ASN Bank Issuepaper. Waterschappen. Klimaat en milieu. vragen om zorgzaamheid. en daadkracht

Transcriptie

1 ASN Bank Issuepaper Waterschappen Klimaat en milieu vragen om zorgzaamheid en daadkracht

2 ASN Bank Issuepaper Waterschappen maart A Inleiding In deze ASN Bank Issuepaper Waterschappen komen achtereenvolgens aan bod: A. Inleiding B. Toelichting C. Achtergronden D. Bronnen E. Bijlagen Wanneer u spaart bij de ASN Bank of belegt in het ASN Duurzaam Obligatiefonds of het ASN Duurzaam Mixfonds, investeren wij uw geld deels in obligaties van waterschappen. Deze issuepaper geeft aan hoe wij de bijzondere beleggingscriteria van de ASN Bank toepassen bij de selectie van de beleggingen in waterschappen. Waterschappen maken al langer onderdeel uit van ons beleggingsuniversum van obligaties. De afgelopen jaren keurden wij waterschappen goed op basis van een besluit van de ASN Selectiecommissie van 2 juli Deze issuepaper vormt de basis voor de herscreening van deze sector. Kenmerken en rol van waterschappen Een waterschap, in de provincies Noord- en Zuid- Holland en Utrecht ook wel hoogheemraadschap genoemd, is een publiek orgaan. De provincie stelt waterschappen in bij provinciale verordening. In deze verordening staan de taken van de waterschappen. Het stroomgebied bepaalt welk gebied onder beheer is van een waterschap. De historie en achtergrond van waterschappen is terug te vinden in bijlage 1. In Nederland bestaan nu 27 waterschappen. In bijlage 2 ziet u de complete lijst. De rol van waterschappen In Nederland is waterbeheer van groot belang. Water speelt een belangrijke rol bij de inrichting van onze leefomgeving. Elke functie die we aan ruimte toekennen, bijvoorbeeld wonen, werken en recreatie, stelt bepaalde eisen aan het waterbeheer. Belangrijke activiteiten van waterschappen zijn: - Zorg voor waterkwantiteit. Hoewel er in Nederland meestal genoeg water is, is het vaak ongelijk verdeeld. Waterschappen zorgen ervoor dat water wordt afgevoerd waar het te veel is, en wordt aangevoerd waar het te weinig is. - Zorg voor waterkwaliteit door zuivering van afvalwater en zorgen voor schoon oppervlaktewater. - Zorg voor de waterkering door controle op en onderhoud van dijken. - Beheer van wegen en vaarwegen; deze taak geldt niet voor alle waterschappen. De activiteiten van een waterschap zijn sterk afhankelijk van de regio waar het actief is. De belangen van de bewoners kunnen nogal uiteenlopen. Het is voor ASN Bank Issuepaper Waterschappen 23 maart 2009

3 een waterschap niet altijd mogelijk aan alle wensen tegemoet te komen. Waterschappen zoeken per gebied een afgewogen oplossing, waarbij zij rekening houden met alle wensen. Wetten en regelingen De waterschappen in Nederland zijn verenigd in de Unie van Waterschappen. Zij hebben verder onder andere te maken met: - de Waterschapswet: deze bepaalt wat de taken, instelling en inrichting van de waterschappen zijn, wat de samenstelling, inrichting en bevoegdheden van het bestuur over de financiën zijn en hoe hierop toezicht wordt gehouden. - het beheersplan stroomgebied; een stroomgebied is het gebied van waaruit het water naar een bepaalde rivier wordt afgevoerd. - de Taskforce Management Overstromingen (TMO), die tot taak heeft Nederland beter voor te bereiden op de gevolgen van een overstroming. Bestuur Er bestaan verschillen tussen de waterschappen in de manier waarop het bestuur is ingericht. Naast de bestuursorganen heeft elk waterschap een uitvoerende organisatie. Bestuursorganen zijn het algemeen bestuur, het dagelijks bestuur en de adviescommissies. De dijkgraaf is voorzitter van zowel het algemeen als het dagelijks bestuur. Hij wordt door de Kroon benoemd voor een periode van zes jaar. Het algemeen bestuur Het algemeen bestuur bestaat uit vertegenwoordigers van verschillende categorieën belanghebbenden: eigenaren van grond (de ingelanden), pachters van grond, eigenaren van gebouwen, bedrijven en sinds 1992 ook alle bewoners (de ingezetenen). Het algemeen bestuur kiest uit eigen kring een aantal heemraden (soms ook hoogheemraden genoemd) om zitting te nemen in het dagelijks bestuur. Tot voor kort werden de verschillende categorieën in het bestuur vertegenwoordigd naar rato van hun belang en financiële bijdrage aan het waterschap. Dat principe is recentelijk losgelaten. De leden van het algemeen bestuur worden ook wel hoofdingelanden genoemd. Aan bepaalde belanghebbenden (bijvoorbeeld milieuorganisaties) kan de bevoegdheid worden toegekend leden te benoemen. Het algemeen bestuur wordt gekozen voor een periode van vier jaar. Bij de waterschapsverkiezingen in november 2008 is onder de nieuwe Waterschapswet voor het eerst een lijstenstelsel gehanteerd. Het doel daarvan is dat de herkenbaarheid van de kandidaten voor de kiezers toeneemt. De kandidaten vertegenwoordigen namelijk een organisatie. Dat kan een politieke partij zijn, maar dat hoeft niet. Zeggenschap De bestuurlijke en financiële structuur van waterschappen is van oorsprong vastgesteld volgens het beginsel belang-betaling-zeggenschap. Volgens dit beginsel wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende belanghebbenden, die meer of minder belang hebben bij de taken van het waterschap. Volgens het beginsel belang-betaling-zeggenschap betaalt een belanghebbende die naar verhouding een groter belang heeft, ook een groter bedrag aan het waterschap. Deze hogere betaling leidt weer tot een grotere zeggenschap in het waterschapsbestuur. Water speelt een belangrijke rol bij de inrichting van onze leefomgeving B Toelichting Alle investeringen en beleggingen van de ASN Bank moeten voldoen aan onze bijzondere beleggingscriteria en de uitwerking daarvan in de issuepapers. Dat geldt ook voor de waterschappen. Wij kunnen deze criteria niet toetsen op individueel niveau, alleen op sectorniveau. Dat is het gevolg van de sterke mate van uniformiteit van de waterschappen doordat zij: - overeenkomstige doelstellingen hebben; - te maken hebben met dezelfde wet- en regelgeving; - alle lid zijn van de Unie van Waterschappen, waar zij een gezamenlijk en dus sterk eenvormig beleid ontwikkelen. Ook voor de toetsing op sectorniveau gelden de bijzondere beleggingscriteria van de ASN Bank. Hierna leest u op welke specifieke criteria wij vooral letten bij de sector waterschappen. De criteria zelf zijn met rode bullits weergegeven, na de pijl volgt de toelichting op het betreffende criterium: 71

4 72 Uitsluitingscriteria mensenrechten: Gelijke behandeling: Ondernemingen die geen gelijke behandeling en non-discriminatie garanderen. Dit betreft vooral gelijke behandeling van werknemers en belanghebbenden. Nationale soevereiniteit en mensenrechten: Ondernemingen die betrokken zijn bij corruptie. Als overheidsinstantie ontvangt een waterschap gemeenschapsgeld. Tegelijkertijd moet een waterschap de wet handhaven. Daardoor ontstaat kans op corruptie. Zijn er een integriteitsbeleid, aanbestedingsbeleid en anti-corruptiebeleid? Een waterschap heeft met wetten en regels te maken, bijvoorbeeld met de aanbestedingswet. Is er beleid waardoor deze wet goed wordt uitgevoerd? Hoe waarborgt het waterschap dat ambtenaren die er werkzaam zijn, integer handelen en zich niet laten omkopen? Hoe voorkomt het bijvoorbeeld dat een ambtelijke relatiebeheerder van het waterschap niet te lang betrokken is bij eenzelfde bedrijf (of burger)? Transparantie van handelen moet altijd worden gewaarborgd. Milieubescherming: Ondernemingen die geen bescherming van het milieu bieden door niet te handelen in overeenstemming met nationale en internationale richtlijnen en wetten. Denk hierbij aan milieuovertredingen bij waterschappen. Uit onderzoek van de Vrije Universiteit naar milieuovertredingen bij overheden blijkt overigens dat het met het aantal en de ernst van de geconstateerde overtredingen meevalt. Toelatingscriteria mensenrechten: Voor ondernemingen geldt dat zij een positieve waardering krijgen wanneer zij actief bijdragen aan het beschermen en bevorderen van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens voor zover betrekking hebbend op de activiteiten en invloedsfeer van ondernemingen door: Het implementeren van normen in intern beleid, gedragscodes en contracten. Interne en externe monitoring en verificatie uit te laten voeren op navolging normen. Aanwezigheid van beleid en een mechanisme om slachtoffers van eventuele schending van de mensenrechten te compenseren. Hier lopen waterschappen een risico met hun interne beleid en hoe zij omgaan met de waarden en normen in de organisatie. Dit raakt ook het thema corruptie. Toelatingscriteria milieu: Ondernemingen dienen aan te tonen, dat zij een actief en integraal milieubeleid voeren. In concreto zal getoetst worden: de aard van de gebruikte grondstoffen; de aard van de eindproducten; het energieverbruik; het verbruik van schoon water; de aard van vrijkomende emissies en het vaste afval bij de productie; de mogelijkheden en mate van hergebruik van het eindproduct. Bij het toetsen van een onderneming weegt niet alleen de huidige milieusituatie, maar tevens de aanpak door en binnen de onderneming om tot verandering en verbetering op dit terrein te komen. Diverse punten hiervan raken de waterschappen, vooral natuurbeheer en waterkwaliteit. Daarop gaan wij hierna nader in. Uitsluitingscriteria milieu: Ketenaansprakelijkheid: Ondernemingen die geen enkele ketenverantwoor delijkheid erkennen op het gebied van milieu. Bijvoorbeeld inkoop voor de eigen bedrijfsvoering. Ondernemingen die gezien hun ketenverantwoor delijkheid zich niet transparant en verantwoordingsbereid tonen. Wil het waterschap inzicht geven in zijn beleid voor duurzame inkoop en de uitstoot van broeikasgassen? C Achtergronden Deze paragraaf bevat aanvullende informatie die een rol speelt bij de beoordeling van waterschappen. Hoewel waterschappen maatschappelijke organisaties zijn, staat het thema maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) nog niet zo lang op hun agenda. In 2005 en 2006 hebben de waterschappen verschillende thema s uitgewerkt in een MVO-scan. In 2007 is een aantal waterschappen begonnen met een verdieping van MVO die vooral betrekking heeft op milieu. Wat zijn de belangrijkste milieuthema s die bij waterschappen volgens deze scan een rol spelen? ASN Bank Issuepaper Waterschappen 23 maart 2009

5 1. Ruimtelijke ordening Dit gaat om het afstemmen van beleid voor water in de ruimtelijke ordening. Goede ambtelijke en bestuurlijke contacten zijn hierbij van groot belang. Verder is sinds 1 november 2003 een watertoets wettelijk verplicht bij plannen voor ruimtelijke ordening. Ruimtelijke ordening raakt klimaatsverandering, bijvoorbeeld bij het beantwoorden van de vraag hoe de gevolgen van de nieuwe klimaatscenario s opgevangen moeten worden (mitigatie). Hoe gaan waterschappen om met de huidige ruimtelijke reserveringen voor waterbergingen? Waar raakt dat streek- en bestemmingsplannen? Is er voldoende ruimte voor water? Dit vraagt aanpassingen in tal van sectoren: water, wonen, verkeer, landbouw, natuur, recreatie en energie. Het wordt warmer en het regent vaker en harder, vooral in de winter 2. Klimaatsverandering Het wordt warmer en het regent vaker en harder, vooral in de winter. Als gevolg daarvan stijgt de waterstand in rivieren en sloten, evenals de zeespiegel. Dat veroorzaakt een groter gevaar van overstromingen. In de zomer dalen de rivier- en grondwaterstanden juist. Problemen die daarmee samenhangen zijn verdroging, watervervuiling en de instroom van zout zeewater in West-Nederland. Hier raakt klimaatsverandering ook de veiligheid, de kwaliteit van het oppervlaktewater en de drinkwatervoorziening. 3. Waterveiligheid, waterkering en buitendijkse ontwikkeling Waterschappen hebben te maken met het nationale waterveiligheidsbeleid en de Europese richtlijnen. 4. Waterkwaliteit Voldoende schoon water is van belang voor de landen tuinbouw, voor de planten en dieren die in en om het water leven, voor de bereiding van drinkwater en als grondstof voor producten. De waterschappen zijn zelf niet verantwoordelijk voor de productie van drinkwater, dat doen de waterleidingmaatschappijen. De waterkwaliteit wordt echter beïnvloed door lozingen waarvoor de waterschappen vergunningen verlenen. 5. Natuurbeheer en biodiversiteit De natuur en biodiversiteit zijn sterk afhankelijk van water. Verdroging of verzilting van de grond kan bijvoorbeeld een grote invloed hebben op de lokale biodiversiteit. Ook de wijze waarop bermen en slootkanten worden gemaaid, heeft invloed op de biodiversiteit. Het is niet gewenst dat waterschappen maaimachines gebruiken die voor totale kaalslag zorgen, waarbij niet alleen planten de machine in gaan, maar ook kikkers, rupsen, vogeleieren e.d. 6. Inkoopbeleid Hebben de waterschappen een inkoopbeleid dat rekening houdt met milieukwesties en sociale onderwerpen? Denk hierbij aan duurzame energie en specifieke producten, zoals gemalen en waterwerken. De Rijksoverheid heeft als ambitie om in 2010 bij al haar inkopen duurzaamheid als factor mee te nemen. Voor provincies en waterschappen is dat de helft van de inkopen. 7. Intern milieumanagementsysteem Wat doen water schappen zelf voor bijvoorbeeld reductie van energie- en materiaalverbruik en terugdringingen van de CO 2 -uitstoot? 8. Export van kennis naar derdewereldlanden Waterschappen hebben een lange historie en beschikken daardoor over veel kennis. Eén waterschap stelt zijn kennis beschikbaar aan een regio in Bangladesh. Over en weer wisselen zij medewerkers uit. Een groot deel van de aangesloten bedrijven en particulieren betaalt vrijwillig het dubbele van de waterschapsbelasting om de projecten in Bangladesh te financieren. 9. Verkeersveiligheid bij wegenbeherende waterschappen Zes waterschappen in de provincies Noord- en Zuid-Holland en Zeeland beheren wegen. Het gaat om bijna zevenduizend kilometer weg, overwegend buiten de bebouwde kom. Hier spelen zaken als maximumsnelheid, gladheidsbestrijding en het aanleggen van fietspaden een rol. 73

6 74 D Bronnen - SenterNovem ( - Hueting, D.H., Waterschappen en Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (Delft, CE, 2008) - DHV B.V. Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen bij de waterschappen. Resultaten MVO-scan Unie van Waterschappen ( E Bijlagen Bijlage 1: Historie en achtergrond waterschappen Waterschappen behoren tot de oudste instituties van het Nederlandse staatsbestel. Zij vormen de basis van het poldermodel. Van oudsher hebben waterschappen immers de taak namens de bewoners van een bepaald gebied de waterhuishouding te regelen. In polders is dat in eerste instantie de zorg voor de waterstand. Het buiten houden van het water is altijd een algemeen belang geweest, waarbij polderbewoners genoodzaakt waren samen te werken. Uit die noodzakelijke samenwerking zijn de waterschappen ontstaan. Waterschappen zijn, net als provincies en gemeenten, gedecentraliseerde overheidslichamen. Wat het waterschap onderscheidt van provincie en gemeente is zijn taak. Provincie en gemeente hebben in principe een onbepaalde taak. Dat wil zeggen dat zij binnen een bepaald gebied verschillende taken vervullen. De taak van waterschappen daarentegen is bepaald: de taak (of functie) van het waterschap ligt uitsluitend op het gebied van de waterstaatszorg. 12. Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden (Utrecht en Zuid-Holland) 13. Waterschap Vallei en Eem (Utrecht en Gelderland) 14. Waterschap Veluwe (Gelderland) 15. Waterschap Rijn en IJssel (Gelderland) 16. Waterschap Rivierenland (Gelderland, Zuid- Holland, Noord-Brabant en Utrecht) 17. Hoogheemraadschap van Rijnland (Zuid-Holland en Noord-Holland) 18. Hoogheemraadschap van Delfland (Zuid-Holland) 19. Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard (Zuid-Holland) 20. Waterschap Hollandse Delta (Zuid-Holland) 21. Waterschap Zeeuwse Eilanden (Zeeland) 22. Waterschap Zeeuws-Vlaanderen (Zeeland) 23. Waterschap Brabantse Delta (Noord-Brabant) 24. Waterschap Aa en Maas (Noord-Brabant) 25. Waterschap De Dommel (Noord-Brabant) 26. Waterschap Peel en Maasvallei (Limburg) 27. Waterschap Roer en Overmaas (Limburg) Bijlage 2: lijst van Nederlandse Waterschappen 1. Waterschap Noorderzijlvest (Groningen, Friesland en Drenthe) 2. Waterschap Hunze en Aa s (Groningen en Drenthe) 3. Wetterskip Fryslân (Friesland en Groningen) 4. Waterschap Blija Buitendijks (Friesland) 5. Waterschap Reest en Wieden (Drenthe en Overijssel) 6. Waterschap Velt en Vecht (Drenthe en Overijssel) 7. Waterschap Groot Salland (Overijssel) 8. Waterschap Regge en Dinkel (Overijssel) 9. Waterschap Zuiderzeeland (Flevoland) 10. Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (Noord-Holland) 11. Hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht (Noord-Holland en Utrecht) ASN Bank Issuepaper Waterschappen 23 maart 2009