Samenhang in het programma creëren

Transcriptie

1 Samenhang in het programma creëren INLEIDING "Wat doen we al veel!" Dikwijls blijken scholen veel activiteiten in het kader van kunst en cultuur aan te bieden. In de regel zijn dit 'losse' activiteiten waarbij de relatie met het onderwijsprogramma geheel of gedeeltelijk ontbreekt. Eén van de criteria om cultuurprofielschool te kunnen worden, is dat de activiteiten op het gebied van kunst en cultuur in samenhang met het onderwijsprogramma aangeboden worden. Het onderwijsprogramma wordt breed opgevat. Het betreft de kunstvakken, maar ook de nietkunstvakken. Dit gedeelte bevat meerdere werkvormen om tot meer samenhang in de programmering te komen. INSTRUMENTEN LEREN IN SAMENHANG Er zijn voldoende argumenten voor leren in samenhang, maar het is wel van belang dat docenten van een school zich van deze redenen en doelen bewust zijn en ze onderschrijven. Zie voor meer informatie Samenhang.pdf. SAMENHANG WAARMEE? Samenhang in de programmering is van belang voor de leermogelijkheden van de leerlingen. Maar samenhang bereikt u niet door incidenteel onderling naar elkaar te verwijzen of door losstaande projecten te organiseren. Samenhang bereikt u door structurele verbindingen in de schoolprogrammering te formuleren en door deze ook op zo'n manier in het lesprogramma aan te bieden dat leerlingen de samenhang gaan zien en onderkennen. Samenhang kan tussen de kunstvakken onderling aangebracht worden, maar ook tussen kunstvakken en niet-kunstvakken én tussen onderwijs en de maatschappij buiten school. Samenhang is niet alleen van belang tussen leergebieden, maar ook in het leerproces in de zin van doorlopende leerlijnen. NIVEAUS VAN SAMENHANG Vakken kunnen afstemmen en elkaar vinden op: inhoud: begrippen, perioden, stijlen, thema's zoals wiskundige vormen; vaardigheden: luisterstrategieën in Nederlands en kijken, luisteren en waarnemen in kunstvakken; didactiek: hoe bied je een opdracht aan en hoe beoordeel je? SAMENHANG EN DE FUNCTIE VAN DE KUNSTVAKKEN Er zijn drie functies te onderscheiden waarin de delen van de vakken herkenbaar blijven: 1 volgend: een kunstvak volgt en vult een ander (kunst)vak aan of ondersteunt het; 2 gelijkwaardig: inhoud en uitvoering zijn in gelijke mate verdeeld over vakken; 3 leidend: kunstvak is de drager van de lesactiviteit en andere vakken sluiten waar mogelijk aan. Kunstvakken hoeven niet altijd leidend te zijn. Juist de afwisseling is van belang!

2 Kritische succesfactoren bij het ontwikkelen van een samenhangend programma 1 Draag uw visie uit in de school. 2 Verduidelijk uw visie binnen alle lagen in de school. 3 Communiceer uw plannen in- en extern. 4 Enthousiasmeer collega's. 5 Expliciteer successen maak gebruik van enthousiaste leerlingen. 6 Benoem verbindende factoren. 7 Kijk over de grenzen van het vakgebied heen. 8 Verruim uw horizon en daarmee de horizon van anderen. 9 Laat u inspireren door anderen. 10 Inspireer collega's, vooral collega's van de niet-kunstvakken. 11 Neem kennis van inhoud en vaardigheden van andere vakken. 12 Kies thema's waar andere vakken iets mee kunnen (docenten vinden elkaar op de inhoud). 13 Formuleer gezamenlijk realistische en haalbare ontwikkeltaken. 14 Faciliteer ontwikkeltijd. 15 Bouw structureel overleg in. 16 Ga structurele samenwerking aan met instellingen, bedrijven en opleidingen. 17 Wees creatief in het ontwikkelen van het programma. 18 Kies voor uniformiteit voor de uit te werken lessen of modules. 19 Expliciteer de samenhang in het lesmateriaal (opdrachten, informatie, enzovoort voor de leerlingen). 20 Formuleer doorlopende leerlijnen. 21 Let op een goede balans tussen samenhangend en binnen het vak aanleren van kennis, vaardigheden en technieken. STAPPENPLAN OM TOT SAMENHANG TE KOMEN 1 Maak een keuze voor één of meerdere vormen van integratie, bijvoorbeeld via: een projectdag of -week; integratie van kunstvakken in het merendeel van andere vakken; integratie van andere vakken in het merendeel van het programma voor kunst en cultuur; samenvoeging van een aantal vakken en ontwikkeling van een leergebied; integratie van kunstvakken in culturele activiteiten; integratie van culturele activiteiten in het programma van de andere vakken. Tip: maak een keuze die past bij de visie, de interne organisatie en de cultuur van de school. 2 Motiveer de keuze en bespreek de keuze in de projectgroep. Tip: zorg dat u steun krijgt van collega's en van de directie. 3 Organiseer een werksessie met de betrokken collega's of samenwerkingspartners. Tip: gebruik actieve werkvormen zoals de 'Placemat' of ' Afstemming tussen vakken' (zie verderop in dit gedeelte). 4 Zoek naar de verbindende schakel, bijvoorbeeld via: cultuurprofieldoelen; kernconcepten (zie verderop); globale kerndoelen; thema's. Tip: docenten vinden elkaar op de inhoud; zoek naar inspirerende voorbeelden. 5 Werk de opdracht(en) uit in: een format (naam activiteit, leerjaar); verbindende factor (cultuurprofieldoel, kernconcept, enzovoort); vakken, tijd en werkwijze, opdracht (maken/leren/doen); eindresultaat, benodigde bronnen en materialen, beoordelingscriteria. 2 SAMENHANG IN HET PROGRAMMA CREËREN

3 6 Voer de lesactiviteit uit. 7 Evalueer de lesactiviteit met leerlingen en docenten op een aantal gezamenlijk geformuleerde criteria. WERKVORM PLACEMAT DOEL Informatie inventariseren, uitwisselen en aanscherpen. Gemeenschappelijkheid vinden. Materiaal Per groep een flap. WERKWIJZE Teken een rechthoek in het midden van de flap en verdeel de rest in vieren zoals hieronder afgebeeld. Ieder groep bestaat uit één kunst en cultuurdocent en drie collega's uit andere vakgebieden. Iedere docent kiest een eigen hoek en geeft individueel een beeld van zijn vak rond één bepaald item, bijvoorbeeld: welke begrippen horen bij mijn vak, welke inhoud staat centraal, welke thema's zijn interessant? Spreek met elkaar een tijd af. Daarna wisselen de docenten hun notities uit en komen tot een gezamenlijke uitspraak die in het middenvak wordt geschreven. WERKVORM AFSTEMMING TUSSEN VAKKEN DOEL Ontwikkelen van een samenhangende les, activiteit of project waarbij de plek van de afzonderlijke vakken zichtbaar blijft. MATERIAAL Per groep een flap. WERKWIJZE Iedere groep bestaat uit één kunst en cultuurdocent en minimaal twee collega's uit andere vakgebieden. Formuleer een onderwerp of thema en het eindproduct. Spreek af hoeveel weken leerlingen de tijd krijgen voor de opdracht of de activiteit. Geef aan welke kennis en vaardigheden vanuit uw vak nodig zijn om leerlingen de opdracht te laten maken. 3 SAMENHANG IN HET PROGRAMMA CREËREN

4 Verdeel de kennis en vaardigheden in opdrachten over de weken. Het volgende schema kan daarbij ondersteunend zijn. Neem het over op flap-over of kopieer het naar A3-formaat. Ontwikkelaars: Onderwerp (thema): Introductie (voorkennis activeren): Week: Vak: Vak: Vak: 1 Eindproduct: Beoordeling: OVERZICHT KERNCONCEPTEN Kernconcepten zijn overkoepelende abstracte begrippen die enerzijds gebaseerd zijn op de kerndoelen en anderzijds het vakgebied weerspiegelen. Onder de abstracte begrippen ligt een heel veld aan mogelijke vragen en opdrachten. De kernconcepten zijn een manier om lesstof te ordenen en samenhang aan te brengen in de opdrachten. Voor alle leergebieden zijn kernconcepten ontwikkeld. Leergebied Kunst en cultuur Identiteit en diversiteit Inspiratie en vormgeving Media en communicatie Kunst en maatschappij Leergebied Kunst, cultuur en bewegen Kunst, sport en persoonlijke ontplooiing Kunst, sport en uitvoering Kunst, sport en media Kunst, sport en maatschappij Leergebied Mens en maatschappij Macht, gezag en bestuur Cultuur, levensbeschouwing en identiteit Arbeid en zorg Fysieke en sociale leefomgeving Wetenschap, technologie en samenleving Internationale betrekkingen 4 SAMENHANG IN HET PROGRAMMA CREËREN

5 Leergebied Mens en natuur Materie Energie Kracht en beweging Leven BRONNEN EN VERWIJZINGEN LITERATUUR Rass, A. (2008). Samenhang kunst- en cultuureducatie. Het hoe en waarom. In: Kunstzone, december, p.7. Gerrits, A., A. Rass & J. van Gemert (2010). Het zoeken naar kwaliteit door het verbinden van vaardigheden of vakinhouden tussen de vakken. In: Samenhang en Cultuurprofielscholen, april, p.15. Janssen, H. (jaartal onbekend). Vakoverstijgend onderwijzen en samenhangend leren. Rass, A. & S. van Tuinen (2008). Durf te combineren. Enschede: SLO. DEZE WEBSITE samenhang.pdf samenhanginhetprogrammaeenformat.pdf cultuurprofieldoelen.pdf nuleenofmeerdereprofielen.pdf WEBSITES Een website met praktische hulp en 15 adviesen voor het zoeken naar samenhang. Vako verstijgend_onderwijzen_en_samenhangend_l.pdf In dit artikel wordt de achtergrond van de nieuwe onderbouw belicht. Een overzichtpagina van SLO met meerdere artikelen en publicaties die in gaan en of voorbeelden geven op het gebied van samenhang. SCHOOLVOORBEELDEN AMADEUS LYCEUM, VLEUTEN Burchtpoort MD Vleuten Contactpersoon: Lara Ramdhani E l.ramdhani@amadeuslyceum.nl T (030) I Schoolportret: Op het Amadeus Lyceum wordt een eigen cultuurcurriculum ontwikkeld, waarbij samenhang in het programma centraal staat. Dit kan op verschillende niveaus plaatsvinden. Met de ontwikkeling van een eigen ELO wordt bewaakt dat schoolbreed alle lesstof en alle opdrachten (Onderwijs Leereenheden) in eenzelfde format worden aangeboden. Daarnaast stemmen leergebieden in de onderbouw en vakken in de bovenbouw zoveel mogelijk af wat betreft inhoud en vaardigheden. De lesstof wordt aangeboden op verschillende vakoverstijgende niveaus. Centraal staat echter de manier waarop de lesstof wordt aangeboden. Met de ontwikkeling van een cultuurcurriculum streeft de school ernaar ieder schoolvak op een cultuurgebaseerde manier te benaderen. 5 SAMENHANG IN HET PROGRAMMA CREËREN

6 Mens en Machine in leerjaar 2 Als kick-off van dit thema gaan de leerlingen op excursie naar het Spoorwegmuseum. Een prachtig museum waar de (stoom)trein centraal staat. De leerlingen leren dit thema bij Mens en Maatschappij over de 19e eeuw, waarbij de nadruk ligt op de Industriële Revolutie. Op welke manier is deze revolutie van invloed geweest op de samenleving in het algemeen en de mens in het bijzonder? Met Mens en Machine kijken verschillende vakken naar de 19e eeuw zowel muzikaal, technisch, beeldend en maatschappelijk. De eerste weken wordt hier in alle lessen aandacht aan besteed en tijdens de laatste twee weken van dit thema kiezen de leerlingen een groepje een verdiepingsopdracht bij beeldende vorming, mens en natuur of mens en maatschappij. Met het gekozen vak/leergebied maken de leerlingen een verdiepende opdracht. Zo kunnen de leerlingen bij mens en natuur een digitale expositie maken van verschillende, zelfgemaakte, foto s. De leerlingen onderzoeken welke invloed de uitvinding van onder andere de fotocamera heeft gehad op de schilderkunst in de 19 e eeuw en leren hierbij hoe een camera werkt en in elkaar zit. Deze opdracht is in samenwerking met de Kunstuitleen ontwikkeld. Bij mens en maatschappij kunnen zij uit verschillende opdrachten kiezen zoals het ontwerpen van een arbeidershuisje (in samenwerking met beeldende vorming) of het maken van een krant die gedateerd is uit het Democratische Revolutiejaar Het resultaat van de verdiepingsopdrachten wordt gepresenteerd tijdens een presentatie middag. Tijdens deze presentatie worden ouders en andere genodigden door middel van een muziekroute naar de domeinen geleid waar de leerlingen hun eindproduct presenteren. De route wordt gevormd door de leerlingen die voor de verdiepingsopdracht muziek hebben gekozen en verbeeldt een kettingreactie. Wij zijn 18 : Thema de Stad in de 2 e fase In het project de Stad is het Amadeus Lyceum de samenwerking aangegaan met architectuurcentrum Aorta en de Vrede van Utrecht. Doel van het project was een bijdrage te leveren aan de campagne voor Utrecht om in 2018 verkozen te worden tot culturele hoofdstad van Europa. De Vrede van Utrecht leidt de campagne met de slogan Wij zijn 18. In dit project onderzoeken de leerlingen hun eigen leefomgeving aan de hand van de thema s van de Vrede van Utrecht (habitat; playground; 18). De leerlingen worden uitgedaagd om na te denken over de stad van de toekomst. Het eindproduct is een plan en een maquette voor een ontmoetingsplek in het stationsgebied van Terwijde. Vanuit school doen verschillende vakken mee. Nederlands, aardrijkskunde, geschiedenis, M&O, CKV en maatschappijleer. Bij Nederlands schrijven de leerlingen een betoog over hun ideale stad en ontmoetingsplek. Bij geschiedenis doen zij onderzoek naar de (stedenbouwkundige) ontwikkeling van Utrecht. Vanuit aardrijkskunde krijgen de leerlingen een inleiding op stedenbouw en doen zij een wijkenonderzoek. Bij maatschappijleer doen de leerlingen in het kader van de pluriforme samenleving onderzoek naar de verschillende bevolkingsgroepen in Terwijde. Door middel van interviews onderzoeken zij de wensen van de buurtbewoners als het gaat om een ontmoetingsplek. Hiermee moeten de leerlingen rekening houden bij het bedenken en ontwerpen van hun eigen ontwerp. Voor management en organisatie maken de leerlingen een ondernemingsplan voor hun ontmoetingsplek. 6 SAMENHANG IN HET PROGRAMMA CREËREN

7 Tijdens CKV-lessen krijgen de leerlingen workshops van een stedenbouwkundige over stedenbouw en leren zij een ruimtelijke analyse maken. Deze kennis brengen de leerlingen in praktijk tijdens een excursie naar Terwijde waar zij een ruimtelijke analyse maken. Uiteindelijk maken de leerlingen onder begeleiding van de stedenbouwkundige in het Fablab in Utrecht een maquette van hun ontmoetingsplek waarin met alle opgedane kennis rekening gehouden moet worden. Deze maquettes worden aan het eind van het project gepresenteerd en beoordeeld door een professionele jury die een prijs uitreikt aan het beste plan. MONTESSORI COLLEGE, NIJMEGEN Locaties Vlierestraat en Kwakkenberg Kwakkenbergweg MJ Nijmegen Contactpersoon: Stephan Haukes E s.haukes@montessoricollege.nl T (024) I Schoolportret: De leerlingen die het cultuurprogramma volgen op Het Montessori College in Nijmegen, nemen deel aan projecten die elk een eigen thema hebben. Deze thema's zijn de verbindende factor tijdens het in teamverband ontwikkelen van de projecten. Uitgangspunt vormen de kernconcepten Kunst en cultuur, zoals deze zijn ontwikkeld voor de onderbouw. Zij bieden een inhoudelijk concept van relevante thema's voor de leerling en het onderwijs in de onderbouw. Daardoor zorgen zij voor samenhang. Een kernconcept kan in meerdere leerjaren terugkomen, waardoor ook verschillende projecten aanhaken. Kernconcepten Kunst en cultuur 1 Identiteit en diversiteit (accent op autonome kunst) Je identiteit is je persoonlijkheid, je karakter. Wat vind je belangrijk in het leven, wat zijn je idealen en talenten? Hoe is je innerlijk en je uiterlijk? Kunst en cultuur biedt de mogelijkheid om je eigen identiteit te ontdekken en te ontwikkelen, door jezelf te vergelijken met anderen, door het kennismaken met kunstuitingen van anderen en door jezelf in beeld, muziek, taal en /of beweging uit te drukken. 2 Inspiratie en vormgeving (accent op toegepaste kunst) Inspiratie is de bron van de kunstenaar en van de ontwerper. Waar haal je je inspiratie vandaan? Uit jezelf of je omgeving? Ga je op zoek of overkomt het je? Inspiratie staat aan de ene kant van het ontwerpproces, aan de andere kant staat de uiteindelijke vormgeving. Welke stappen zijn er op weg naar eindproduct? 3 Media en communicatie (accent op nieuwe media) De nieuwe media en ICT spelen een belangrijke rol binnen de kunsten. Digitale media leveren snel resultaat en zijn voor iedereen toegankelijk. Welke aspecten spelen een rol bij het maken van kunst met digitale media, anders dan bij meer traditionele kunstvormen? Wat is de rol van manipulatie? 4 Kunst en maatschappij (accent op maatschappelijke betekenis) De manier waarop wij met elkaar omgaan en wat wij vanzelfsprekend vinden, vormt onze cultuur, dat wat breed geaccepteerd wordt in onze maatschappij. Kunst laat daar vaak een andere kant van zien. Kunst legt de vinger op de zere plek. Kunst kan nieuw licht werpen op iets, kunst kan vragen stellen. Het gaat bij dit kernconcept vaak om actuele gebeurtenissen en bewegingen in de maatschappij. 7 SAMENHANG IN HET PROGRAMMA CREËREN

8 Schema Kernconcepten Kunst en cultuur Periode 1 8/9 weken Periode 2 8/9 weken Periode 3 8/9 weken Periode 4 8/9 weken Leerjaar 1 Thema Identiteit diversiteit en Inspiratie en vormgeving Inspiratie en vormgeving "Hoe jezelf presenteren aan de groep?" Project Streetwise/stad ACN Afrika museum Open podium Leerjaar 2 Thema Media en communicatie Poëzie en spiritualiteit Inspiratie en vormgeving Identiteit en diversiteit Project Film Poëzie Backstage ateliers Workshops, installaties, open podium, expositie 8 SAMENHANG IN HET PROGRAMMA CREËREN