Referentieprojecten Voortgezet Onderwijs

Transcriptie

1 Referentieprojecten Voortgezet Onderwijs maart 2013

2 INHOUDSOPGAVE 1. WERKWIJZE M3V 3 2. SUCCESFACTOREN IN ONDERWIJSHUISVESTING 4 3. DEN HAAG, WATERINGSVELDCOLLEGE 6 4. HEERHUGOWAARD, DE POLSSTOK HUYGENS COLLEGE DEN HAAG, PRAKTIJKONDERWIJS ESLOO BILTHOVEN, DE WERKPLAATS RAALTE, CARMEL COLLEGE SALLAND VEENENDAAL, CSV EN ROC A ALMERE, ARTE COLLEGE WINTERSWIJK, DE DRIEMARK STICHTING CARMELCOLLEGE MENUKAART ONDERWIJSHUISVESTING REFERENTIEOVERZICHT 35 Referenties Voortgezet Onderwijs M3V Adviespartners 2

3 1. WERKWIJZE M3V A B C nu x morgen stap 1 stap 2 toekomst Referenties Voortgezet Onderwijs M3V Adviespartners 3

4 2. SUCCESFACTOREN IN ONDERWIJSHUISVESTING Referenties Voortgezet Onderwijs M3V Adviespartners 4

5 SUCCESFACTOREN IN ONDERWIJSHUISVESTING: Gezamenlijke visie gemeente en schoolbesturen op betekenis en inhoud van het onderwijs in de gemeente Samenwerking tussen scholen / schoolbesturen; gezamenlijk optrekken schoolbesturen (o.a. onderling bespreken en oplossen van de individuele belangen van de scholen) DE VIJF HOOFDREGELS: Het belang van visie De som van samenhang De kracht van consistentie De meerwaarde van partnerschap Partnerschappen: gemeente en school, school school en school/gemeente derden De noodzaak van vertrouwen Financiële participatie scholen niet doorslaggevend, maar helpt wel: o verschil tussen investering en middelen wordt kleiner o eigen verantwoording scholen doet (moreel) beroep op gemeente niet achter te blijven extra te investeren Beleidsvoerend vermogen gemeente (ambtelijk): politieke sensitiviteit, proactief, leggen van verbindingen e.d. Zorg voor goede lokale context waarin de besluitvorming over huisvesting op goede en afgewogen wijze tot stand komt Ondernemende scholen (management): ondernemende managementvaardigheden, lobbyen bij politiek en bedrijfsleven (strategische managementkwaliteiten i.p.v. passen op de winkel). Goede besluitvormingsprocessen gericht op draagvlakcreatie bij alle partijen op inhoudelijk en financieel niveau Onderzoek uitgevoerd in opdracht van het Ministerie van OCW. Referenties Voortgezet Onderwijs M3V Adviespartners 5

6 3. DEN HAAG, WATERINGSVELD COLLEGE Wateringsveld College is onderdeel van de scholengemeenschap Den Haag Zuid West, voorheen Terra College geheten. De school is gehuisvest in Wateringse Veld, een Vinexlocatie in de gemeente Den Haag. Het College biedt vwo (atheneum en tweetalig onderwijs: tto), havo en vmbo-tl + ( havo-kans-klas ). VRAAGSTELLING M3V adviespartners heeft samen met de directie en een vertegenwoordiging van de docenten het onderwijsconcept, het huisvestingsconcept, programma van eisen voor het nieuwe gebouw in Wateringse Veld ontwikkeld. Tevens heeft M3V de architectenselectie begeleid. Ook heeft M3V het concept ontwikkeld voor het bewegingsonderwijs van de school. Op basis van een nieuwe visie op sport en bewegen is een andere ruimtelijke invulling gegeven aan de sportfaciliteiten. De school is gebouwd voor circa leerlingen en is ongeveer m 2 groot. Daarnaast beschikt de school over een grote sportaccommodatie van zo n m 2. AANPAK Omdat sprake was van een fusieschool is in het ontwikkelingstraject van de nieuwe huisvesting veel aandacht besteed aan interactie en samenwerking tussen de betrokken scholen. De ontwikkeling van het onderwijs- en huisvestingsconcept en het programma van eisen is ook aangegrepen om de samenwerking tussen de fusiescholen te stimuleren. Door interactieve werkbijeenkomsten met management en docenten uit de verschillende scholen heeft dit plaatsgevonden. Met het management en de projectgroep is een onderwijsconcept en huisvestingsvisie ontwikkeld met de volgende kenmerken: docent en leerling in een andere relatie met elkaar staan; minder doceren, meer begeleiden de leerling meer zelfverantwoordelijk is voor leerproces; eigen route en regie er minder rooster en minder gescheiden vakken zijn, er minder klassikaal wordt lesgegeven er meer projectmatig en modulair gewerkt wordt er differentiatie in werkvormen en groepsgroottes gehanteerd worden de groepssamenstelling gedifferentieerder is er een grotere behoefte is aan individuele werkplekken en multifunctionele werkomgevingen waar met kleine groepjes gewerkt kan worden ICT en multimedia het onderwijsproces ondersteunen de relatie met de omgeving c.q. buitenwereld versterkt wordt de leeromgeving prettig is en een veilige sfeer uitademt Op sport en bewegen profileert Wateringsveld College als sportieve school. In het bewegingsonderwijs is plaats voor de volgende thema s: 1. Samenwerken/groepsdynamiek/(samen-)spel. Te denken is in dit verband aan volleybal en basketbal dan wel andere spelvormen 2. Fysieke ontwikkeling (individu): leerlingen die bezig willen zijn met de fysieke persoonlijke ontwikkeling. Hierin staat het individu meer centraal (alleen of in confrontatie met een ander individu. Te denken is in dit verband aan fitness, judo, etc. 3. Ruimtelijk bewegen (ik en de omgeving): het bewegen van de leerling zelf en in relatie tot de ander en de fysieke omgeving. Bijvoorbeeld dans, drama, expressie en presentatie. Belangrijk in het bewegingsonderwijs van de school zijn de volgende aspecten: plezier in sport en bewegen voor iedereen fysieke groei van leerlingen ontwikkeling van sociale vaardigheden en samenwerking omgaan met regels, prestaties (topprestaties) en beperkingen oriëntatie op sporten, spelvormen en bewegingsvormen uit diverse culturen actieve (zelf doen) en passieve (kijken) beleving van sport gezonde inrichting van de school o.a. tot uitdrukking komend in ergonomisch verantwoord meubilair, werkplekken en gezond eten Referenties Voortgezet Onderwijs M3V Adviespartners 6

7 Referenties Voortgezet Onderwijs M3V Adviespartners 7

8 Referenties Voortgezet Onderwijs M3V Adviespartners 8

9 Referenties Voortgezet Onderwijs M3V Adviespartners 9

10 4. HEERHUGOWAARD, DE POLSSTOK - HUYGENS COLLEGE Opstellen functioneel en ruimtelijk programma van eisen De Polsstok is een school voor praktijkonderwijs in Heerhugowaard. Onder het zelfde bestuur (Stichting Openbaar Voortgezet Onderwijs) valt het Huygens College in Heerhugowaard. Het plan is opgevat een school te realiseren voor De Polsstok en de Basis- en Kaderberoepsgerichte opleidingen van het VMBO van het Huygens College. Een geweldige kans om leerlingen van beide scholen optimaal de gelegenheid te geven zich samen te ontwikkelen en gezamenlijke voorzieningen te bieden die het beste in hen naar boven haalt. Op basis van de rapportage kan een architect geselecteerd worden die meteen aan de slag kan met de vertaling naar een eerste schetsontwerp. Werkwijze Het team van de Polsstok en het Huygens hebben elkaar ontmoet tijdens de eerste studiedag waarin we interactief aan de slag zijn gegaan en de kaders van de nieuwbouw hebben neergezet. Tijdens deze studiedag c.q. workshop is de slogan voor de nieuwe school ontstaan: Zelfbewust op weg. Met een kleine projectgroep zijn in twee daaropvolgende bijeenkomsten de kaders van de studiedag uitgewerkt in toekomstscenario s, is de samenwerking benoemd en het programma van eisen opgesteld. Het resultaat Het resultaat is een concept dat als vanzelf leidt tot samenwerking en tevens kansen en uitdagingen biedt aan de leerlingen. Onderwijskundig is het een vooruitstrevend concept dat vooruitloopt op de wetgeving Passend Onderwijs. In de nieuwbouw staat de praktijk, het doen centraal. Het actief bezig zijn met een vak en beroep is zichtbaar zowel van buitenaf als vanuit het centrale hart van de school. Reactie opdrachtgever Vraagstelling M3V adviespartners is gevraagd ondersteuning te bieden bij het tot stand komen van een functioneel en ruimtelijk programma van eisen, dat gebaseerd is op de onderwijsvisie en het onderwijsconcept van beide scholen. De praktijk, het doen staat daarbij centraal. De locatie (vlakbij het station en tegenover het ROC) nodigt uit tot samenwerking met het ROC en biedt ook kansen voor stages en praktijk in het echt. "Wij hebben gezocht naar een partner die onze innovatieve plannen en visie kon omzetten in concrete vertalingen naar ruimtebehoeftes. M3V heeft haar beloftes in die zin waargemaakt: ideeën werden mogelijkheden en alle collega s werden gebruikers van het nieuwe gebouw! In een precair traject waarin de teams van beide scholen elkaar voor het eerst ontmoeten is M3V in staat geweest een voedingsbodem voor eenheid te organiseren. In een ontspannen sfeer, met aandacht voor ieders inbreng, hebben we samen een prima resultaat geboekt." Dhr. M. Nuchelmans, directeur de Polsstok Referenties Voortgezet Onderwijs M3V Adviespartners 10

11 5. DEN HAAG, ESLOO PRAKTIJKONDERWIJS Van één docent op één groep voor alle lessen het hele jaar door, naar teamgericht werken en vakspecialistisch onderwijs. Het fenomeen praktijkscholen is relatief jong, maar juist daarom ook volop in ontwikkeling. Esloo Praktijkonderwijs is een vernieuwend voorbeeld. Er is bewust gekozen voor een juist-niet-schools concept. Echte bedrijven voor de arbeidstoeleiding, docententeams in huiskamersettings voor algemeen vormend onderwijs. Geen klaslokalen, maar ruimtelijke units waarin 3 stamgroepen met een docententeam aan de slag zijn. Voor de bovenbouw een fietsenmakerij (in samenwerking met een grote nabijgelegen fietsenwinkel), een kledingwinkel, een plantenzaak en een copyshop. Bedrijven door leerlingen en hun docenten gerund, die de hele dag open zijn voor de buurtbewoners. Vraagstelling De omslag was groot. Het proces van ontwikkeling met draagvlak vroeg om rust. In meerdere workshops, met soms lange pauzes om resultaten te laten bezinken, is samen met het voltallig team het onderwijsconcept ontwikkeld. Gaandeweg het proces kwamen daar de ruimtelijke beelden bij. In de oude school werden aanpassingen gedaan om learning-on-the-job ervaringen op te doen. M3V werd aan de architect (Topos Architecten) gekoppeld om het ruimtelijk concept met hen door te vertalen naar een ontwerp dat een perfecte weerslag is van de beoogde ambitie. Elisabeth van Elsen (tegenwoordig medewerker van M3V) begeleidde het team in de aanloop naar de huisvesting in de onderwijskundige omslag. Aanpak Het resultaat is een concept waarin voor de onderbouw per unit van 3 à 4 stamgroepen een leerdomein is gecreëerd bestaande uit een leerplein en per stamgroep een huiskamer. Een docententeam verzorgt als groep in samenwerking het onderwijs. Er is een echte woning met keuken, woon-, slaap- en badkamer om met kleine groepen te werken aan zelfredzaamheid. De bovenbouw heeft 4 (en de mogelijkheid van een 5e) volwaardige en voor omwonenden geopende bedrijven waarin zij onder sterke begeleiding lerend kennismaken met alle facetten van de bedrijfsvoering per bedrijf. Reactie opdrachtgever "De tekst van M3V is waar en niet waar. Eigenlijk heeft M3V veel beter werk geleverd dan ze hier opschrijft maar ik kan me voorstellen dat ze door dat te verwoorden voor veel scholen een stap te ver gaat. Ik vind dat ik die stap wel behoor te zetten omdat ik M3V alleen dan recht doe. Vandaar deze wat uitvoerige reactie. Esloo Onderwijsgroep heeft een traditie omdat zij zich altijd uitvoerig bezig heeft gehouden met de nieuwbouw van haar scholen. Het onderwijs is immers sterk in ontwikkeling. Zowel het onderwijsleerproces staat ter discussie (weten wij wel alle kwaliteiten uit onze leerlingen te halen met het bestaande onderwijsleerproces of is er vernieuwing nodig?) als de relatie tussen de school en de omgeving (denk bijvoorbeeld aan de brede buurtschool). Intussen worden er nog steeds scholen gebouwd als was het begin vorige eeuw: een rits lokalen achter elkaar waar eigenlijk alleen het traditionele onderwijsleerproces (het voortdurend zenden van kennis van een docent naar een groep leerlingen) wordt gefaciliteerd, terwijl om de school een groot hek wordt geplaatst zodat de samenleving fysiek wordt buitengesloten (of zodat de school zich aan leerlingen als een soort gevangenis manifesteert. Het bouwen van traditionele schoolgebouwen beperkt de mogelijkheden van scholen om zich naar een andere toekomst van leren te ontwikkelen, terwijl het ook goed mogelijk is dat nieuwe schoolgebouwen veranderingen in het bestaande onderwijs concept faciliteren. En Esloo kiest (u zult het begrijpen) ervoor om het gesprek over de fundamenten van het onderwijs te voeren met het personeel op het moment dat er sprake is van nieuwbouw. Een school is in 30 jaar afgeschreven maar het concept van de school zou zodanig moeten zijn dat het ook na 30 jaar nog volledig voldoet. Referenties Voortgezet Onderwijs M3V Adviespartners 11

12 Voor de personeelsleden van een school betekent dit dat zij moeten leren over hun eigen schaduw heen te springen. Zij kennen alleen het onderwijs en het gebouw zoals het bestaat en zoals het altijd heeft bestaan, en het nieuwe gebouw moet wel van hen zijn. Denken over een nieuw schoolgebouw betekent dus allereerst dat een school leert nadenken over haar toekomst en over de werkelijke waarden die zij wil overbrengen aan haar leerlingen. Wij hebben ter ondersteuning van dit proces steeds gebruik gemaakt van de diensten van M3V en ik kan niet anders zeggen dan dat we daarmee heel veel resultaten hebben geboekt. Bij Esloo Praktijkonderwijs was onze analyse voorafgaand aan het nadenken over een nieuw schoolgebouw en het inhuren van M3V dat onze leerlingen maar beperkte leercapaciteiten bezaten voor een groot deel het gevolg was van de sociale omstandigheden waarin de wijk verkeerde waar de school zou worden gebouwd en waar velen van hen woonden. Esloo praktijkonderwijs school wilde de nieuwbouw gebruiken om samen met haar leerlingen de sociale omstandigheden van de wijk aan te pakken en de wijk op orde te krijgen. Geen geringe ambitie die wel handen en voeten gegeven moeten worden. M3V heeft dit proces begeleid op vier manieren: 1. De docenten hebben een onderwijsconcept ontwikkeld dat hieraan recht doet. 2. Er is een gebouw neergezet dat dit onderwijsconcept faciliteert. 3. Er zijn maatschappelijke partners gevonden in de wijk die deze ambitie ondersteunen. 4. De aanpak is zodanig geformuleerd dat er een incrementeel proces kan ontstaan, d.w.z. dat de tijd ervoor kan zorgen dat het concept zich verder gaat ontwikkelen. aanvraag gedaan voor een speciale status van de wijk als 40+ wijk (een wijk direct georganiseerd rond de krachtwijken), ik ben benoemd tot wijkregisseur en er zijn talloze initiatieven genomen om de wijk uit de put te trekken. (zie Aan de wieg van deze ontwikkelingen heeft M3V gestaan. Zij kan het werk niet alleen doen want zij is natuurlijk aanvullend op de ambities van de instantie die haar kennis en vaardigheden wil benutten (in dit geval Esloo Onderwijsgroep). Maar zelfs in deze zeer ver gaande situatie is zij in staat geweest de agenda te zetten, partijen bij elkaar te krijgen en een start te maken met het realiseren van datgene dat alleen nog maar als een droom is geformuleerd. Drs. Jaap Westbroek was lid van de Programmaraad Innovatie VO (durven, delen, doen) en directeur DISQ. Hij heeft de opdracht van de gemeente Den Haag en vier maatschappelijke partijen om in drie jaar tijd de wijk waar Esloo Praktijkondewrwijs nu is gebouwd, uit het slop te trekken. Resultaat is inmiddels volop geboekt en wordt de komende jaren alleen maar vergroot. 1. Het nieuwe schoolgebouw is een icoon voor de wijk, er vinden tal van wijkactiviteiten plaats, leerlingen zijn op vele manieren betrokken bij het ordentelijk maken van de wijk, de wijk is trots op de school. 2. De wijk die vanwege het feit dat zij deel uitmaakt van een groter stadsdeel dat net buiten de boot viel bij de krachtwijken, maar die bekend staat als het afvalputje van Den Haag, staat in het centrum van de gemeentelijke belangstelling: B&W heeft een Referenties Voortgezet Onderwijs M3V Adviespartners 12

13 Referenties Voortgezet Onderwijs M3V Adviespartners 13

14 Referenties Voortgezet Onderwijs M3V Adviespartners 14

15 6. BILTHOVEN, WERKPLAATS KINDERGEMEENSCHAP Gedachtegoed Kees Boeke herleeft De Werkplaats Kindergemeenschap omvat een school voor basisonderwijs en een school voor voortgezet onderwijs met vmbo-tl, havo en atheneum/gymnasium. Beide scholen zijn gesticht door de onderwijsvernieuwer Kees Boeke en hebben een onderwijsconcept dat gebaseerd is op zijn idealen. Vraagstelling Het voortgezet onderwijs was gehuisvest in een verouderd gebouw en kwam in aanmerking voor vervangende nieuwbouw op hetzelfde terrein. M3V werd in een vroeg stadium gevraagd om samen met de school het huisvestingsconcept te ontwikkelen vanuit de visie op het onderwijs. Door de vraag naar nieuwe huisvesting integraal te benaderen vanuit het onderwijsconcept en de daarbij passende onderwijsorganisatie, ontstond een uniek ontwerpen realisatieproces. Dit leidde niet alleen tot een prachtig, functioneel gebouw, maar ook tot een krachtige impuls voor de ontwikkeling van het onderwijs zelf. Aanpak Uniek is dat de benadering vanuit het onderwijsconcept snel duidelijk maakte dat het gedachtegoed van Kees Boeke in de loop van de tijd vervaagd was; de school was een gewone goede school voor voortgezet onderwijs geworden. De nieuwbouw gaf een enorme kans om het onderwijsconcept nieuw leven in te blazen. Ook uniek is dat het Designing Down proces dat M3V hanteert om synergie te laten ontstaan tussen onderwijs, organisatie en huisvesting, is uitgevoerd met alle medewerkers en een grote vertegenwoordiging van leerlingen en ouders van de Werkplaats. Door intensief met het team in gesprek te blijven, zelfs tijdens drie schoolbrede heidagen, kon het team zich voorbereiden op het werken in een nieuwe, meer bij het gedachtegoed van Kees Boeke passende, leeromgeving. Dit proces ging door toen de bouw al lang in handen lag van architect en aannemer. Het laat zien dat de aanpak van M3V meer in gang zet dan alleen een bouwproces. De school wordt gestimuleerd en geïnspireerd tot nadenken over en ontwikkelen van het eigen onderwijs. Daarbij horen ook de twijfels aan de juistheid van de met de nieuwbouw ingeslagen weg. Tot slot is het uniek dat deze ontwikkeling van het onderwijs krachtig ondersteund werd door een experiment. In een deel van het oude gebouw werd de nieuwe leeromgeving met kleine ingrepen al gerealiseerd. Daar kon geëxperimenteerd worden met de nieuwe werkwijze. Zo kon iedereen zien dat het wèl kan, nog voordat men dat in het nieuwe gebouw ging praktiseren. De aanpak van de nieuwbouw door de leiding en het team van de Werkplaats laat zien dat nieuwe huisvesting voor de school veel meer kan betekenen dan bouwen alleen. Reactie opdrachtgever "Toen wij de unieke kans kregen om voor het voortgezet onderwijs van de Werkplaats een nieuw schoolgebouw neer te zetten wisten we als schoolleiding één ding zeker: het gebouw voor de komende 40 jaar kan niet hetzelfde zijn als het gebouw van de afgelopen 40 jaar. Ook zou het een gebouw moeten worden dat recht doet aan de idealen van de oprichter: het moest het Werkplaats-leren mogelijk maken en nieuwe impulsen geven. Maar op verschillende studiedagen kwamen wij, zelfs met externe ondersteuning, met onze medewerkers niet verder dan hetzelfde gebouw als het oude, maar dan mooier en beter. Door de inzet van M3V hebben we dit kunnen doorbreken. Door het Designing Down proces en het denken in groepsgrootte, activiteiten en werkvormen zijn we - begeleid door M3V - samen met onze medewerkers tot een nieuw onderwijsconcept gekomen met een daarbij passende huisvestingsvisie en huisvestingsconcept. Referenties Voortgezet Onderwijs M3V Adviespartners 15

16 Het vroeg veel koersvastheid van de schoolleiding om in de gekozen richting door te gaan, maar samen met M3V en werkgroepen van medewerkers, leerlingen en ouders hebben we een Programma van Eisen gemaakt dat tot op de laatste vierkante meter de weerslag was van de nieuwe visie. Een zeer geslaagd proces. Na bijna vier jaar in de nieuwbouw durf ik te zeggen dat ook het resultaat aan de verwachting beantwoord. Door de nieuwe indeling van de ruimtes met de nadruk op domeinen en teamwerkplekken en de daarin aanwezige royale voorzieningen (instructielokalen met Activ Bord en open domeinruimte met één computer op drie leerlingen) en het werken in teams van leraren heeft de vernieuwing van ons onderwijs een enorme vlucht genomen. De Werkplaats is weer meer een werkplaats geworden. En dat wilden we met de nieuwbouw bereiken. Zonder M3v hadden wij dit niet voor elkaar gekregen!" Jos Heuer, plv. rector Werkplaats Kindergemeenschap Referenties Voortgezet Onderwijs M3V Adviespartners 16

17 Referenties Voortgezet Onderwijs M3V Adviespartners 17

18 7. RAALTE, CARMEL COLLEGE SALLAND Onderwijskundige en bouwtechnische schouw havo/vwo-vestiging Carmel College Salland Vraagstelling In opdracht van de gemeente Raalte is een schouw gedaan van de havo/vwovestiging van het Carmel College Salland in Raalte. Dit om objectief te bepalen wat de huidige onderwijskundige en technische staat van de twee gebouwen is. Vervolgens zijn mogelijke toekomstscenario s opgesteld, die samen met de uitkomsten van de schouw input vormen voor gezamenlijk overleg tussen de gemeente en de school over de toekomst van de havo/vwo-vestiging. Visie Kwalitatieve uitspraken over functionaliteit en flexibiliteit kunnen alleen gemaakt worden door onderwijsconcept, organisatieconcept en huisvesting integraal te benaderen. Immers, als het onderwijsconcept verandert, dan dienen organisatie en huisvesting aangepakt te worden, zodat beide het onderwijs maximaal ondersteunen. Aanpak Na deskresearch is gesproken met de schoolleiding over het onderwijsconcept, de organisatie en de functionaliteit van de gebouwen. Zo ontstond een goed beeld van het huidige onderwijs en ontwikkelingen die gaande zijn, de huidige en de gewenste organisatie en de huidige huisvesting. Kleissen & Partners heeft de technische schouw verzorgd. De gegevens zijn naast elkaar gelegd, waardoor een goed beeld ontstond over de (on)mogelijkheden van de gebouwen. Mogelijke aanpassingen en de kosten daarvan zijn op basis van kengetallen berekend. Om deze in perspectief te plaatsen, zijn ook de nieuwbouwkosten in beeld gebracht. Vervolgens zijn mogelijke scenario s opgesteld, waarbij is ingegaan op de kosten en de voor- en nadelen van de diverse scenario s. Resultaat Een objectief document, met feiten over de huidige onderwijskundige en technische staat van de gebouwen. Met daarin gegevens over het onderwijs, de organisatie, prognoses, gebouwgegevens (werkelijk gebruik gebouwen versus gewenst gebruik van de gebouwen en mogelijkheden om dit te realiseren). Tevens zijn mogelijke scenario s in beeld gebracht. Zo ligt er een gedegen input voor verdere gesprekken tussen de gemeente en de school over de toekomst van de havo/vwo-vestiging. Reactie opdrachtgever De gemeente Raalte en het Carmelcollege zijn tevreden met het door M3V ingestelde onderzoek naar de bouwtechnische en onderwijskundige staat van de havo/vwogebouwen. Het eindrapport is duidelijk en inzichtelijk. Samen met de drie opgestelde scenario's hebben we een goede basis voor het verdere bestuurlijke overleg met het Carmelcollege. Ben Neppelenbroek, Gemeente Raalte "De gesprekken tussen M3V en de schoolleiders over de onderwijskundige staat van het huidige gebouw waren voor ons zeer verhelderend. In de rapportage zijn de bevindingen en de eisen voor actueel en toekomstig onderwijs krachtig en duidelijk beschreven. Bovendien hebben de gesprekken ons geholpen in het denken over het ontwikkelingsproces vernieuwd onderwijsconcept en daaruit voortvloeiend een passende leeromgeving." Ingrid Hegeman, Sectordirecteur H/V, Carmel College Salland Referenties Voortgezet Onderwijs M3V Adviespartners 18

19 8. VEENENDAAL, GEZAMENLIJK NIEUWBOUW CSV EN ROC A12 EEN HUISVESTINGSCONCEPT VOOR EEN OP ONTWIKKELING GERICHT ONDERWIJSGEBOUW VRAAGSTELLING De Christelijke Scholengemeenschap Veenendaal (CSV, beroepsgericht VMBO) en het ROC A12 realiseren een gezamenlijke nieuwbouw aan de Sportlaan in Veenendaal. ROC A12 wil met deze nieuwbouw voor ca. 800 deelnemers een breder ROC aanbod in Veenendaal realiseren dat wat betreft onderwijsconcept aansluit bij de vernieuwingen waar heel ROC A12 in Ede mee bezig is (competentiegericht onderwijs). Voor het CSV betekent het kwalitatief hoognodige vervangende nieuwbouw dat gelijktijdig een versterkt en vernieuwend beroepsonderwijs moet accommoderen en mogelijk maken. Gezamenlijk wil men vanuit twee schoolorganisaties in één gezamenlijke nieuwbouw een doorgaande leerlijn van beroepsonderwijs voor leerlingen van 12 tot 20 jaar (e.v.) realiseren. Uiteindelijk zou dit zelfs kunnen uitmonden in één organisatie in één gebouw. Veenendaal, Gezamenlijk nieuwbouw<br>csv en ROC A12 De opdracht omvat: Resultaat Verder uitwerken van de onderwijsvisie en onderwijsconcept en vertaling daarvan in een huisvestingsconcept en daarop gebaseerd Programma van Eisen. Met het (basis-)huisvestingsconcept als uitgangspunt: het ontwikkelen van daarbinnen passende huisvestingsscenario s op basis van diverse scenario s van onderwijskundige ontwikkeling en samenwerking Een fantastisch onderwijsgebouw met een ogenschijnlijk eenvoudig gebouwontwerp (twee rechthoeken die schuin op elkaar staan, de overblijvende driehoeken zijn doorontwikkeld naar prachtige ruimtelijke atria). Door het technisch en functioneel ruimtelijk ontwerp is elke functie (onderwijs, bedrijf, kantoor, etc.) mogelijk en dus ook elke mogelijke ontwikkeling. Ruimten met hoge vrije hoogte en zeer weinig kolommen geven een sublieme ruimtelijke beleving. Een onderwijsgebouw waar elke vmbo- en rocleerling met trots rond zal lopen, evenals het onderwijzend en onderwijsondersteunend personeel. Het gebouw is in aanbouw en wordt deze zomer (2010) opgeleverd. Bijzonderheden Het ging hier om twee organisaties die afzonderlijk sterk in ontwikkeling zullen zijn, met een samenwerking die sterk in ontwikkeling zal zijn. Dit vergde een toekomstgericht huisvestingsconcept, met een sterke uitstraling, dat transparant zicht geeft op (de kracht van) het onderwijsconcept en dat zich steeds op eenvoudige wijze aan nieuwe ontwikkelingen daarin laat aanpassen. Er is niet alleen gekozen voor een vernieuwend adviseur om het huisvestingsconcept te ontwikkelen, maar ook voor een innovatief bouwproces om tot een flexibel en goed aanpasbaar gebouw te komen (Living Building Concept). De bouwprocesinnovatie wordt in een aparte referentie beschreven. Reactie opdrachtgever " Nadat wij onze onderwijsvisie hadden opgesteld, zijn we op zoek gegaan naar een bureau dat ons zou kunnen helpen met het opstellen van een huisvestingsconcept en een programma van eisen voor de nieuwbouw. Medewerkers van M3V hebben ons bij de uitwerking van het huisvestingsconcept regelmatig enorm verrast: een frisse kijk op onderwijs en scholenbouw, door mensen die verstand hebben van onderwijs en van bouwen. Geen standaard aanpak, maar inspirerend en enthousiasmerend, waardoor we uiteindelijk zelf een grotere stap konden zetten, dan eerst voorzien. De opgave was extra ingewikkeld, omdat een vmbo-school en een ROC gezamenlijk een schoolgebouw bouwen, waarbij de samenhang gaandeweg het proces ook nog gevonden moest worden. Het gebouw maakt het mogelijk om de komende jaren het beroepsonderwijs verder door te ontwikkelen en binnen een aantal jaren de volledige integratie van vmbo en mbo-onderwijs mogelijk te realiseren. Het resultaat is een schoolgebouw, waar we enorm trost op zijn. Leerlingen gaan onderwijs volgen in een school voor beroepsonderwijs, waar docenten alles op alles zetten om dit beroepsonderwijs ook uitdagend en praktijkgericht in te gaan vullen." Dick Looyé, directeur Christelijke Scholengemeenschap Veenendaal Referenties Voortgezet Onderwijs M3V Adviespartners 19

20 Referenties Voortgezet Onderwijs M3V Adviespartners 20

21 Referenties Voortgezet Onderwijs M3V Adviespartners 21

22 Referenties Voortgezet Onderwijs M3V Adviespartners 22

23 9. ALMERE, ARTE COLLEGE De opdrachtgever Openbare Scholen Gemeenschap De Meergronden. Deze school voor Voortgezet onderwijs is gevestigd in Almere en biedt onderwijs aan voor gymnasium, atheneum, HAVO, VMBO, LWOO en tweetalig onderwijs voor HAVO en VWO. De aanleiding Het Openbaar Onderwijs in Almere streeft naar een gedifferentieerd aanbod van opleidingen. Het doel daarbij is om binnen de gemeente een veelheid aan onderwijsmogelijkheden te kunnen aanbieden, waarin alle leerlingen een bij hen passende en uitdagende opleiding kunnen volgen. Als onderdeel van dit aanbod realiseert OSG De Meergronden een nevenvestiging in het vinexlocatie Almere Poort (wijk Europakwartier ). De oplossing In gezamenlijkheid is een definitief programma van eisen gerealiseerd. Tevens zijn met geïnteresseerde partners gesprekken gevoerd over samenwerking. De Stichting De Schoor (jongerenwerk), het CKV, het ROC, de theaters en de bibliotheek hebben aangegeven inhoudelijk te willen gaan samenwerken. De Schoor is eveneens bezig met nieuwe huisvesting in dezelfde wijk en besloten is dat dit onderdeel kan vormen van de te realiseren school. De nieuwe huisvesting met de naam Arte College is officieel geopend op 10 februari De doelstelling De Meergronden wil van Almere Poort een school maken die wordt ingericht op basis van de nieuwste pedagogische en didactische inzichten. De ambitie bestaat om de nieuwe vestiging inhoudelijk en functioneel op te zetten rondom het thema Theater. Dit sluit aan op het project Verbindend Vernieuwen van de gemeente om het onderwijs meer thematisch, vraaggericht, competentiegericht en contextrijk te organiseren. M3V is gevraagd om in gezamenlijkheid het onderwijskundige concept te ontwikkelen, wat als input zal dienen voor vervolgens de huisvestingsvisie en het huisvestingsconcept. De uitdaging De school streeft ernaar om theater het podium van het nieuwe onderwijs te laten zijn. Daarbij wenst zij samen te werken met partners (w.o. het bedrijfsleven) die inhoudelijk bijdragen aan dit nieuwe onderwijskundige concept en die een versterking kunnen geven aan dit thema. Tevens kunnen zij een rol spelen voor wat betreft leerlingenaantallen; de gemeente beoogt een aantal van 850 leerlingen, terwijl de school 1200 leerlingen verwacht. Referenties Voortgezet Onderwijs M3V Adviespartners 23

24 Referenties Voortgezet Onderwijs M3V Adviespartners 24

25 Referenties Voortgezet Onderwijs M3V Adviespartners 25

26 10. WINTERSWIJK, DE DRIEMARK CONTINUÏTEIT EN CONCEPTBEWAKING: BEGELEIDING VAN EEN LANGDURIG BOUWPROCES VRAAGSTELLING Scholengemeenschap De Driemark is een school voor vmbo, havo en vwo in Winterswijk. De school is gehuisvest in drie verouderde gebouwen verspreid over de stad. In 2006 werd duidelijk dat de school nieuwbouw zou krijgen, waarbij alle afdelingen gehuisvest zouden worden op een unielocatie. De directie vroeg M3V om de school te begeleiden bij het ontwikkelen van een onderwijs- en huisvestingsconcept en een programma van eisen voor de nieuwe school. Winterswijk, de Driemark In het ontwikkelproces van de Driemark trad tweemaal een breuk op. Tussen 2006 en 2008 door onduidelijkheid over de locatie en in de tweede helft van 2008 door een totale vernieuwing van de directie. Het is niet ongebruikelijk dat tijdens de lange looptijd van een bouwproces dergelijke vertragingen en wisselingen optreden, maar het is dan wel zaak om voor continuïteit in de conceptbewaking te zorgen. De schoolleiding heeft dit gedaan door het gehele traject door M3V te laten verzorgen. FASE 1 In 2006 heeft M3V een onderwijs-, organisatie- en huisvestingsconcept ontwikkeld voor de school als geheel, met daarbij een programma van eisen op hoofdlijnen. Dit gebeurde met een projectgroep samengesteld uit alle geledingen van de school. Gedurende de stagnatie tot 2008 ging binnen school het informele proces door. Het rapport uit 2006 ging een eigen leven leiden en er ontstonden beelden over hoe de nieuwe school er op basis van het concept uit zou gaan zien. Beelden die meer ingegeven waren door kritische discussies over onderwijsvernieuwing in het land en door de eigen fantasie, dan door het opgeleverde rapport. Begin 2008 besloot de directie tot een reset; daarna zou de verdere uitwerking van het concept plaatsvinden. Het was van wezenlijk belang dat er na dit proces een groot draagvlak zou zijn voor het concept van de nieuwe school. De directie proefde een grote behoefte bij het team om betrokken te worden in het ontwikkelproces. FASE 2 Allereerst heeft M3V het concept uit 2006 met het managementteam weer stevig in de steigers gezet. Daarna hebben alle medewerkers van de school in meerdere workshops het concept en programma van eisen voor hun eigen werkomgeving ontwikkeld. Niet alleen de afdelingen, maar ook de specials (exact, beeldend, muziek, bewegingsonderwijs), het OOP en de staf. M3V heeft al deze informatie vervolgens vertaald in een gedetailleerd huisvestingsbeeld voor de totale school, waarin ook de relaties tussen de verschillende delen van de school helder en functioneel zijn weergegeven. Daarnaast werden een gedetailleerd ruimteboek en een ruimtestaat opgesteld zodat de architectenselectie en de bouwvoorbereidingen konden starten. FASE 3 Tijdens de ontwikkeling van het gebouw is het van belang dat ook het gesprek over werken in de nieuwe leeromgeving in de school op gang blijft. Maar dit stagneerde eind 2008 door het tijdelijk wegvallen van de leiding. Toen begin 2009 de nieuwe rector aantrad, constateerden we samen dat het goed was om opnieuw de puntjes op de i te zetten. Met alle eerdere groepen werden korte sessies gehouden om het uitgewerkte concept toe te lichten en vragen te beantwoorden. Dit resulteerde in een aantal aanbevelingen aan de directie. Met deze aanbevelingen en het eerdere rapport konden architect en school prima verder. Inmiddels is er een prachtig ontwerp en hoopt de school in augustus 2011 een gebouw te betrekken dat voor het huidige team een feestje is en waarin het onderwijs van de Driemark zich op eigen wijze kan ontwikkelen. Waarborgen continuïteit Het proces van de Driemark leert dat continuïteit in de begeleiding van het bouw- /ontwikkelproces van groot belang is. Elke school maakt immers ontwikkelingen door gedurende de bouwperiode die over het algemeen 5 tot 10 jaar duurt. Belangrijk is ook dat dit proces begeleid wordt door deskundigen die niet alleen verstand hebben van Referenties Voortgezet Onderwijs M3V Adviespartners 26

27 bouwen maar ook van het leiden van een school. Zij begrijpen, of kunnen zelfs voorzien, wat er gebeurt als een school met dergelijke verstoringen van het proces te maken krijgt. M3V heeft al die deskundigheden in huis. Voor een succesvolle afronding van dit is hun bijdrage wezenlijk gebleken. Reactie van de Driemark: Waar we als school tevreden mee zijn is dat M3V in staat is geweest een goede balans te vinden tussen enerzijds het creëren van eigentijds onderwijs en anderzijds de wensen en behoeften van het team. Flexibiliteit is van begin af aan het sleutelwoord geweest." Jan Paul Beekman, rector de Driemark Referenties Voortgezet Onderwijs M3V Adviespartners 27

28 11. STICHTING CARMELCOLLEGE, MENUKAART HUISVESTINGSCONCEPTEN Referenties Voortgezet Onderwijs M3V Adviespartners 28

29 Referenties Voortgezet Onderwijs M3V Adviespartners 29

30 Referenties Voortgezet Onderwijs M3V Adviespartners 30

31 Referenties Voortgezet Onderwijs M3V Adviespartners 31

32 Referenties Voortgezet Onderwijs M3V Adviespartners 32

33 Referenties Voortgezet Onderwijs M3V Adviespartners 33

34 Referenties Voortgezet Onderwijs M3V Adviespartners 34

35 12. REFERENTIEPROJECTEN M3V ADVIESPARTNERS BELEID EN INNOVATIE BELEIDSONTWIKKELING s Hertogenbosch: opstellen van scenario s voor toekomstige huisvesting Sancta Maria Mavo. Opdrachtgever: Sancta Maria Stichting s Hertogenbosch. Apeldoorn: Het samen met de docenten van de bètavakken ontwikkelen van een gemeenschappelijke visie op bètaonderwijs en de daarbij passende leeromgeving voor deze vakken. Opdrachtgever: Christelijk Lyceum Apeldoorn. Doetinchem: beleidsstudie en conceptontwikkeling voor het realiseren van een tijdelijke voorziening voor leerlingen met gedragsproblemen in het onderwijs en op stageplaatsen. Opdrachtgever: ROC Het Graafschap College en AOC Oost Doetinchem. Den Haag: VNG Ruimtebehoeftemodel. Onderzoek naar aanpassing verordening onderwijshuisvesting (aanpassing ruimtebehoeftemodel). Opdrachtgever: DHV Amersfoort. Den Haag: Ministerie van OCenW: onderzoek good practices realisatie onderwijshuisvesting VO. Opdrachtgever: Ministerie van OCenW. Den Haag: Ministerie van OCenW: onderzoek en publicatie goede voorbeelden kleinschaligheid binnen grote scholen, i.s.m. KPC Groep Den Bosch. Opdrachtgever: Ministerie van OCenW. IMPLEMENTATIE Almelo: CSG Het Noordik: studiedag voor personeel met als thema leeromgeving t.b.v. herindeling bestaande gebouw. Opdrachtgever: CSG Het Noordik. Bergen: Berger SG: opzetten en uitvoeren talenoverstijgend trainingstraject voor docenten MVT brugklas; vormgeven en verzorgen van een cursus literatuur bovenbouw havo/vwo en opzetten en monitoren training tekstbegrip. Opdrachtgever: Berger Scholengemeenschap Wijchen: Maaswaal College: creëren van breed draagvlak voor onderwijsvernieuwing en consequenties daarvan voor huisvesting. Opdrachtgever: Maaswaal College. Amsterdam: Joodse SG Maimonides: ondersteuning bij het invoeren van onderwijskundige vernieuwingen en de consequenties daarvan voor de nieuwbouw. Opdrachtgever: Stichting Joods Bijzonder Onderwijs, Amsterdam. LIVING BUILDING CONCEPT / LIVING CITY CONCEPT Veenendaal: 1 e praktijktoepassing bouwprocesinnovatie conform Living Building Concept: procesbegeleiding, ontwikkeling tools, praktische vertaalslag van theorie naar praktijk, evaluatie en procesontwerp. Opdrachtgever: PSI Bouw i.s.m. CSV Veenendaal en ROC A12. Almere Haven: quickscan naar de mogelijkheden voor een innovatieve aanpak voor duurzame revitalisering van de stadskern Almere Haven op basis van het Living City Concept. Opdrachtgever: gemeente Almere. ONDERWIJSONTWIKKELING Ede: vormgeven en uitvoeren workshop om vanuit nieuw onderwijsconcept CSG Het Streek te komen tot beelden voor inrichting van de vleugel voor het intersectorale vmbo programma Dienstverlening en Commercie. Opdrachtgever: CSG Het Streek. Enschede: ontwikkelen en uitvoeren workshop ter herijking en verlevendiging onderwijsconcept Scholingsboulevard. Opdrachtgever: Scholingsboulevard Enschede. Bergen: opzetten en uitvoeren van trainingstraject voor docenten MVT t.b.v. kennismaking methode Tabasco; ondersteunen en begeleiden Kerngroep MVT bij invoering Tabasco in brugklas; opzetten en monitoren training tekstbegrip docenten zaakvakken onderbouw. Opdrachtgever: Berger Scholengemeenschap. Referenties Voortgezet Onderwijs M3V Adviespartners 35

36 Den Haag: opstellen profielnotitie onderwijs t.b.v. verhuizing school naar andere locatie. Opdrachtgever: Internationaal College Edith Stein. Nieuwegein: opzetten en verzorgen workshop t.b.v. ontwikkeling competentiegerichte leermiddelen voor de opleiding tot gastheer/-vrouw. Opdrachtgever: ROC Midden Nederland. OVERIG Arnhem: De Kopgroep: coördinatie en ontwikkelen/verzorgen van Werkplaatsen (leergang) en Gereedschap Bouwstenen voor Sociaal. Opdrachtgever: De Kopgroep. Deventer: Platform VMBO Intersectoraal: onderzoek leermiddelen. Opdrachtgever: Platform VMBO Intersectoraal. Voorburg: Besturenraad Protestant Christelijk Onderwijs: ontwikkeling en uitvoering leergang Bouwen aan onderwijs. Opdrachtgever: BPCO. Den Haag: Ministerie van OCenW: ontwikkelen thematische zoekmachine t.b.v. inzichtelijk maken good practices praktijkgericht leren. Opdrachtgever: Ministerie van OCenW. HUISVESTING HUISVESTINGSCONCEPTEN VOORTGEZET EN HOGER ONDERWIJS Amsterdam, STARO leerdomeinen CGL: opstellen notitie Competentiegericht Leren ten behoeve van vormgeving en inrichting leeromgeving voor CGL; verzorgen interactieve workshop CGL tijdens studiebijeenkomst architecten voorafgaand aan ontwerpopdracht. Opdrachtgever: STARO Amsterdam Den Haag, Lucas Onderwijs: opstellen profielnotitie Internationaal College Edith Stein t.b.v. verhuizing school naar een andere locatie. Opdrachtgever: Internationaal College Edith Stein. Nijmegen, Montessori College: second opinion PvE en ontwikkeling huisvestingsconcept. Opdrachtgever: Montessori College. Arnhem, Olympus College: ontwikkeling nieuwe leeromgeving t.b.v. bètaonderwijs. Opdrachtgever: Olympus College. Boxtel, SintLucas: ontwikkeling van leeromgevingen voor competentiegericht leren met verbouwingsvoorstellen voor MBO SintLucas. Opdrachtgever: SintLucas. Alkmaar, Stedelijk Dalton College: ontwikkeling onderwijs- en huisvestingsconcept voor aanpassing bestaand gebouw. Opdrachtgever: Stedelijk Dalton College. Amsterdam, Calvijn met Junior College: ontwikkeling van onderwijs- en huisvestings-concept. Opdrachtgever: Amarantis Onderwijsgroep Amsterdam. Amsterdam, Academie voor Beeldende Vorming: ontwikkeling onderwijs- en huisvestingsconcept, PvE en inpassingsstudie huidige huisvesting. Opdrachtgever: Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten. Spijkenisse, Penta College vestiging Blaise Pascal: ontwikkeling onderwijs- en huisvestingsconcept voor een bèta-vleugel in het bestaande gebouw. Opdrachtgever: Penta College. Ameland, Burgemeester Waldaschool: ontwikkeling onderwijs- en huisvestingsconcept voor verbouw huidige gebouw of beredeneerde noodzaak nieuwbouw. Opdrachtgever: gemeente Ameland. Dordrecht, Johan de Witt gymnasium, de Dr. H. Bavinckschool en het gymnastiekonderwijs: projectleider voor het realiseren van een ver- en nieuwbouwproject. Opdrachtgever: gemeente Dordrecht. Panningen, Bouwens van der Boijecollege: ontwikkeling onderwijs- en huisvestingsconcept voor verbouw juniorcollege. Opdrachtgever: Bouwens van der Boijecollege. Wijchen, Maaswaal College: ontwikkeling onderwijs- en huisvestingsconcept voor verbouw huidige gebouw. Opdrachtgever: Maaswaal College. Uden, Udens College: ontwikkeling onderwijs- en huisvestingsconcept met verbouwplan voor de huidige gebouwen, alsmede een inrichtingsconcept. Opdrachtgever: Udens College. Referenties Voortgezet Onderwijs M3V Adviespartners 36

37 Eindhoven, Augustinianum: onderzoek naar nieuwbouw scholengemeenschap incl. onderzoek herontwikkelingsmogelijkheden bestaande locatie en ontwikkeling van onderwijs- en huisvestingsconcept voor havo, vwo en gymnasium. Opdrachtgever: Stichting Carmelcollege Hengelo. Zevenaar, Liemers College: ontwikkeling onderwijs- en huisvestingsconcept en PvE nieuwbouw locatie Vestersbos. Opdrachtgever: Stichting Voortgezet Onderwijs De Liemers Zevenaar. Amsterdam, Joodse SG Maimonides: ontwikkeling onderwijs- en huisvestingsvisie nieuwbouw en docententraining werken in een scenario 2- school. Opdrachtgever: Stichting Joods Bijzonder Onderwijs Amsterdam. Wolvega, Linde College: ontwikkelen onderwijsvisie t.b.v. inrichting technieklokaal. Opdrachtgever: Linde College. Almere, OSG Echnaton: opstellen masterplan schoolgebouw en uitwerking op deelplannen in het kader van subsidiëring praktijkgerichte leeromgeving. Opdrachtgever: OSG Echnaton (BCOO). Geleen, Graaf Huyn College: opstellen huisvestingsvisie en vertaling hiervan in benodigde aanpassing in het gebouw. Opdrachtgever: Graaf Huyn College. Zierikzee, SG Pieter Zeeman: ontwikkeling huisvestingsconcept en PvE. Opdrachtgever: SG Pieter Zeeman. Ede, CSG Het Streek: ontwikkeling onderwijs- en huisvestingsconcept en gedetailleerd PvE. Opdrachtgever: CSG Het Streek. Almere, Het Baken: onderzoek aanpassing huisvesting in het kader van subsidiëring praktijkgerichte leeromgeving. Opdrachtgever: Het Baken Almere (BCOO). Best, Heerbeeck College: ontwikkeling onderwijs- en huisvestingsconcept en PvE. Opdrachtgever: Heerbeeck College en gemeente Best. Winterswijk, SG De Driemark: ontwikkeling onderwijs- en huisvestingsconcept en PvE voor nieuwbouw. Opdrachtgever: SG De Driemark. Zutphen, Stedelijk Daltoncollege: ontwikkeling huisvestingsconcept voor aanpassing bestaand gebouw. Opdrachtgever: Stedelijk Daltoncollege. Den Haag, Haagse Hogeschool: ontwikkeling onderwijs- en huisvestingsconcept voor masterplan onderwijshuisvesting. Opdrachtgever: Haagse Hogeschool. Amstelveen, Amstelveen College: ontwikkeling huisvestingsconcept en architectenselectie voor Amstelveen College en Topsporthal. Opdrachtgever: gemeente Amstelveen. Leiden, Stedelijk Gymnasium: ontwikkeling onderwijs- en huisvestingsconcept, PvE en architectenselectie nieuwbouw. Opdrachtgever: Stedelijk Gymnasium. Weert, Bisschoppelijk College: ontwikkeling onderwijs- en huisvestingsconcept en PvE nieuwbouw. Opdrachtgever: Bisschoppelijk College. Zevenaar, Liemers College: ontwikkeling strategisch huisvestings- en locatiebeleid VO. Opdrachtgever: Liemers College. Gouda, Goudse SG Leo Vroman: ontwikkeling huisvestingsconcept en locatieonderzoek. Opdrachtgever: GSG Leo Vroman. Veenendaal, Christelijke SG Veenendaal (CSV) en ROC A12: ontwikkeling gezamenlijk huisvestingsconcept, PvE, architectenselectie en begeleiding huisvestingsaanvraag bij gemeente voor nieuwbouw VMBO en ROC. Opdrachtgever: CSV Veenendaal en ROC A12. Amsterdam, Reinwardt Academie (HBO museologie): ontwikkeling huisvestingsconcept nieuwbouw en inpassingsstudie huidige gebouw. Opdrachtgever: Hogeschool voor de Kunsten Amsterdam. Almere, onderzoek versterking bestuurlijke samenwerking VO. Opdrachtgever: bestuurscommissie openbaar onderwijs Almere. Utrecht, Gerrit Rietveld College: ontwikkeling huisvestingsvisie, PvE en architectenselectie. Opdrachtgever: Willibrord Stichting Utrecht. Den Haag, ISC Edith Stein: ontwikkeling huisvestingsconcept tijdelijke voorziening Edith Stein (O-gebouw). Opdrachtgever: Esloo Scholengroep Den Haag. Almere, OSG De Meergronden: ontwikkeling onderwijs- en huisvestingsconcept en PvE voor nieuwbouw (theaterconcept). Opdrachtgever: OSG De Meergronden. Hengelo, Bornsche Maten: ontwikkeling huisvestingsconcept. Opdrachtgever: Stichting Carmel Hengelo. Wijk bij Duurstede, Revius Lyceum: ontwikkeling huisvestingconcept nieuwbouw. Opdrachtgever: Revius Lyceum. Referenties Voortgezet Onderwijs M3V Adviespartners 37

38 Venlo en Sittard, Fontys Hogeschool: ontwikkeling huisvestingsconcept en PvE voor aanpassing bestaande gebouwen. Opdrachtgever: Fontys Hogeschool. Sliedrecht, Griendencollege: ontwikkeling huisvestingsconcept en locatiestudie. Opdrachtgever: Griendencollege. Arnhem, Stedelijk Gymnasium: ontwikkeling huisvestingsconcept, PvE en architectenselectie voor aanpassing bestaand gebouw (monument). Opdrachtgever: Stedelijk Gymnasium. Alkmaar, CSG Jan Arentsz: ontwikkeling onderwijs- en huisvestingsconcept voor aanpassing bestaand gebouw. Opdrachtgever: CSG Jan Arentz. Den Haag, onderzoek naar aanpassing bestaande onderwijsvoorzieningen (ruimtelijk en financieel) op basis van conceptueel ontwerp school van de toekomst voor PO en VO. Opdrachtgever: gemeente Den Haag. Den Haag, Overbosch College: ontwikkeling huisvestingsconcept en PvE uitbreiding en aanpassing. Opdrachtgever: Esloo Scholengroep Den Haag. Den Haag, ISC Edith Stein: ontwikkeling huisvestingsconcept, PvE en locatiestudie nieuwbouw. Opdrachtgever: Esloo Scholengroep Den Haag. Den Haag, Terra College: ontwikkeling huisvestingsconcept, PvE en architectenselectie nieuwbouw locatie Wateringse Veld. Opdrachtgever: SCO Lucas Voorburg. Wassenaar, Rijnlands Lyceum: ontwikkeling van de outputspecificatie voor de nieuwbouw (2 e pilot project PPS Ministerie van OCenW). Opdrachtgever: Rijnlands Lyceum. Noordwijk, Northgo College: ontwikkeling huisvestingsconcept, PvE en architectenselectie uitbreiding en aanpassing. Opdrachtgever: Northgo College. Maastricht, VMBO Maastricht-West: ontwikkeling huisvestingsconcept uitbreiding en aanpassing. Opdrachtgever: gemeente Maastricht. Texel, OSG De Hogeberg: ontwikkeling huisvestingsconcept uitbreiding en aanpassing, modellenstudie. Opdrachtgever: gemeente Texel. Delft, haalbaarheidsonderzoek ontwikkeling Interactive Group Design Room (Protospace). Opdrachtgever: TU Delft, faculteit Bouwkunde. Bilthoven, VO De Werkplaats: ontwikkeling huisvestingsconcept en PvE nieuwbouw en architectenselectie. Opdrachtgever: De Werkplaats. Den Haag/Nootdorp, Montaigne Lyceum: ontwikkeling van de outputspecificatie voor de nieuwbouw (1 e pilot project PPS Ministerie van OCenW). Opdrachtgever: SCO Lucas. INRICHTINGSCONCEPTEN Ede, CSG Het Streek, vormgeven en uitvoeren workshop om vanuit nieuw onderwijsconcept te komen tot beelden voor inrichting van de vleugel voor het intersectorale vmbo programma Dienstverlening en Commercie. Opdrachtgever: CSG Het Streek. Uden, Udens College: inrichtingsconcept voor de aula. Opdrachtgever: Udens College. Referenties Voortgezet Onderwijs M3V Adviespartners 38

39 COLOFON ONDERWERP Referentieprojecten VO M3V adviespartners REDACTIE M3V adviespartners FOTOGRAFIE DigiDaan