MENGELSTOFFEN, GERRIT JAN VAN W TWEEDEN DEELS EERSTE STUK. W. HOLTROP, 1791, DOOK.

Transcriptie

1 H E E L K U N D I G E MENGELSTOFFEN, DOOK. GERRIT JAN VAN W Ï.ECTOR IN DE GENEES- HEEL- EN VROEDKUNDE, TE ARNHEM; LID VAN HET PROVINCIALE UTRECHTSCHE GENOOTSCHAP VAN KUNSTEN EN WEETENSC HAPPEN, ENZ. TWEEDEN DEELS EERSTE STUK. MET DE NOOD.IGE AFBEELDINGEN OPGEHELDERD Te A M S T E R D A M, by W. HOLTROP, 1791,

2

3 V O O R R E D E- WAARDE LANDGENOOTEN, GEACHTE LEZERS! l~tet was my byzonder aangenaam ce onderbinden, cat u< v nen arbeid in het jaar 1784, nier geheel on«waardig, integendeel nuttig aangemerkt werd, en als zodanig, door beroemde en onpartydige recenfenten, zo in- als buiten landfchen, aangekondigd te zien. Mogte ik andermaal hetzelfde wit getroffen hebben, en foortgelyk genoegen, over het vervolg myner heelkundige waarneemingen, en zamenftelling van dit tweede deel myner Heelkundige mengelfioffin, ondervinden ; dan zoude ik voor mynen arbeid dubbeld betaald zyn, en mynen, daar«toe befteeden tyd, dien ik met veel moeite heb moeten afzonderen, niet beklaagcn. Schoon in 't onzekere ondertusfchen van het lot, 't welk dit tweede düel ondergaan zal, zal ik echter,even * 2 als

4 V O O R R E D E. als in 'c voorgaande deel, de waarheid, zodanig trachten hulde te doen, als vereischt wordt, om aan de maatfchappy der menfchen, en der Heelkunde in 't by_ zonder, van dienst te zyn, en de onëcnzydige oordeelvellingen, op nieuw te gemoet zien. Althans ik vleije my, dat de jonge heelkundigen, welken het meesterfchap waardig geacht, doch verfteeken zyn van de gelegenheid, om aan de eigene ondervinding te toetfèn, in hoe verre hunne verkregene kennis den elendigen dienstig zyn kan; deeze proefondervindelyke zamenftelling, van eenig nut zal kunnen weezen, voor zo verre zy buiten de gelegenheid, om daartoe genoegzaame proeven te neemen, zig rnogten bevinden. - - Ten minsten vleije ik my, dat de leerlingen in de kunst, wier vordering ik hiermede bovenal bedoele, deswegen niet onverfchillig zyn zullen, al ware het maar, dat zy myne moeite niet geheel nutloos aanzagen, dewyl myn grootfte oogmerk is, iets tot vordering hunner weetenfehappen, en ten algemee* nen welzyn toetebrengen, en veelmeer, dannaauwkeurig uitgewerkt nieuws, aan de.geleerde wereld

5 V O O R R E D E. medetedeelen; en van dien kant befchouwd, heb ik allen grond, te verwachten, dat de beoordeelingen wegens ingefloopene feilen, in taal- fpel- of ftel-kunst,verfchoonelyk geacht zullen worden,ook dat het weinig nuttige in deeze mengelftoffen, eenigzins behaagen zal. Ontvang dan wederom deezen mynen arbeid, met diezelfde oogmerken om dien ten eenigen tyde,ten nutte van uwen noodlydenden evenmensch aantewenden, als waartoe ze aan u gefchonken worden, van hem, die altoos op foortgelyke, of eenige andere wyzen welke hem, naar tydsomftandigheden, best gefchikt zullen toefchynen,) zig beyvercn zal. Daar het ondertusfchen zeker is, dat deeze mengelftoffen, ook onder het oog van meer verlichte en ervaarene, genees- en heel-kundige tydgenooten verfchynen, getoetst en beoordeeld worden zullen, zo vinde ik my verpligt, tot hunlieden, zo kort mogelyk, het volgende, by wyze van inleiding, vooraf te laaten gaan. * 3 I N-

6 I N L E I D I N G. A^eeds in het eerfte begin, wanneer ik my op de Heelkunde begon toeteleggen, kwam my eene naauwkeurige befchouwing der aart en kentekenen van die ziekte, in welker geneezing de kunst, meestal, of liever alcyd te kort fchiet, allernoodz::ake]ykst voor; het onderzoek tot meerdere ken nis,.ter betere, veiliger, en zekerder geneestvyze" van die gebreken, fcheen my toe des heelmeesters plfgt te zyn en voor my zeiven dacht ik nooit beter veld, zo tot nut van het algemeen, als tor het bejaagen van eene geoorloofde eerzucht feen vrygeboren memch, in eenige kunst of weetenfehap onderleid, z o welvoegelykj geopend te hebben, dan het onderzoek dier zogenaamde ongeneeze* Jyke gebreken, het voetfpoor van groote mannen te volgen, en van hunne vermogens en kunde, tot nadere ontdekkingen gebruik te maaken. Onder deeze gebreken was het de kanker voornaam- Iyk die royne oplettendheid en aandacht, vooreenen tyd geheel tot zig trok eene ziekte, wier verfchnkkelyke woede z o v e e l e m o e d e r' s ^ haaretedereechtgenooten en kinderen; zo veele ongetrouwde dochters, uit de armen van haare nabeilaanden rukt - die haare vergiftige f c h i c h t e n o p het

7 I N L E I D I N G. het manlyke genacht zelfs uitfchiet, zonder dat of genees- of heel-kunst het gif, immers wanneer hec toe zekeren trap gekomen is, eenige paal of perk Hellen kan: - dit deed my, zelfs eer ik de beoefening der kunst aanvaardde, de noodzaaktlykheid zien, zo wel van het raadpleegen der voornaamfte genees- en heel-kundige fchryveren, die dit gebrek, min of meer bepaald, behandeld hebben, als van het kiezen van eene met het meeste gevolg beproefde handtlvvyze, tot het verzachten dier ziekte, en voor atf van een nader onderzoek, tot bepaaling eener veiliger geneeswyze. En na dat ik reeds eenigen tyd met deeze poogingen bezig geweest was, befloot het geneeskundig Genootfchap Servandis Civibus, eene gouden medaille uittelooven aan dien geenen, welke de vraag, Kunnen wy ons overtuigd houden dat een waare kanker immer zonder de afzetting tot geneczing is gebragt? welke ongemakken zyn het veelal die zig onder de gedaante van deeze woedende kwaal vertoonen, en onder dien naam of geneezen, of door erger dwaaling, als ongeneezelyk behandeld worden? hosveelerleiis de oorfprong van dusdanige mis/lagen, naar de verfcheidenheid der lydende deelen, naar de onderfcheidene foorten van kankers, of, naar den hyzonderen aart van het bedriegehyk ongemak, 'twslk men er te onrecht voor aanziet? en kan, * 4. ein-

8 I N L E I D I N G. eindelyk, ook zodanig een ongemak ooit wel tot mezeniyk'ekanker ontaartenï genoegzaam voldoende zou beantwoorden, De zucht tot eerlaurieren zertede mynen arbeid fpooren aan, en het geluk wilde dat ik flaagde, denzelven werd door beroemde mannen niet geheelenal verworpen neen maar met den beloofden eereprys bekroond. De tydige afzetting van het kankergezwel, was my, na een naauwkeurig onderzoek, als het beste, hetvoortreffelyklte, het zekerlle middel voorgekomen, toï redding van het leven en de gezondheid dier geenen, die met het kankergift plaatslyk befmet waren. Het oordeel van de genees- en heel-kundigen was myne rotiteen, waarop ik bouwde: naderhand hetft myne eigene ondervinding my de voorcreffe» lykheid van deeze kunstbewerking nog nader doen beichouwen, wanneer ik eene elendige Jyderetfe, door dit kunstmiddel,' den dood ontrukte. Ik was wel is waar overtuigd, dat niet alle genees- en heel-kundigen evengelyk van het nut der wegneemingedes kankergezwels overtuigd waren dan,de kracht der bewyzenen waarneemingen, van het gelukkig gevolg dier kunstbewerking, deeden my tot het voordeel van. het wegneemen des kankergezwels befluiten een befluit, waarvan ik nooit berouw gehad heb en dat my, voor zo verre ik nog inzie, nooit berouwen zal Dan,

9 I N L E I D I N G. Dan, daar het wegneemen van het kankergezwel in de minste gevallen kan, of mag in gebruik gebragt worden - zo moet men ook op middelen bedacht zyn, om die ongelukkige lyders, waarby deeze kunstbewerking niet te ftade komt, het gebrek zelf, en het leven draagelyk te maaken. Herhaalde beproevingen daartoe, met de meest beroemdfte middelen, ftelden myne poogingen te leur tot dat ik eindelyk in 't jaar 1733/een vertoog van M. MARTINET, Holiandsch in 't vertaald, en te Amlterdam by de Erven p. MEYER, en G. WARNARS uitgegee- 'ven, over het gebruik van de Spir. Sa lis ammon, C. C. viva, in de kanker, in handen kreeg, en door het verhaal zyner gelukkig gedaagde gevallen genoopt werd, tot de beproeving van hetzelve, in hooplooze gevallen. Deeze proeven waren het, welken ik in myn Voorloopend bericht geplaatst in de Algem. Vaderl. Letteroeffen. 7 D. N. 2. in het oog had. Het geneesmiddel, hoe zeer in den eerften opflag hevig werkende, had my van zyne kracht, om het kankergift te verbeteren, reeds veele blyken gegeeven. Het kanker gift, de pyn, de bloeding, de liank, alles week, op de behoorelykeap. plicatie van dit middel. De kankerzweer werd zuiver, gelyk eene verfche wond, en vlak * 5 welk

10 I N L E I D I N G. welk een treffend bewys vöor de heilzaame wer«king van dit middel, op het kankergift 1 Deezen waren dus de redenen die my tot het phatz.-n van dit Voorkopend bericht noopten s en dezelven zetteden my nu aan tot nadere opheldering van het aldaar gefielde. Het gebruik deezes middels tvoge in de handen van onkundigen en kwakzalvers, gevaarlyk zyn, in die van een' Heelmeester is het een baifem, waardoor het leven der elendige iyders verlangd en draagelyk gemaakt wordt. - Dan, gelyk alle middelen door een ge. past gebruik eerst geneesmiddelen worden * en men zeer veel voorzichtigheid in het appliceeren' van dit middel gebruiken moet, zo heb ik ook eerst door den tyd geleerd, welke trap en wyze van toediening de beste ware. Ik had zeer gaarne een volledig verflag ge* daan, wegens de meer dan gewoone voordeelige uitwerking van het middel van MARTINET, alürms voor zo verre de palliative kuur der kanker betreft, vooral door de in achtneeming der voor«gefchreevene regelen en bepaalingen van CA af» Ï'ER, RICHTER, BALTHAZAAR, en SCIIRA* OE, vereenigd met de eerstgemelden, dan, hoe veel voordeels ik cok gezien heb, in de eigenlyke kanker, ter bereugelinge, beftendige voortbrenginge van goede etterftoffe, en zuivering der kankerzwee- XQÜ f

11 I N L E I D I N G. ren, zo kan ik als nog, geene ten einde afgeloo» pene gevallen, ter daatltellinge van het uiterfte geneezingsvermogen of onvermogen, opgeeven; dewyl fommige proefneemingen nog niet ten einde afgeloopen, en anderen door byzondere bykomende omftandigheden in hunnen loop ter rypwor- dinge geftremd zyn: dit kan ik er met zekerheid, en by ondervinding reeds van zeggen, en getuigen, dat ik van geen middel, hoegenaamd, immer die voordeelige uitwerking gezien heb, als van 2 uncen kina, in een afkookfel van 16 uncen water, waar by één, tot één en een half, en fomwylen tot 2 uncen, Sp. Sal. amm. cum cake viva parat. gemengd was. De bekendmaaking door M. M A R T I N E T, van de Sp. Sal. amm. c. c. viva. derhalven, heeft den grondflaggelegd tot myne proefneemingen, de mis- Jukking hiervan, maakte my bedacht op byvoeging van de kina, weleer inzonderheid door den beroem, denleidfchen Heelarts,BALTHAZA AR,en anderen aang?preêzen; en eindelyk, de vermeerdering der cdcalia, op de gronden van SCHRAGE, en anderen, hebben my tot die volkomene overtuiging, wegens het groodle vermogen ter verbeteringe der verbasterde vochten gebragt, dat ik thans geloove, dat de beste onderhoudende, verbeterende, zo niet geneesmiddelen, alcalia volatilia zyn, en dat de

12 I N L E I D I N G. de geneezing, indien immer mogelyk, lang3 deezen weg, zal gezocht moeten worden: hiertoe zal ik niet nalaaten alle beproevingen ten nutte aangewend, wereldkundig te maaken, zo dra ik met gronden van zekerheid overtuigend genoeg, befluiten kan. De aanwending der Spir. Sal. amm. c. c. v. p. met de kina, tegen den kanker, wekte my op, ook dezelfde behandeling tegen kwaadaartige zweeren, die de gewoone behandeling weerftreefden, te beproeven, en de gunstige uitflagen welken ik by ondervinding daarvan befpeurde, fpoorde my inzonderheid aan, tot het in order brengen van het tweede deel myner Heelkundige mengeljlofen, terwyl ik niet min bedacht was, om hetzelve, met andere gevallen te doormengen. Eindelyk wat belangt de beoordeeling van den beroemden Heer VANGESSCHER, i n zyne Hedendaagfclie byzondere oefenende heelkunde, derde deels, derde ftuk, bladz. 243 en a, wegens myne kankergeneezing, door wegneeming, briefsge. wyze door my, aan den kundigen heelmeester G> E E v E, medegedeeld, (zie Algem. vaderl. letteroefen. 6de d. 3de ftuk, en naderhand overgenomen, en geplaatst in myne Heelk. Mengelft. ifte deel,) hieromtrent zal ik den kundigen leezer, alsnog niet ophouden, of my daaromtrent uitlaaien, immers ik heb tot nog toe geene genoeg- zaa-

13 I N L E I D I N G. zaameredenen, ommy ten tweedenmaale intelaaten, om de waarheid van zulk een fysthema, 't welk ik eens door een voorbeeld beweezen heb, een nieuw kleed aan te doen, voor en slëer ik daartoe gefchikter aanleiding hebben zal: althans het fchynt my toe, dat ik my zonder dat, aan befcjiuldiging van voorbaarigheid zoude bloot (tellen; te meer, daar de grootfte en voornaamfre, binnen' en buiten - landfche Heelartfen, wegens de tydige wegneeming der kanker, overeenilemmen, en dezelve als nog, onder zekere bepaalingen, blyven aanpryzen. Niets zoude derhal ven gemakiyker voor my zyn, dan het gevoelen van den grooten RICHTER, ik zwyge van den niet min voortreffelyken Heelkundigen CAMPER, te volgen, en hunne waarneemingen met honderden anderen, van voornaame mannen zamenteltellen, om de ongegrondheid van andere denkbeelden te bewyzen: althans ik zoude inzonderheid zeer veel voorraad, daartoe, konnen vinden, in het onwaardeerelyk, nuttig, leerzaam, en fraai heelkundig zamenltelzel van voorgemelden Hoogleeraar RICHTER, onlangs in onze taal, overr gezet, en in 't licht gebragt. ' Inhetvoorbygaan, zal ik alleenlyk, tot heit geene ik te vooren gezegd heb, maar aanmerken, dat de ondervinding my tot nu toe beftendig heeft doen zien, dat eene tydige wegneeming van die kanker- ge-

14 I N L E I D I N G. firts* dergu,de fpreuk van o v i d w s te* gebreken, welken daarvoor vatbaar en gefchiktzvn MUM»? 7W»r, gftto» mala per hngas invaluere Moras! Dat is: 'tbeginfel dient gefluit: Geneeskunst baat tog nier Wen \ kwaad, door langen tyd, te diepe wortels fchier! UIT-

15 U I T L E G G I N G VAN DE P L A A T ; Wegens het nieuw bekend geworden en in deeze MengelftofFen lefchreeven beengebrek, ( Hydrosteon,) bovenfte gedeelte van het linker dyebeen, 't welk alhier, met betrekking tot het onderfte zieklyk gedeelte, alleen, afgebeeld is, heb ik " niet noodig geacht, hier bytevoegen, om rede» pen vooral, dat hetzelve, noch ten opzichte van het uitwendige maakzel en gedaante, noch, met betrekking tot het inwendige celvvyze weefzel, of holle kanaal, iets van het natuur!ykeafwykende, (na de vergelyking met anderen, en na de doorzaaging,) vertoond heeft. Fig. h A. Het linker, gedroogde dyebeen, even boven deszelfs uitzetting, in *t gezonde afgezaagd, van welks zieklyke gefteldheid, ik inzonderheid op bladz. 75. enz. gewag gemaakt heb, en't welk ik, (ziebladz. 77.) ter nafpooringe van den aart des gebreks, bewaard had j van den Voorkant befchouwd. s, e,

16 U I T L E G G I N G a. a. De plaats alwaar de uitzetting of vergrooting van 't been een' aanvang neemt, en naar beneden a. a. a. a. a. a, gradatim en aanmerkelyfc toeneemt... b. De gladde oppervlakte voor de geleding der patella, welke gezond is. c. c.c.c.c. De voorfie, vergrootte doch gladde oppervlakte, waaromtrent niets optemerken is, dan, dat men even boven de geledingsoppervlakte, van dekniefchyf,d.d d.d. verfcheide meer dan natuurlyk groote gaatjes, (waarfchynelyk door de vanëenwyking der beenplaaten ontftaan.j ontdekt; welke anders minder zichtbaar zyn, tot doorlaating van vaatjes dienende. Fig.II. B. Het zelfde onderfte linker dyebeens gedeelte, omgekeerd, of van den achterkant en uitwendige oppervlakte te zien. a.a a. De Linea Aspera, welke naar beneden verbreed uitloopt, en niet van het natuurlyke en gewoon'e afwykt. b b. b. b. De plaats alwaar de uitzetting, san den achterkant begint, en gradatim benedenwaarts voortgaat. c. c. c. c. c. c. c. De omtrek van een byzonder omfchreven, rondachtig beengezwel, aanmerke- 1$ k boven de knobbels van het dyebeen k, h. h. h, 9 en het hoogere dyebeens gedeelte a. b. uitpuilende, welks oppervlakte d. glad, gezond en effen is, en waarin men alleenlyk cenige byzonderheden ontdekt. e. e. e. Verfcheidene aanmerkelyk vergroote gaten tot

17 y A N D E P L A A T. fcbt doorgang van vaten, onder welken een f, aller- 'aanmerkelykst is, en de aandacht verdiend. By de ontleding, of fchoonmaaking van dit gedeelte iieens, vondtik hier terplaatze een bloedvat, hetwelk genoegzaam met de helft der ruimte van'i: gat, in opzicht van dikte, evenaarte; voor hét overige was hetzelve ter vullinge van 't gat, met een ontaart, tendineus wezen bekleed. g. Een pet, of indrukking als of ze met de top eener vinger gemaakt was, en waarin kleine gaatjes gevonden worden. ~ Deeze pet, isbyna van dezelfde grootte als het gat ƒ doch of fchooa er reeds dezelfde omfchryving en bepaaling der grootte van het gat ƒ gemaakt is, zo is er evenwel geene doorgaande opening tot in Het holle been, maar in den grónd derzelve is nog eene dunne laag van beènvezelén óvërgebleeven : misfchien zoude er door den tyd, door de mee/dere vanecnvvyking der béenplaaten, ook op dèeze plaats, een gat, gelyk aan f. gemaakt zyn geworden. li.h. h. h. De omtrek en gladde*, doch meer dan natuurlyk uitgebreide Conduli osfis femoris 8 waaromtrent voor het overige niets tegennatuurlyks waargenomen is. i. Deeze verdiepte, tusfchenknobbelige oppervlakte, is meer dan natüurlyk verheven en de beénvezelen zyn losfer en meer uit elkander gedrongen. Fig C. De achterfte helft Van het in de langte doorgefrieedene dyebeens onderfte gedeelte; Fig. 11. van deszelfs inwendige oppervlakte te zien. a.a. De plaats alwaar de tegènnatuurlyke vergrooting, in den omtrek van het been, begint, en zig baar beneden 'd, ckd.d. d. d. langzaamerhand uitbreidt * * h. b.

18 U I T L E G G I N G b. b. Eene door een lyn t. t. u t. t. omfchree. vene afzonderlyke verdieping, of holte, afg e - fcheiden van het natuurlyke merghol, i. door eeoe byzondere lyn h. door de- inëenfchuiving, of zamendrukking der beenvezelen tegen elkander gemaakt, en insgelyks afgefcheiden van het aanmerkelykfte, hol^.^. %. ^. door eenen rand c.c.c.c.c.c.c.c. gemaakt door de afgeweekene Cancellu Het beenige tegennatuurlyke hol ^. welk met eene vliezige waterzak is bekleed geweest, is allerwegen glad, en geeft du'delyke kentekenen der laagsgewyze, vast op elkander gepakte beencellen. Dit byzondere hol, loopt achter de meer oppervlakkige en ongelyke verdieping b f.t. tot aan en achter het mergkanaal h. i. opwaards, tot aan de affchjiding h. e. Het gat f, van Fig. II van deszelfs inwendige" zyde te zien. ƒ ƒ ƒ/ƒ De beenvezelen ryzen alhier eenigzins op, of voorwaards, waardoor een byzondertus. fcheufcheidzel, tusfehen het mindere en meerdere diepe hol b en^. ieder door eene byzondere vliezige zak bekleed, gemaakt wordt. g. De Cancelli, welken in den gezonden flaat, alhier, zeer los zyn, of liever de beenvezelen, welke anders ter deezer plaatze zeer los van weefzel zyn, zyn in dit geval zeer zamengepersc en inzonderheid ter plaatze van o. zeer vast in- I ëengedrongen. k. k De Conduli os fis femoris, zvn, buiten de meer dan gewoone grootte, natuurlyk. Fig. IV. D. De voorde helft, van het in de langte do or -

19 V A N DE PLAAT. doorgefhedene dyebeens onderfte gedeelte Fic, ï. van deszelfs inwendige oppervlakte te zien. a. a. De plaats alwaar de tegennatuurlyke vergrooting, in den omtrek van het been begint, zig naar beneden d. d. d. d. langzamerhand uitbreidende. h. b. b. b. b. b. Het waterzuchtige beenhol, het welk zig alhier veel verder opwaards uitltrekt, dan aan den achterkant, en omfchreeven is door de beenige lyn c. cc cc c. c c. c. eindigende op de hoogte van eene a< aere s s. s insgelyks door inëengedrukte Cancelii gemaakt; welke laatfte lyn, dit waterhol', met die van de achterfte helft b. van het natuurlyteen gezonde mergkanaal h. i. Fig. III. en t, v. van deeze Fig. affcheidt. Dit hol, is aan de boven en voorkant, derhalven, afzonderlyk, door een menigte opgefchovene en zamengedrukte Cancelii, welke anders in den natuurlyken Haat, dit onderfte gedeelte bee^s aanvullen, en maar zeer geringe tusfchenruimten overlasten, als door een byzonder gewelf Fig. III. b.b f.f f-f f.t.t u t. t. én de bovenfte c. c. c. bedekt ueweest. In den grond van dit hol, (volgends de omgekeerde af beeuing, of anders volgends de gewoone en onverdeelde plaatzing van het dyebeen, tegen de voorde oppervlakte, of beenfchors,) ziet men b. b. b. b. b b eene ontallyke menigte onregelmatige en opeengepakte beencellen, vastaanëengedrukt en aangehecht. De Cancelii binnen de uitwendige been» fchors, welke op de meeste plaatzen natuurlyk zyn, dan, op fommigen in 't midden, zyn dezeiven tegennatuurlyk vast inééngedrongen, gelyk aan de uitwendige been fchors. e. e. De Cancelii Condulorum, welke natuurlyk zyn *** A L

20 A L G E M E E N E I N H O U D VAN HET T W E E D E D E E L, D E E Z E S S T U K, M E N G E L W E R K S. EERSTE WAARNEEMING. Wegens eene kwaadaartige kankerachtige zweer, inzonderheid in het aangezicht, aan den hals, en aan de borst. Bladz. \* TWEEDE WAARNEEMING. Wegens een byna foortgelyk ongemak, als bet voorgaande.. 8. Briefwisfelende Raadpleegingen, van een jong Heelmeester in Overysfel; wegens een kind van drie jaar en, aan een waterbreuk [tikkelende ' Antwoord, ten ricbtfnoer aan bovengemelden Heelmeester: dato 24 September 178c. 15. Tweede Raadpleeging van bovengemelde» Overyifelfchen en raadplcegenden Heelmeester..... %\, Antwoord op de tweede Raadpleeging <Q(tn voorgemelden Heelmeester, uilcenlyk j>e rekkelyk tot het laatst voor gepelde geval. $3, Laa:-

21 ï N H O U D. Laatfte Antwoord, wegens de volkopietie geneezing van de voorgemelde Hydrocele, door de aan legging van een veltcatorium: van den jongen Overysfelfchen Heelmeester... Bladz. as» Byvoegzel, tot de voorgaande Raadpleegingen * DERDE WAARNEEMING. W>.g?ns eene breuk, of uitperfing van het druivenvlies, Proeven of Waarneemingen, wegens de opgegeevcae geneeswyze eens beengebrek*, bc/chreeven en medegedeeld door den Heer V VAN DER HAAR, ijl de Vaderlandfche Letteroefeningen, 6de deel No. 7. Mengelftoffen, hladz , VIERDE WAARNEEMING. Of, befchryving en geneeswys ee'ner waterzucht der kniebeenderen VYFDE WAARNEEMING. W'gens de voorgemelde kniebeensziekte. 47 ZESDE WAARNEEMING. Wegens een foortgelyk ongemak, {als het voorgemelde kniegebrek, jl aan de armbeenderen,..... ZEVENDE WAARNEEMING, Wegens het voorgemelde kniebeenson gemak, van eenen venerijcben aart: Hydrosteon Venereum.... <6. 1* 3 Uit-

22 I N H O U D, Uktrekfel der medegedeelde Waarnezming, des Heer en VAN DER HAAR, " wegens 't bovengemelde kniegebrek, in de Vaderlandfche lerceroefferrn^en 6de deel no Mengelfiofen, bladz. 27H enz. " Bladz. fjo.', teerhartige B^naammg, en Verklaaring van den aart der ziekte, in gemelde Waarneemingen voorkomende. '. 74. Bedenkingen en Gevolgtrekkingen, uit de voorgaande Waarneemiiaen geboren, en medegedeeld aan den Heere j. VAN jd RU HAAR... ^p Raadpleéging, wegens eene verouderde plaatslyke boofdpyn gg. Antwoord op deeze Raadpkeging Raa ipleeging: wegens de beste wyze van opdrooging der borsten, van zoogende vrouwen: door een Dorp-heelmeester Antwoord op deeze Raadpleéging.. IQI. Raadpleeging, wegens eene kwaadaar iige en tot verfterving geneigde Zweer, (Ulcus gangrjenoiu n.) -.. J 0-- Raadgeeving op de laatfte Raadplee'. i 0 7. AGTSTE WAARNEEMING, Eener zeldzaame en zeer aanmerktlyke Tong-wond.,..?. ug t

23 1 HEEL K U N D 1 G Ê MENGELSTOFFEN Wegens eene kwaadaartige kankerachtige zweer j inzonderheid in het aangezicht, aan den hals, en aan de borst. D L., oud 30 jaaren, geboortig van Amftelda«, kwam den 5den November, 1783,^1 onsziekenhuis, na zeer veel armoede geleeden, en eene flechte leevenswyze gevolgd te hebben, om geneezen te worden van eene ongefteldheid in de vochten, welke haare gezondheid had benomen, en van eene groote zweer op het linker fchouderblad, met ontblooting van de Üpina deezes beens; benevens eene aiïchuwelyke Ulcus phagadenicum vel noma t in het aangezicht, weikedegeheele rechterzyde, van vel, vet vlies., en een gedeelte der fineren, tot op het os jugale en partem dextram inferioris maxillaris, (ingevolge haare ongefteldhcid ) ontbloot had. Niettegenftaande de zorgvuldigfte oplettendheid welke dit ongemak vereischte, en wederzyds door den Heer VAN ERI- A CHEM

24 H % E L K D N D 1 G * C H E M, en my, in het toedienen en aanwendeii van gepaste hulpmiddelen, (welken geene byzondere befchryving vcreifchen, om reden dat ze naar geené byzondere, maar algemeene en bekende kunstregelen ingericht waren,) waargenomen werd; hadden wy het ongenoegen te ondervinden, dat deeze lyderes, tot aan den ^den Juny, 1784, in dezelfde zieklyke omftandigheid bleef, en dat het ulcm noma, van tyd tot tyd, onder het gebruik van die midde* len, kelken daar toe, uitwendig ten gëbrüike, zo menigvuldig aangepreezen zyn, verergerde, langs den hals en borst aan die zyde voordiiep, en de lyderes' in gevaar van het leven bragt. Om voorgemelde reden der leevenswyge, welkè wy verdacht hielden, offchoon haar van tyd tot tyd, ooit kwikmiddelen waren toegediend, beflooten wy te beproeven, wat de kwikbereidingen uit- en in-wendig,onder ons opzicht, uitrichten zouden: hiertoe werden de toeneemende uitwendige kwaadaartige zweeren, met wieken bedekt, in het aq. Phagaden. nat gemaakt, fomwylen befmeerd met een mengfel van melk rojdrum en folutione mercurii, van welke wy in andere venerifche zweeren zeer veel voordeels ondervinden; en inwendig gaf men het decosl. Ssorfonera. C. Solutione mercuriali s w 1 T E N I I, volgends onze ge woone methode, waarmede wy in de moeijelyklle gevallen gelukkigflaagen : dan, niettegenltaande wy hiermede van den

25 I Ê fi G E L ' T O F P E N, 4 den Sften Juny tot den loden Oclober» 1784, aanhielden, zo vorderden wy echter niets, maar de wanhoopige omftandigheid der lyderesfe, deed ons eindelyk befluiten, om te beproeven wat de Spin SaL amm. cum calcs viva parat, (waarvan ik in andere hoopelooze gevallen, van welken ik geene melding maaken zal, om reden dat dezelven te menigvuldig zyn, en ik alleenlykdevoornaamfiegevallen ten bewyze van de nuttigheid der S. f. a. c.c.v. wilde mededeelen, alsmede om dat ik van dezelven geene aantekening gehouden heb, zo veel Voordeel gezien had,) in dit geval uitrichten zoude. Gegronde redenen, (zo wy dachten,) deeden ons befluiten om de geneezing langs eenen anderen weg te beproeven, om reden vooral, dat indien niet eene geheele andere Cachexia, dan wy vooronderfteld hadden predomineerde, er althans eene gemengde ziekelyke gefteldheid der vochten, welke zig tot byzondere deelen ter uitberstinge bepaalde, aanweezig konde zyn; en dat het volgends eene goede theorie' meer dan waarfchynelyk was, dat deeze ontaarting der vochten, noodwendig van eenen zuuren aart zyn moest, waarom wy ook overeenfiemden, de geneezing door alcalia, in- en uit wendig aangewend, en wel de Spiritus falis ammomacl, cum cake viva te beproeven. Immers het kon aan het oplettend oog van den A z Hee-

26 4 H E E L K U N D 1 G E Heere VAN IÏRI chem niet ontvluchten, optemer-- ken, hoe veel voordeels ik verfcheidene maaien in ontaüyke gevallen ondervond, en hieruit met my te befluiten, dat dit geval, voor zo verre het eenigzins overeenkomstig was, met andere weluitgevallene genezingen, der beproevinge waardig was. Hiertoe had gemelde Heer de ïnfchikkelyk» heid myne wyze van toediening der Sp. f. a. c. c. viv. tot het inwendig gebruik onder een DecoEt» cort. peruv. optevolgen, en dagelyks de noodige oplettendheid ter verdere befluuringe aantewenden. Den li Oftober, 1784, werd onzelyderesonder onzen gewoonen Kinadrank, een half unce Sp.f.a, v. c. viv. toegediend, welke haar eenige moeijelykheid in het doorzwelgen veroorzaakte; dan, den isden dito, en voords tot den if>den, werd dit gemaklyker, waarom wy, op het voetfpoor van myne voorgaande proefneemirgen, voornamen, haar den! 6den dito, onder dezelfde hoeveelheid Deco&, cort. peruv., zes dragmen van hetzelfde -middel integeeven. Men zag reeds de zweeren in voordvreeting, omkrulling, verdikking der randen", enz, niet alleemyk bepaald, verbeterd en een fchooner aanzien krygen, maar ook daarenboven, zag men dagelyks betere etter uit dezelven te voorfcbyn komen. In de vooronderftelüng, dat zulk een geneesmiddel,

27 M E N G E L S T O F F E N. 5 del, welk verbetering' in de?iekte ren wegebrengt, ter volkomene gentezir ge veeltyds niets anders ontbeert, dan dat hetzelve in zodanig eene ruimere hoeveelheid, welke de zieke-ftof geheel te onderbrengen kan, toegediend moet worden, hadikmeerrnaalen zo langen tyd met het gebruik van't gemelde alcaün. opgeklommen, tot dat de lyders, door te groote hitte en gevoeligheid in de keel en rraag, aanduidde de verdere opklimming te moeten ftaa«ken; ook had ik beftendig waargenomen, dat men weinig meer dan één en een half unce, ten hoogden twee uncen daags, veilig toedienen kon de: hierop werd ook onze lyderes, den aofien, onder voorgemelden drank, één unce, den zullen tien dragmen, enden 3oflen één en een half unce ingegeeven; en naar. maate de opklimming, befpeurde men beterfchap. Alle de uitwerkingen der geneesmiddelen waren gunstig; alleenlyk ontdekte de lyderes fomwylen, fchemeringen, of verduisteringen des gezichts, welken echter oogenbliklyk weder verdweenen, en van geen gevolg waren, ten nadeele van 't gezicht: fomwylen verwekten de inneemingen walgingen, doch welken van geene braakingen gevolgd weiden, en niet verhinderden dat zy her geneesmiddel konde aanhouden, zo dat eindelyk de natuur ook hieraan gewende, en zy, fchoon met eenigen afkeer, haar geneesmiddel zonder eenige hindernis gebruik te. A 3 Dan, \

28 6 H E E L K U N D I G E Dan, om te beproeven of eene grootere hoeveek heid des gemelden geneesmiddels, ook meerdere geneezingsuitwerkingen hébben zoude, in gevalle het gebruik mogelyk ware, fchreef de Heer VAN ERICHEM haar, ten gebruike voor één dag, den 3den November, onder den gemelden drank, veertien dragmen van gezegde Sp. f. a. c. c. v. voor; doch, dit verwekte van tyd tot tyd, zoda» danige zamentrekkingen der keel, hitte in de maag, en duizeling, dat men genoodzaakt was, den Sften van dezelfde maand, tot één unce aftedaalen. De kankerachtige zweeren ondertusfchen,van welken wy te vooren gefproken hebben, en welken deezen naam met recht verdienden, waren nu zodanig veranderd en verbeterd, dat er niets dan velteeling ter volkomene geneezinge vereischt werd, hetwelk ondertusfchen, om reden der aanmerkelyke uitge» ftrektheid, een zaak van aanbelang bleef. Tot hiertoe heb ik alleenlyk fchetswyze van de toediening der inwendige geneesmiddelen, (welke zekerlykin loortgelyke gevallen het voornaamfte is,) melding gemaakt, en alleenlyk ter loops van de uitwendige behandeling iets aangeftipt : het zal ten deezen opzichte deswegen genoeg zyn, dat ik zegge, dat daarin geen ander verfchil heeft plaats gehad, dan dat ik ook in dit geval, zo wel als in alle anderen, gedacht heb, dat de toediening volgends den Heer

29 M E N G E L S T O F F E N. 7 Heer M. M A R T I N E T, niet genoeg vermogend was, even zo min ten opzichte der uitwendige, als der inwendige behandelinge; en dat ik hierom, beginnende op ce wyze des Heeren MARTINET, gradatim ben opgeklommen, zo, dat ik eindelyk gelyke deelen waters en Spir. S. a.c.c.v. aangelegd heb, tot dat de zweer zodanig zuiver, en de ontaarting der vochten zodanig verbeterd waren, dat ik geene uitwerking ter voltooijing der geneezinge van dat middel alleen verwachten konde, maar de volkomene fluiting door een goed en beftendig velteken, moest verwachten, van de zogenaamde velteelende middelen, inzonderheid betraande uit een mengzel van gelyke deelen Ungt Epul. T I N G I I, en, Ungt. grys. of iets dergelyks. Hiermede, en met het inwendig gebruik van laatstgemelden drank, tot den ^ften January, 1785, aangehouden hebbende, is onze lyderes volkomen geneezen, en heeft ons ziekenhujs den 25 den dito, zeer gezond verlaaten, daarenboven heeft zy zig aan my, den 5 den April deszelfden jaars, nog in dezelfde gezonde omftandigheid vertoond. A4 SCHLIG- TWEE-

30 H E K L K U N P I G E TWEEDE WAARNEEMING Wegens een by na foortgelyk ongemak, ah hes voorgaande. Jn zeer veele hardnekkige huidgebreken, by wei, * ken de Cellulofa door de eene of andere onbekende, fcbeurbuikige, kropzeerige, venerifche, afzonderlyke, of zamengemengde, verbastering der vochten, ontaart is, en, of plaatslyk in het aange» zicht, of te geiyk op meer andere afgelegene dee^ len, die alle kunstmiddelen wederlrreevende zweeren vertoonen, welken van fommigen kankerachtig, omvreetend, enz., genoemd worden; en, in het aangezicht voorvallende, den veel betekenenden naam van Ujcus noma gegeeven wordt; heb ik, met zeer veel vruchts, de Spir.fal. amm. c. calce viva, toegediend, en de geneezing in veele gevallen gelukkiglyk zien volgen. Dewyl het nu m gevallen waorin alle bekende en beproefde middelen vooraf vruchtloos bevonden waren, gebleeken is, gemelde middel van zulk eenen uitfteekenden dienst te zyn, zo oordeelen wy aan de weetgierigen genoeg voldaan te zullen hebben, door één dier aanmerkelyke gevallen medetedeelen, zyndeinalle de anderen dezellde geneeswyze gelukkjglyk geflaagd..

31 M E N G E L S T O F F E N» 9 j... D, naar gisfing ruim 50 paren oud, had in zyne jeugd aan Lues venerea gekwynd; hy was op de gewoone wyze daarvan geneezen, althans zo, dat hy verfcheidene jaaren daarna, gezond gebleeven is: dan, federt veele jmren in ons ziekenhuis, om reden van innocentise zyn verblyf gehouden hebbende, kreeg hy, vóór ruim twaalf jaaren, van tyd tot tyd zeer moeijelyke en langduurige zweeren, op verlchillende plaatzen van het lichaam, welken, met gruote moeite geneezen zynde, telkens van anderen, op naby, of verafgelegene plaatfen, gevolgd werden, offchoon men hem zo wel in- als uit - wendig gefchikte middelen toegediend had, en offchoon wy, flaandeden tyd, dat dees lyder aan onze zorgen toebetrouwd was, de kwik, behoorclyk toegediend, ook niet verzuimd hadden te beproeven ; met één woord, tegen alle bekende ontaartingen der vochten, waar* uit men kon vooronderftellen dat zyne voordvreetende vuile zweeren zouden kunnen ontftaan, had men, zonder vrucht, corrigentia aangewend. Sedert het begin van 't jaar 1784, befpeurde men eene kleine zweer in het rechter gedeelte van 't aangezicht, onder het jukbeen, in het midden der wang, welke fpoedig grooter en dieper werd, zodanig dat binnen een maand tyds, het geheele rechter gedeelte van 't aangezicht, het onderfte A 5 oog

32 ï HEELKUNDIGE ooglid, een gedeelte van den neus, hals, en van het oor aangedaan waren, en eene vuile Hinkende ulcus noma; of liever kankeiüchtige zweer, een dunne fcherpe ichor ontlastende, zig vertoonde, waardoor eene kleine ontblooting van het jukbeen ontfiond. Alle bekende in- en uit-wendige middelen, by zonderlyk daarvoor aangepreezen, fwelken ik onnoodig acht alhier opcenoemen, dewyl zy te overvloedig bekend zyn, en ons, zonder nut, te verre zouden doen uitwydeno gepaard met de cort. peruv. werden tot aan den laatften November des \ 'f ien jaats, niet alleenlyk zonder eenige vrucht gebruikt, maar het ongemak verergerde, en breidde zig zodanig uit, dat een onvermeidelyke dood ons toefcheen de' eindpaal zyner elenden te zullen weezen.1 In deeze omftandigheid nam ik voor, te beproeven wat de veelvermogende Sp.fal. ammon. c. c. r.oicwerken zoude; en ziedaar den weg ter volkomene geneezinge allergelukkigst en onverwachtst gebaand. Den eerfien December werd hem, onder een pint gewoon en fterk afkookfel van de cort. peruv. Sp. [al. amm. c. cake viva i. ingegeeven : uitwendig bedekte en vulde ik de afgryzelyke zweer, met plumaceolen, nat gemaakt in Sp.fal amm. c. c. v. Syi. gemengd met tien uncen gemeen water, en daarover leide ik vier dikke compresfèn, zo veel genoeg ware, om het gehee-

33 MENGELSTOFFEN. II heele zydelyke gedeelte des aangezichts en hals, zo verre het ongemak en de ui erfte miskleurige rand van het vel zig uitbreidde, te bedekken; alles voorzien door een maatig aanfluitend, eenhoofdig wis ïdzel, gaande over de wang en om het hoofd, met zo veele flagen en omwindingen, als genoegzaam waren, om deplumaceolen en compresfen wel en gelyk te bedekken, en vast te houden; een verband dat zeker eenigzins omflactuig en moeijelyk aanteleggen is, ook eene naauwkeurige oplettendheid in de applicatie vereischt, en 't welk daarom misfehien van fommigen onnoodig, zo niet nutloos en te omflachtig geoordeeld zoude konnen worden, ware het niet, dat ik verzekeren konde, by ondervinding, in dit en andere gevallen, geleerd te hebben, dat de naauwkeurige enmaatige aanfluiting, door een foortgelyk windzel, de geneezing zeer begunstigt, en meer dan dat men, in plaatfe van dit windzel, eenen eenvoudigen band aanlegt. Op gemelde wyze had ik naauwlyks veertien dagen aangehouden, of de pynen waren geheel verdweenen, en het ongemak was bepaald. Van deezen tyd, tot aan den isden Maart, 1785, bleef de behandeling, om reden der vordering, ten opzichte der verbetering van het ongemak, dezelfde ; het geheele Ulcus was zuiver en plat geworden niet alleen, maar het grootfte gedeelte was

34 ia H E E L K U N D I G E was reeds met eene zeer gezonde huid gedekt: dan, een klein gedeelte, ter grootte van eene Holland' fche fchelling, federt eenigen tyd onveranderd gebleeyen zynde, fcheen my toe een ander (velmaakend,) middel, ter geneezinge, te vereifchen, en hiertoe koos ik httüngt.epul SCHLIGTINGII, meteene gelyke hoeveelheid Ungt. grys., gemengd als in het voorige geval, op plumaceolen gefineerd, aantelengen, en daarover het voorgemelde, doch meer aanfluitend windfel: dit hulpmiddel wilde ondertusfchea voor deeze keer niet flaager, ; de kleine zweer ontlastte weder eene fcherpe iebor, die zig z o iang de Sp.fal. amm. c. cake viv. gebruikt was, niet vertoond had: hierom was ik genoodzaakt het eerstgemelde middel weder aanteleggen, waardoor de zweer zig weder ter geneezinge fchikte; dezelve gaf eene goede etter, en fcheen geneigd tot fluiting; dan, dewyl de rand der zweer droog was, en de velgroeijing traaglyk voordging, zo beproefde ik, den^ften derzelf. de maand, weder het zelfde mengzel van Unn a ^p. SCHLIGT. en ungt grys. en hield daarmede' met een gewenschten uitflag aan, tot de volkomene geneezing, welke den 3o!ren daaraanvolgende voltrokken was, tot welken tyd ook de toediening van de Kina, met de Spir. fal. amm. c. c. y. inwendig op dezelfde wyze als gemeld is, voortgeduurd had. De geneezing van deezen Iyderis bovenal gelukkig om

35 M E N G E L S T O F F E N. om reden der ontblootinge van het os jugale, data zonder eenige zichtbaare exfdiatie, weder met vel begroeid, en om reden dat hy beftendig gezond gebleven is, aan geene ongemakken waaraan hy voorheen kweinde, weder onderhevig geweest zynde, tot aan de plaatzing deezer waarneeming, den 2often Juny, 17S5. Soortgelyke, alle andere geneesmiddelen weder» ftreevende ongemakken in 't aangezicht, heb ik even gelukkig, op dezelfde wyze, of met eenige geringe verandering kunnen geneezen; en niets zoude voor my gemaklyker zyn, dan dezelven medetedeelen, indien de tyd my dit vergunde: zo zoude ikookaanmerkelyke geneezingen kunnen aanwyzen, van veele venerifche zweeren, inzonderheid eene, welke eenige maanden, alle Genees- en Heel-kundige beproevingen te leur gefield had, en eene byna volkomene vernietiging van den neus, en een gedeelte van 't aangezicht dreigde; doch welken terftond, op voorgemelde wyze behandeld wordende, gefluit en geneezen zyn; dan ik achte voor ditmaal deswegen genoeg gezegd te hebben, terwyl ik de overige Waarnee^ neemingen, (nog veel aanmerkelyker,) tot eene nadere gelegenheid befpaare, BRIEF.

36 H E E L K U N D I G E BRIEFWISSELENDE R A A D P L E E G I N G E N, Van een jong Heelmeester in Ovenwfel wegens een kind van drie jaaren?aan eene waterbreuk fukkelende. Ht zoomïe van JAN B... H E E F T «yne geboorte, tor op heden, zynde thans drie jaaren oud, anders zeer welvaarende geweest al leenlyk federt eenige maanden heeft m e n waarg-enomen, dat zyn Scrotum, (waarin evenwel del'esticult reeds vroeg befpeurd wedden,) meer dan natuurlyk begint optezetten, te Z w eilen, hard e n doorfchynend te worden: de roede is niet gezwol len, en het fchynt dat de balzak, die Oh. lyklyk, niet oneffen, ter grootte vuisten is uitgezet, in de diepte als in twee afzon, derlyke beuhngswyze gezwellen verdeeld is, welken ng, van den buik tot aan de ballen uitftrekken Vdör twee maanden kwamen de Ouders v a n het kmd my om raad vraagen en ik h 7 water van Goulard, warm gebakt, omdetbalzak te leggen: eenigen tyd hiermede aangehouden en uw» gevorderd zynde, verwisfelde ik dir huipmiddel

37 M E N G E L S T O F F E N. 1 del met eene fmeking van ammoniac zout in water; dan, noch dit, noch' de Campber, die ik er eiadelyk byvoegde, heeft eenige verandering ten wege gebragt, integendeel, de zwelling is meer toegenomen. - "- Wat oordeelt U Ed. van den aart des ongemaks? en op welke wyze dunkt U Ed» moet de geneezing nu beproefd worden? Ik ben enz. 16 Sept ANTWOORD, ten richtfnoeraan bovengemelden Heelmeester: dato 24 September Het ongemak van het kind aan uwe zorgen toebetrouwd, fchynt my toe zamengefield te zyn: voor eerst, dat ongemak, zo bekend zelfs by de bakers en oude vrouwen, het welk by haar humeurbreuk je, en by ons waarlyk met geen beter naam benoemd wordt, (naamlyk die foortvan waterbreuk welke in de cellulofa van het Scrotum plaats heeft, en zig of met, of zonder eene algemeene waterzucht vertoont,) heeft ongetwyfeld by uw lydertje plaats ; immers de blyken en kentekenen daarvan zyn allerduijelykst. Het twee He byzondere ongemak dat my allerwaarfchynelykst voorkomt plaats te hebben, en waarom ik gezegd heb, dat het ongemak my zamengefield toefchynt, is, zeer ontwyfelbaar, eene wa-

38 Jö H E E L K U N D I G E waterzucht van de fchederok der zaadvaten ; (ik vooronderftel dat er geene kentekenen van darmbreuk, welken zig afzonderlyk laaten onderfcheiden, inzonderheid door de mogelyke inbrenging der beulipgswyze, of langwerpig ronde zwelling, wdke in de diepte gevoeld wordt, en wat verder daaromtrent meer waarteneemen vereischt wordt, U Ed. overbekend, plaats hebben.) immers dit is genoegzaam blykbaar uit de beulingswyze zwelling en uitgeftrektheid derzei ve, van den buik tot aan de ballen zig bepaalende. De balzak is, behalven gemelde afzonderlyke opfpannihg van de fchederok der zaadvaten, gelyklyk* meer dan natuurlyk, gefpannen en uitgezet, zodanig dat dezelve aan twee mansvuisten evenaart; welke zwelling voorzeker om derzei ver doorfchynendheid, door Water, afzonderlyk in de cellulofa opgehouden, veroorzaakt wordt: dewyl uwe juiste bepaaling der voorgemelde zakswyze waterbreuk van zulk &en gering, fchoon tastbaar volumen, duidelyk aanduidt, dat de grootfte omtrek, door eene afzonderlyke vloeiftof voordgebragt is, en offchoon het waar zy dat meestal in dat foort van waterbreuk welke zig binnen het cel wyze weefzel van den balzak ophoudt, de roede mede zwelt, zoheef E : de ondervinding my evenwel geleerd, dat het (inzonderheid by kinderen,) meermaaleh gebeurt, dat de balzak, afzonderlyk waterzuchtig kan worden, zon-

39 M E N G E L S T O F F E N. 17 zonder dat de roede daaraan deelachtig zij, en zonder dat er eene algemeene waterzucht in hec lichaam plaats hebbe, in welk laatfte geval de roede ook mede zwelt.. Het fchynt U Ed. ook onbekend te zyn (althans dit maak ik op, om reden dat gy daarvan geene melding maakt,) welke der afzonderiyke vergaderplaatzen, het eerst is kenbaar geworden, en of beide deeze byzondere loprten van tumores ziggelyl tydig vertoond hebben; byzonderheden welken zekerlyk niet weinig verandering ten opzichte van het ziektekundige maaken kunnen; dan, het fchynt alleenlyk uw oogmerk te zyn, (en zeker, dit is het voornaamfte,) om de geneezing van het aan USd.toebetrouwd lydertje, op de beste en zekerde wyze te bezorgen, althans, hiertoe was uwe raadpleeging te mywaards ingericht. De mislukking uwer regelmaadge handelwyze ter geneezinge beproefd, kan niet dan den weg tot eene ongunstige voorzegging baanen, in zo verre naamlyk het lydertje misfchien langzaam, indien ook volkomen, zonder eenig Heelkundig handwerk, gjneezen zal; althans, om het ongeduld der ouderen, niet op te wekken, ('t welk, en met reden, zo dikvvyls plaats vindt, en niet weinig gaande gemaakt wordt door vroedvrouwen,bakers, buurvrouwen,enz., welken allen even veel rechts meenen ce hebben, bevoegd D mee-

40 ib H E E L K U N D I G E meenen te zyn,en kunde genoegvooronderflellente bezitten, om foortgelyke ongemakken te kennen en te geneezen;) en het vertrouwen te uwaards niet te verliezen, zal het best zyn, in tyds het vooruitzicht ter radicaale geneezinge niet te gemaklyk voorteftellen : hierdoor zult gy den weg tot alle kwakzalveryen affnyden, de behoorelyke tyd ter beproevinge van vermogende hulpmiddelen zal UEd* vergund, ja zelfs eenig handwerk vereiscbt wordende, zal U Ed. om redenen van vroegtydige voorfpelling niet afgeweerd worden; tot welke als noodzaakelyk te bepaalen, en de wyze hoe, ik, na de vruchtlooze beproeving van het volgende zeer genegen zyn zal, indien ik andermaal door U Ed. om raad gevraagd mogt worden. Uwe aangewende, middelen ter herftellinge, zyn, volgends goede Heelkundige grondbeginzelen, wel uitgekoozen; dan, zeer dikwyls heb ik ondervonden, dat foortgelyke hulpmiddelen, als door U Ed. gebruikt zyn, (waarin onder anderen uitmunt de Spir. [al amm. cum cake viva parat, met een gelyke hoeveelheid water verflapt, met compresfen om den balzak gelegen, en geduurig vernieuwd, benevens de aanlegging van eenen behoorelyken fchortband,) van geenen dienst waren: in zulke gevallen zag ik fomwylen zeer veel dienst, en de volkomene geneezingen volgen, door de zamenmeng^g

41 M E N G E L S T O F F E N. ging van de vinum fquilliticum, Spir. Junip. aa giv en aq Samb. gviij. Ondertusfchen is het zeer noodig dat men ltaande de uitwendige behan. delingen, ook inwendig nu en dan eene behoorelyke veelheid draftica toediene, het welk niet weinig de geneezing begunstigt ; althans in fommige gevallen, waarin ik niet fpoedig vorderde, volgde ik altyd deeze wyze van geneezing, welke ik in foortgelyk toeval gevalhg voordeelig bevonden had, by een kind, 't welk, (bande de behandeling der Hy drocek, (welke reeds voor de helft verminderd zynde, doch nu federt eenige dagen in den welfden toe- Hand bleef,) tegen eene hevige Ophthalmïa Humida met gewenscht gavolg, drastica toegediend werd ; immers de waterbreuk verminderde toen meer in agt dagen, dan te vooren in vier weeken, en herftelde in korten tyd volkomen, zo dat hec kind, thans ongeveer twaalf jaaren oud, federt het tweede jaar zyns ouderdoms, aan geene waterbreuk weder onderhevig geweest is. Het gebeurt ondertusfehen dikwyls, dat het vei der fcbaamdeelen door bovengemelde hulpmiddelen al te veel aangedaan wordt; ten minsten in die gevallen waarin men om den traagen voordgang in de geneezinge, verpügt is, langen tyd aantehouden: de ontvellingen welken dikwyls op deeze gewoonlyk voorvallende huidontdeeking volgen, verhinderen niet weinig, voor een'tyd, de aanlegging van B z foort-

42 SO H E E L K U N D I G E foortgelyke hulpmiddelen, genoegzaam krachtig om aan 'c oogmerk te voldoen; in zulke gevallen is men verpligt, de ontvellingen en ontfteeking eerst weder te geneezen, met het Ungt. nutrit, cum Sacchar.Saturn. of iets dergelyks, eer men voorgemelde middelen weder durft aanleggen; de watertucht neemt in dien tusfchentyd fomtydi weder zo aanmerkelyk toe, dat de geneezing verdrietig en zeer langwylig wordt: hierom heb ik tweemaaien in zodanige gevallen de geneezing doorandere, min prikkelende, maar zeer zamentrekkende middelen, beproefd, en ongehinderd volbragt: ik liet om het geheele deel corapreslèn leggen, nat gemaakt in het volgende \.Cort.qutrcin. Granat. aa. man. i. vin. rub. aq. Comm. aa. unc. xvi. Colat. unc. xvi. telkem warm aangelegd, en het bei otum behoorelyk gefchort. Ik ben enz. TWEE.

43 M " N G E L S T O F F E N. - TWEEDE RAADPLEEG ING van bovengemelden Overysfelfchen en Raadpleegenden* Heelmeester. Ik heb uw richtfnoer ter geneezinge van myn lydertje gevolgd, en ben daarmede zee;- gelukkig geflaagd: ik hield met het gebruik des Spir. Sal. amm. c. cake viva, tusfchenbeide inwendig drasticatoedienende, volgends voorfchrift, aan, tot dat'de aanlegging, om reden van ontvelling van den balzak, te pynlyk werd en nagelaaten moest worden; de zwelling ondertusfchen was reeds meer dan de helft verminderd. Ik koelde de huidontfteking, en genas in korte dagen de ontvellingen met het ungt. nutrit, cum Saccbar. Saturn: de verdere geneezingrn durfde ik om reden der dunheid en gevoeligheid der huid, niet weder met het zelfde middel beproeven ; maar ik heb de volkomene geneezing, tot groot genoegen der ouders van 't kind, en van my, met het afkookfel van de Cort. granat. en Cort. quercini, den 3ofl:en Oéto-- ber van 't laatstleden jaar volbragt; zynde het kind thans nog zeer welvaarende. Het Scrotum heeft niet meer dan de natuurlyke grootte, is zacht, bied op het aanvoelen geenen wederuand, in één woord, het is gezond. De gelukkige uitflag van het bovengemelde geval, fpoorde my tan, om te beproeven,in hoe verre die geneeswyze vermogend zoude zyn, tegen een verli 3 ou-

44 SS H E E L K U N D I G E ouderde Hydrocele van een' man van 40 jaaren, welken ik reed* vier maaien te vooren, in den tyd van zes jaaren, telkens ongeveer twee pinten vochts, door middel van de troicart afgetapt had. Deeze beproeving ftelde ik, heden agt dagen geleden, e n agt dagen na de laatfle aftapping, in 't werk, toen het Scrotum weinig minder omtreks dan ooit te voo* ren, door water opgevuld, weder aangenomen had * dan de prikkeling welke de Spir. Sal. amm. c. cake viva, verwekte, en de ontdeeking die er op gevolgd is, heeft den lyder ongemaklyk gemaakt, genoodzaakt het bed te houden, en my doen afzien van den verderen vóórdgang met gemelde hulpmiddel, offchoon ik befpeurde dat de toeneeming der zwellmge niet alleenlyk bepaald werd, maar dat de omtrek van den balzak, zelfs eenigzins vóór de opkomst der ontfteekinge, verminderde: het wondje door de troicart gemaakt, is Wat moet er in dit geval gedaan worden? is het mogelyk de volkomene geneezing op eene andere wyze, dan doordegeheele(waarlykwreede,) opfbyding des balzaks, en met vermyding van de wyze des Heeren EL.SE, (waar toe de lyder op myne voortelling daarvan niet beiluiten kon,) te bewerken? 4 Juny Ik ben enz. zeer ontftoken, en pynlyk op de minste aanraaking. ANT-

45 M E N G E L S T O F F E N. 23 ANTWOORD op de tweede raadpleéging van voorgemelden Heelmeester, alleen betrekkelyk tot bet laatst voorgepelde geval: Jammer is het dat de aanlegging van Spir. Sal. amm. cum calce viva t niet kan aangehouden worden,* misfchien zoude anders in dit geval, hierdoor de volkomene geneezing kunnen ten wege gebragt worden, gelyk my éénmaal in foortgelyk geval gelukt is: dan, daar gy onder zekere bepaalingen mynen raad vraagt; zal ik UEd., ten richtfnoer, myne ondervindingen kortlyk mededeelen. Zeker aanzienlyk Heer, A.... c... omtrent 50 jaaren oud, had, door een' ftoot, eene kleine verharding in den rechter bal gekregen, tot welker verdwyning de beste en bekende middelen, de Sp. Sal. amm, c. calce viv. niet uitgezonderd, vruchtloos beproefd waren: - hy kreeg, in gevolge hier van, Hydrocele ; men Helde hem de radicaale geneezing door de geheele openklieving van den bal- en breukzak, en de wyze van EL SE, voor, en ter onderhoudende geneeswyze de priemswyze doorbooring, op de bekende manier,* dan, het een en ander, verwekte een afgryzen, en verwerping by den lyder, die ondertusfchen zeer begeerig was, dat men, behalven foortgelyke kunstmiddelen, B 4 al-