UITGEZOCHTE MENGELSCHRIFTEN, O F VERHANDELINGEN OVER GEWIGTIGE ONDERWERPEN WEETENSCHAP EN HANDKUNST;

Transcriptie

1

2

3 UITGEZOCHTE GENEES- EN HEELKUNDIGE MENGELSCHRIFTEN, O F VERHANDELINGEN OVER GEWIGTIGE ONDERWERPEN DIER WEETENSCHAP EN HANDKUNST; MEERENDEELS DOOR MERKWAARDIfiB VOORBEELDEN OPGEHELDERD EN BEVESTIGD, M E T D R I E A F B E E L D I N G E N. DOOR JACOB VAN DER HAAR. T W E E D E D E E L. Te AMSTERDAM^ bij J. B. E L W fi, MDCCXCVII. '

4 Genees- en Heelkundigen, die zich meer bevlijtigen fn de kennis van de Ontleed-, Natuur- en Ziektekunde, dan in die van in- en uitwendige geneesmiddelen, hoe heilzaam anders ook, verdienen billijk altoos den voorrang.

5 V O O R R E D E. ZIE hier, Leezer! het tweede en laatfte ftuk van mijne Genees- en Heelkundige Mengelfchriften, waar bij ik niets meer heb aantemerken, dan ik, in de voorrede voor 't eerfte deel, gezegd heb. Nimmer had ik gedacht* noch verwacht om deeze ftukken, na een verloop van zo veel tijds, in mijnen twee-en tachtigjaarigen ouderdom, voor de tweedemaal te zullen zien uitgeeven. Bij eene herleezing van dezelve, heb ik duidelijk bemerkt, dat er nog vrij wat aan ontbreekt; doch ik hoop en verwacht van mijne bekwaame Kunstbroederen, dat ook dit gebrekkige eerlang door hunne kunde en vlijt verbeterd worde; te meer verwacht ik dit, * 3 daar

6 vi V O O R R E D E. daar men thans en alomme begint de oude vooroordeelen afteleggen, en de zuivere waarheid, op natuur -, wis - en werktuigkundige gronden gebouwd, te volgen. God gebiede daar toe en daar over zijnen zegen! *j Hertogenhosch dht i November» 1797» J. VAN D E R HAAF. AANWIJZING DER P L A A T E N. PLAAT I. tegen over bladz. 80. I N-

7 I N H O U D VAN DE DER TIÉN LAATSTE AFDEELINGEN, AFDEELING XIII. Aanmerkingen over de nuttigheid en noodzaaklijkheid van een voorbereidend verband, voor het opereeren van haazenmonden en den kanker der lippen*.. 2*5? Stuk. Bladz. i, XIV. Oordeelkundige verhandeling over de zakwaterzucht der vrouwelijke eijernesten.... XV. Kort bericht, vertooning en verklaaring van een vergroot vrouwelijk eijernest, waarvan in de voorgaande verhandeling, bij het VII. Geval, bladz. 52, gefprooken wordt.... «g, XVI. Korte befchrijving en afbeelding van een werktuig, waarmede men de vleeschuitwasfen (fungi), offlijmproppen (potijpi), in de baarmoeder en in de keel, gemakkelijk kan afbinden. 8i. XVII. Aanmerkingen over het,zo fchadelijk als gevaarlijk, af haaien der nageboorte, aanflonds na de geboorte van een kind. #9, XVIII. AF-

8 Vin I N H O U D. AFDEELING XVIII. Bericht van vier fponswijze uitwasferi en gezwellen, ter zwaarte van één pond, gelukkig van den neus genoomen. Bladz XIX. Vrije gedachten en aanmerkingen over het niet befmettelijke van den rooden loop te 's Hertogenbosch, in de jaaren 1781 en 1783,... l 2 0 > XX. Korte aanmerkingen over het zogenaam de flijmgraveel.... I 4g. XXI. Aanmerkingen over de ontfteekings- of zogenaamde fpekkorst, op het uit eene ader gelaaten bloed XXII. Aanmerkingen over het beste voedfel voor eerstgebooren kinderen XXIII. Aanmerkingen, of iets, over erf- of aangebooren ziekten en gebreken XXIV. Natuur- en geneeskundige opheldering Van den zin der woorden van Johannes, in zijn heilig Euangelium, hoofdft. 19 vs. 34. Maer één der krijgsknechten doorpack fijne zijde met een fpeere, ende terfiond quam daer bloet ende water uyt. 193 XXV. Nadere opheldering van dert zin der woorden van het Euangelium van Johannes, hoofdft 19 vs. 34; briefswijze aan den Wel Eerw. Hooggeleerden Heere F. J. DE FREMERIJ, Profes/or en Predikant te 's Hertogenbosch UIT.

9 U I T G E Z O C H T E GENEES* EN HEELKUNDIGE MENGELSCHRIFTEN.,X1II. AFDEELING. AANMERKINGEN, OVER DE NUTTIG HEID EN NOODZAAKELYKHE1D VAN EEN VOORBEREIDEND VERBAND, VOOR HET OPEREEREN VAN HAAZEMONDEN, ENDEN KANKER DER LIPPEN. *t Ts meer dan twintig jaaren geleeden, dat men JL mij een kind, agttien maanden oud, deed zien, met eene aangebooren gefpleeten bovenlip, doorgaande tot in den neus, gepaard met eene wijde fplijting van de voorfte helft der opper* kaak, die tevens aan de eene zijde eenigzins voorbij de andere uitftak. Ik nam de twee voorfte tanden weg, en fneed met eene nageltang, de uitfteekende punt van de eene zijde der kaak, maakende tevens de lippen van dezelve los, en nam van beide zijden der fpleet, tot in den neus, een klein ftukje weg, waarna ik de wonde, met twee zilveren naalden, en de omgewonden A hecli.

10 2 OVER BE NUTTIGHEID EN NOODZAAKLIJKHEÏD hechting, met eenïge moeite, aan eikanderen bragt, en vervolgens de wangen en hechting met een welfluitend verband onderfteunde, maar, na vijf of zes dagen, had ik het ongenoegen, te zien, dat de naalden uitgefcheurd en de lippen der wonde niet gevat hadden, wat moeite ik vervolgens ook aanwendde, om met doorgeftooken wel kleevende hechtplaasters, en een vereenigd verband, de nog raauwe lippen bij eikanderen te houden en te vereenigen. Alles was te vergeefs, en ik moest dit kind ongeneezen wegzenden, maar beloofde tevens aan de moeder, dat ik, na vier weeken, haar kind andermaal opereeren, en ongetwijfeld geneezen zoo. VAN achteren begreep ik de reden van het mislukken' der operatie. Het kind was dik, ftijf en fterk van fpieren, breed en dik van koonen. De natuurlijke fplijting der lip, in rust zijnde, was negen lijnen, en, als het huilde, veertien lijnen wijd; bij ongeluk huilde het voor en na de operatie, doch vooral wanneer het mij zag, en fcheen van eenen onrustigen aart. Maar de voornaamfte reden van het mislukken der operatie was, dat ik vódr dezelve niet gedaan had, het ge~n ik had behooren te doen En waarom had ik dit niet gedaan? Om dat ik zulks toen ten tijde niet kende, en van niemand gezien, gehoord, noch bij eenigen Schrijver geleezen had; en dit beftond in een voorbereidend verband waardoor de huid in fpieren verlangd, en hun terugtrekkend vermogen merkelijk verflapt wordt, waarvan ik zo aanftond ipreeken zal. NA

11 VAN EEN VOORBEREIDEND VERBAND. 3 NA vier weeken kwam dit kind wederom; op het hoofd van hetzelve lei ik toen een breed zwachtelt-e, tot over de ooren afhangende, en op de wangen en koonen twee drukdoeken, ieder een vinger dik, welke ik met een fmal zwachteltje, een pink breed en drie ellen lang, aan beide einden opgerold, aan het achterhoofd beginnende, en onder den neus kruisfende, van langzaamerhand allé dagen vaster bond, terwij het omgeflagen zwachteltie boven de ooren belette, dat de laatfte zwachtel en drukdoeken niet verfchuiven konden» en, zo ras dit gebeurde, werd dit verband vernieuwd. Na dit voorbereidend verband, agt dagen lang, gebruikt te hebben, hervatte ik de operatie, door welke het kind, in dertien dagen, zeer gemaklijk en volkomen genas. ONGELOOVELIJK zijn de voordeden, van zulk of foortgehjk een voorbereidend verband, voor het wegneemen van den kanker der lippen, en voor het fnijden van haazenmonden. De ruimte, welke men 'er door bekomt, is waarlijk groot; maar behalven dit, verkrijgen de kinderen of be aarde menfchen onder dit verband, en voor dat zij geopereerd worden, eene zekere hebbelijkheid en gewoonte van eeten, welke zij verpligt zijn, eenige dagen na de operatie te moeten houden. Om deze reden is het, dat ik, zedert den tijd van meer dan twintig jaaren, nimmer, zelfs eenen der ligtfte haammonden of groote kankergezwellen der lip. pen, geopereerd heb, of ik heb altoos, ten minften voor eenige dagen of weeken, dit voorbereidend verband doen voorafgaan. A 2 MAAR,

12 4 OVER DE NUTTIGHEID EN NOODZAAKLIJKHEIP MAAR, zo dit verband niet meer noch grooter nuttigheden had, of zulke reeds algemeen of bekend waren, waarlijk ik zou mij niet hebben durven verftouten, om 'er hier een enkel woord van te fpreeken, en vooral, om dat de met recht beroemde Louis, 'er zedert d : en tijd zoo veele nuttigheden aan heeft toegefchreeven, welke doen hoopen, of ten minften doen wenfchen, dat men in het vervolg, het gebruik der naalden en der omgewonden hechting, niet meer zal noodig hebben, Ik weet, bij eigen ondervinding, dat dit, bij redenmagtige memeben, die na de operatie niet gewoon zijn te fchreijen, in de daad plaats heeft; maar bij kinderen heb ik "er, voor als nog, niet op durven vertrouwen, fchoon ik, fomtiids maar ééne naaide, of ook flechts, even boven of onder het roode der lippen, maar eenen enkelen geknoopten fteek gebruik, en het overige met hechtplaasters en een vereenigend verband aan een houde. DAN, in de maand April i s '81, vertoonde men mi] een kind van omtrent vier maanden, waar van de moeder zeide: dat dit kind gebooren was met eene groote fplijting van de bovenlip en van het geheele kaakbeen, en tevens, onder den neus, eenen vrijgrooten kraakbeenigen knobbel had gehad; snaar aat, op den negenden dag der geboorte, deze knobbel, nevens een ftui?je van het kaakbeen, waarin twee beginfels der tanden waren, door twee (o) Asadtm. Royale de Chirurg, Tam. IV. ^ V. heel

13 VAN EEN VOORBEREIDEND VERBAND. 5 heelmeesters weggenoomen, en vervolgens daaraan de gewoone operatie van den haazenmond, doch vruchtloos, was verricht geworden. IK vond het aangezicht van dit kind vrij dik en breed van koonen, en het fchijnt mij toe, wiil ik niet weet, of het anderen ook hebben opgemerkt, dat dit bij alle kinderen, die eene gefpleeten kaak hebben, altoos min of meer plaats heeft. Het kind in rust zijnde, was de fplijting van de bovenlip negen of tien lijnen, en wanneer het fchreide, veertien of vijftien lijnen wijd. Het geheele kaakbeen was niet alleen, maar ook het losfe gehemelte zodaanig gefpleeten, dat de huig of het lelletje (UVUUJ) mede in tweeën gedeeld, met beide zijne punten, op de amandelen hing. Het tusfchenfcheidfel der neusbeenderen ontbrak, en de linker vleugel van den neus, geenfteunfelvan been hebbende, lag als een los lapje, vlak op de opening der kaak, in welke ik, met alle gemak, eenen dwarfchen vinger, tot achter in de keel, fteeken kon, en waarin het kind bijna altoos met de tong fpeelde. Daarenboven ftak de rechter helft der bovenkaak nog meer dan eene lijn voorbij ds linker naar buiten. IK verwonderde mij geenszins over het misluk, ken van de eerfte operatie, en zeide aan de moe. der, dat indien ik, op haar verzoek, dezelve aan tfonds voor de tweedemaal ondernam, wij het zelfde ongeluk te wachten hadden. Dat ik haar kind daartoe, en misfchien eenige weeken lang, door een voorbereidend verband moest voorbereiden, en tot het wel gelukken der operatie bekwaam maa- A 3 ken,

14 6 OVER DE NUTTIGHEID EN NOODZAAKLÏJKHEID ken, en den juisten tijd daarvan niet kon bepaalen, enz. VERVOLGENS leide ik op de rechter wang, welke het meest uitpuilde, onder het oog en nabij den neus, een drukdoekje, zijnde een pink dik, en een dergelijk,doch dunner doekje, aan de linker of laage zijde, doch wat meer achterwaard en naar het oor; ook leide ik een klein vierkant compresje van plaaster, onder het rechter neusgat, op de lip, cn de uitpuilende punt van het kaakbeen: deze bevestigde ik met vier linten, ieder bijna een voet lang en agt lijnen breed, aan welkers vier einden twaalf fterke. roodgarene draaden, die tusfchen eikanderen, even als gevouwen vingeren, door elkander liepen en kruisten, gehecht waren: zoo dat twee van deze linten, op het achterhoofd vast gemaakt, naar vooren met vierentwintig draaden, over de drukdoeken, liepen, en, onder den neus Uru'sfende, met de twee andere einden, wederom op het achterhoofd eindigden, waarna deze linten, als ook de drukdoekjes, met de draaden, door fpelden gehecht werden. DOOR. dit voorbereidend verband had ik niet alleen het genoegen dagelijks te zien, dat de lippen van den haazenmond fterk tot elkander naderden, en door het fchreijen van het kind naauwlijks wier. den terug getrokken, maar het geen mij vooral verblijdde, was, dat de gefpleeten kaakbeenderen, en wel voornaamlijk de uitfteekende punt onder het rechter neusgat, zeer fterk naar binnen krompen, en het hol van den neus vulden, terwijl de linker platte neusvleugel in de hcogte rees, en eenen orden-»

15 VAN EEN VOORBEREIDEND VERBAND. 7 denlrjkeri neus vertoonde. Kortom, in drie weeken tijds, was ik zo verre gevorderd, dat, wanneer de band werd weggenoomen, het geheele aangezicht van het kind geheel veranderd fcheen. En, daar ik drie weeken te vooren eenen dwarfchen vinger door den neus tot in de keel kon fteeken, zagen verfcheiden kunstgenooten met mij, dat de vanéénwijking der kaakbeenderen, maar vooral van vooren, naauwlijks eenen dikken tababspijpefteel kon toelaaten. De 's Lands en Stadsgeneesheer HOPMAN en de Regimentsheel meester MILMER raadden mij, om nog andere drie weeken met dezelfde handelwijze te volharden; oor. deelende dat dan de gefpleeten kaakbeenderen, ten minften van vooren onder den neus, alwaar de hechting der lippen gedaan moest worden, volkomen in of aan eikanderen zouden genaderd zijn; en dit fcheen te meer noodzaaklijk, om dat de tong van het kind, meerendeels in deze opening fpeelende, de hechting zoude kunnen hinderen; maar de moeder, welke naar huis verlangde, noodzaakte mij om de operatie te voltooijen. Met behulp van de voorgemelde heeren, maakte ik de lippen van het tandvleesch eenigzins los; fneed een klein puntje van het rechter en nog eenigzins uitfteekend kaakbeen, en vervolgens de beide reepjes der gefpleeten lippen, tot in het hol van den neus weg; De linker vleugel van de neus toen geheel los zijnde, ftak ik de eerfte naaide kort onder den neus, en de tweede even in en boven het roode der lip, en omwond die eenige keeren met eenen platten en door wasch ge-> A 4 haal*

16 8 OVER DE NUTTIGHEID EN NOODZAAKLÏJXHEID haalden zijden draad. Vervolgens leide ik de bovengenoemde drukdoekjes en doorgeftooken draadband wederom aan; doch zoo, dat de draaden van den band de naalden niet raakten. De hechting zelf deed ik, eenige reizen daags, met eenen enkelen droppel raapolij fmeeren (*;. Den vijfden dag, na de operatie, nam ik de bovenfte naaidej en den zesden, de onderfte weg, waarna ik het lidteeken met twee doorgeftooken hechtplaasters en den bovengemelden band, tot den elfden dag onderlteunde, waardoor het kind zoo fraai geneezen was, dat men niet, dan wanneer het fchreide, het lidteeken konde ontdekken: Ook was de neus en het geheele aangezicht van dit kind zodaanig verzet, veranderd en eenigzins fm Her geworden, dat de t' huis zijnde vrienden het zelve niet fcheenen te kennen, en met verwondering befchouwden.. IK geloof niet dat het noodig zij, dat ik over dit geval, en over het nut van een voorbereidend verband, bij zwaare haazenmonden, eenige aanmerkingen behoeve te maaken. Het heil daarvan, dunkt mij, moet ieder in de oogen vallen; althans ik voor mij geloof, dat zo men, kort na de geboorte van dit kind, loortgelijk een verband, voor eenige weeken of maanden, en met oordeel had aan- (*) Wijl de meeste olijè'n verweekende en ettermaakende aijn, verkies ik, deze hechtingen te fmeeren met raapolij. Wijl zij genoegzaam verzagt, verdroogt, de ontfteeking en de verëttering weert. Wenfchelijk ware het, dat de heelmeesters hunne koe}, en drqogzalven met deze plij vervaar-

17 VAN EEN VOORBEREIDEND VERBAND. 9 aangelegd, ten minfte het voorfte gedeelte der gefpleeten kaakbeenderen rasch vereenigd, en de operatie der haazenlip gemaklijk zou zijn geworden. TOEN dit kind van hier vertrok, gaf ik aan de moeder eenen doorgeftooken draadband mede, en raadde haar, om, ten minften des nachts, dezelve, nevens twee drukdoekjes op de wangen, nog voor eenigen tijd, en op dezelfde wijze, als ik gedaan had, aan te leggen, en ik vleide mij, te verneemen, welk eene uitwerking dit op de fluiting der beenderen van het gehemelte, en van den neus zoude hebben. (*) I K beken in de daad, en met leedweezen, dat ik bij het eerstgemelde geval, als ook bij nog twee andere, met fplijting van de kaakbeenderen, verwaarloosd heb op te merken, of, na een voorbereidend verband van eenige weinige dagen, de fplij- (*) Drie maanden d"arna(den 16 Augustus 1781) zeide mij de moe-er, dat de fplijting van de kaak- en gehemeltebeerderen (doch niet het losfe gehemelte) ten vollen gcflooten waren; en dat, zedert bijna drie weeken, 'er zich geene melk of pap door den neus meer had ontlast, maar wel de gewoone fnot; welk laatfte, zeide zij, voorheen nooit was gebeurd. Zedert dien tijd heb ik, door het zelfde ver» band, bij een ander doch zwakker kind, de fplijting det kaak- en neusbeenderen, in tien dagen voor de operatie der lip, bij een gebragt. Men weet, dat, na de gewoone geneezingderhaazemonden, de fplijting der gehcmeltebeenderen dikwijls jaar en dag onvereenfgd blijven, en bij volwasfenen nooit vereentgen. A 5

18 10 OVER DE NOODZ. VAN EEN V00RBER. VERBAND. fplijting der kaak- en neusbeenderen, zoo als waarfchijnelijk is, ook eenigzins vernaauwd zijn geworden; maar het laatstgemelde geval toont ontegenzeggelijk: dat dit verband niet alleen dient, om de wangen en lippen te verflappen,en tot het wel gelu ken der operatie bekwaam te maaken, maar tevens, om, op eene vermogende wijze, de ongelijkheden en vaneenwijking der kaak- en gehemeltebeenderen v Jpoedig te verëenigen: Dit laatfte, voor zoo veel ik weet, nog niet algemeen bekend zijnde, fcheen mij toe, dat. misfchien eene bekendmaaking en navolging waardig was. XIV.

19 11 XIV. AFDEELING. OORDEELKUNDIGE VERHANDELING, OVER DE ZAKWATERZUCHT DER VROUWELIJKE E1JERNESTEN. DAT de zakwaterzucht der vrouwelijke eijernesten geene zeldzaame of ongewoone kwaal is, dan bij hen, die dezelve niet kennen, heeft, dunkt mij, geen bewijs noodig; althans ik heb dezelve, in mijne kunstoefening, verfcheide reizen behandeld, en na den dood befchouwd. Hierom denk ik dat zij aan geneesmeesters, die eene uitgeftrekte kunstoefening hebben, dikwijls moet voorkomen; echter meen ik ook, dat men met reden klaagen mag, dat deze kwaal, bij het leven der lijderesfen, te weinig vermoed of gekend wordt. Ondertusfchen behoort men zich niet minder te verwondedu:, hoe veele bijzondere voorvallen ook daarvan, bij een goed aantal fchrijvers, zijn aangeteekend, en door figuuren opgehelderd, die nochtans meest na den dood der lijderesfen eerst bekend wierden, men evenwel daarvan geene regelmaatige verhandelingen vindt; fchoon over zoo veele mindere en zeldzaame kwaaien, zoo uitvoerig en menigvuldig gefchreeven is: dan, alzo dit een heelkunftig gebrek is, waarin de Geneeskunst doorgaans van zeer weinig nut kan zijn, zoo zal ik het waagen, naar mijn vermogen, daarover een weinig omftandig te fpreeken. I K zal daarin die orde houden, dat ik eerst eene korte befchrijving geeven zal, zoo verre tot mijn oogmerk

20 IS OVER DE ZAKWATERZUCHT merk noodig is, van het gezonde deel, waarin de ziekte voorkomt. Ten tweeden, zal ik de beginfelen, den voortgang en de kenmerken daarvan, nevens het gene haar van andere ziekten onderfcheidt, poogen aantetoonen. Ten derden, zal ik door voorbeelden doen zien, wat gevolgen deze ziekte heeft, als zij aan de natuur, en aan het allerbeste bellier van inwendige geneesmiddelen, wordt overgelaaten. En eindelijk zal ik, insgelijks door gelijke voorbeelden, toonen, wat wegen tot nog toe totderzelver herftelling, door de heelkunst zijn ingeflaagen, en daaruit zal ik telkens eenige gevolgen trekken. I. D E eijernesten (ovaria) van eenigen de eijerballen der vrouwen genaamd, zijn twee witte fponsachtige lighaamtjes, aan wederzijden gelijk, en omtrent twee vingeren van den grond der baarmoeder gelegen, langachtigrond van gedaante, bijna als een klein plat gedrukt duivenei, weegende doorgaans bij vruchtbaare vrouwen van negentig tot honderd en-twintig greinen, dat is drie agtfte of een half lood; liggende in de holte des buiks, binnen gedeelten der vliezige verdubbelingen van het buikvlies, die men de breede banden der baarmoeder noemt, in het bekken, achter de blaas, aan wederzijden van het begin des endeldarms, zijnde door voornoemde banden en vliezen, aan de baarmoeder en derzelver trompetten vastgehecht. BEHALVEN eed oppervlakkig vlies, dat de eijernesten met de overige buikgewanden gemeen hebben, zijn zij voornaamlijk bekleed met een eigen

21 DER VROUWELIJKE EIJERNESTEN. l gen wit of graauwachtig vrij fterk vlies Hetzelve oper.gefneeden zijnde, vind men van binnen een los, week, fponsachtig wezen, dat uit veele celletjes of huisjes beftaat, in welke veele kleine blaasjes of korreltjes, met een eigen vlies omkleed, met eene blanke dunne vochtigheid gevuld, het wit van eijeren gelijkende, bevat wor. den, Deze blaasjes of bolletjes houden voornaame Ontleeders voor waare eijeren der vrouwen; wijl het vocht, daarin bevat, door 't koeken, dezelfde kleur, fmaak en dikte verkrijgt, als men bij het kooken der vogel- en vischeijeren gewaar wordt. D E gemelde eijernesten zijn insgelijks dikwerf met eenige waterblaasjes (hydaiiije*'),msfchen de eijertjes gemengd, gevuld, die naauwlijks van de waare eijertjes, anders dan door kooken, kunnen onderfcheiden worden; want hetvncht der eijertjes wordt door het zelve hard, terwijl dat der waterblaasjes dun blijft, doch eenigzins troebel wordt. Behalven dit, hangen de waterblaasjes fomwijlen op zich zeiven, en, met een dun fteeltje aan het vlies der eijerballcn vast, het gene men van de waare eijertjes, die ook meestal kleiner zijn, nift waarneemt, DEZE eijernesten hebben veelvuldige bloedvaten, zenuwen en watervaatjes, die de/~elve aom doorloopen, en aan de eijertjes zelfs haare takjes geeven. II. DAT deze gemelde eijernesten aan zeer veele, ja, aan alle ziekten, daar de overige deelen van het dierlijk lighaara voor bloot ftaan, onge-

22 14 OVER DE ZAKWATERZUCHT derhevig zijn, is onbetwistbaar; maar het fchijn* nochtans door ondervinding meer dan bekend te zijn, dat deze deelen bijzonder onderworpen zijn, om blaas-buis- en watergezwellen, die uit een eigen vlies of rok belïaan, voort te brengen ; het zij dan dat dezelve een helder water, of eene meer veranderde lijmige, taaije, uit verfcheiden kleuren en dikte beftaande ftof bevatten, Ja! de voorbeelden toonen, dat daarin veeltijds hair, fteen, been, kraakbeen, en veele andere vasteftoffen * gevonden zijn; zelf heeft 'er de beroemde F! RUYSCH, bij eene vrouw van vierentwintig jaaren, verfcheide tanden en eene kies in ontdekt (*)«Dan, ik weetniet, dat iemand der geleerden, opzettelijk moeite genoomen heeft, hier van de redenen te onderzoeken: en waarlijk, de waare redenen daarvan fchijnen zoo gemakkelijk niet gevonden, of zeker bepaald te kunnen worden, ten zij men die aan eene bijzondere ontaarting der eijertjes, of aan de waterblaasjes, die men dikwijls bij de eijertjes of aan de eijernesten vindt, toefchrijve. Het is waar, dat het vocht der eijertjes (gelijk alle andere eijervochten) van eenen zeepachtig fchuimenden aart is, en op het vuur of door de warmte ftolt en dik wordt, en dat het vocht, dat in eene groote, doch niet zeer verouderde eiiernestzakwatevzucht gevonden wordt ook doorgaans die zelfde hoedanigheid heeft! Ech. C) Me Ontleedkundig kabinet, blate. 513 N'. XVII.

23 DER VROUWELIJKE EIJERNESTEN. 15 Echter kan men daar uit, naar mijne gedachten, met geene genoegzame zekerheid befluiten, dat dit vocht eene vermeerderd eijervocht is, dat in de eijertjes der vrouwen zoude zijn voortgebragt; om dat het de zogenaamde waterblaasjes der eijernesten insgelijks kan veroorzaaken, en hun vocht door den ftilftand en de vermeerdering veele veranderingen ondergaande, denzelfden aart van ftof kan voortbrengen. Onze kennis van de natuurlijke en gezonde vochten zoo eng en bepaald zijnde, hoe kunnen wij dan met zekerheid over derzelver ontaarting oordeelen? Behalven dit, fchijnt het fponswijze wezen der eijernesten, ook buiten de eijertjes en waterblaasjes, zelf van zoo een famenftel te zijn, dat het tot het voortbrengen van waterblaas en rokgezwel'en zeer vatbaar is. Want, het is zeker, als de gewoone toevoer naar het losfe en fponswijze wezen van een deel gaande blijft, en de terugvoer be'et wordt, dat dan het cel- en blaasachtig famenftel zeer bekwaam is, om eene fchielijke verzameling te maaken, en flijm of waterzakgezwellen te veroorzaaken; vooral daar diergelijke deelen doorgaans met zeer veele watervaten voorzien zijn. Men weet en ziet door ondervinding, hoe de fchederok der mannen zaadballen aan eene verzameling van water, welke men gewoon is eene waterbreuk (hydrocek") te noemen, onderworpen zij. Men ziet ook fomwijl, hoewel zeldzaam, dat de fchederok van der mannen zaadftreng aan het zelfde toeval bloot ftaat, en dat het water binnen een of meer vliezen zich ophoudt. Dus

24 5 OVER. DE ZAKWATERZUCHT Dus fchijnt het, dat het celwijze wezen, der zaadballen zoo wel van mannen als vrouwen, aan eene bijzondere uitftorting van water onderhevig is Dan het fchijnt om het even te Zijn, wat deeltjes van de eijerballen het eerst worden aangedaan, het zij de eijertjes, de waterblaasjes of het cel- en Waasachtig famenftel; want, het is zeer waarfchijnlijk, zoo ras èén van deze deelen ontaart en vergroot wordt, zoo dat deszelfs omkleedend vlies genoodzaakt wordt zich uitterekken en te vergrooten, dat dan ook tevens de overige deelen, daarin beflooten beginnen gedrukt te worden, en van famenftel en werking te veranderen. Misfchien volgt op de eerfte ontaarting der eijertjes de ontaarting van de waterblaasjes en het fponswijze wezen van de eijerbal; en mogelijk ontaarten deze drie deelen te gel^k. Men zie hier over RUYSCH, C) v a n wiens gevoelen ik niet geheel vreemd ben. Dan dit zij zoo het wil, het is door ondervinding overvloedig bekend, dat der vrouwen eijerballen, meer dan eenige andere ingewanden van het menschelijk lighaam, aan eene ontaarting in blaas- of rok gezwellen, en eene daar op volgende zakwate zucht onderworpen zi : n; doch hoedanig deze deelen in hair, fteen, been enz. ont- (*) Cent. obf.xvii. Ik merk gemeenlijk, zoo niet altijd,'» zegt hij, aan, dat het de eijeren zelf zijn, zoo veranderd, en in zojanige grootte toegenomen, dat ik die een kinder- hoofd niet zelden gezien heb te overtreffen.'*

25 DER VROUWELIJKE EIJERNESTEN. JJP öhtaarten kunnen, beken ik gaarne niet te Weeten, en moet dit aan natuurkundigen overlaaten. Zoo onzeker als de eerfte zitplaats van dit gebrek is, zoo onbekend fchijnt ook de eerfte oorzaak daarvan; echter mag men met reden beduien, dat in der. vrouwen eijernesten eene geduurige toevoer, affcheiding en terugvoer van vochten is. De toe- en afvoer daarvan fchijnt gefchikt te zijn, om deze deelen in ftand te bewaaren; maar de affcheiding van een vocht daarin, fchijnt gefchikt te zijn, om buiten het deel of de deelen, tot een ander, einde te moeten dienen - Zoude het daarom niet wel zijn kunnen, dat jonge kinderen en hoogbejaarde vrouwen (immers zoo veel ik weet) aan dit gebrek niet of zeer zeldzaam onderworpen zijn? Het eenigfte voorbeeld dat ik vind, en misfchien zijn 'er meer, van eene vroege ontaarting van het rechten eijernest in waterblaasjes, die eene veelfoortige ftof bevatteden, ja! in kraakbeen en been veranderd waren, is bij G BLA- SIUS (*), in een meisje van veertien jaaren, daai dit kwaad federt agttien maanden reeds begonnen was. In hoogbej aarde vrouwen heeft men het mede wel waargenoomen; maar het blijkt ook teffens uit de voorbeelden daarvan, dat zij reeds voor veele jaaren de eerfte beginfelen, en eenen langzaamen aangroei daarvan gehad hadden. Althans het komt mij niet geheel on- waar- C*> Obf. Medic. bl.13. B

26 8 OVER. DE ZAKWATERZUCHT waarfchijnlijk voor, als de afgefcheiden ftof van het eijernest belet wordt, zich naar behoorers te ontlasten, en dus in het zelve terug blijft enopgehoopt wordt, dat daarin dan eene verzameling van vocht gebooren wordt. Hier toe kunnen veelvuldige, zoo uit- als inwendige oorzaaken zijn, die, om dat die meerendeels in gisfingen beftaan, fchoon op waarfchijnlijke gronden rustende, nochtans onnoodig zijn hier optetellen l ook hebben verfcheide zeer voortreffelijke mannen in ons vaderland, als NÜCK, RUXSCH, en vooral GaASHfUis, op waarfchijnlijke gronden getracht, het voortkomen van waterzakgezwellen, door het geheele lighaam, te bewijzen; en ik meen,, dat ik daarheen mijnen leezer vrijmoedig wijzen mag. Zoo duister als de eerfte zitplaats en oorzaak, van dit gebrek is, zoo duister zijn ook de eerfteteekenen daarvan; want zelden heeft men eenige merkteekenen, voor dat het aangedaane deel reeds tot eene grootte van twee of meer vuisten; gekomen is ; en zelden klaagen de lijderesfen daarom van eenige pijn, of vraagen daarover om raad. Het eerfte gisteeken, dat zich opdoet, is eene zekere dikte en hardigheid, meerendeels aan de linker- of rechtezijde boven het fchaambéen naar het inwendige van het heupbeen, doch nder de fpieren in den onderbuik ; waarbij aich ibmwijlen een doof gevoel, of ook wel eene fteekende pijn, inwendig aan die zijde van het bekken, en langs de heup en dije, voelen doet.

27 DER VROUWELIJKE EIJERNESTEN. 19 doet. Vervolgens klaagen eenige over eene moeijelijkheid in het afgaan en het waterraaaken. Somwijlen, hoewel zeldzaam, wordt de pis geheel opgeftopt, en op eenen anderen tijd drukt het gezwel de blaas, zoo dat 'er weinig water in verzameld kan worden, en de lijderes geduurig moet wateren. Rijst eindelijk het gezwel meer naar boven, dan wordt de blaas en endeldarm zo niet gedrukt, en derzelver ontlasting is natuurlijk, maar als dan begint de zijde van den onderbuik iets meer gefpannen en hard te worden, zoo dat men door de buikfpieren eenigzins een hard gezwel voelen kan. Vervolgens breidt zich het aangedaane deel al langzaam uit, en de dikte des buiks begint alom zichtbaar te worden. In een enkel geval fchijnt zich het vergroote eijernest aan de eene zijde der buikfpieren vast te hechten, en breidt zich als dan niet door den geheelen buik, maar Hechts aan die zijde uit, maakende eenen ongelijken en bultigen harden buik, die aan de eene zijde als met eene punt uitfteekt; men zal dit in } t vervolg, in \ geval dat HAUSTON N 9. XI opgeeft, duidelijk zien. Bij veele dezer vrouwen gaan de maandzuiveringen haaren gang, bij anderen worden die onregelmaatig, of houden geheel op; bij andere en wel de meeste, volgt dit ongemak op het achterblijven van dezelve: en, zoo zij gehuwd zijn, dan denken zij zwanger te wezen: andere beginnen in dezen weiland fomwijlen raad te vraagen, en, on- B a der

28 OVER DE ZAKWATERZUCHT 5 der een ftandvastig gebruik van ontbindende of ontlastende inwendige middelen, ook door de kloekfte geneesheeren voorgefchreeven, neemt de zwelling en hardigheid, in- fpijt van dezelve, al langzaam roe, zelf zoo, dat'er doorgaans (bij de eene echter meer dan bij de andere) twee, vier, zes of meer jaaren, onder eenen fukkelenden en ongerusten toeftand, verloopen. Tusfchen beide, doch in eene meer gevorderde omftandigheid, vraagen echter deze vrouwen een Orakel om raad, of doen zich, dooreenen Hoogleeraar, naauwkeurig onderzoeken, maar komen meestal met een fterk purgeerend, pisdrijvend, en het lighaam meer verzwakkend voorfchrift terug: dan niettegcnftaande dit, breeken de flijm- en waterblaazen, die zich in het eijernest gevormd hebben, al langzaam van zelve open, en ftortenhet vocht uit in het vlies, dat het eijernest omringt, vormende aldus eenen eigen zak, die langzaam grooter, maar ook teffens dikker wordt. En nadien deze zak geene, of reeds onbekwaame waterzuigaderen heeft, zo wordt uic dezelve geen vocht wederom opgenoomen, en met het bloed gemengd ; en zie daar de reden, waarom fterke purgeer-, pis-en zweetdrijvende middelen geen wezenlijk goed kunnen doem Deze zak, buiten of onder het buikvlies liggende, drukt het zelve met de darmen al langzaam naar boven; het losfe celachtige vlies-, waarmede het buikvlies aan de lendenen, en aan de buikfpieren losfelijk vereenigd is, geeft deze

29 33 ER VROUWELIJKE EIJERNESTEN 2,1 '*e drukking Hgtlijk toe, even als bij eene vergevorderde en bezwangerde baarmoeder; en, fchoon zich reeds een goed gedeelte vocht in de holligheid van den zak heeft uitgeftort, zoo is de fcbommeling daarvan niet wel of met moeite te ontdekken ; i. om de dikte van de bekleedfelen des buiks ; i. om de dikte van de vliezen des zaks, die ook zelf van binnen of van buiten, of ook van beide zijden te gelijk, met veele ilijm en waterblaazen, als verfcheide zakken, bezet zijn; 3. om dat het vocht, in den zak of de zakken befloten, zelf dik en taai, en niet zeer beweegelijk is. Zoo 'er in dezen toeftand geene andere lighaamlijke ziekten of gebreken mede gepaard gaan, of hevige middelen gebruikt worden, zijn deze lijderesfen, geduurende den geheelen loop van dit toeval, doorgaans altoos gezond, frisch van kleur, hebbende eene goede verteering van voedfel, voeding, en alle overige ziels- en lighaamsbeweeg'mgen in eene natuurlijke orde ; het gene het' echte kenmerk is, waardoor dit gebrek, (want ziekte mag men het alsnog niet noemen) van meest alle andere uitftorting of verzameling van vocht in de holligheid, of in eenig ingewand des buiks, kan en moet onderfcheiden worden. En geen wonder! want de eijernesten zijn deelen, dienende tot de voortteeling, maar niet roodzaaklijk tot het leven: integendeel, alle ïütftorting of verzameling van vocht in de holte fjes buiks, of in een van deszelfs ingewanden, B 3 is

30 ia OVER. DE ZAKWATERZUCHT, is in deelen, die tot het leven volftrekt noodzaaklijk zijn, en bij gevolg is derzelver veranderd famenftel en belediging eene ziekte, dewelke zich door bijzondere teekenen openbaar maakt, en van de uitftorting of verzameling in de eijernesten, door den voorgemelden toeftand, doet onderfcheiden, waarom ik meen, dat de genees- en heelkundigen op deze natuurlijke en eenvoudige onderfcheiding hunne aandacht wel mogen vestigen. ant, fchoon de groote BOERHAAVE(*) zegt; dat deze ziekte bezwaarlijk, en naauwftjks, dan door het openen der lijken, t$ kennen is, zoo heb ik nochtans, en reeds vroeg, met den Hooggeleerden Heer J. BON, dit gebrek herhaalde reizen, bij het leven der lijderesfen, voorzegd, en het na den dood alzo bevonden: hierom meen ik oo!;, dat de kenmerken van deze ziekte altoos zoo duifter niet zijn, als veelen te onrecht zich verbeelden (f). Dit is de etrjle, of zoo iemand anders wil, de tweede trap van dit gebrek: daarna, het gezwel zich meer uitbreidende, door dat de flijm (*) Aphor. 1223, (f) Beha] ven de bovengemelde, op goede gronden gisferu ie teekenen,is 'er een ander, 't welk iets meer bejlisfende is, naamlijk.een fcheef en eenigzins geopende baarmoeders mond, maar of die fcheef heid naar die zijde gekeerd is, bij welke het eijernest is vergroot, durf ik niet bepaalen; ik heb dit in 't eerst verzuimd, en in t vervolg geene genoegzaame gelegenheid gehad, QIO het m den dood te zien. of

31 DER VROUWELIJKE EIJERNESTEN. 23 of wacerblaazen zich vermeerderen, grooter worden, doorbreeken, en zich in den zak ontlasten, begint, bij de zwelling van den onderbuik, de bovenbuik mede optezwellen, en de ingewanden, die tot de bereiding en verceering van de voedfelen, en bij gevolg tot het leven dienen, te drukken, en hunne vrije werking te belemmeren: hier van daan dan begint dit gebrek eene ziekte aantebrengen, dewelke min of meer groot is, naar dat het gezwel fchielijk toeneemt, en meer of minder ingewanden, die tot het leven dienen, drukt en beledigt. De verteering en bereiding van het voedfel wordt verhinderd, waardoor de lijderesfen mager, maar niet minder dik van buik worden. De ademhaaling, dewelke tot hier toe nog ongefchonden was, wordt beledigd, om dat, door den aanwas van het gezwel, het middenfchot gedrukt wordt. Door die zelfde oorzaak, de maag en darmen, in hunne wormwijze beweeging belemmerd, en de nieren en blaas gedrukt zijnde, is de afgang traag, en de pis weinig, dik, troubel, en als met rooden geklopten Heen gemengd. Na het minfte eeten wordt de lijderes benaauwd, en braakt fomwijlen haar voedfel onveranderd wederom uit. De dorst, die tot hier toe haar weinig gekweld had, begint nu groot te worden. Het buikvlies of de penszak, die in eenen vrijen toeftand als met eene eiwijze punt naar onderen in het bekken hangt, wordt nu, door de grootte en drukking van 't gezwel, op eene tegengeftelde wijze naar boven geperst) en alzoo de buikfpieren, in te- B 4 ê e n -

32 24 OY EB. DE ZAKWATERZUCHT. genftelling van de lendenen, den minften tegen r ftand bieden, beginnen deze vervaarlijk uitgerekt te worden. De darmen, door de drukking kleiner geworden, en door het darmfcheil van achteren aan de wervelen vast zijnde, houden deze plaats in, en fchuilen aldus echter het gezwel, doch binnen het buikvlies. De drukking nochtans, welke het gezwel, zoo wel tegen den ruggegraat als de buikfpieren maakt, doet ook de darmen, het net, de maag, de lever, de milt en het alvleesch naar boven tegen het middelrift met kracht gedrongen worden: hierdoor worden de ribben en het borstbeen geweldig verwijderd, en in de hoogte geperst, zoo dat ik meermaalen gezien heb, dat alle deze deelen, fchoon onder het middenfchot gelegen, nochtans meerendeels onder het borstbeen, en de onwaare ribben, hunne plaats genoomen hadden. IK behoef, dunkt mij, niet te zeggen, dat door de ftandvastige drukking van 't gezwel tegen het buikvlies, daar, waarin eenen gezonden toeftand, de eijernesten 'er niet vast aan gehecht zijn, deze deelen zeer ligt, en als één deel aan eikanderen vast groeijen. Door die zelfde oorzaak, door welke het vergroote eijernest uitwendig aan het buikvlies vastgroeit, groeit ook het net en de darmen daaraan veeltijds vast; en dit is de reden van de groote verwarring van ingewanden, daar veele fchrijvers in hunne gevallen gewag van maaken. De belemmerde ademhaaling, en de gelpannen wederiïand van de ribben en het borstbeen tegen het

33 EER VROUWELIJKE EIJERNESTEN. 2g* het gezwel, drukken het zelve wederom naar buiten en naar beneden in het bekken; hier van daan begint de buik over het fchaambeen, en tot op de dijen en kniën, nedertezakken. Men kan aldus wel begrijpen, dat de blaas en endeldarm zeer gedrukt, en in hunne werking verhinderd worden; en alzo het bekken uit vaste beenderen beftaat, bieden deze alom, aan de drukking van 't gezwel, eenen kloeken tegenftand, en nochtans meen ik meermaalcn klaar gezien te hebben, dat de darmbeenderen, na eene veeljaarige drukking van 't gezwel, zeer vlak en buitenwaard geboogen waren. De tegenftand, dien de beenders van het bekken bie_ den, belet echter niet, dat het zakgezwel de baarmoeder tot in haare fchede voortftoot, zoo dat de opening daar van bijna te zien, of met eenen halvcn vinger te voelen is. Ja! bij twee vrouwen, daar het zakgezwel, of liever deszelfs waterblaazen, naar buiten in het bekken waren opengebrooken, heb ik gezien, dat het vocht tusfchen de baarmoeder en den endeldarm was heen gedrongen, drukkende de baarmpedersfchede, bijna twee vuisten groot, door het fchaanir deel naar buiten; en ik weet niet dat iemand, dan BELCHIER, van dit teeken in zijne gevallen heeft gewag gemaakt, niettegenftaande het anders vrij gemeen fchijnt te zijn. I K moet hierbij nog aanmerken, dar; deze uitzakking der fchede, doorgaans bij het liggen der jijderesfen veel grooter en moeilijker is, dan B 5 wan-

34 26 OVER. DE ZAKWATERZUCHT wanneer zij ftaan of zitten; waarvan de reden ligtlijk te begrijpen is: ook kan deze uitzakking daardoor van de gewoone onderfcheiden worden, om dat de laatfte door het liggen altoos kleiner wordt. SCHOON met het groeijen, vermeerderen en groot worden van de zak- of rokgezwellen van het eijernest, deszelfs uitwendig vlies zeer gerekt wordt, wordt het daardoor nochtans in het eerst niet dunner, maar veelal dikker. Het fchijnt toch eene eigenfchap van de meeste vliezen van het dierlijk lighaam te zijn, wanneer zij langzaam gerekt worden, dat zij dan ook teffens in dikte, kracht en fterkte toeneemen: doch als zij boven eene zekere, in de natuur bepaalde maat, beginnen uitgerekt te worden, dan worden zij ook doorgaans wederom dunner; ja! zelfs zoo, dat zij eindelijk doorfcheuren: hier van is het, dat men, als de zak begint dunner, en de fpieren van den buik meer uitgerekt te worden, meest- altoos de fchommeling en dobbering van het vocht, door de fpieren en den zak, zeer gemakkelijk voe- Jen kan, en het is in dezen vergekomen toeftand, en bij gebrek van eene naauwkeurige vergelijking van de voorgaande, met de tegenwoordige teekenen en toevallen, dat deze ziekte meest altoos, ook door de braaffte geneesheeren, voor eene buikwaterzucht, die in de holligheid van het buikviies zit, wordt aangezien en behandeld. Hoe verkeerd dit is, laat ik ieder beoordeelen. Ondertusfchen moet ik hierbij nog aanmerken, dat»

35 DER VROUWELIJKE EIJERNESTEN. S.7 dat, offchoon de zakgezwellen der eijernesten doorgaans eerst naar binnen in het eijernest doorbreeken, om dat deszelfs omkleedend vlies dik, fterk, en taai is, en het openbarften naar buiten belet, zoo groeijen en persfen zij nochtans in fommige gevallen door het uitwendige vlies, en ftorten hun vocht buiten het eijernest in de holligheid des bekkens: behalven dit, kan de zak van het eijernest, tot zekere grootte gekomen zijnde, zelve dun worden, doorb:irften, en zich in de holte van 't bekken ontlasten: ook komt het mij niet onwaarfchijnlijk voor, dat het vergroote eijernest, met het buikvlies vereenigd zijnde, daar ter plaatze kan doorbreeken, en deszelfs vocht in de holligheid van den buik uitftorten; maar om de waarheid te zeggen, geloof ik, dat dit zeer zeldzaam is ; want, fchoon eenige gevallen dit na den dood fchijnen te bewijzen, zoo weet ik nochtans uit mijne eigen en andere gevallen, als men onverhoeds bij diergelijke dooden het buikvlies doorfnijdt, dat het vocht, uit het vergroote eijernest of uit het bekken, dan ligtlijk in.de holte van het buikvlies loopen kan, en aldus iemand in vermoeden brengen, dat het voor den dood aldaar reeds geweest ware; doch ik meen, dat ook dit ftuk nadere opheldering noodig heeft. MEN kan ligtlijk begrijpen, dat de lijderesfen het, in dezen tweeden of derden trap der ziekte, zeer benaauwd hebben. De ademhaaling is zeer kort, fchielijk, en meest in eene zittende geftalte. De pols is klein en ras; de eetens

36 2,8 OVER. DE ZAKWATERZUCHT tenslust bedorven of belemmerd: hierdoor verliest de lijderes al langzaam haare voorgaande frisfche kleur en gezonde gedaante; die haar, bij den eerflen of tweeden trap der ziekte, beftendig was bijgebleeven, en haar gebrek, van eene uitftorting van water inden buik, of in eenig ander ingewand, dat tot het leven dient, deed onderfcheiden. Het aangezicht, de borst en de armen, vermageren en droogen als uit; de beenen, die bij een waar buikwater zoo ligt opzwellen en dik worden, droogen insgelijks als uit, en worden niet, dan op het laatst der ziekte, wanneer het vocht uit het zakgezwel in het bekken loopt, dik; en dit is in het begin van dit gebrek almede een teeken, dat het zelve van de eigenlijke waterzucht onderfcheidt. Zoo het zakgezwel dik en fterk is, en de blaasgezwellen zich naar binnen ontlasten, zonder dat iets van dezelve naar buiten loopt, of zich in het bekken of de holte des buiks uitftort, dan kunnen deze lijderesfen veele jaaren, met eenen affchuwelijken dikken buik, leeven, zoo als uit de voorbeelden, die volgen zullen, zal gezien worden: maar zoo zich het vocht uit den doorgeborsten zak, of uit de flijm- en waterblaazen, in het bekken of in de holte des buiks uitftort, dan is de toevloed naar het zakgezwel des te grooter. Hierdoor breidt het zich alom uit? drukt en bederft de deelen die het aanraakt, waarop de dood dan doorgaans, als de grootfte geneesmeester van waereldfche ellenden, een fpoedig einde maakt, Zoo men na $en dood der lijderesfen de zak-

37 1) ER VROUWELIJKE ÉÏJ ERNESTE N. <X<) gezwellen der eijerballen zelfs befchouwt, vindt men bijna nooit twee gevallen, aan eikanderen in alles gelijk, en zoo men den onderbuik voorzichtig opent, zonder dat de zak of het buikvlies wordt doorgefneeden, ontdekt men fomwijlen een groot en verbaazend gezwel, dat het geheele bekken, den onderbuik, ja ook fomwijlen den bovenbuik vervult, en overal, be.~ halven van de baarmoeder, los is. Maar meermaalen is dit gezwel, of liever de zak met het buikvlies en de buikfpieren, ja zelf met het middenrif zodanig vereenigd, dat het daarvan niet dan met moeite kan gefcheiden worden; fomwijlen echter is het met korte of lange vezelen hier en elders maar losfelijk vereenigd, Zoo men daarop het gezwel zelfs doorfnijdt, loopt 'er van één tot over de honderd ponden vocht uk; 't geen meestal bij verfcheide gevallen eene verfchillende kleur, dikte en hoedanigheid heeft;- ja in een en het zelfde geval is het vocht dikwerf zoo verfchillende, dat men het met moeite omfchrijven moet, doch meestal dfoesfemiichtig, taai, lijmig, fchuimende, en op het vuur" Hollende; fomwijlen wederom etterachtig, dun, helder, met of zonder reuk. De zak zelf, in welken dit vocht zit, is fomwijlen zoo dun als linnen, en meermaalen zoo dik als leder, en dikker.- Zoo de zak zeer groot, fterk en oud is, dan is het vocht veeltijds dun en helder, en bijna alle de groote waterblaazen zijn daarin verteerd. Ik heb 'er een geopend, daar ver over de honderd ponden

38 3<3 OVER. DE ZAKWATERZUCHT den vrij helder water in was, met geene of zeef weinige kleine waterblaasjes; maar meermaalen vindt men in den zak een ontelbaar aantal, van de grootte van zandkorrels, tot die van kloeke oranjeappels overtreffende, zittende als druiven in en aan eikanderen; als deze doorgefneeden worden, is het vocht daarvan mede zeer onderfcheiden, zoo als men uit de voorbeelden zien kan. Somwijlen vindt men den zak doorgebrooken, en het vocht in het bekken uitgeftort, en dan is de zak te famen in een gefronfeld, en hangt als met eenen fteel aan de eene of andere zijde van de baarmoeder vast; in dezen zak vindt men meestal dezelfde gezwellen. Somtijds vindt men het bekken en den onderbuik vol van een dik vocht, waarin een groot, ongelijk, hard, klier- of fpekachtig gezwel ligt, dat van buiten en binnen niet dan uit die zelfde rokgezwellen beftaat, weegende verfcheide ponden, en hangende alleenlijk aan de baarmoeder vast, of hier en elders anders mede vereenigd- De vasthechting aan de baarmoeder is meest aan de linker zijde, om dat het linker eijernest, zoo veel ik weet, het meest van dit gebrek fchijnt aangedaan te worden, even als de waterbreuk der mannen het meest aan de linkerzijde komt; waarvan hier de reden, om de kortheid, niet behoeft onderzocht te worden. Somwijlen vindt men de beide eijernesten tos eene ongelijke en verbaazende grootte uitgezet. Dan eens hangen de zak- of rokgezwellen van binnen of van buiten aan het eijernest, als met ee-

39 DER. VROUWELIJKE EIJERNESTEN. gt eenen fteel vast, ja ik heb die zelf, afgefcheiden van het groote gezwel, los liggende, in den onderbuik gevonden. Zij zijn meestal van allerhande gedaante, na dat zij zijn gedrukt geworden ; ja fomwijlen zijn 'er veele waterblaazen in eikanderen, even als de famenvoegfels van ajuin, of gelijk de Neurenberger doosjes in elkander zitten; waar van men de duidelijke redenen bij den fchranderenj. GRASHUIS, (*). kan nazien. De ftof, in de blaazen bevat, is, zoo als wij reeds gezegd hebben, dik, dun, als water, etter, üijm, honig, olij, fmeer, fteen, been enz. Mijne ondervinding kan dezelve onmogelijk alle optellen. INDIEN men de moeite neemt, (en zij is het wel waardig), om de gevallen, die veele braave fchrijvers van dit gebrek gegeeven hebben, na te zien, zoo zal men dikwerf vinden, dat zij hetzelve eene waterzucht tusfchen of in de verdubbeling van het buikvlies noemen. Maar het is bij kundigen genoeg bekend, dat de tegenwoordige grootfte ontleedkundigen deze zogenaamde verdubbeling van dit vlies met recht ontkennen ; men behoeft Hechts daar over na te zien, wat 'er de beroemde DOUGLAS en WINSLOV* van gezegd hebben. Ondertusfchen is het aanmerkelijk, dat, fchoon de fchrijvers deze ziekte eene waterzucht in de verdubbeling van den penszak noemen, zij toch altoos vervolgen* zeg* (*). Disqvifitio de natura, /ede & trigine hydatidum. 14*

40 ga OVER DE ZAKWATERZUCHT' zeggen, en door afbeeldingen toonen, dat 'er eeri aanmerkelijk gezwel, met of zonder waterblaazen, in of aan de eijerballen gevonden werd^ Andere noemen deze ziekte eene waterzucht in de hoornen of trompetten (tuba ) der baarmoeder; maar, om dat zij meestal van de eijernesten niet fpreeken, en de trompetten van FALLOPIUS meest, fchoon zeer uitgerekt en van gedaante veranderd, aan deze zakgezwellen gevonden worden, zoo meen ik met reden te mogen befluiten, dat deze fchrijvers, in het eene deel voor het andere te neemen, bedroogen zijn; fchoon het niet onmogelijk is, dat diergelijke zakgezwellen ook in de trompetten zelve kunnen voortkomen; echter weet ik niet die daarin ooit gezien, of elders klaar geleezen te hebben. Andere fchrijvers geeven ons gevallen op' van het buikwater, die zij na den dood befchouwd hebben, en zeggen, dat zij aan den grond of bodem der baarmoeder een groot gezwel gevonden hebben; maar het is al mede op zerr waarfchijrilijkè gronden te denken, dat zij de zakwaterzucht der eijernesten voor een ander gezwel hebben aangezien. Het is mij zeiven gebeurd, wanneer ik deze ziekte minder kundig was, dat, als ik den onderbuik en het geheele bekken vol van een groot gezwel vond ; 't geen uit een oneindig getal van verfdieide foort van vochtblaazen bellond, dat ik meende, dat de geheele baarmoeder in zulke blaazen veranderd ware : hierom meen ik, dat een verhaast en onvolmaakt onderzoek ons dikwerf bedriegen kan. Zoo

41 DÈR VROUW ELIJKE EIJERNESTEN. 33 Zoo moeijelijk als deze ziekte in eenen ver gekomen toeftand, of in de twee laatfte trappen van een waar buik water te onderfcheiden is ; zoo gemakkelijk is het nochtans, als men op de eerfte beginfelen, teekenen, toevallen, en voortgangen daarvan acht geeft. De watei zucht des buiks komt doorgaans in 700 veele maanden, weeken, ja dagen, a's de. waterzucht der eijernesten jaaren vereischt; en het zelve kan men ook van de windzucht zeggen. De watei zucht is meestal een gevolg van eene voorgaande kwaade gefteldheid van h t geheele lighaam, en de eijernrstwaterzueht is'er reeds, als het zelve nog in eenen bloe.jenden toeftand is, zoo als wij bereids gezegd hebben, Het buik water is meestal met eenen grooten dorst en gezwollen beenen vergezeld, en dit gebeurt bij de eijemes'.waterzucht niet, dan in eenen ver gekomen toeftand, en op het laatst van de zikte; voeg hier, en bij het gene wij voorheen al gezegd hebben, nog bij, dat, als men deze lijderesfen het water door den buikfteek aftapt, het zelve veeltijds dik, lijmig fchuimende is, en op het vuur als wit van eijeren ftolt, fchoon in eenen bedorven toeftand deze regel uitzonderingen lijdt; in tegendeel, het water van eene buikwaterzucht is meestal dun, helder, of van eene geel- of groenachtige kleur, ten zij het uit een zakgezwel van het net, de lever, de milt, of het darmfcheil enz. voortkomt, in welke omftandigheid al mede op de voorgaande reekenen en toevallen dient gelet te worden: want het is ze- C ker