Onderwijsconcept en cultuurprofiel

Transcriptie

1 Onderwijsconcept en cultuurprofiel INLEIDING Er zijn scholen die hun onderwijs inrichten volgens een gemeenschappelijk onderwijsconcept en dus een uitgesproken visie hebben op leren. Bekende voorbeelden daarvan zijn de Montessori- en de Daltonscholen. Ook zijn er scholen die een geheel eigen onderwijsconcept hebben ontwikkeld. In alle gevallen dient het te ontwikkelen cultuurprofiel aan te sluiten op dit onderwijsconcept. Andersom kan een schooleigen invulling van de cultuurprofilering aanleiding zijn om te gaan werken aan een onderwijsconcept. De cultuurprofilering wordt dan het fundament van het totale onderwijs. In alle gevallen is de schoolvisie het uitgangspunt. We gaan hier in op het belang van cultuurprofilering en onderwijsconcept en de aansluiting op de visie van de school. INFORMATIE Indien de school een duidelijk onderwijsconcept hanteert, zal het te ontwikkelen cultuurprofiel daarbij aansluiten. Enerzijds omdat het concept opgenomen is in de schoolvisie, anderzijds omdat deze visie op leren wel zijn weerslag moet hebben op het leren binnen het cultuurprofiel en dus op de cultuurprofilering zelf. Andersom kan de schooleigen invulling van de cultuurprofilering eveneens uitgangspunt zijn om te gaan werken aan een eigen onderwijsconcept. In de praktijk is vaak sprake van de ontwikkeling van zowel het onderwijsconcept als het cultuurprofiel. In alle gevallen is de schoolvisie sturend, dat is ook terug te zien in de uitgebreid beschreven schoolvoorbeelden verderop. WAT IS EEN VISIE? Peter Senge schrijft in zijn boek De vijfde discipline: "In zijn eenvoudigste vorm is een visie het antwoord op de vraag: Wat willen we creëren?" Een visie is op een toekomstgericht beeld, het inspireert, daagt uit, is ambitieus en wordt collectief gedeeld. Een visie is pas werkelijk gemeenschappelijk als u en ik hetzelfde beeld hebben en het ook belangrijk vinden om dat beeld te delen. Een visie biedt perspectieven voor een periode van ten minste drie tot vijf jaar. 'Wie en wat willen we over drie tot vijf jaar zijn en wat hebben we dan te betekenen voor onze omgeving en voor al onze belanghebbenden?' WAT IS EEN ONDERWIJSCONCEPT? Een school geeft het onderwijs volgens een onderwijsconcept dat het beste past bij haar visie op onderwijs. Een concept is een allesomvattend idee waarin de visie op leren: de ontwikkelingsfase binnen het leren, welke eigenschappen leren heeft, hoe leren plaatsvindt en in welke context dat op zijn best kan, enzovoort, tot een systeem is uitgewerkt. Het onderwijsconcept richt zich op het leren in een onderwijscontext. Voorbeelden van een onderwijsconcept zijn oude bekenden als 'Montessorionderwijs', 'Daltononderwijs', maar ook 'competentiegericht leren', 'projectonderwijs' en constructivistisch onderwijs'.

2 WAT IS CULTUURPROFILERING? Een school kan zich profileren op bijvoorbeeld cultuur, sport, tweetalig onderwijs, technasium en bèta. En kan desgewenst kiezen voor meerdere profielen die samenhangend passen in een schoolprofiel. Schoolprofilering wordt zichtbaar in het totaalbeeld dat de onderwijsinstelling naar buiten brengt. Denk aan communicatie (PR, huisstijl, promotie), huisvesting (ver-/nieuwbouw) en HRM-beleid (gedrag, werving en selectie). Het omvat dus alle terreinen waarop de school zich presenteert, zowel intern als extern. Het betreft bijvoorbeeld het eindprofiel voor de leerlingen, de vakken en samenhang daartussen, de inrichting van het gebouw, de specifieke deskundigheid van de docenten en de keuze van samenwerkingspartners. Bij cultuurprofilering zal de school cultuureducatie als centraal beleidspunt inzetten, ontwikkelen en uitdragen; voor de school(soort) breed of een enkele stroom. De meest voorkomende redenen die scholen noemen om zich in cultuur te profileren, zijn: beter kunnen aansluiten bij de leerwensen (leerstijl, interesse, talenten en intelligentie) van leerlingen; een leerroute bieden aan leerlingen met een specifiek kunsttalent; het geven van een inhoudelijke impuls aan de kunstvakken en het bieden van extra kunstdisciplines/thema's; kunst en cultuur heeft een positief effect op het schoolklimaat en is goed voor de PR Er kunnen verschillende redenen zijn om te kiezen voor een cultuurprofilering of het onder de loep nemen van de bestaande profilering, zoals een teruglopend marktaandeel, een lerarentekort, een afbrokkelend imago of de wens tot kwaliteitsverbetering. SAMENHANG EN EIGENHEID Door vanuit de visie het onderwijsconcept te verbinden met een cultuurprofiel ontstaat samenhang en een geheel eigen invulling van het onderwijs op zowel inhoud en als manier van leren. Op het Amadeus Lyceum gaat het in het onderwijsconcept bijvoorbeeld om 'eigentijds leren'. Bovendien is het lyceum van meet af aan een cultuurprofielschool: kunst en cultuur zijn vanaf de eerste ontwikkeling volledig verweven in het onderwijsconcept. De samenhang en eigenheid worden zichtbaar in organisatie, aanpak van leren en de culturele rijkdom. Bij het Montessori College zijn cognitieve, sociaal-emotionele en culturele ontwikkeling nauw verbonden met de verschillende ontwikkelingsfases waarin kinderen zich kunnen bevinden. Beide scholen worden in de schoolvoorbeelden verderop uitgebreid beschreven. BRONNEN EN VERWIJZINGEN LITERATUUR APS (2011). Typologie van Scholen. Utrecht: APS. Arts, J., J. Hofstede, N. van Hulten, J. Kok & K. Verbeeck (2005). Het nieuwe leren: gewoon doen! 's-hertogenbosch: KPC Groep / Fontys. Schuurmans, M. (2010). Schoolprofilering. Haarlem: Uitgeverij Scholen met Succes (primair onderwijs). Senge, P. (1990). De vijfde discipline. De kunst en praktijk van de lerende organisatie. Schiedam: Scriptum Management 2 ONDERWIJSCONCEPT EN CULTUURPROFIEL

3 DEZE WEBSITE nuléénofmeerdereprofielen.pdf visieopcultuureducatie.pdf samenhanginhetprogramma.pdf WEBSITE Overzicht publicaties van Landelijke Pedagogische Centra, onder andere over de implementatie van onderwijsconcepten. SCHOOLVOORBEELDEN AMADEUS LYCEUM, VLEUTEN Burchtpoort MD Vleuten Contactpersoon: Lara Ramdhani E l.ramdhani@amadeuslyceum.nl T I Schoolportret: Het Amadeus Lyceum in de nieuwe wijk Leidsche Rijn in Vleuten (gemeente Utrecht) is een mooi voorbeeld van een school met een duidelijk onderwijsconcept met cultuur als fundament. De school startte in het schooljaar en groeit gestaag. Dankzij het cultuurprofiel onderscheidt de school zich duidelijk van andere innovatieve scholen. Op het Amadeus Lyceum is nadrukkelijk gekozen om de cultuurprofilering als uitgangspunt te nemen voor alle vakken. Een korte historie van de ontwikkeling de afgelopen jaren laat zien hoe het team invulling geeft aan de cultuurprofilering. (zie ook: De start: Cultuurgebaseerde projecten In 2004 zijn we gestart als school met eigentijds en cultuurgebaseerd onderwijs. Onze eigentijdse kijk op onderwijs hebben we vertaald naar vier kernwaarden die passen in de 21 e eeuw. Persoonlijke ontwikkeling: leerlingen ontdekken hun eigen kwaliteiten en leren deze te benutten. Zelfsturing: leerlingen krijgen ruimte en structuur om zo in toenemende mate de verantwoordelijkheid voor hun leren te nemen. Creativiteit: leerlingen leren creatief te denken en te handelen en daar op een eigen manier uiting aan te geven. Dialoog & Respect: leerlingen voelen zich gezien en gehoord en voelen zich medeverantwoordelijk voor de eigen ontwikkeling en die van anderen Het cultuurgebaseerde uit zich met name in versterkt kunstenonderwijs samen met partners in de omgeving. Daarnaast is er veel aandacht voor de verschillende talenten, intelligenties en leerstijlen van leerlingen. Tot slot is er iedere periode een CGO-project met kunst en cultuur als uitgangspunt. In al die tijd is veel energie gestoken in allerlei projecten. Gaandeweg rezen een drietal vragen: 1. Kan cultuur ook het fundament vormen voor het hele curriculum, zodat het verder gaat dan de projecten? 2. Kunnen we de projecten beter inbedden in het reguliere curriculum, zodat het niet als iets leuks bovenop het programma komt, maar aansluit op de kerndoelen en eindtermen? 3 ONDERWIJSCONCEPT EN CULTUURPROFIEL

4 3. Kunnen we alles dat we ontwikkelen, borgen op een manier dat het zowel gestructureerd (opgeruimd) blijft als flexibel is? Zodat we kunnen voortbouwen op wat er is en niet steeds opnieuw hoeven te beginnen? Sinds 2009 is de school met ondersteuning van het onderwijsadviesbureau Diephuis & Van Kasteren aan de slag om deze vragen te beantwoorden. De school omschrijft de volgende fasen. A Gezamenlijke visie: wat betekent cultuur voor mijn vak? Leuk dat we een cultuurgebaseerd curriculum willen maken, maar wat is dat eigenlijk? Wat vinden wij cultuur? En wat kan ik daarmee bij wiskunde? We hebben met het team onderzocht wat cultuur concreet betekent voor een schoolvak, en wat een leerling eraan heeft als een schoolvak op een cultuurgebaseerde wijze wordt gegeven. Onze conclusies staan in het centrum van onderstaande figuur weergegeven. Op die manier willen we leerlingen triggeren tot persoonlijke groei, naast hun cognitieve groei. In de gekleurde vakken is te zien waar we in onze didactiek rekening mee houden om de leerlingen op een cultuurgebaseerde wijze te benaderen. B Inbedden in het curriculum: hoe verbinden we dat met doelen? De vraag bleef wat dit betekent voor de inhoud van het schoolvak. Daarbij hebben we geconstateerd dat met name de context (het thema) waarin we de leerdoelen gieten, maakt dat het aansluit bij het referentiekader van de leerling. 4 ONDERWIJSCONCEPT EN CULTUURPROFIEL

5 Om tot bruikbare contexten te komen, vroegen we ons af wat leerlingen tegenkomen in hun dagelijks leven, en welke vraag zij zich daarbij kunnen stellen. Die vragen hebben we ruim geformuleerd. Van daaruit leiden we allerlei verschillende thema s af, die aansluiten bij het referentiekader van de leerling. Tegelijkertijd maken we zo de vakkennis (kerndoelen en eindtermen) aantrekkelijk. Met alle vakken samen dekken we de volledige belevingswereld van onze leerlingen. C Borgen van wat we maken: gestructureerd én flexibel Nu zitten we in de fase dat we vanuit de ideeën die we hebben een onderwijskundige ELO maken. Het onderwijs dat we maken, borgen we in de structuur die in de ELO gebouwd zit. De ruggengraat van de ELO wordt gevormd door het leerplan. We hebben veel aandacht besteed aan het beschrijven hiervan. Met ondersteuning van de SLO is dit nog verder verbeterd. Al het onderwijs dat we maken wordt letterlijk gelinkt aan het leerplan. In de komende jaren zullen we met elkaar dus een steeds rijker cultuurcurriculum bouwen, met steeds meer keuzeruimte voor de leerling. Door de koppeling met het leerplan weten we dat de leerling met elke onderwijsleereenheid toewerkt naar het eindexamen. Op die manier bouwen we gestaag een doelgericht curriculum dat de leerling ook als persoon aanspreekt. 5 ONDERWIJSCONCEPT EN CULTUURPROFIEL

6 MONTESSORI COLLEGE, NIJMEGEN Kwakkenbergweg MJ Nijmegen Contactpersoon: Stephan Haukes E s.haukes@montessoricollege.nl T I Schoolportret: Visie Het Montessori College Nijmegen is 15 jaar geleden opgericht en baseert het onderwijs herkenbaar op de pedagogiek van Maria Montessori. De visie van het Montessori College beschrijft wat dat wil zeggen. "Er wordt rekening gehouden met de verschillende ontwikkelingsfases waarin kinderen zich kunnen bevinden. Voor kinderen van 12 tot 15 jaar geldt dat ze vooral bezig zijn met het inrichten van het eigen leven en het daarvoor verantwoordelijkheid nemen. Daarna, zo tussen het 15e en 18e levensjaar, ontwikkelt zich de maatschappelijke mens en verplaatst de aandacht zich naar de ruimere maatschappij. Zelfstandigheid en zelfverantwoordelijkheid zijn daarbij kernbegrippen. De school gelooft in kinderen en in hun vermogen om te groeien." In de visie van het Montessori College staat bovendien het volgende. "De wereld binnen school en die daar buiten horen bij elkaar. Er wordt heel veel buiten de muren van de school geleerd. Wij proberen dat naar binnen te halen en te integreren in onze aanpak. Daarmee zien wij onze school als een werkplaats voor een goede voorbereiding op de toekomst. Meer dan dat: het is tevens een plezierige leefgemeenschap met aandacht en respect voor elkaar. En om plezier in school gaat het ons net zo zeer als om goede resultaten." Kunst, cultuur en media Naast de cognitieve ontwikkeling kiest de school heel bewust voor het stimuleren van de sociaalemotionele en culturele ontwikkeling van leerlingen. Toen het Montessori College startte met het cultuurprofiel op locatie Vlierestraat, bestond al een traditie om veel aandacht aan cultuur te besteden. De meeste activiteiten waren echter gericht op havo/vwo-leerlingen, daarom is toen de keuze gemaakt ook de vmbo-leerlingen meer met cultuur in aanraking te laten komen. In het programma van de onderbouw worden in alle klassen de musische vakken tekenen, handvaardigheid, muziek en drama gegeven. In vakoverstijgende projecten wordt gewerkt aan bewustwording van het nationaal erfgoed. In werk/activiteitenweken wordt gewerkt aan culturele uitingen, gezamenlijke kunstwerken en het inrichten van tentoonstellingen. Binnen het algemene cultuurprogramma volgen de leerlingen een diversiteit aan activiteiten, van gedichtendagen, kunstroutes, Monti s Got Talent en voorstellingen tot culturele avonden. Havo- en vwo-leerlingen hebben de mogelijkheid te kiezen voor het Cultuurprogramma. Maximaal 30 leerlingen komen hiervoor in aanmerking. Deze leerlingen hebben een speciale belangstelling voor kunst en cultuur en zijn gemotiveerd voor de kunstvakken. We werken aan een brede culturele 6 ONDERWIJSCONCEPT EN CULTUURPROFIEL

7 vorming waarin alle kunstvakken aangeboden worden, waaronder ook multimedia. Onze uitgangspunten kunst doen, zien en beleven en cultuur bestuderen komen onder andere in de verschillende projecten aan bod. Cultuur is in deze klassen de motor van de totale ontwikkeling In de bovenbouw van het vmbo hebben leerlingen uiteraard CKV en diverse musische vakken. In de bovenbouw krijgen de leerlingen ook een cultuurprogramma met voorstellingen, workshops et cetera. In vmbo-tl kunnen leerlingen kiezen voor het KCM-programma. Leerlingen die het vak KCM kiezen, volgen een middag in de week les in het Cultureel Centrum de Lindenberg. Ze krijgen daar alle kunstvakken geïntegreerd aangeboden: beeldende vorming, dans, drama, film, enzovoort. Ze maken voorstellingen voor bijvoorbeeld medeleerlingen, de diploma-uitreiking, 'Broodje cultuur' (voorstelling tijdens de lunchpauze) of een culturele avond. Naast de voorstelling verzorgen ze alles zelf, zoals aankleding, uitnodigingen, techniek, enzovoort. En ze krijgen les in het maken van en spelen in een film. Doorstroom naar het roc wordt bij deelname aan dit programma eenvoudiger. Daarnaast zijn er veel samenwerkingsverbanden met externe opdrachtgevers. Tevens zijn tekenen en muziek als examenvak te kiezen. In vmbo-bl/kl kunnen leerlingen een deel van het schooljaar een KCM-programma volgen. In de derde jaarlaag van havo en vwo (dit beschouwt het Montessori College als bovenbouw) krijgen leerlingen het vak beeldende vorming en hebben alle groepen CKV. Daarnaast is er de Cultuurgroep als voortzetting op de Cultuurprogramma in de onderbouw. In de hele vierde jaarlaag heeft Studium Generale (programma gericht op algemene ontwikkeling) als gelijkwaardig onderdeel kunst en cultuur in het programma. Leerlingen kunnen de examenvakken tekenen en muziek kiezen. Tijdens de profielmiddagen worden vakoverstijgende en vakgeïntegreerde programma s aan de leerlingen aangeboden. De vakken tekenen en muziek zitten stevig in deze middagen verankerd bij het profiel EM/CM. Project bij het vak Kunst Cultuur en Media voor Nationaal Comité 4 en 5 mei. Op het kerkhof aan de Daalseweg waar ruim 300 oorlogsslachtoffers liggen, bouwden de leerlingen een 'geduldhuisje'. Leerlingen brachten op het kerkhof een stiltegroet middels witte ballonnen 7 ONDERWIJSCONCEPT EN CULTUURPROFIEL