tijdschr Geneeskd 1898;42I:893, 895.) Ned Tijdschr Geneeskd januari;142(1) 31
Diagnostische instabiliteit van terugval bij angststoornissen en depressie
Diagnostische instabiliteit van terugval bij angststoornissen en depressie Willemijn Scholten NEDKAD 2015 Stelling In de DSM 6 zullen angst en depressie één stoornis zijn Achtergrond Waxing and waning
Nadere informatiehoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5
SAMENVATTING 117 Pas kortgeleden is aangetoond dat ADHD niet uitdooft, maar ook bij ouderen voorkomt en nadelige gevolgen kan hebben voor de patiënt en zijn omgeving. Er is echter weinig bekend over de
Nadere informatieVEILIGHEID & VOORSCHRIJVEN VAN MEDICATIE SARAH JANUS
VEILIGHEID & VOORSCHRIJVEN VAN MEDICATIE SARAH JANUS OVER MIJ Veiligheid & voorschrijven van medicatie 6-11-2014 2 IK ZAL HET VANDAAG HEBBEN OVER Onderzoek doen OF waarom onderzoek doen leuk is en soms
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Addendum A 173 Nederlandse samenvatting Het doel van het onderzoek beschreven in dit proefschrift was om de rol van twee belangrijke risicofactoren voor psychotische stoornissen te onderzoeken in de Ultra
Nadere informatiePrognostische factoren bij de ziekte van Parkinson. Daan Velseboer Afdeling Neurologie AMC, 29 November 2013
Prognostische factoren bij de ziekte van Parkinson Daan Velseboer Afdeling Neurologie AMC, 29 November 2013 Nut van prognostische data De patiënt wil (vaak) weten: Hoe snel zullen mijn klachten toenemen?
Nadere informatieAGED: Amsterdam Groningen Elderly Depression Study
AGED: Amsterdam Groningen Elderly Depression Study Angst en depressie bij verpleeghuisbewoners; prevalentie en risico indicatoren Lineke Jongenelis Martin Smalbrugge EMGO, onderzoeksprogramma common mental
Nadere informatieBeloop van angst en depressie. belang voor de klinische praktijk
Beloop van angst en depressie belang voor de klinische praktijk Jan Spijker, psychiater, A-opleider,hoofd programma stemmingsstoornissen Pro Persona, Ede & onderzoeker Trimbos-instituut, Utrecht Waarom
Nadere informatieStemmingsstoornissen bij de ziekte van Parkinson
Stemmingsstoornissen bij de ziekte van Parkinson Maastricht, 9 mei 2017 Dr. A.F.G. Leentjens, psychiater Afdeling Psychiatrie MUMC 1951-2014 1926-2002 Inhoud Depressieve klachten -wat is een depressie?
Nadere informatieSchrik om het hart! CoRPS. Dr. Annelieke Roest. Promotoren: Peter de Jonge, PhD. Johan Denollet, PhD
Schrik om het hart! Center of Research on Psychology in Somatic diseases Promotoren: Peter de Jonge, PhD Johan Denollet, PhD Dr. Annelieke Roest Anxiety and Depression In Coronary Heart Disease: Annelieke
Nadere informatieBegeleiding van psychische klachten bij revalidatie. dr. Bianca Buijck Coördinator Rotterdam Stroke Service 17 maart 2015
Begeleiding van psychische klachten bij revalidatie dr. Bianca Buijck Coördinator Rotterdam Stroke Service 17 maart 2015 Even voorstellen Psychische klachten: neuropsychiatrische symptomen (NPS) De laatste
Nadere informatieROM in de ouderenpsychiatrie
Improving Mental Health by Sharing Knowledge ROM in de ouderenpsychiatrie Marjolein Veerbeek Richard Oude Voshaar, Anne Margriet Pot Financier: Ministerie van VWS 2 Routine Outcome Monitoring Definitie
Nadere informatieFactoren in de relatie tussen angstige depressie en het risico voor hart- en vaatziekten
Factoren in de relatie tussen angstige depressie en het risico voor hart- en vaatziekten In dit proefschrift werd de relatie tussen depressie en het risico voor hart- en vaatziekten onderzocht in een groep
Nadere informatieSAMENVATTING SAMENVATTING. Werk en Psychische Gezondheid: Studies naar de invloed van werk kenmerken, sociale rollen en gender
SAMENVATTING Werk en Psychische Gezondheid: Studies naar de invloed van werk kenmerken, sociale rollen en gender In de jaren negentig werd duidelijk dat steeds meer werknemers in Nederland, waaronder in
Nadere informatiedoor E.A.M. Knoppert-van der Klein en T.S.O.M. Hiddema Samenvatting
Angst- en stemmingsstoornissen bekeken met behulp van de SCL-90, een zelfbeoordelingsklachtenlijst, in het licht van de revisie van de DSM-III-classificatie door E.A.M. Knoppert-van der Klein en T.S.O.M.
Nadere informatie! "! " #)% Lichamelijke Klachten Lichamelijk Onverklaarde Klachten (LOK) Somatoforme stoornissen
Bert van Hemert psychiater Parnassia psycho-medisch centrum Leids Universitair Medisch Centrum L U M C Shakespeare Lichamelijke klachten Door de dokter niet verklaard door pathologische bevindingen Door
Nadere informatieSamenvatting SAMENVATTING Hoofdstuk 1 is de algemene introductie over de inhoud van dit proefschrift. Depressie en angststoornissen zijn de meest voorkomende psychische stoornissen en brengen een grote
Nadere informatiegegeven met informatie over risico, complexiteit, duur, ernst en een doorverwijzingsadvies.
Geachte, Pearson start een onderzoek naar Innerview. Innerview is een beslissingsondersteunend instrument (BOI) voor doorverwijzing in de geestelijke gezondheidszorg en is uniek in zijn soort als het gaat
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/40073 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Schat, A. Title: Clinical epidemiology of commonly occurring anxiety disorders
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting 99 Nederlandse Samenvatting Depressie is een veel voorkomend en ernstige psychiatrisch ziektebeeld. Depressie komt zowel bij ouderen als bij jong volwassenen voor. Ouderen en jongere
Nadere informatieAngststoornissen. Verzekeringsgeneeskundig protocol
Angststoornissen Verzekeringsgeneeskundig protocol Epidemiologie I De jaarprevalentie voor psychische stoornissen onder de beroepsbevolking in Nederland wordt geschat op: 1. 5-10% 2. 10-15% 15% 3. 15-20%
Nadere informatieKorte bijdrage Life events bij patiënten in de acute dienst van achttien RIAGG s
Korte bijdrage Life events bij patiënten in de acute dienst van achttien RIAGG s door B. van der Goot, R.A. van der Pol en V.M. Vladár Rivero Samenvatting In mei 1990 vond een onderzoek plaats naar de
Nadere informatieHet Mini Internationaal Neuropsychiatrisch Interview (mini)
korte bijdrage Het Mini Internationaal Neuropsychiatrisch Interview (mini) Een kort gestructureerd diagnostisch psychiatrisch interview voor dsm-iv- en icd-10-stoornissen i.m. van vliet, e. de beurs samenvatting
Nadere informatieFacts & Figures Dementie
Facts & Figures Dementie Inleiding Door de demografische ontwikkelingen neemt het aantal mensen met dementie de komende decennia sterk toe. Mensen worden steeds ouder en er komen meer ouderen. Omdat dementie
Nadere informatieVroeginterventie via het internet voor depressie en angst
Samenvatting 141 Vroeginterventie via het internet voor depressie en angst Hoofdstuk 1 is de inleiding van dit proefschrift. Internetbehandeling voor depressie en angst is bewezen effectief. Dit opent
Nadere informatieCijfers over dementie
Cijfers over dementie Inleiding Door de demografische ontwikkelingen neemt het aantal mensen met dementie de komende decennia sterk toe. Mensen worden steeds ouder en er komen meer ouderen. Omdat dementie
Nadere informatieSAMENVATTING. Achtergrond en doelstellingen van dit proefschrift
153 SAMENVATTING Achtergrond en doelstellingen van dit proefschrift Angst en depressie zijn de meest voorkomende psychische stoornissen, de ziektelast is hoog en deze aandoeningen brengen hoge kosten met
Nadere informatieToepasbaarheid en effectiviteit van behandeling voor angststoornissen in de eerste lijn. Christine van Boeijen
Toepasbaarheid en effectiviteit van behandeling voor angststoornissen in de eerste lijn Christine van Boeijen Indeling presentatie Welke stoornissen Vooronderzoeken Hoofdonderzoeken Implementatie Welke
Nadere informatie4 Angst en depressie in patiënten met hartziekten
4 Angst en depressie in patiënten met hartziekten A.M. Roest 1, P. de Jonge 1,2 1 CoRPS- Center of Research on Psychology in Somatic Diseases, Afdeling Medische Psychologie, Universiteit van Tilburg, Tilburg.
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Cannabisgebruik en stoornissen in het gebruik van cannabis in de adolescentie en jongvolwassenheid. Cannabis is wereldwijd een veel gebruikte drug. Het gebruik van cannabis is echter niet zonder consequenties:
Nadere informatieBijlage 1. Benadering en respons ten tijde van de tweede meting
Bijlage 1. Benadering en respons ten tijde van de tweede meting Benadering van deelnemers Deelnemers aan de cohortstudie werden bij het tweede interview benaderd volgens een zogenaamd benaderingsprotocol,
Nadere informatieValidatie van de Depressie lijst (DL) en de Geriatric Depression Scale (GDS-30) bij Verpleeghuisbewoners
Validatie van de Depressie lijst (DL) en de Geriatric Depression Scale (GDS-30) bij Verpleeghuisbewoners van Somatische en Psychogeriatrische Afdelingen Validation of the Depression List (DL) and the Geriatric
Nadere informatie3.3 Delirium. herkend wordt. Onduidelijk is in hoeveel procent het delirium niet, of niet volgens de gangbare richtlijnen, behandeld wordt.
3.3 Delirium Delirium is waarschijnlijk de meest voorkomende neuropsychiatrische stoornis in het algemeen en academisch ziekenhuis, met een prevalentie van 15 tot 50 procent bij opgenomen oudere patiënten.
Nadere informatieDiagnose en classificatie in de psychiatrie
Diagnose en classificatie in de psychiatrie Klinische Validiteit Research Betrouwbaarheid Prof dr Bert van Hemert psychiater en epidemioloog Afdelingshoofd psychiatrie DBC Kosten-baten 2 Diagnosen in de
Nadere informatieVoorspellers van terugval bij angststoornissen. Najaarsconferentie Vgct 8 november 2012 Willemijn Scholten
Voorspellers van terugval bij angststoornissen Najaarsconferentie Vgct 8 november 2012 Willemijn Scholten Achtergrond Angststoornissen zijn goed te behandelen Beloop op lange termijn chronisch of episodisch
Nadere informatieAngst en depressie in de huisartspraktijk: signaleren van risicogroepen. Peter F M Verhaak NIVEL
Angst en depressie in de huisartspraktijk: signaleren van risicogroepen Peter F M Verhaak NIVEL 12-maands prevalentie stemmings-, angst- en middelenstoornis 250 200 N/1000 patiënten 150 100 50 Depressie
Nadere informatieNederlandse samenvatting (Dutch summary)
Nederlandse samenvatting (Dutch summary) 125 Angststoornissen zijn veel voorkomende psychiatrische aandoeningen (ongeveer 1 op de 5 Nederlanders heeft, op enig moment in het leven een angststoornis). Onder
Nadere informatieSummary & Samenvatting. Samenvatting
Samenvatting De meeste studies na rampen richten zich op de psychische problemen van getroffenen zoals post-traumatische stress stoornis (PTSS), depressie en angst. Naast deze gezondheidsgevolgen van psychische
Nadere informatieMAPPING STUDIE. Anne van den Brink. Specialist Ouderengeneeskunde, Junior Onderzoeker
MAPPING STUDIE Anne van den Brink Specialist Ouderengeneeskunde, Junior Onderzoeker UKON symposium 7 april 2016 A study on the characteristics, care needs and quality of life of patients with both Mental
Nadere informatieWaarom schrijven specialisten ouderen- geneeskunde psychofarmaca voor?
UMCG Waarom schrijven specialisten ouderen- geneeskunde psychofarmaca voor? Verenso Jaarcongres 2011 Dr. S.U. Zuidema (Sytse) Afdeling Eerstelijnsgeneeskunde UMC St Radboud Nijmegen Afdeling Huisartsgeneeskunde
Nadere informatieScreening en behandeling van psychische problemen via internet. Viola Spek Universiteit van Tilburg
Screening en behandeling van psychische problemen via internet Viola Spek Universiteit van Tilburg Screening en behandeling van psychische problemen via internet Online screening Online behandeling - Effectiviteit
Nadere informatiedoor A. Ravelli, R.V. Bijl en G. van Zessen
Oorspronkelijk artikel Comorbiditeit van psychiatrische stoornissen in de Nederlandse bevolking; resultaten van de Netherlands Mental Health Survey and Incidence Study (NEMESIS) door A. Ravelli, R.V. Bijl
Nadere informatieResultaten voor België Psychische Gezondheid Gezondheidsenquête, België, 1997
5.7.1. Inleiding. Psychische gezondheidsproblemen, ook niet ernstige vormen, hebben een hoge belasting op het welzijn van een bevolking en op de kwaliteit van het leven. Echt psychiatrische condities zijn
Nadere informatiePsychiatrische symptomen bij Lewy body ziekten. Groot Haags Geriatrie Referaat April 2017 Marielle Hofman, aios geriatrie
Psychiatrische symptomen bij Lewy body ziekten Groot Haags Geriatrie Referaat April 2017 Marielle Hofman, aios geriatrie Inhoudsopgave Casus Diagnostische criteria Pathofysiologie Psychiatrische symptomen
Nadere informatieZwakbegaafdheid in de GGZ. Een explorerend onderzoek 1. Jannelien Wieland a,b & Frans Zitman c
Zwakbegaafdheid in de GGZ. Een explorerend onderzoek 1 Jannelien Wieland a,b & Frans Zitman c a Poli +, psychiatrie + verstandelijke beperking, Ir. Driessenstraat 94-G, 2312 KZ, Leiden b Cordaan, Postbus
Nadere informatieDepressie na een hartinfarct en risico op nieuwe hartklachten
Depressie na een hartinfarct en risico op nieuwe hartklachten Marij Zuidersma Promotoren: Peter de Jonge, Johan Ormel, Henk Jan Conradi Interdisciplinary center for psychiatric epidemiology University
Nadere informatieOnderzoekssessie over dementie op jonge leeftijd UKON symposium, 10 april 2018
Onderzoekssessie over dementie op jonge leeftijd UKON symposium, 10 april 2018 Britt Appelhof, psycholoog/ promovenda, Archipel Zorggroep Ans Mulders, specialist ouderengeneeskunde/ promovenda, Thebe Inleiding
Nadere informatieSaMenvatting (SUMMARy IN DUTCH)
Samenvatting (summary in Dutch) Samenvatting In hoofdstuk 1 wordt de algemene introductie van dit proefschrift beschreven. De nadruk in dit proefschrift lag op patiënten met hoofd-halskanker (HHK) en
Nadere informatiePaniekaanvallen - Moet je daar wat mee? -
Paniekaanvallen - Moet je daar wat mee? - Neeltje Batelaan Didi Rhebergen, Ron de Graaf, Jan Spijker, Aartjan Beekman en Brenda Penninx Filmfragment College tour 2012 Een vraagje. Vraagt u tijdens anamnese
Nadere informatieTrends in sociale, emotionele en gezondheidsproblematiek van Nederlandse ouderen tussen 1992 en 2012
Trends in sociale, emotionele en gezondheidsproblematiek van Nederlandse ouderen tussen 1992 en 212 Resultaten van de Longitudinal Aging Study Amsterdam LASA Rapport 216 In opdracht van het Ministerie
Nadere informatieV O LW A S S E N E N
PSYCHOSOCIALE GEZONDHEID V O LW A S S E N E N Volwassenen 2009 3 Volwassenenonderzoek 2009 Om inzicht te krijgen in de gezondheid van de inwoners in haar werkgebied, heeft de GGD Zuid-Holland West in 2009
Nadere informatieInnovaties voor Amsterdammers met GGZ problematiek. Prof.dr. J.H. Smit jh.smit@ggzingeest
Innovaties voor Amsterdammers met GGZ problematiek Prof.dr. J.H. Smit jh.smit@ggzingeest Directeur Onderzoek & Innovatie GGZ Ingeest Afdeling Psychiatrie Vumc Psychiatrie in getallen: wereldwijd in 2010
Nadere informatieGeestelijke gezondheid
In dit onderdeel wordt ingegaan op de geestelijke gezondheid van ouderen. De onderwerpen die worden aangesneden zijn psychische stoornissen en eenzaamheid. Volgens gegevens uit de Rapportage 2001 van het
Nadere informatieMonitoren van de effecten van de publiekscampagne depressie op de instroom van patiënten met psychische problemen in de huisartspraktijk
Monitoren van de effecten van de publiekscampagne depressie op de instroom van patiënten met psychische problemen in de huisartspraktijk Derek de Beurs Mariëtte Hooiveld Het NIVEL onderzoekt de gezondheidszorg.
Nadere informatieHartfalen bij verpleeghuisbewoners; waar liggen de uitdagingen?
Hartfalen bij verpleeghuisbewoners; waar liggen de uitdagingen? Drs. Mariëlle AMJ van der Velden-Daamen Prof. Dr. Jan PH Hamers Prof. Dr. Hans Peter Brunner la Rocca Dr. Frans ES Tan Prof. Dr. Jos MGA
Nadere informatieWat zijn angststoornissen en hoe worden ze behandeld?
NEDERLANDSE SAMENVATTING INTRODUCTIE Het vertrekpunt van dit proefschrift was een probleem dat in de klinische praktijk veel voorkomt. Mensen die een angststoornis hebben gebruiken vaak antidepressiva.
Nadere informatiehoofdstuk 2 hoofdstuk 3
Om de herkenning van patiënten met depressieve stoornis in de eerste lijn te verbeteren wordt wel screening aanbevolen. Voorts worden pakketinterventies aanbevolen om de kwaliteit van zorg en de resultaten
Nadere informatieDepressie en comorbiditeit. Studies in de huisartsenpraktijk naar voorkomen en gevolgen voor de zorg.
Samenvatting Depressie en comorbiditeit. Studies in de huisartsenpraktijk naar voorkomen en gevolgen voor de zorg. Inleiding (hoofdstuk 1) Een depressie komt vaak tegelijkertijd voor met een chronische
Nadere informatie5-12-2012 WELKOM. Depressieve klachten en hulpbehoefte bij diabetes. De komende 45 minuten
WELKOM 5 december 2012 Depressieve klachten en hulpbehoefte bij diabetes Caroline Lubach: senior verpleegkundig consulent diabetes VUmc Anita Faber: research coördinator Diabetes Research Centrum, Hoogeveen
Nadere informatieAngst en de ziekte van Parkinson. te veel of te weinig controle. Annelien Duits Harriët Smeding. www.smedingneuropsychologie.nl
Angst en de ziekte van Parkinson te veel of te weinig controle Annelien Duits Harriët Smeding www.smedingneuropsychologie.nl Wat moet deze workshop brengen, zodat je zegt: dat was de moeite waard? Smeding
Nadere informatieSamenvatting. Samenvatting
amenvatting Het aantal mensen met dementie neemt toe. De huisarts speelt een sleutelrol in het (h)erkennen van signalen die op dementie kunnen wijzen en hiermee in het stellen van de diagnose dementie,
Nadere informatiePositieve, Negatieve en Depressieve Subklinische Psychotische Symptomen en het Effect van Stress en Sekse op deze Subklinische Psychotische Symptomen
Positieve, Negatieve en Depressieve Subklinische Psychotische Symptomen en het Effect van Stress en Sekse op deze Subklinische Psychotische Symptomen Positive, Negative and Depressive Subclinical Psychotic
Nadere informatieDiabetespatiënten in Verpleeghuizen De Relatie tussen Diabetes, Depressieve Symptomen en de Rol van Executieve Functies
Diabetespatiënten in Verpleeghuizen De Relatie tussen Diabetes, Depressieve Symptomen en de Rol van Executieve Functies Diabetic Patients in Nursing Homes The Relationship between Diabetes, Depressive
Nadere informatieSUMMARY IN DUTCH. Summary in Dutch
SUMMARY IN DUTCH Summary in Dutch Summary in Dutch Introductie Dit proefschrift richt zich met name op het voorspellen van de behandeluitkomst bij kinderen met angststoornissen. Een selectie aan variabelen
Nadere informatieKennislacunes NHG-Standaard Depressie
Kennislacunes Kennislacunes 1. Het nut van screening naar depressie bij mensen met een chronische somatische aandoening in de (noot 15-16). 2. De 4DKL als instrument om het verloop van de (ernst van de)
Nadere informatieDe relatie tussen depressie- en angstsymptomen, diabetesdistress, diabetesregulatie en. proactieve copingvaardigheden bij type 2 diabetespatiënten
De relatie tussen depressie- en angstsymptomen, diabetesdistress, diabetesregulatie en proactieve copingvaardigheden bij type 2 diabetespatiënten The relationship between depression symptoms, anxiety symptoms,
Nadere informatieRehabilitatie door zelfmanagement bij chronische angst en depressie (de ZemCAD studie)
Improving Mental Health by Sharing Knowledge Rehabilitatie door zelfmanagement bij chronische angst en depressie (de ZemCAD studie) Jan Spijker, Maringa Zoun, Bauke Koekkoek, Henny Sinnema, Anna Muntingh,
Nadere informatieKaren J. Rosier - Brattinga. Eerste begeleider: dr. Arjan Bos Tweede begeleider: dr. Ellin Simon
Zelfwaardering en Angst bij Kinderen: Zijn Globale en Contingente Zelfwaardering Aanvullende Voorspellers van Angst bovenop Extraversie, Neuroticisme en Gedragsinhibitie? Self-Esteem and Fear or Anxiety
Nadere informatieSamenvatting (Summary in Dutch)
Samenvatting (Summary in Dutch) Achtergrond en doelstelling van het onderzoek Het doel van dit promotie onderzoek was om de zorg voor angst en depressie in kaart te brengen, enerzijds bekeken vanuit de
Nadere informatieSamenvatting 21580_rietdijk F.indd :09
Samenvatting 21580_rietdijk F.indd 161 10-02-12 15:09 People at ultra high risk for psychosis Schizofrenie en aanverwante psychotische stoornissen hebben grote negatieve gevolgen voor het sociaal en psychisch
Nadere informatieSamenvatting Beloop van beperkingen in activiteiten bij oudere patiënten met artrose van heup of knie
Beloop van beperkingen in activiteiten bij oudere patiënten met artrose van heup of knie Zoals beschreven in hoofdstuk 1, is artrose een chronische ziekte die vaak voorkomt bij ouderen en in het bijzonder
Nadere informatieImmuun Activatie in Relatie tot Manische Symptomen in Depressieve Patiënten. Karlijn Becking MD-PhD student, UMCG
Immuun Activatie in Relatie tot Manische Symptomen in Depressieve Patiënten Karlijn Becking MD-PhD student, UMCG Introductie Disbalans Pro-inflammatoire staat Destabilisatie Gevoeligheid voor stress Monocyt
Nadere informatieADHD bij volwassenen met een angststoornis
ADHD bij volwassenen met een angststoornis Impuls Symposium AD(H)D, een hype? (Differentiaal) Diagnostiek en Comorbiditeit woensdag 1 april 2009 Anke Roodbergen, psychiater i.o. De Jutters/PsyQ, Den Haag
Nadere informatieWaarom onderzoek naar zorggebruik? Over- of onderbehandeling van jongeren in de GGZ? Inhoud. dr. F. Jörg
Frederike Jörg Stelling 1 Frederike Jörg Stelling 2 Teveel kinderen en jongeren in Nederland zoeken en krijgen tweedelijns, specialistische GGZ-hulp terwijl er vaak geen sprake is van psychiatrische problematiek
Nadere informatieDepressie en het risico voor Hart en Vaatziekten bij oudere huisartspatiënten Literatuur overzicht (Hoofdstuk 2)
Depressie en het risico voor Hart en Vaatziekten bij oudere huisartspatiënten Hart- en vaatziekten (HVZ) veroorzaken een enorme ziektelast in Nederland, vooral bij ouderen. Deze aandoeningen vormen al
Nadere informatieClinimetrics, clinical profile and prognosis in early Parkinson s disease Post, B.
UvA-DARE (Digital Academic Repository) Clinimetrics, clinical profile and prognosis in early Parkinson s disease Post, B. Link to publication Citation for published version (APA): Post, B. (2009). Clinimetrics,
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Inzicht in de heterogeniteit van depressieve stoornissen 227 Depressies, ofwel depressieve stoornissen, zijn veel voorkomende ziektebeelden met een grote impact op het leven van
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/39582 holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/39582 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Hegeman, Annette Title: Appearance of depression in later life Issue Date: 2016-05-18
Nadere informatieVerslaving en comorbiditeit
Verslaving en comorbiditeit Wat is de evidentie? Dr. E. Vedel, Jellinek, Arkin 18 november 2014 Comobiditeitis hot 1 Jellinek onderzoek comorbiditeit Verslaving & persoonlijkheid, 1997 Verslaving & ADHD,
Nadere informatiePsychofysiologische begeleiding zinvol bij SOLK. (Somatisch Onvoldoende verklaarde Lichamelijk Klachten)
Psychofysiologische begeleiding zinvol bij SOLK. (Somatisch Onvoldoende verklaarde Lichamelijk Klachten) Eveline Kempenaar Algemene Leden Vergadering VDV november 2012 In het nieuws! 1 Definitie SOLK Lichamelijke
Nadere informatieSomatoforme stoornissen in de huisartspraktijk: epidemiologie, behandeling en de co-morbiditeit met angst en depressie
Samenvatting Samenvatting Somatoforme stoornissen in de huisartspraktijk: epidemiologie, behandeling en de co-morbiditeit met angst en depressie Dit proefschrift beschrijft het Somatisatie Onderzoek Universiteit
Nadere informatieIBOM-2. Het effect van Medicatiereview en begeleiding van patiënten na verblijf in het ziekenhuis
IBOM-2 Het effect van Medicatiereview en begeleiding van patiënten na verblijf in het ziekenhuis Abeer Ahmad Ruth Mast Giel Nijpels Jacqueline Dekker Piet Kostense Jacqueline Hugtenburg Afdelingen Klinische
Nadere informatieSamenvatting (summary in Dutch)
Samenvatting (summary in Dutch) 149 Samenvatting (summary in Dutch) Één van de meest voorkomende en slopende ziektes is depressie. De impact op het dagelijks functioneren en op de samenleving is enorm,
Nadere informatieSporten en psychische gezondheid
Margreet ten Have, Ron de Graaf, Karin Monshouwer Sporten en psychische gezondheid Resultaten van de Netherlands Mental Health Survey and Incidence Study (NEMESIS) Trimbos-instituut, Utrecht, 2009 Colofon
Nadere informatieGenderverschillen in psychische stoornissen, consequenties en zorggebruik
Genderverschillen in psychische stoornissen, consequenties en zorggebruik Resultaten van de Netherlands Mental Health Survey and Incidence Study (nemesis) m. ten have, c. schoemaker, w. vollebergh achtergrond
Nadere informatie15:40 16:00 uur. Depressie en dementie RICHARD OUDE VOSHAAR. Ouderenpsychiater
5:40 6:00 uur Depressie en dementie RICHARD OUDE VOSHAAR Ouderenpsychiater % psychiatrische problemen bij Alzheimer 60 50 40 30 20 0 0 Zhao et al, J Affect Disord 205 Wanneer spreken van van een depressie?
Nadere informatieResultaten voor Brussels Gewest Psychische Gezondheid Gezondheidsenquête, België, 1997
5.7.1. Inleiding. Psychische gezondheidsproblemen, ook niet ernstige vormen, hebben een hoge belasting op het welzijn van een bevolking en op de kwaliteit van het leven. Echt psychiatrische condities zijn
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 119 120 Samenvatting 121 Inleiding Vermoeidheid is een veel voorkomende klacht bij de ziekte sarcoïdose en is geassocieerd met een verminderde kwaliteit van leven. In de literatuur
Nadere informatieAngst voor vallen en verslikken bij patiënten met de ziekte van Huntington. Kristel Kalkers GZ-Psycholoog De Kloosterhoeve
Angst voor vallen en verslikken bij patiënten met de ziekte van Huntington Kristel Kalkers GZ-Psycholoog De Kloosterhoeve Dysfagie en angst voor verslikken bij patiënten met de ziekte van Huntington Dysfagie
Nadere informatieCoaching, Counseling & DSM
Coaching, Counseling & DSM Ron van Deth - Overgang van DSM-IV naar DSM-5 - Wat kan/moet ik als coach/counselor met de DSM? Valkuilen coach/counselor Gaan diagnosticeren Iemand met een psychische stoornis
Nadere informatieBijlagen J. Wiersma et al., Neem de regie over je depressie, DOI / , 2015 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media
Bijlagen J. Wiersma et al., Neem de regie over je depressie, DOI 10.1007/978-90-368-1003-6, 2015 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media 50 neem de regie over je depressie Bijlage 1 Beloopstabel
Nadere informatieHoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4. Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4
Samenvatting SAMENVATTING 189 Depressie is een veelvoorkomende psychische stoornis die een hoge ziektelast veroorzaakt voor zowel de samenleving als het individu. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO)
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 200 NEDERLANDSE SAMENVATTING Duizeligheid is een veel voorkomend probleem bij ouderen. Tot 30% van de thuiswonende ouderen van 65 jaar en ouder ervaart enige vorm van duizeligheid.
Nadere informatieFunctional limitations associated with mental disorders
Samenvatting Functional limitations associated with mental disorders Achtergrond Psychische aandoeningen, zoals depressie, angst, alcohol -en drugsmisbruik komen erg vaak voor in de algemene bevolking.
Nadere informatieWie zijn wij? Wie bent u? Waar bent u werkzaam? Welke setting en sector? Wat wilt u leren van deze workshop?
Wat kunt U daarmee? Alwies Hendriks, psychomotorisch therapeut Margje Mahler, ouderenpsycholoog Wie zijn wij? Wie bent u? Waar bent u werkzaam? Welke setting en sector? Wat wilt u leren van deze workshop?
Nadere informatieDoor dwang gegijzeld. (Laat-begin) obsessieve-compulsieve stoornis bij Ouderen. Roos C. van der Mast
Door dwang gegijzeld (Laat-begin) obsessieve-compulsieve stoornis bij Ouderen Roos C. van der Mast OCS bij ouderen De obsessieve-compulsieve stoornis is een persisterende en stabiele diagnose die zelden
Nadere informatiePsychotherapie voor Depressie werkt! Maar hoe?
Psychotherapie voor Depressie werkt! Maar hoe? Effecten en Werkingsmechanismes van Cognitieve Therapie en Interpersoonlijke Therapie voor Depressie Dr. Lotte Lemmens Maastricht University Psychotherapie
Nadere informatieHet belang van goede slaap voor het psychisch welzijn: oorzaken en gevolgen van slaapstoornissen in de psychiatrie
Het belang van goede slaap voor het psychisch welzijn: oorzaken en gevolgen van slaapstoornissen in de psychiatrie Prof. dr. Marike Lancel / psycholoog & somnoloog / GGZ Drenthe & RuG Onderwerpen slaaponderzoek,
Nadere informatieDe overgang van stepped care naar personalized care bij de combinatie van lichamelijke en psychische klachten
De overgang van stepped care naar personalized care bij de combinatie van lichamelijke en psychische klachten Dr. Jonna van Eck van der Sluijs Psychiater en senior onderzoeker Symposium Personalized medicine:
Nadere informatieCortisol en het beloop van depressie en angststoornissen
Cortisol en het beloop van depressie en angststoornissen Sophie Vreeburg VGCt najaarscongres 15 november 2013 Hoge prevalentie 25 depressie angststoornis 20 15 10 lifetime prev. 1-jaar prev. 5 0 m v m
Nadere informatie