Project Fiskpaad Fryslân. Eindrapport

Transcriptie

1

2 2015, Ursa Major Services BV/CPO Nederlandse Vissersbond U.A., Emmeloord Colofon Ursa Major Services BV/CPO Nederlandse Vissersbond U.A. Project Fiskpaad Fryslân - Egbert van der Tuin & Sarah Verroen, december Het project is een verkenning voor het opzetten van Fiskpaad Fryslân, een idee wat al langere tijd leeft binnen de visserijsector. Het Fiskpaad richt zich op beleving van vis, visserij en (visserij)cultuur aan de hand van zien, proeven en doen, door slimme verbindingen te leggen en koppelingen te maken met reeds bestaande initiatieven. Het project Fiskpaad Fryslân is geselecteerd in het kader van het Nederlands Operationeel Programma Perspectief voor een duurzame visserij en wordt mede mogelijk gemaakt door het Europees Visserijfonds, het Ministerie van Economische Zaken en de Provinsje Fryslân.

3 Samenvatting Het project Fiskpaad Fryslân is gericht op het realiseren van verbindingen en zichtbaarheid voor visserij(cultuur)gerelateerde initiatieven in de regio Friesland. Het doel van het project is te komen tot een realistisch en concreet plan voor het opzetten van het Fiskpaad en, indien dit plan haalbaar wordt geacht, om het Fiskpaad op te zetten en te integreren in het scala van toeristische, visserij gerelateerde activiteiten die Friesland te bieden heeft, gebruikmakend van bestaande netwerken en infrastructuur en waar nodig, met eventuele aanvullingen. Nederlanders zijn relatief weinig bekend met de beroepsvisserij, Nederlandse visproducten en haar vissersmannen en -vrouwen. In Friesland vindt, net als in de rest van Nederland, een krimp plaats in deze sector. Langzaam maar zeker verliezen steeds meer dorpen en steden hun visserijidentiteit en regionale consumenten en ondernemers zijn minder gericht op wat de streek aan visproducten biedt maar juist meer gericht op de vraag van de consument naar geïmporteerde, vaak goedkopere, producten, in het geval van vis met name zalm, pangasius, tilapia en gamba s. Zonde, want de streek heeft veel te bieden als het gaat om heerlijke visproducten, ambachten, cultuur en belevenissen gekoppeld aan het heden en verleden van de visserij. Het projectteam achter het Fiskpaad is gedurende twee jaar intensief bezig geweest de belevenissen op het gebied van vis(serij) in Friesland in kaart te brengen en ondernemers met elkaar te verbinden. Gedurende het eerste jaar is een haalbaarheidsonderzoek naar het realiseren van het Fiskpaad uitgevoerd, een online platform voor visserijbeleving, gekoppeld aan offline visserijroutes waarlangs initiatieven met een link naar vis en visserij bezocht kunnen worden. Het haalbaarheidsonderzoek is positief afgesloten, wat geresulteerd heeft in de realisatie van het daadwerkelijke Fiskpaad gedurende het jaar Naast het ontwikkelen van het online platform boordevol informatie over regionale activiteiten, ondernemers, initiatieven en producten vanuit de visserij, is er vanuit het Fiskpaad veel aandacht geweest voor het promoten van de visserij(cultuur) die Friesland rijk is. Tijdens festivals en visserijevenementen is een breed publiek via (ondernemers aangesloten bij) het Fiskpaad geïnformeerd over het brede palet aan vis, visserij en visserijcultuur gerelateerde initiatieven in de provincie. Ook heeft het Fiskpaad, al dan niet samen met aangesloten ondernemers, een actieve rol gespeeld in deelname aan grootschalige evenementen in de regio, zoals de Week van de Smaak in september 2015, een Vaderdagpicknick en de landelijke Held van de Smaak verkiezing ter promotie van zowel deelnemende bedrijven als het overkoepelende verhaal van de visserij. Naast het bereiken van de consument en recreant door promotie en deelname aan activiteiten en regionale marketingorganen zoals Merk Fryslân, is er veel tijd gestoken in het onderling met elkaar verbinden van organisaties en bedrijven. Horecaondernemers, musea en voedselproducenten hebben wegens drukte gekoppeld aan de eigen onderneming niet altijd even goed zicht op andere initiatieven in de regio, terwijl samenwerking en bundeling van krachten hierin tot gezamenlijke winst kan leiden. Het zichtbaar maken van de verschillende initiatieven en het actief koppelen van ondernemers met een gezamenlijk belang is van grote meerwaarde, zowel voor de beleving van de consument als voor de ondernemingen zelf.

4 De deelnemers aan het Fiskpaad zijn dan ook onverminderd enthousiast over het initiatief en ondanks een paar wijzingen in de loop van het project kan teruggekeken worden op een succesvol project met grote mogelijkheden voor voortzetting, al dan niet in een (inter)nationaal kader. Zowel voor deelnemende partijen als voor de bezoekende recreant en consument biedt het Fiskpaad een ware belevenis van regionale visserij en draagt het bij aan behoud van het regionale economische belang van de sector.

5 Inhoudsopgave Samenvatting Inleiding Aanleiding Achtergrond Doelstellingen Ontwikkelingsstrategie Provinsje Fryslân Leeswijzer Beschrijving van de ondernemingen of organisaties Hoofdaanvrager Medeaanvragers Derden Samenwerkingsverband Samenwerking met andere ketenpartners Projectuitvoering Opzet project Fiskpaad Fryslân Projectfasering Haalbaarheidsonderzoek Onderzoek haalbaarheid Fiskpaad Quikscan stakeholders Stakeholderanalyse GO NO GO Fiskpaad Ontwikkeling Fiskpaad en resultaten activiteiten Tour de Fryslân Online platform Koppeling tussen visserij en andere sectoren Waardevermeerdering en trans sectorale verbindingen Kust- en visserijtoerisme Conclusies & aanbevelingen Conclusies Aanbevelingen Publiciteit Vakbladen en kranten Televisie en radio Internet Publicatieplicht EU BIJLAGE 1 Publicaties in de media BIJLAGE 2 Contactenlijst Fiskpaad... 55

6

7 1. Inleiding In dit eerste hoofdstuk worden de aanleiding van het project en de doelstellingen, zoals deze bij aanvang van het project zijn benoemd, omschreven. Daarnaast wordt beschreven op welke wijze het project bijdraagt aan het door de Provincie Friesland gevoerde beleid aangaande visserij en tot slot wordt middels een leeswijzer de opbouw van dit rapport inzichtelijk gemaakt. 1.1 Aanleiding De beroepsvisserij is een krimpende sector, zeker ook in Friesland. Langzaam maar zeker verliezen steeds meer dorpen en steden hun karakteristieke visserijidentiteit, ingezet door afnemende visserijactiviteit mede doordat de visserijproducten (te) weinig afzet vinden in de eigen regio. De Nederlandse consument eet weinig vis en als er al vis gegeten wordt, wordt er vaak gekozen voor geïmporteerde, en in veel gevallen goedkopere, visproducten zoals pangasius, tilapia, gamba s en zalm. Zonde, want de eigen regio heeft veel te bieden als het gaat om heerlijke visproducten. Daarnaast heeft de regio een rijke maritieme geschiedenis, zeker aangaande de visserij, en zijn er tal van vis, visserij en gerelateerde initiatieven te vinden in de regio. Helaas heeft de consument hier in de meeste gevallen geen weet van en onbekend maakt onbemind. De aanleiding voor het Fiskpaad huist o.a. in de wens om de visserijsector meer zichtbaar te maken binnen de maatschappij door koppelingen tussen diverse projecten en initiatieven op het gebied van visserij te realiseren. Dit geldt voor koppelingen tussen binnenvisserij en zeevisserij, tussen visserij-initiatieven onderling, maar ook voor het aanhaken bij grotere initiatieven die wellicht op het eerste gezicht weinig met vis te maken hebben, maar waar wel kansen in liggen. Kansen om de sector zichtbaarder te maken en daarmee het animo onder de consument te vergroten voor Nederlands gevangen vis en regionale visserijproducten. 1.2 Achtergrond Zolang er mensen langs de kust wonen, wordt er al gevist. Ons land kent dan ook een rijke historie in visserij, die van groot belang is geweest voor de ontwikkeling en economische groei van Nederland. In de Gouden Eeuw groeide Nederland uit tot het centrum van de wereldhandel; door de toenmalige Republiek der Nederlanden uit te breiden met overzeese koloniën in o.a. Azië en Amerika groeide ons land uit tot een internationale grootmacht. Het verschepen van lokale producten afkomstig uit deze koloniën, o.a. specerijen en kruiden, was van zeer groot belang en zorgde voor economische welvaart in ons land. Gedurende deze periode werden vele zeereizen gemaakt waarbij nieuwe routes over zee werden ontdekt. Tijdens deze zeereizen ontdekten de Nederlandse zeelieden o.a. grote populaties walvissen en andere vissoorten. Met de ontdekking van deze soorten ontwikkelde de commerciële visserij zich in een rap tempo. Er werden schepen gebouwd specifiek bedoeld voor de walvisvaart en de handel in vis en visserijproducten, waaronder walvisolie en botten, bloeide op. Specifiek vanuit de provincie Friesland werd er vanaf de 17e tot halverwege de 20e eeuw op grote schaal paling verhandeld met Engeland. Gedurende deze periode voeren Friese vissers met hun palingaken van Friesland naar London om daar levende paling te verhandelen. In de Thames bij de Billingsgate Fishmarket hadden zij hun eigen vrije ligplaats, de Dutch Mooring, vlakbij de London Bridge. Ook de visserij op de voormalige Zuiderzee bloeide in deze tijd op, veel havenplaatsen lagen vol met vissersschepen die de Zuiderzee op gingen om daar te vissen op o.a. haring en ansjovis. Een visserijtraditie was geboren. 7

8 De Nederlandse visserijsector ontwikkelde zich door de eeuwen heen en verwierf een belangrijke positie in de internationale markt. De rijke maritieme geschiedenis van ons land heeft bijgedragen aan een moderne visserijvloot waar we trots op kunnen zijn. Op internationaal vlak wordt de Nederlandse visserijsector gezien als zeer vooruitstrevend en innovatief en geldt zij als een voorbeeld voor andere landen. Toch blijkt de visserijsector te weinig zichtbaar te zijn binnen ons eigen land. Dit blijkt o.a. uit de cijfers vanuit de sector: ruim 80% van de Nederlands gevangen vis wordt geëxporteerd naar het buitenland. Veranderingen in de visserij Ondanks de rijke visserijgeschiedenis en het innovatieve karakter waarmee de huidige Nederlandse visserijsector internationaal bekend staat, neemt het aantal beroepsmatige vissers en visserijbedrijven af en de krimpt de sector de afgelopen jaren gestaag. Na de aanleg van de Afsluitdijk is de visserij in de voormalige Zuiderzee, tegenwoordig het IJsselmeer, drastisch veranderd; het water veranderde van zout naar zoet en daarmee veranderde ook de samenstelling van de visbestanden. Op de Friese binnenwateren zijn nog 14 Friese beroepsbinnenvissers actief en de zeevisserij loopt ook terug. In een provincie die zich profileert met een uniek karakter, een hardwerkend volk, een passie voor ambachten, een rijke visserijhistorie en een sterke link heeft met water mag de visserijsector niet ondervertegenwoordigd zijn. Hoe kan het dat de visafslag van Harlingen zonder noemenswaardige oproer in handen is gekomen van Urk? Waarmee vullen we het gat op de menukaart als straks het streekproduct Laaksumer bot niet meer opgevist wordt omdat er geen vissers meer in Laaksum zijn en hoe leggen we nog beter aan de consument uit dat onze Friese vissers een solide plan hebben voor het herstellen van de palingstand? Het antwoord ligt volgens de initiatiefnemers van het Fiskpaad in de communicatie over en in de zichtbaarheid van al deze initiatieven. Die zichtbaarheid is te vergroten door verbindingen te leggen, en soms zijn het juist de verbindingen die niet voor de hand liggen die het grootste resultaat hebben. Verbindingen met de cultuursector, letterlijk door koppelingen te maken met grootschalige evenementen als Hoofdstad van de Smaak Verbindingen met horeca, door de lijnen met betrokken horecaondernemers te verkorten en de regionale (visserij)producten op de menukaart te krijgen. Verbindingen met toerisme, om een groter bereik te genereren en mensen mee te laten genieten van het werk op en om het water, maar ook zeker verbindingen tussen visserijondernemers onderling, zoet en zout. Het zoeken van deze verbindingen leidde tot het idee voor het Fiskpaad. Ook een koppeling met Leeuwarden, Culturele Hoofdstad van Europa 2018 kan bijdragen aan het Fiskpaad project. Bij het opstellen van eerdere versies van het bidbook, waarmee Leeuwarden met succes de titel Culturele Hoofdstad van Europa 2018 binnenhaalde, waren de zee en de visserij ondervertegenwoordigd. En dat terwijl Friesland aan het UNESCO werelderfgoed gebied de Waddenzee grenst, Harlingen een belangrijke haven is voor de zeevisserij, het IJsselmeer het grootste zoetwaterbassin van Nederland is en Friesland een rijke geschiedenis kent met ondernemen op en aan zee. Het Fiskpaad is, vanwege de te leggen verbindingen en een nieuwe manier van denken, een ambitieus plan met een zeer kort tijdspad. Om dit te kunnen realiseren is het noodzakelijk om een breed gedragen uitvoeringsplan op te stellen, waarin de huidige situatie, inclusief reeds lopende initiatieven, in kaart gebracht wordt, een stakeholderanalyse uitgevoerd wordt en overlegmomenten en bijeenkomsten georganiseerd worden met (potentiële) belanghebbenden en partners. 8

9 1.3 Doelstellingen Het doel van het project is te komen tot een realistisch en concreet plan voor het opzetten van het Fiskpaad en, indien dit plan haalbaar wordt geacht, om het Fiskpaad vervolgens op te zetten en te integreren in het scala van toeristische, visserij gerelateerde activiteiten die Friesland te bieden heeft, gebruikmakend van bestaande netwerken en infrastructuur en waar nodig, met eventuele aanvullingen. Hierbij zijn de input en wensen van de deelnemers en gebruikers van het Fiskpaad van cruciaal belang. Het Fiskpaad dient voor zowel de deelnemers als de gebruikers een duidelijk merkbare meerwaarde te hebben. Subdoelstellingen Het creëren van een (tot dusver ontbrekend) overzicht van lopende visserijprojecten en - initiatieven in Friesland, van zoet tot zout; Het wederzijds versterken van de visserijsector en andere sectoren, waaronder recreatie en toerisme, horeca en onderwijs, o.a. door een koppeling te maken met overkoepelende initiatieven als Culturele Hoofdstad 2018 en Hoofdstad van de Smaak 2015; Lokale ondernemers de kans bieden nieuwe trans sectorale verbindingen te leggen, om tot kennisuitwisseling te komen die mogelijk tot waardevermeerdering van producten en diensten kan leiden; De mogelijkheden verkennen voor een nieuwe vorm van kust- en visserijtoerisme in Friesland, waarbij beleving en educatie/kennis verspreiden aan de consument centraal staat; Meerwaarde geven aan lokaal gevangen vis en lokale visproducten door de consument het traject van vis, van vangst tot op het bord, te laten beleven. Door verschillende visserij gerelateerde initiatieven in kaart te brengen, ontstaat de mogelijkheid deze individuele initiatieven letterlijk aan elkaar te verbinden middels het vormen van 1 of meer thematische routes binnen Friesland. Daarbij kan, een (aantal) fysieke route(s) worden gerealiseerd, al dan niet op basis van bestaande auto-, fiets- en wandelroutes. Ook wordt het voor de consument mogelijk gemaakt zelf (een) route(s) uit te stippelen op basis van de deelnemende initiatieven. Voor het opzetten van één of meerdere routes wordt samenwerking gezocht met bestaande toeristische organisaties en verenigingen zoals de ANWB en lokale en regionale VVV kantoren. Daarnaast kunnen via een website individuele deelnemers in contact komen met elkaar, waarbij het Fiskpaad onderlinge samenwerking tussen partijen stimuleert en faciliteert. Gedacht kan worden aan bijvoorbeeld een samenwerking tussen een visserijbedrijf die zijn vers gevangen vis direct levert aan een restaurant, waarbij samen het verhaal van de vis en de visserij, van vangst tot op het bord, inzichtelijk gemaakt wordt voor de consument. 1.4 Ontwikkelingsstrategie Provinsje Fryslân Het project Fiskpaad Fryslân wordt medegefinancierd door middel van subsidie vanuit het Europees Visserij Fonds en de Provinsje Fryslân en sluit goed aan op het door de Provinsje Fryslân gehanteerde beleid aangaande visserij. Door een slimme koppeling tussen diverse initiatieven te bewerkstelligen en hiervoor via een gezamenlijke strategie aandacht bij de consument te genereren, wordt een meer samenhangend totaalpakket aangeboden. Het idee is dat de diverse initiatieven elkaar zullen versterken en elkaar kunnen ondersteunen en er op deze wijze o.a. een meerwaarde geboden kan worden aan visserijproducten. Daarnaast zorgt het Fiskpaad initiatief voor een 9

10 versterking van het concurrentievermogen en vergroot het de samenwerking tussen verschillende schakels binnen de visketen. Vanuit het Europees Visserij Fonds (EVF) is financiële ondersteuning mogelijk voor de visserijsector. Er zijn vijf prioriteiten (assen) benoemd, waarvoor subsidie verleend kan worden: As 1. aanpassing van de visserijvloot, waaronder afstemming van de vangstcapaciteit van de vloot op de vispopulaties. Hieronder vallen ook investeringen in duurzame visserijtechnieken; As 2. aquacultuur, binnenvisserij, verwerking en afzet van de visserij- en aquacultuur producten; As 3. maatregelen van gemeenschappelijk belang, waaronder innovatieve projecten en ondersteuning van samenwerkingsverbanden in de gehele visserijsector. Dit omvat technische innovaties en innovaties in de markt, waaronder het creëren van toegevoegde waarde in de keten en nieuwe vormen van samenwerking; As 4. duurzame ontwikkeling van visserijgebieden; As 5. technische bijstand. Het Rijk heeft ervoor gekozen subsidie voor de zogenaamde As 4-projecten beschikbaar te stellen via nauwe samenwerking met de provincies, op basis van een lokale ontwikkelingsstrategie die per provincie verschilt. Hierbij wordt per openstelling subsidie beschikbaar gesteld vanuit het EVF, aangevuld door cofinanciering vanuit de provincies. Provinciale Staten van Fryslân hebben besloten geen apart beleid voor de beroepsvisserij te voeren, maar de visserij te laten vallen onder het algemeen economisch beleid van de provincie. De Provinsje Fryslân ziet As 4 als middel om uitvoering te geven aan haar plattelandsbeleid en als stimulans voor de sociaaleconomische vitaliteit van het platteland en staat bij de subsidieverlening een integrale aanpak voor, bijvoorbeeld in relatie met natuur, recreatie en toerisme, cultuurhistorie en erfgoed. Juist in het vergroten van het maatschappelijke draagvlak voor de traditie van de Friese visserijgemeenschappen liggen kansen voor een duurzame ontwikkeling en daarmee de instandhouding van deze gemeenschappen. Een belangrijk aspect van As 4 is het ontwikkelen van netwerken en samenwerking tussen visserijgemeenschappen. De Ontwikkelingsstrategie voor Friese visserijgemeenschappen van de Provinsje Fryslân benoemd vanuit deze opvattingen de volgende speerpunten: a. de versterking van het concurrentievermogen van de visserijgebieden; b. de herstructurering en heroriëntering van economische activiteiten, met name door stimulering van het ecotoerisme (deze activiteiten mogen niet leiden tot een verhoging van de visserijinspanning); c. de diversificatie van activiteiten, door een gecombineerde beroepsactiviteit voor vissers te bevorderen, via het scheppen van extra werkgelegenheid buiten de visserijsector; d. het bieden van meerwaarde aan visserijproducten; e. de ondersteuning van infrastructuurvoorzieningen voor kleinschalige visserij en toerisme en van diensten voor kleine vissersgemeenschappen; f. de bescherming van het milieu in visserijgebieden zodat deze hun aantrekkelijkheid behouden, het rehabiliteren en ontwikkelen van kustdorpen met visserijactiviteiten, en de bescherming en verbetering van het natuurlijke en architecturale erfgoed. 1.5 Leeswijzer Dit rapport beschrijft de resultaten van het project Fiskpaad Fryslân, wat in de periode januari 2014 t/m december 2015 is uitgevoerd. 10

11 Hoofdstuk 2 beschrijft de verschillende samenwerkende partijen binnen het project. Per organisatie is een korte omschrijving gegeven, waarbij is aangegeven op welke wijze deze organisaties zijn betrokken bij de uitvoer van het project. Tevens is aangegeven op welke wijze de samenwerking tussen partijen is vormgegeven. In hoofdstuk 3 wordt de projectopzet behandeld, waarbij is aangegeven op welke wijze het project inhoudelijk is vorm gegeven en uitgevoerd. Hierbij wordt eveneens aangegeven op welke wijze het project is verdeeld in verschillende fasen en welke activiteiten er per fase zijn uitgevoerd. Op deze wijze wordt de projectuitvoer inzichtelijk gemaakt. In hoofdstuk 4 komen de resultaten van het haalbaarheidsonderzoek aan bod. Bij aanvang is het project opgesplitst in twee delen; een onderzoek naar de haalbaarheid van het opzetten van het Fiskpaad en het daadwerkelijk opzetten en uitrollen van het Fiskpaad, mits het haalbaarheidsonderzoek uitwijst dat dit wenselijk is en kansen biedt. Hoofdstuk 5 gaat vervolgens in op het opzetten en uitrollen van het Fiskpaad. Er wordt beschreven welke activiteiten er gedurende de looptijd van het project zijn uitgevoerd en wat de resultaten van deze activiteiten zijn geweest. Hoofdstuk 6 geeft de conclusies en aanbevelingen voortvloeiende uit het project weer. Hierbij wordt aangegeven of de beoogde doelstelling(en) van het project zijn behaald en welke aanbevelingen gedaan kunnen worden op basis van de behaalde resultaten. Tevens wordt hier beschreven op welke wijze de resultaten van het project in de toekomst gebruikt kunnen worden en wat het eventuele vervolg van het project is. Tot slot wordt in het laatste hoofdstuk aandacht besteed aan de publiciteit die het project heeft gehad via diverse mediakanalen. Er wordt o.a. een overzicht gegeven van de diverse publicaties in vakbladen en landelijk en regionale kranten. Daarnaast wordt een overzicht gegeven van televisieprogramma s waarin het project aandacht heeft gehad en op welke wijze er via Internet publiciteit gegenereerd is voor het project. Tevens wordt aangegeven op welke wijze de betrokken projectpartners via hun eigen mediakanalen het project bij hun achterban onder de aandacht hebben gebracht en op welke wijze er middels het organiseren dan wel deelnemen aan diverse bijeenkomsten en evenementen heeft bijgedragen aan publiciteit van het project. 11

12 12

13 2. Beschrijving van de ondernemingen of organisaties In dit hoofdstuk worden de organisaties beschreven die het samenwerkingsverband vormen voor de uitvoering van het project Fiskpaad Fryslân. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen hoofdaanvrager, medeaanvragers en als derden bij het project betrokken partijen. Daarnaast worden verantwoordelijkheden en taken van de projectpartners en de samenwerking binnen het project beschreven. 2.1 Hoofdaanvrager Ursa Major Services B.V. Ursa Major Services B.V. (UMS) is een projectbureau met ruime ervaring in het begeleiden van (subsidie)projecten op het gebied van innovatie, samenwerking, certificering en marketing, voornamelijk binnen de visserijsector. Als initiatiefnemer en beheerder van verschillende projecten heeft UMS ervaring met het opstellen van subsidieaanvragen en het op een juiste wijze realiseren van gesubsidieerde projecten. In samenwerking met vissers, verwerking, handel, overheden en overige ketenpartners worden diverse projecten uitgevoerd van en voor de visserijsector. Afhankelijk van de wensen kan UMS haar klanten van dienst zijn met: Subsidieadvies: vinden van de subsidies die aansluiten bij uw wensen; Subsidie aanvragen: uitwerken ideeën in concrete en kansrijke voorstellen; Subsidiebeheer: zorgdragen voor een sluitende financiële administratie en rapportage; Projectmanagement: leveren van projectmanagers die uw doelen helpen realiseren. Ursa Major Services BV is een dochteronderneming van de CPO Nederlandse Vissersbond U.A. De Nederlandse Vissersbond is een belangenorganisatie voor Nederlandse beroepsvissers, eigenaren en opvarenden, in de zee-, kust- en binnenvisserij. Haar dienstverlening is gericht op de duurzame ontwikkeling van de aangesloten ondernemingen (leden). De Nederlandse Vissersbond biedt leden professionele en betaalbare diensten en producten, afgestemd op hun specifieke behoeften. Verantwoordelijkheden & taken Ursa Major Services BV heeft tijdens het project zorg gedragen voor de initiatiefneming en projectadministratie. Dit betekende dat UMS als centraal aanspreekpunt functioneerde en de projectleiding had. Verder droeg UMS zorg voor de financiële afwikkeling en rapportage naar het Ministerie van Economische Zaken (Dienst Regelingen) en de Provinsje Fryslân toe. De verantwoordelijkheid van UMS was toezien op het projectverloop en het uitdragen van de verantwoordelijkheden en taken naar de deelnemende partijen. Coördinatie stond hierbij voorop en UMS droeg zorg voor een effectieve samenwerking tussen de projectpartners. Ook hield UMS de financiën bij van het gehele project en informeerde UMS de overige partijen over de voortgang, wanneer nodig. UMS behartigde tevens actief de belangen behartigen van de betrokken beroepsvissers binnen het project. 2.2 Medeaanvragers Vissersvereniging Ons Belang Vissersvereniging Ons Belang is opgericht in 1932 te Harlingen en het kan de opmerkzame lezer niet ontgaan dat er een verband bestaat tussen oprichting van de vereniging en de aanleg van de Afsluitdijk. Door de aanleg van de Afsluitdijk trad er een enorme verandering van type visserij in Zuiderzee (IJsselmeer) en Waddenzee op. De enorme impact die de 13

14 Afsluitdijk had op het bestaan van de toenmalige vissers wordt momenteel geëvenaard door de huidige realiteit. Momenteel openbaren zich de gevolgen van alle beleidsmaatregelen die er in de afgelopen jaren zijn bedacht en vastgelegd door de toenmalige ministers. Vanuit de visserij gezien lijken veel van deze maatregelen ouderwets en statisch en wordt er om een modernere, flexibele invulling gevraagd. De visserij is een dynamische sector waarin een groot respect leeft voor de natuur en men aan boord leeft van dag tot dag'. De huidige generatie kijkt echter ook naar de lange termijn en daarom wordt er binnen de visserij veel gewerkt aan en nagedacht/gesproken over verduurzaming, maatschappelijke verantwoording en innovatie samen met zoveel mogelijk belanghebbenden. In september 2012 heeft de vissersvereniging haar 80 jarig bestaan gevierd met de uitgifte van een jubileumboek waarin het ontstaan van de vereniging samen met de verhalen van en over de (oud-)leden van de vereniging beschreven staan. Vissersvereniging Ons Belang vertegenwoordigt de volgende visserijbedrijven (leden): BRU14, HA4, HA8, HA13, Ha18, HA31,HA36, HA40, HA41, HA44, HA50, HA61, HA62, TS2, TS6, TS7, TS9, TS10, WON17, WON43, WON77-1, LO5 en is een van de negen afdelingen die deel uitmaken van de Nederlandse Vissersbond. Vissersvereniging Hulp in Nood, Zoutkamp Vissersvereniging Hulp in Nood is opgericht in 1884 te Zoutkamp en daarmee de oudste visserijvereniging van Nederland. Van de 51 leden van Hulp in Nood zijn de meeste garnalenvissers en komt een groot aantal uit Friesland. Hulp in Nood is een van de negen afdelingen die deel uitmaken van de Nederlandse Vissersbond. Vissersvereniging Hulp in Nood heeft een projectgroep verduurzaming en innovatie in het leven geroepen, begeleid door een externe projectleider. Uit een eerste inventarisatie kwam naar voren dat vissers met name willen inzetten op innovatie van de motoren en energie en op de innovaties gericht op brandstofbesparing. Tevens willen de vissers inzetten op verbetering van het innovatievermogen van de visserijgemeenschap door de samenwerking te zoeken, met elkaar, met toeleverende bedrijven en met kennisinstellingen. In december 2010 heeft de projectgroep samenwerking gezocht met TCNN en kennisinstellingen in de provincie Friesland en Groningen. Vissersvereniging Hulp in Nood heeft met de Visafslag Lauwersoog en Exploitatiemaatschappij Haven Lauwersoog het initiatief genomen tot de Blueport Lauwersoog. Vissersvereniging Hulp in Nood vertegenwoordigt de volgende visserijbedrijven (leden): LO8, LO9, LO10, LO13, LO15, LO17, LO20, LO44, OL3, OL5, VD77, WL3, WL4, WL8, WL10, WL15, WL18, WL20, WL22, WL25, WL28, WL33, ZK2, ZL11, ZK12, ZK13, ZK14, ZK18, ZK28, ZK37, ZK43, ZK44, ZK46, ZK49 en ZK87. Coöperatieve Producentenorganisatie Nederlandse Vissersbond - IJsselmeer U.A. De Coöperatieve Producentenorganisatie Nederlandse Vissersbond - IJsselmeer U.A. (kortweg: PO IJsselmeer) is opgericht met als doel om maatregelen te nemen ten gunste van de rationele beoefening van de visserij en ter verbetering van de voorwaarden van visserijproducten van de leden; visserijondernemingen IJsselmeer. Op het IJsselmeer is een steeds kleiner wordende groep beroepsvissers actief (zo'n 70 vergunningen); zij vissen vooral op aal (paling) en op schubvis. Op het IJsselmeer is een verdeling gemaakt van plaatsen waar men mag vissen. De Nederlandse Staat is eigenaar van deze plaatsen en verhuurt het visrecht (recht om te vissen) aan de vissers. Ieder jaar proberen 14

15 de IJsselmeervissers, die zich hebben aangesloten bij de PO IJsselmeer, door middel van een visplan een zo goed mogelijk visbeheer te realiseren. PO IJsselmeer streeft een duurzame visserij op het IJsselmeer en Markermeer na. Jaarlijks wordt een visplan opgesteld door het bestuur en de ledenraad. Na goedkeuring door het ministerie van Economische Zaken, Landbouw & Innovatie wordt het visplan geïmplementeerd. Het doel van het visplan is dat de visserij op een duurzame wijze plaatsvindt zodat overbevissing wordt voorkomen. Handhaving van de regels en het visplan vinden zowel publiek (KLPD, AID, Ministeries) als privaat (PO IJsselmeer) plaats. Vissers moeten ook voldoen aan de voorwaarden van de Natuurbeschermingswet vergunning die jaarlijks voor IJsselmeer en Markermeer-IJmeer aangevraagd worden door PO IJsselmeer. Op drie vergunninghouders na zijn alle IJsselmeervissers lid van de PO IJsselmeer. 2.3 Derden Fish & Farm (bij aanvang van het project onder de handelsnaam Eenmanszaak Saar ) Sarah Verroen, ZZP-er vanuit haar bedrijf Fish & Farm, heeft een breed netwerk in educatie, overheid, visserij en cultuur. Sinds januari 2013 is zij actief als zelfstandig ondernemer, vanuit standplaats Menaldum. Voornaamste bedrijfsactiviteiten zijn project- en procesbegeleiding en advies in de maritieme sector, daarnaast is zij ook actief in de culturele sector, onder andere met het ontwikkelen van project ideeën gekoppeld aan Leeuwarden, Europese Culturele Hoofdstad Verantwoordelijkheden & taken Gedurende het project heeft Sarah Verroen ondersteuning geboden bij de projectuitvoer. Onder het takenpakket van Sarah Verroen vielen de volgende zaken: Het in contact komen en benaderen van relevante partijen; Het in kaart brengen van relevante lopende initiatieven op het gebied van fiets- en wandelroutes en koppelingen met beleving en horeca; Bijdragen aan het in kaart brengen van relevante lopende visserij-initiatieven; Het organiseren van bijeenkomsten en brainstormsessies, inclusief verslaglegging; Bijdragen aan het schrijven van het plan voor het Fiskpaad; Aansluiten bij lopende initiatieven Hoofdstad van de Smaak 2015, Culturele Hoofdstad van Europa 2018 en het initiatief North Sea Fish Route, inclusief verslaglegging; Communicatie en informatievoorziening, contact met de media en het schrijven van persberichten. Nederlandse Vissersbond De Nederlandse Vissersbond is een belangenorganisatie voor Nederlandse beroepsvissers, eigenaren en opvarenden, in de zee-, kust- en binnenvisserij. Haar dienstverlening is gericht op de duurzame ontwikkeling van de aangesloten ondernemingen (leden). De Nederlandse Vissersbond biedt leden professionele en betaalbare diensten en producten, afgestemd op hun specifieke behoeften. Verantwoordelijkheden & taken Het personeel van de Nederlandse Vissersbond werd ingehuurd voor de uitvoer van de taken van de hoofdaanvrager, omdat UMS BV zelf geen personeel in dienst heeft. Visserijondernemingen in Friesland Voor de uitvoer van het project zijn verschillende visserijondernemingen benaderd om deel te nemen aan het opzetten van het Fiskpaad. Zowel beroepsvissers die actief zijn op de 15

16 Noordzee, Waddenzee, het IJsselmeer en de Friese binnenwateren hebben hun medewerking verleend aan het project. In de bijlagen is een lijst opgenomen van de diverse organisaties en ondernemingen die bijgedragen hebben aan het Fiskpaad project. In deze lijst zijn ook de bij het project betrokken visserijondernemingen opgenomen. Friks Web & Marketing Friks is een full-service internetbureau gevestigd in Leeuwarden. Friks biedt allerlei diensten aan op het gebied van online marketing en nieuwe media. Friks gelooft niet zozeer in het inzetten van een dienst, maar juist in de synergie van de verschillende diensten. Samen met haar opdrachtgevers stippelt Friks de online strategie uit voor een honderdtal bedrijven, van MKB tot internationaal opererende organisaties. Als communicatie- en internetadviesbureau heeft Friks ruime ervaring in het opstellen en implementeren van communicatiestrategieën en online toepassingen voor diverse organisaties. Verantwoordelijkheden & taken Friks is gedurende het project ingehuurd voor het geven van advies aangaande het ontwikkelen en ontsluiten van diverse communicatiemiddelen aangaande het Fiskpaad project en is als adviseur betrokken bij diverse overlegmomenten, zodat er direct input gegeven kon worden aangaande de uit te voeren plannen. Daarnaast heeft Friks de opdracht gekregen de communicatiemiddelen te ontwikkelen ten behoeve van het project, waaronder de website, en informatiebrochures. Friks is gevraagd na te gaan in hoeverre de reeds bestaande communicatiemiddelen, vanuit de projecten die zullen aanhaken bij Fiskpaad, gebruikt konden worden en eveneens aan elkaar gekoppeld konden worden. Als communicatie en marketingbureau heeft Friks advies gegeven aangaande de communicatiemiddelen en de wijze waarop deze het meest effectief ingezet konden worden. WEareGRUTSK WEareGRUTSK, ofwel wij zijn TROTS, dat is de boodschap die Anna-Frouk Hoogsteen en Marieke Baan willen uitdragen aan de bezoekers van hun kiosk op de Prins Hendrikbrug in Leeuwarden. Friesland en Leeuwarden hebben zoveel moois wat gezien, geproefd en beleefd mag worden, daar mag je best trots op zijn! De WEareGRUTSK-kiosk is een centraal punt in de Friese hoofdstad en dient als podium voor streekproducten, lokale specialiteiten en evenementen op het gebied van Food en Fun. WEareGRUTSK maakt bezoekers aan Leeuwarden graag wegwijs in de stad, door middel van o.a. de Friese Food Tour. De Friese Tour is een ontdekkingstocht door Leeuwarden en maak je kennis met de eetcultuur in Friesland. Fryske specialiteiten staan centraal, van het Friese dúmke, Boomsma Beerenburger, sûkerbôle tot aan Fryske tsiis. Door de verbindende werkwijze van WEareGRUTSK geven de dames ook inhoud aan evenementen, ontwikkelen ze concepten op maat en helpen ze ideeën om te zetten in concrete activiteiten. O.a. de Foodbloggersdag en Sneinspicknicks voor Leeuwarden Hoofdstad van de Smaak 2015 zijn mede door WEareGRUTSK georganiseerd. Verantwoordelijkheden & taken WEareGRUTSK heeft speciaal voor het Fiskpaad, in het kader van de Week van de Smaak, een culinaire visserij wandeltocht door het centrum van Leeuwarden ontwikkeld. Hiermee 16

17 wordt een daadwerkelijk Fiskpaad (vispad) door de Leeuwarder binnenstad gecreëerd, die door de bezoekers tijdens de stadwandeling Fiskpaad troch de stêd afgelegd kan worden. Daarnaast is i.s.m. WEareGRUTSK een aantal activiteiten opgezet en uitgevoerd waarmee het Fiskpaad bekendheid heeft vergaard in Friesland, waaronder een samenwerking t.b.v. de Week van de Smaak en Leeuwarden Hoofdstad van de Smaak 2015 en deelname aan activiteiten als de Heitedei-picknick (Vaderdag-picknick) in Eernewoude. 2.4 Samenwerkingsverband Gedurende het project heeft UMS in nauw contact gestaan met de deelnemende Friese visserijbedrijven en visserijorganisaties en de overige organisaties en bedrijven binnen de visserijsector, waaronder afslagen, verwerking, handel en verkoop. UMS droeg zorg voor de projectadministratie, -communicatie, voorlichting, PR en het projectmanagement. Fish & Farm heeft i.s.m. de hoofdaanvrager een haalbaarheidsstudie uitgevoerd. Hiervoor is een inventarisatie gedaan van de relevante stakeholders en lopende projecten/initiatieven op het gebied van visserij. Speciale aandacht ging hierbij uit naar het aansluiten bij Hoofdstad van de Smaak 2015, Culturele Hoofdstad van Europa 2018 en de North Sea Fish Route. De deelnemende visserijondernemingen en organisaties zijn gevraagd hun kennis en ervaring in te zetten voor het project. In overleg met de hoofdaanvrager zijn afspraken gemaakt over de diverse projecten en initiatieven die deel uitmaken van het Fiskpaad. Gezamenlijk is het Fiskpaad opgezet en ontwikkeld. 2.5 Samenwerking met andere ketenpartners Voor de uitvoer van het project is samenwerking gezocht met verschillende organisaties die vanuit hun expertise van meerwaarde zijn voor het Fiskpaad. Dit zijn onder andere: Onderwijsinstellingen; Horecaondernemingen; Recreatie en toerisme organisaties; Musea en culturele instellingen; Plaatselijke en regionale overheidsinstanties (gemeenten, provincie, e.d.); Evenementorganisaties, o.a. Week van de Smaak, Hoofdstad van de Smaak 2015; Overige organisaties, bedrijven en personen die een link hebben/kunnen hebben met vis en visserij. Deze partijen is gevraagd worden input te leveren voor het Fiskpaad. In de bijlagen is een lijst opgenomen van personen, bedrijven, organisaties e.d. die bij de ontwikkeling van het Fiskpaad betrokken zijn geweest. 17

18 18

19 3. Projectuitvoering In dit hoofdstuk wordt het verloop van het project behandeld, waarbij is aangegeven op welke wijze het project is opgezet en uitgevoerd. Hierbij wordt eveneens aangegeven op welke wijze het project is verdeeld in verschillende fasen en welke activiteiten er per fase zijn uitgevoerd. Op deze wijze wordt de projectuitvoer inzichtelijk gemaakt. 3.1 Opzet project Fiskpaad Fryslân Het project is opgedeeld in verschillende fasen waarbinnen diverse activiteiten zijn uitgevoerd ten behoeve van de doelstellingen van het project. Deze fasen en de bijbehorende activiteiten worden omschreven in paragraaf 2.2. In deze paragraaf wordt een globaal overzicht gegeven van de opzet en het verloop van het project. Tijdens de ontwikkelfase en startfase is het project voorbereid en is er onderzoek gedaan naar de haalbaarheid, zodat er begin 2015 kon worden besloten al dan niet het Fiskpaad daadwerkelijk op te zetten. Op basis van het uitgevoerde haalbaarheidsonderzoek is besloten het Fiskpaad verder te ontwikkelen. Het haalbaarheidsonderzoek wees uit dat er voldoende animo is voor het idee. De resultaten van het haalbaarheidsonderzoek zijn gebundeld in een rapport. Voorbereidingen Gedurende de voorbereidingsfase hebben de volgende activiteiten plaatsgevonden Vaststellen projectplanning; Haalbaarheidsonderzoek; Quick scan stakeholders; Oriëntatie op internationale vergelijkbare initiatieven en mogelijkheden voor aansluiting; Gesprekken met overkoepelende initiatieven zoals Culturele Hoofdstad 2018 en Smaakstad 2015; Opstellen haalbaarheidsrapportage en beslismoment continuering project Projectuitvoer Gedurende de uitvoerfase hebben de volgende activiteiten plaatsgevonden: In nauwe samenwerking met Friks Web & Marketing online platform ontworpen, vormgegeven en gepubliceerd; Benaderen en uitnodigen van (potentiele) deelnemers; Informatievoorziening naar consument toe via publicaties, flyers en invulling website vormgeven; Intensieve samenwerking met Smaakstad 2015, met daarin een aantal activiteiten: Heitedeipicknick (Vaderdag picknick) Week van de Smaak opening Held van de Smaak verkiezing Promotie Fiskpaad tijdens diverse visserij gerelateerde evenementen; Contact en informatievoorziening op stroom houden met deelnemende organisaties; Contact met organisaties gericht op Marketing en Toerisme; Bieden van stageplaatsen en begeleiding voor studenten Van Hall Larenstein; Organisatie van de deelnemersbijeenkomst Afronding Gedurende de afronding hebben de volgende activiteiten plaatsgevonden: Evaluatiebijeenkomst projectgroep; Evaluatie met deelnemende scholen en belanghebbenden; 19

20 Contacten diverse geïnteresseerde partijen, mogelijkheden tot uitbreiding project naar andere regio s; Schrijven eindrapport; Afronden subsidieadministratie, verzoek tot vaststelling subsidie opstellen; Publicaties schrijven voor pers + publiciteit genereren voor het project; Acties t.b.v. vervolg van het project + implementatie projectresultaten. 3.2 Projectfasering Binnen deze paragraaf worden de verschillende projectfasen behandeld met daaraan gekoppeld een gedetailleerde beschrijving van de uitgevoerde activiteiten. Het project is opgedeeld in vier projectfasen: de ontwikkelfase, de projectfase, de evaluatiefase en de eindfase. Ontwikkelfase Start: Januari 2014 Eind: Maart 2014 Het project Fiskpaad zal worden opgesplitst in twee onderdelen. Het eerste onderdeel omvatte een haalbaarheidsonderzoek. Tijdens de ontwikkelingsfase is een plan van aanpak opgesteld waarin de kaders van het haalbaarheidsonderzoek zijn verwoord. Vervolgens heeft een eerste inventarisatie (quickscan) plaatsgevonden van de potentiële stakeholders van het Fiskpaad. De resultaten van dit vooronderzoek zijn in een rapportage beschreven. Ten tijde van de ontwikkelfase zijn de volgende activiteiten uitgevoerd: Organisatie startbijeenkomst; Projectorganisatie opzetten; Opzet haalbaarheidsonderzoek; Eerste quickscan stakeholders. Startfase Start: April 2014 Eind: September 2014 Gedurende de startfase is op basis van de eerdere quickscan een uitgebreide stakeholderanalyse uitgevoerd. Hierbij is inzichtelijk gemaakt welke belangen de stakeholders hebben bij het opzetten van het Fiskpaad en op welke wijze zij kunnen bijdragen aan de totstandkoming van het Fiskpaad. Er hebben gesprekken plaatsgevonden met deze stakeholders op basis waarvan het Fiskpaad idee verder is geconcretiseerd. Ten tijde van de startfase zijn de volgende activiteiten uitgevoerd: Uitgebreide stakeholderanalyse, resulterende in een overzicht van relevante stakeholders; Vastleggen initiële idee Fiskpaad t.b.v. communicatie met samenwerkingspartners; Gesprekken met diverse stakeholders om het Fiskpaad idee voor te leggen; Verslaglegging eerste ideeën en kaders m.b.t. het idee voor het Fiskpaad n.a.v. stakeholderanalyse Voorbereiden haalbaarheidsonderzoek. Projectfase 1 Haalbaarheidsonderzoek Start: Oktober 2014 Eind: December 2014 Na afronding van de startfase is gestart met het haalbaarheidsonderzoek. Er heeft een inventarisatie plaatsgevonden van lopende relevante visserij-, toerisme-, horecaprojecten. Er 20

21 is onderzoek gedaan naar vergelijkbare initiatieven (wellicht in andere sectoren) om een inschatting te maken van het toeristische animo voor een recreatie-route gericht op de visserij. Met de diverse partijen die deze projecten uitvoeren zijn gesprekken gevoerd o.a. om na te gaan in hoeverre deze projecten kunnen en willen aansluiten bij het Fiskpaad. Vervolgens is er een inventarisatie gedaan worden bestaande fiets- en wandelroutes is onderzocht worden op welke wijze Fiskpaad kan aansluiten bij Culturele Hoofdstad van Europa 2018, Hoofdstad van de Smaak 2015 en North Sea Fish Route (NSFR). Ten tijde van projectfase 1 zijn de volgende activiteiten uitgevoerd: Inventarisatie lopende relevante visserij-, toerisme-, horecaprojecten; Inventarisatie bestaande fiets- en wandelroutes; Onderzoek naar mogelijkheden om aan te sluiten bij Culturele Hoofdstad van Europa 2018, Hoofdstad van de Smaak 2015 en North Sea Fish Route; Verslaglegging Rapportage haalbaarheidsonderzoek met resultaten inventarisatie + aansluiting op CH 2018, Hoofdstad v/d Smaak en North Sea Fish Route; Uitwerken communicatieplan en opzet communicatiemiddelen Fiskpaad; Besluit GO/NO GO Fiskpaad. Op basis van de resultaten van het haalbaarheidsonderzoek is eind 2014 besloten het Fiskpaad verder te ontwikkelen. Projectfase 2 Ontwikkeling Fiskpaad Start: Januari 2015 Eind: Oktober 2015 Op basis van de haalbaarheidsstudie is besloten het Fiskpaad op te zetten. Onder de stakeholders was ruim voldoende animo voor het koppelen en zichtbaar(der) maken van diverse vis en visserij gerelateerde initiatieven en werd de meerwaarde van een platform als het Fiskpaad erkend. Met de betrokken partners en geïnteresseerde partijen is gestart met de ontwikkeling van een of meerdere fysieke visserijroute(s) door Friesland, waarbij is onderzocht of er aangehaakt kon worden op reeds bestaande routes en initiatieven. Tevens zijn op basis van de wensen van de stakeholders de bijbehorende communicatiemiddelen ontwikkeld. Er is een website gebouwd, waar alle de lokale initiatieven onder geschaard kunnen worden en wat als platform voor zowel deelnemers als bezoekers van het Fiskpaad fungeert. Ten tijde van projectfase 2 zijn de volgende activiteiten uitgevoerd: Initiële idee vertalen in aansprekende communicatiemiddelen; Opzetten website Fiskpaad met mogelijkheid tot input, reacties en suggesties op het idee (work-in-progress-platform) en verspreiden kennis; Inventarisatie mogelijkheden voor ontwikkeling app (markt, kosten, houtskoolschets inhoud); Opzetten eerste Fiskpaad-route; Ontwikkeling aansprekend beeldmateriaal met resultaten voor verdere verspreiding Fiskpaad integreren bij reeds bestaande lokale, regionale en landelijke activiteiten en evenementen; Vanuit eigen initiatief van de deelnemers aan Fiskpaad activiteiten opzetten. Eindfase Start: November 2015 Eind: December

22 Eind 2015 is het project afgerond, waarbij de resultaten van het opzetten van het Fiskpaad zijn geëvalueerd. Met geïnteresseerde partijen zijn afspraken gemaakt voor het verder uitrollen van het Fiskpaad door o.a. een uitbreiding naar andere regio s, alsmede het aanhaken van meerdere projecten aan het Fiskpaad. Ten tijde van de eindfase zijn de volgende activiteiten uitgevoerd: Bundelen resultaten in aantrekkelijk format en rondsturen naar deelnemers en andere potentiële belanghebbenden; Commitment deelnemers Fiskpaad voor vervolg na subsidiabele periode bespreken; Financieringsmogelijkheden Fiskpaad vervolg onderzoeken; Organiseren eindbijeenkomst (9 november 2015); Financiële afronding project; age opstellen. 22

23 4. Haalbaarheidsonderzoek Bij aanvang is het project opgesplitst in twee delen; een onderzoek naar de haalbaarheid van het opzetten van het Fiskpaad en het daadwerkelijk opzetten en uitrollen van het Fiskpaad, mits het haalbaarheidsonderzoek uitwijst dat dit wenselijk is en kansen biedt. In dit hoofdstuk worden de opzet en de resultaten van het haalbaarheidsonderzoek behandeld. 4.1 Onderzoek haalbaarheid Fiskpaad Om te bepalen wie de (potentiële) belanghebbenden van het Fiskpaad zijn, is er gedurende 2014, zoals beschreven in het projectplan, tijd geïnvesteerd in een stakeholderanalyse en haalbaarheidsonderzoek. Een eerste quickscan heeft geleid tot het in kaart brengen van verschillende groepen belanghebbenden, te weten consumenten, visserijondernemers, visverwerking en groothandel, visdetaillist en horecaondernemer, recreatie en toerisme ondernemers/-organisaties en onderwijsinstellingen. Vervolgens hebben diverse gesprekken op locatie plaatsgevonden met diverse ondernemers en organisaties over de potentie van het project Fiskpaad en de door hen geziene kansen en bedreigingen. Op basis van dit onderzoek is eind 2014 de knoop doorgehakt over de continuering van het project. Een aantal van de ondernemers en organisaties waarmee gesproken is: Stichting Goede Vissers, palingvisser Ale de Jager, Visserijbedrijf van Malsen, Restaurant De Hinde, Restaurant het Ambacht, Trattoria Pingjum en hogeschool Van Hall Larenstein. Allen waren onverdeeld enthousiast over het Fiskpaad. Daarbij werd aangegeven dat niet alleen de zichtbaarheid van vis(serij)cultuur maar ook de verbindende functie van het Fiskpaad een meerwaarde zou kunnen hebben. Eind 2014 is dan ook besloten om groen licht te geven en het Fiskpaad op te zetten. De uitgebreide resultaten zijn terug te lezen in het rapport Fiskpaad Fryslân - Haalbaarheidsonderzoek, Ursa Major Services BV, Quikscan stakeholders Begin 2014 is gestart met het project, door het doen van onderzoek naar de beoogde stakeholders aan de hand van een quickscan. Hieruit kwamen een aantal doelgroepen naar voren die gezien kunnen worden als (mogelijke) stakeholders, te weten: 1. De consument Deze doelgroep maakt met name gebruik van de verschillende producten en diensten die de aan het Fiskpaad deelnemende partijen aanbieden. Onder deze groep worden o.a. de consumenten geschaard die in meer of mindere mate (Nederlands gevangen) vis eten, maar ook toeristen die Friesland bezoeken en de inwoners van de provincie die recreëren in het gebied. 2. De visserijondernemer Deze doelgroep omvat de verschillende vissersmannen en vrouwen die beroepsmatig werkzaam is in de visserij. Onder deze groep scharen we de vissers op zowel de Noordzee, Waddenzee, IJsselmeer als de Friese binnenwateren beroepsmatig vissen. Ook wordt gedacht om eventueel semi-beroepsmatige dan wel niet-beroepsmatige vissers mee te nemen binnen Fiskpaad, mits deze groep producten/diensten aanbieden die aan kunnen haken bij het Fiskpaad en niet conflicteren met de beroepsmatige visserij. 3. Viswerking en detailhandel Deze doelgroep omvat de bedrijven en organisaties die vis en visserijproducten verwerken en verhandelen. Hieronder vallen o.a. belangrijke schakels als visafslagen, visverwerkende industrie en de grotere detailhandelaren. Deze doelgroep vormt een belangrijke schakel 23

24 binnen de visserijketen, maar is voor het Fiskpaad zeer waarschijnlijk de meest lastige om aan te laten haken. 4. De visdetaillist en horecaondernemer Deze doelgroep omvat de ondernemers die met name direct in contact staan met de consument van vis en visserijproducten. Onder deze groep scharen we de visdetaillisten die een winkel/kiosk hebben waar bijvoorbeeld verse vis(filet), schaal- en schelpdieren verkocht worden, maar ook gebakken, gerookte of andere vis(producten). Daarnaast vallen restaurants die (deels) Nederlands gevangen vis, schaal- en schelpdieren op de menukaart hebben staan onder deze doelgroep en is het mogelijk dat bijvoorbeeld de lokale, kleinschalige visrokerijen worden benaderd voor deelname. 5. Organisaties/ondernemers werkzaam in de recreatie- en toerismebranche Deze doelgroep omvat alle relevante organisaties die werkzaam zijn binnen de recreatieen/of toerismebranche die ofwel een directe link hebben met vis, (beroeps)visserij en/of visserijcultuur ofwel ondersteunend opereren richting dergelijke initiatieven. Binnen deze doelgroep wordt o.a. gedacht musea die ingericht zijn op het gebied van vis, visserij en/of visserijcultuur of een (tijdelijke) expositie hebben op het gebied van vis, visserij en/of visserijcultuur. Daarnaast wordt gedacht aan ondernemingen die activiteiten op het gebied van vis, visserij en/of visserijcultuur aanbieden, waaronder rondvaarten op zee, IJsselmeer, binnenwateren, demonstraties geven van de visserij, etc. Ook organisaties als de ANWB en regionale VVV-kantoren en Toeristisch Informatiepunten (TIP s) worden geschaard onder deze doelgroep. 6. Onderwijsinstellingen Deze doelgroep omvat basisscholen, voortgezet onderwijs, middelbaar en hoger beroepsonderwijs. Onderwijs heeft een belangrijke plaats binnen het geheel, omdat er specifieke koppelingen gemaakt kunnen worden met de doelgroep jeugd en jongeren. Van basisscholen die in het kader van cultuur-, natuur- en milieueducatie verschillende visserij initiatieven bezoeken tot horeca opleidingen die geïnteresseerd zijn in vis en visserijproducten; allen kunnen gelinkt worden aan een of meer Fiskpaad initiatieven. 4.3 Stakeholderanalyse Naar aanleiding van de quickscan is vervolgens beschreven welke belangen de diverse stakeholders (kunnen) hebben bij het daadwerkelijk opzetten van het Fiskpaad en wat deze stakeholders bij kunnen dragen aan het opzetten van het Fiskpaad. De stakeholderanalyse toont de actoren die van belang zijn voor het Fiskpaad en geeft inzicht in hun belangen, hun macht, de middelen die ze tot hun beschikking hebben en wat hun invloed kan zijn op het project. Wanneer dit in kaart is gebracht, kan strategisch worden bekeken hoe en of de actoren meer betrokken kunnen worden. 1. De consument De consument is de bindende factor voor alle andere stakeholders binnen het Fiskpaad. Alle overige deelnemers, op het onderwijs na, hebben tot doel deze doelgroep te bereiken en te enthousiasmeren voor deelname aan het Fiskpaad en/of het gebruik maken van de diensten/producten die via Fiskpaad worden aangeboden. Het succes van het Fiskpaad is grotendeels afhankelijk van de betrokkenheid van deze doelgroep, immers zonder enthousiaste afnemers van de Fiskpaad initiatieven, heeft het Fiskpaad geen bestaansrecht. De consument heeft belang bij een eerlijk verhaal over (lokaal) voedsel en inzicht in recreatieve mogelijkheden in de regio Friesland t.b.v. vrijetijdsbesteding. Onbekend maakt 24

25 onbemind, dus wanneer de consument niet weet wat er allemaal te zien, proeven en doen is op het gebied van vis, (beroeps)visserij en visserijcultuur, zal hij er ook geen/weinig gebruik van maken. Dat is juist 1 van de doelen van Fiskpaad; het zichtbaar en toegankelijk(er) maken van de informatie, alsmede samenwerking te stimuleren en krachten te bundelen. Het Fiskpaad is een initiatief dat wisselwerking tussen verschillende partijen tracht te bewerkstelligen. De consument zelf is namelijk ook een leverancier van informatie en input aan Fiskpaad en haar deelnemers, bijvoorbeeld door het geven van goede tips over initiatieven die kunnen aanhaken bij Fiskpaad. 2. De visserijondernemer De visserijondernemer kan verschillende belangen hebben om deel te nemen aan het Fiskpaad. Enerzijds omdat hij (meer) in contact wil komen met de consument. Door mensen te vertellen, laten zien, proeven en beleven van vis en visserijproducten kan hij de doelgroep die zijn producten koopt meer en beter informeren en bewegen deze producten te kopen. Anderzijds kan het een beweegreden zijn omdat de visserijondernemer (meer) in contact wil komen met ketenpartijen, waaronder de visdetaillist en/of de horecaondernemer. De visserijondernemer kan baat hebben bij meer onderling contact met verschillende afnemers van zijn producten, waardoor hij beter in staat is zijn producten aan de man te brengen. Daarnaast kan de visserijondernemer informatie en activiteiten aanbieden binnen het Fiskpaad aangaande de visserij. Voorbeelden zijn het aanbieden van demonstraties aangaande de visserij of rondvaarten met vissersschepen. 3. Viswerking en detailhandel Een belangrijke schakel in de visketen vormen verwerking en detailhandel. Zij kunnen belang hebben bij deelname aan het Fiskpaad, doordat zij beter en meer in contact willen komen met de verschillende ketenpartners om zo meer inzicht te krijgen in de visketen en mogelijk hun afzetmarkt te vergroten. Deze doelgroep kan verschillende activiteiten aanbieden waarmee inzicht gegeven wordt in de verwerking van visproducten. Voorbeeld is het geven van een rondleiding door een visverwerkend bedrijf of het openstellen van de visafslag voor bezoekers. Het belang voor deelname aan het Fiskpaad met het oog op de consument is voor deze doelgroep minder relevant dan voor andere partijen, immers deze doelgroep heeft relatief weinig direct contact met de consument. Uiteraard kan de interesse van deze doelgroep wel uitgaan richting de consument, wat extra mogelijkheden kan bieden om ook consumentgerichte activiteiten op te zetten. 4. De visdetaillist en horecaondernemer Deze doelgroep heeft in principe dezelfde belangen als de visserijondernemer; door (meer) in contact te komen met ketenpartijen en de consument kan deze doelgroep potentieel haar afzetmarkt vergroten. Wanneer deze doelgroep in nauw contact staat met de aanvoersector, kan zij gericht en gedetailleerde informatie geven aan de consument over de herkomst van de producten en op deze wijze meerwaarde en extra afzet creëren. De detaillist en horecaondernemers kunnen verschillende activiteiten aanbieden, waaronder kook workshops met visproducten, proeverijen, workshops vis fileren, etc. Meerwaarde zit vooral in onderlinge samenwerking met andere partijen binnen de visketen, waarmee het complete verhaal van visproducten, van vangst tot op het bord, kan worden verteld en inzichtelijk gemaakt kan worden aan de consument. 25

26 5. Organisaties/ondernemers werkzaam in de recreatie- en toerismebranche Deze doelgroep vormt een zeer belangrijke schakel binnen het Fiskpaad. Enerzijds worden door verschillende organisaties leuke vis en visserij gerelateerde activiteiten aangeboden die elkaar kunnen versterken door een samenwerking met andere Fiskpaad-deelnemers. Anderzijds bevinden zich binnen deze doelgroep een aantal organisaties die mede het Fiskpaad kunnen ondersteunen en faciliteren. Hierbij wordt gedacht aan de belangrijke rol van o.a. de ANWB en lokale/regionale VVV-kantoren die door aandacht te geven aan het Fiskpaad grote(re) groepen consumenten kunnen bereiken en kunnen enthousiasmeren voor deelname aan de diverse Fiskpaad initiatieven. Ook voor deze doelgroep geldt dat samenwerking met andere partijen kan leiden tot extra bezoekers/consumenten die deelnemen aan activiteiten, dan wel initiatieven bezoeken. 6. Onderwijsinstellingen Deze doelgroep omvat enerzijds potentiële afnemers van het Fiskpaad. Onderwijsinstellingen kunnen als onderdeel van hun onderwijsprogramma diverse Fiskpaad initiatieven opnemen, bijvoorbeeld als onderdeel van het onderwijs op het gebied van cultuur-, natuur- en milieueducatie. Anderzijds kan het onderwijs ook een partner zijn voor overige deelnemers aan het Fiskpaad. Denk bijvoorbeeld aan samenwerkingsverbanden met koksopleidingen o.i.d. waarbij vis kookworkshops worden georganiseerd i.s.m. (vis)restaurants en vissers of bijvoorbeeld excursies voor leerling-koks aan boord van een vissersschip om kennis te maken met visserij en visproducten. 4.4 GO NO GO Fiskpaad Uit het haalbaarheidsonderzoek kwam naar voren dat er een veel animo is voor het opzetten van het Fiskpaad. Het brede scala aan vis, visserij en visserijcultuur gerelateerde initiatieven die Friesland rijk is, de enthousiaste reacties van potentiële deelnemers waarmee is gesproken, alsmede de verschillende lopende evenementen en initiatieven zowel regionaal, nationaal als internationaal waar het Fiskpaad zeer goed op zou kunnen aansluiten, geven voldoende aanleiding om het Fiskpaad daadwerkelijk op te zetten. Op basis van de gesprekken met stakeholders en (potentiële) deelnemers is de conclusie getrokken dat het Fiskpaad als platform en verbindende factor ten behoeve van visserijpromotie en trans sectorale verbindingen een haalbaar initiatief is. Eind 2014 is dan ook besloten hiermee aan de slag te gaan en het Fiskpaad verder te ontwikkelen en op te zetten. 26

27 5. Ontwikkeling Fiskpaad en resultaten activiteiten Naar aanleiding van het haalbaarheidsonderzoek is besloten het Fiskpaad daadwerkelijk op te zetten. In dit hoofdstuk wordt beschreven hoe het Fiskpaad is ontwikkeld, welke activiteiten er gedurende de looptijd van het project zijn uitgevoerd en wat de resultaten van deze activiteiten zijn geweest. 5.1 Tour de Fryslân Eind 2014 is gestart met het inventariseren van verschillende organisaties, bedrijven, projecten, initiatieven, e.d. die aan zouden kunnen haken bij het Fiskpaad. Hiervoor zijn gesprekken gevoerd met verschillende partijen. Er is begonnen met het in kaart brengen van verschillende visserij gerelateerde initiatieven die Friesland rijk is. Dat begon met gesprekken met mensen vanuit het eigen netwerk van Sarah Verroen en Egbert van der Tuin, tot het letterlijk een Tour de Fryslân : op ontdekkingstocht, van stad tot stad en van haven tot haven. Al snel werd duidelijk dat er veel animo is voor deelname aan Fiskpaad onder de mensen waarmee gesproken is. Met name het idee om met verschillende (keten)partners gezamenlijk activiteiten op te zetten en/of individuele activiteiten aan elkaar te koppelen werden als zeer positief gezien. Ook het met elkaar in contact brengen van ondernemers onderling werd als positief punt benoemd; horecaondernemers gaven aan graag in contact te komen met vissers om zo meer kennis over de visserij en visproducten op te doen. Andersom wilden vissers ook in contact komen met ondernemers om (extra) afzet te genereren voor hun visserijbedrijf en informatie te geven over de visserij en de visproducten. Maar niet alleen binnen horeca en visserij werd enthousiast gereageerd op het samenbrengen van verschillende partijen onder de Fiskpaad paraplu, ook musea, visdetailhandel, recreatieen toerismeorganisaties zijn enthousiast over het Fiskpaad initiatief en zien een meerwaarde in het koppelen van informatie, activiteiten en het delen van elkaars contacten en netwerken. Op basis van de eerste reeks gesprekken die zijn gevoerd, is om die reden besloten het Fiskpaad meer gestalte te geven door middel van het opzetten van een online platform: het idee om een Fiskpaad website te ontwikkelen werd eerder opgepakt dan van tevoren was gepland. 5.2 Online platform Eén van de subdoelstellingen van het Fiskpaad was het creëren van een tot dusver ontbrekend overzicht van visserij gerelateerde projecten en initiatieven in Friesland, van zoet tot zout. Bij aanvang van het project werd al snel duidelijk dat een dergelijk overzicht gecreëerd kon worden middels het (laten) bouwen van een website, waar alle initiatieven op het gebied van vis, (beroeps)visserij en visserijcultuur bijeen gebracht en inzichtelijk gemaakt konden worden. In samenwerking met Friks Web & Marketing (Leeuwarden) is het platform ontworpen en opgezet. Deze website is ontwikkeld voor gebruik door meerdere doelgroepen. Enerzijds is de website gericht op de (externe) bezoeker: bewoners uit de regio, toeristen en consumenten die via de website informatie krijgen over visserij gerelateerde initiatieven, ondernemers en organisaties gekoppeld aan recreatie en beleving. Naast visserijbedrijven die een beleving aanbieden, zijn horecaondernemers in kaart gebracht die regionale (Nederlandse) vis op de kaart hebben staan en met zorg hun producten selecteren en 27

28 bereiden, waarbij de herkomst van de producten inzichtelijk gemaakt wordt aan de gast. Ook zijn culturele instellingen zoals musea toegevoegd aan de interactieve kaart, waar men kan leren over het maritieme en visserijverleden en heden van Friesland. De bezoeker kan online routes uitstippelen en informatie krijgen over de deelnemers van het Fiskpaad. Anderzijds biedt de website door middel van de interactieve kaart een overzicht van bestaande initiatieven gekoppeld aan visserijbeleving en biedt daarmee voor de deelnemers (intern) de mogelijkheid om te inventariseren wie er in de regio nog meer bezig is met vis en visserij. Ondernemers kunnen zowel direct als indirect met elkaar in contact komen over eventuele samenwerkingsmogelijkheden en levering van producten of diensten. Voor beleidsmakers op het gebied van visserij, recreatie en toerisme biedt de website een interessante inkijk in de activiteiten op regionaal vlak en de mogelijkheden voor regionale promotie en gerichte doelstellingen op deze twee beleidsterreinen. Op de website is niet alleen aandacht gegeven aan vaste deelnemers, ook tijdelijke initiatieven zijn op de website benoemd, ofwel op de kaart (Expositie Vissers in het Fries Museum, Expositie Fisk & Tjits in Laaxum) ofwel in het tabblad Evenementen (Oesters rapen tijdens het Werelderfgoed Weekend en het Wad about Plastic Festival in Juni 2015, de Haringparty in Hindeloopen in Juni 2015, en de visserijdagen in Harlingen, Makkum en Lauwersoog). Wanneer er bijzonder regionaal visserij gerelateerd nieuws was, werd dit ook via de website en social media vermeld, zoals de Prijs voor de Beste Haring van het Noorden, die in 2015 aan visdetaillist en Fiskpaad deelnemer The Haddock Fish & Chips in Leeuwarden toegekend werd. Ook op de Waddeneilanden zijn een aantal leuke deelnemende initiatieven benaderd en toegevoegd, zoals de (Waddengoud gecertificeerd) wadden-vaartochten met de Phoca, het sleepnetvissen met de TS 3 en Museum Tromp s Huys op Vlieland, waar de vroegere walvisvaart in beeld wordt gebracht. Social Media Naast de website is gebruik gemaakt van sociale media voor het uitrollen van en communiceren over het Fiskpaad. Er zijn zowel een account op Facebook als een Twitter aangemaakt. Via deze social media kanalen vindt regelmatig interactie plaats met zowel deelnemers als geïnteresseerden, doorgaans doordat berichten gedeeld worden. Dit vergroot de zichtbaarheid van getoonde initiatieven en ondernemingen aanzienlijk. 5.3 Koppeling tussen visserij en andere sectoren De tweede subdoelstelling van het Fiskpaad is het wederzijds versterken van de visserijsector en andere sectoren, waaronder recreatie & toerisme, horeca en onderwijs, o.a. door een koppeling te maken met overkoepelende initiatieven zoals Culturele Hoofdstad 2018 en Smaakstad In de uitwerking van deze subdoelstelling staat de koppeling met reeds bestaande initiatieven en deelnemers centraal, ten gunste van het vergroten van de zichtbaarheid van regionale producten en ambachten en het verspreiden van kennis over de visserij. Gedurende de ontwikkeling van het Fiskpaad zijn er koppelingen getracht te maken met verschillende reeds bestaande evenementen en activiteiten. Fries Food Festival Op 6 april 2015 vond de derde editie van het Fries Food Festival plaats in Stadsschouwburg De Harmonie te Leeuwarden. Een drietal deelnemers aan het Fiskpaad, te weten Restaurant 28

29 Het Ambacht, Proeflokaal t Ailand en Fiskerijbedriuw de Jager, namen deel aan het Fries Food Festival, waarbij de link werd gelegd met het Fiskpaad. Vanuit het Fiskpaad was Egbert van der Tuin aanwezig om toegestroomd publiek te informeren over het Fiskpaad en visserij(producten) in Friesland. Leeuwarden Culturele Hoofdstad 2018 In 2014 werd Leeuwarden uitgeroepen tot Culturele Hoofdstad van Europa voor het jaar Voor de langere termijn zijn er wellicht mogelijkheden om met het Fiskpaad aan te haken bij de activiteiten die in het kader van Culturele Hoofdstad worden georganiseerd. Het Fiskpaad zou kunnen worden opgenomen worden in het scala van activiteiten dat onder de vlag van Culturele Hoofdstad 2018 opgezet en gepromoot wordt, het maakt de Friese visserijcultuur zichtbaar, zeker ook als Fiskpaad internationaal aanhaakt op gelijksoortige initiatieven. De samenwerking met Leeuwarden Culturele Hoofdstad 2018 (CH2018) is gedurende de loop van dit project niet tot stand gekomen zoals dit vooraf beoogd was. De eerste gesprekken met CH2018 hebben plaatsgevonden in mei Daarna zijn er nog een aantal gesprekken gevoerd maar hier zijn geen concrete activiteiten en acties uitgekomen. Een belangrijke reden hiervoor is de wijzigingen in organisatiestructuur en wisselingen in personele bezetting bij CH2018. Bovendien stond de ontwikkeling van activiteiten en evenementen in het kader van CH2018 gedurende de looptijd van het Fiskpaad project nog in de kinderschoenen. Bij aanvang van het Fiskpaad project in 2014 had Leeuwarden net de titel in ontvangst genomen, daarna heeft er een langdurig proces plaatsgevonden bij CH2018 om de nieuwe organisatiestructuur op te bouwen en taken te verdelen. Een gebrek aan transparantie en moeizame communicatie heeft er voor gezorgd dat het niet altijd duidelijk was wie voor het Fiskpaad de contactpersoon binnen CH2018 was. In augustus 2014 heeft in navolging hierop nog een gesprek plaatsgevonden met CH2018 maar hier is niks concreets uitgekomen. Nu, tegen het einde van 2015, is er meer duidelijkheid over de structuur en functies binnen CH2018. De verwachting is dan ook dat eventuele samenwerking nog van de grond kan komen in het vervolgtraject van het Fiskpaad. Week van de Smaak en Leeuwarden Hoofdstad van de Smaak 2015 Ieder jaar wordt de Week van de Smaak georganiseerd. De Week van de Smaak is hét jaarlijkse evenement waarin gezonde en eerlijke voeding onder de aandacht wordt gebracht van een breed publiek, met nadruk op ambachtelijke, seizoensgebonden, natuurzuivere, duurzame en streekgebonden producten. Smaak is hierbij het verbindende element. De Week van de Smaak is de lekkerste week van het jaar, met honderden (culinaire) activiteiten door het hele land. In 2015 ligt de focus op verantwoord gevangen vis, schaal- en schelpdieren. Gekoppeld aan de Week van de Smaak wordt ieder jaar een stad verkozen tot Hoofdstad van de Smaak. Voor 2015 is Leeuwarden verkozen tot de Hoofdstad van de Smaak. Leeuwarden Hoofdstad van de Smaak 2015 Een jaar lang het beste van Fryslân op je bord! Lekker en eerlijk eten uit de eigen omgeving. Dat is waar Leeuwarden als Hoofdstad van de Smaak 2015 voor staat. Daarom ook is er dit jaar extra aandacht voor al dat lekkers; met speciale evenementen en bijzondere activiteiten. 29

30 Hoofdstad van de Smaak organiseert het hele jaar door verschillende evenementen. Van de Smaakparadijs in februari tot het Groot Liwwadder diner in september. Ook zijn er tijdens Vader- en Moederdag bijzondere picknicks op het platteland. Gezien het thema van de Week van de Smaak, in 2015 vis, schaal- en scheldieren, en het feit dat Leeuwarden de titel Hoofdstad van de Smaak 2015 draagt, de mogelijkheden benut om met het Fiskpaad aan te haken bij activiteiten die in het kader van de Week van de Smaak en de Hoofdstad van de Smaak werden georganiseerd. Er zijn gedurende 2015 verschillende initiatieven in gezamenlijkheid uitgerold, waarbij visserij(ondernemers) betrokken zijn bij bestaande culinaire en publieksgerichte evenementen. Heitedei Picknick Op Vaderdag, 21 juni 2015, werd in het kader van Hoofdstad van de Smaak een stoere Vaderdag picknick georganiseerd door WEareGRUTSK en Smaakstad Het achterliggende idee was een picknick organiseren met diverse hapjes én leuke, stoere activiteiten om samen te ondernemen voor vaders met hun gezin. Visserij mocht hier niet ontbreken. In het kader van Fiskpaad zijn Egbert van der Tuin en Sarah Verroen betrokken geweest bij de organisatie voor de algemene promotie en informatievoorziening over visserij, met daarbij een uitleg en demonstratie garnalenpellen. Links: IJsselmeervisser Sipke Bootsma laat zien hoe een palingkistje gemaakt wordt. Rechts: Sarah Verroen en binnenvisser Freerk Visserman in gesprek met een bezoeker van de Heitedei Picknick Daarnaast waren visserijondernemers Freerk Visserman (Visserijbedrijf F. Visserman, Heeg) en Sipke en Pieter Bootsma (Visserijbedrijf HI 35 en het project Educatief IJsselmeervissen) namens het Fiskpaad aanwezig. Freerk Visserman gaf uitleg over de palingvisserij op de Friese binnenwateren en heeft kibbeling van snoekbaars bereid en uitgedeeld, de familie Bootsma heeft een demonstratie paling roken gegeven, met de vaders en hun kinderen geknutseld en uitleg gegeven over de IJsselmeervisserij. De vaders en kinderen konden met IJsselmeervissers Sipke en Pieter Bootsma (nietfunctionele) palingkistjes timmeren. De door Fiskpaad georganiseerde activiteiten werden zeer enthousiast ontvangen en ondanks het slechte weer was het een zeer geslaagde dag. De 30

31 flyers en informatie over het Fiskpaad, evenals de regionale visproducten vonden gretig aftrek. Een stoere activiteit voor stoere mannen en kinderen. Held van de Smaak Verkiezing Een vast onderdeel van de Week van de Smaak is de jaarlijkse verkiezing van de Held van de Smaak. In 2015 stond de verkiezing in het teken van verantwoorde vis, schaal- en schelpdieren. Het Fiskpaad heeft een actieve rol gespeeld in de uitwerking van dit thema. Iedereen kan regionale helden nomineren voor de titel Held van de Smaak, uit de verschillende inzendingen wordt per provincie één regionale Held gekozen. Uiteindelijk wordt tijdens de opening van de Week van de Smaak uit deze provinciale helden de nationale Held van de Smaak gekozen. De Held van de Smaak is een visser, chef, visspecialist of ambachtelijke verwerker die verantwoord gevangen of geteelde vis op de kaart zet, een pionier en voorbeeld voor anderen, die direct in contact staat met de consument. Op 21 augustus 2015 heeft de bekendmaking van de provinciale Held van de Smaak voor de provincie Friesland plaatsgevonden, waarin het Fiskpaad een adviserende, ondersteunende en promotionele rol heeft gespeeld. Tot provinciale held werd Fiskpaad deelnemer Ale de Jager verkozen, dankzij onder meer zijn initiatief om gerookte zeelt regionaal op de kaart te zetten, een tot dusver onbekende, maar heerlijke vis. Links: Friese Held van de Smaak 2015 Ale de Jager en zijn vrouw. Rechts: landelijke Held van de Smaak 2015 Barbara Geertsema-Rodenburg ontvangt de prijs uit handen van Johan Nooitgedagt, voorzitter Nederlandse Vissersbond Op 11 september 2015, tijdens de opening van de Week van de Smaak is tot nationale Held(en) verkozen het vissersechtpaar Jan en Barbara Rodenburg-Geertsema, ook deelnemers van het Fiskpaad. Het Fiskpaad heeft de festiviteiten rondom de opening van de Week van de Smaak en de bekendmaking van de landelijke Held(en) van de Smaak 2015 mede helpen organiseren en hiermee vis, visserij en visserijcultuur bij een breed publiek onder de aandacht weten te brengen. Opening Week van de Smaak en Ljouwert Culinair Op 11 september 2015 is de Week van de Smaak geopend in een samenwerking tussen Stichting Week van de Smaak, Stichting Leeuwarden Hoofdstad van de Smaak 2015, het culinaire festival Ljouwert Culinair, Nederlandse Vissersbond en Fiskpaad. Het thema van de Week van de Smaak 2015 was verantwoorde vis-, schaal- en schelpdieren en vanuit het Fiskpaad is ingezet op een maximale invulling van dit thema. De opening van de Week van de Smaak is gekoppeld aan de start van Ljouwert Culinair, waar ook de landelijke Held van de Smaak bekend werd gemaakt. Om het thema Verantwoorde vis, schaal- en schelpdieren eer 31

32 aan te doen zijn de provinciale Helden van de Smaak met vissersschepen de binnenstad van Leeuwarden ingevaren, onder het genot van regionale (vis)hapjes en onder veel belangstelling vanaf de wal. De schepen zijn na een rondvaart door de binnenstad aangemeerd in het centrum, waarna de deelnemers onder begeleiding naar Ljouwert Culinair zijn gebracht, door een binnenstad versierd met vis- en visserij gerelateerde attributen, onder andere gemaakt door basisschoolleerlingen uit Leeuwarden. De provinciale Helden van de Smaak 2015 werden per vissersschip de Leeuwarder binnenstad ingevaren en feestelijk onthaald tijdens Ljouwert Culinair De deelnemers van Ljouwert Culinair, Friese horecaondernemers, boden de bezoekers van het festival diverse hapjes aan. Via het Fiskpaad zijn zij gewezen op de mogelijkheden voor het gebruiken van regionaal gevangen visproducten, waar veel deelnemers gebruik van hebben gemaakt. Zo heeft Turks specialiteitenrestaurant Saray (Leeuwarden) een Turkse garnalencocktail van Hollandse Garnalen aangeboden en heeft de Bagels & Beans (Leeuwarden) een palingbagel gemaakt samen met Freerk Visserman, die zelf meehielp met fileren, bereiden en het informeren van bezoekers over palingbeheer en visserij. Ook werkte restaurant Elévé (Leeuwarden) met harders gevangen door Max Hoogerman (Harlingen) en werden er Waddenoesters van o.a. Jan en Barbara Geertsema-Rodenburg (TS 31 en proeflokaal t Ailand) geserveerd. Internationaal GJ Shantyfestival Op 12 september 2015 vond in Leeuwarden het Internationaal GJ Shantyfestival plaats. Dit evenement is i.s.m. WEareGRUTSK gekoppeld aan de vissersschepen die voorafgaand aan het festival in het kader van de opening van de Week van de Smaak in het centrum van Leeuwarden lagen afgemeerd. De shantykoren stonden op de kade voor de vissersschepen opgesteld en de vissers deelden verse garnalen uit en gaven namens het Fiskpaad informatie over het heden en verleden van de visserij in Friesland. Tevens waren de vissersschepen opengesteld voor het publiek. Zie ook: Fiskpaad troch de stêd Marieke Baan en Anna-Frouk Hoogsteen, de dames die samen de WEareGRUTSK-kiosk runnen op de Prins Hendrikbrug in Leeuwarden, hebben speciaal voor het Fiskpaad, in het 32

33 kader van de Week van de Smaak, een culinaire visserij wandelroute door de Leeuwarder binnenstad uitgestippeld. Vanuit WEareGRUTSK willen we streekproducten, lokale specialiteiten en evenementen op het gebied van Food & Fun onder de aandacht brengen, vertelt Marieke Baan. Eerder hebben we samen met verschillende ondernemers de Friese Food Tour door de Leeuwarder binnenstad ontwikkeld, waarbij de deelnemers tijdens een stadswandeling in aanraking komen met typisch Friese streekproducten als Beerenburg, Fryske tsiis (kaas) en sûkerbôle (suikerbrood). De Friese Food Tour is een enorm succes gebleken, want wat is er nu mooier dan tijdens een prachtige wandeling, met tussendoor heerlijke lokale hapjes en bijpassende drankjes, de stad te verkennen? De dames hebben met de Friese Food Tour zelfs landelijke bekendheid gekregen, o.a. door een artikel in de Libelle. Toen de Nederlandse Vissersbond vanuit hun project Fiskpaad Fryslân de vraag stelde of we een soortgelijke stadswandeling wilden ontwikkelen op het gebied van visserij en verantwoorde vis, waren we direct enthousiast, vult Anna-Frouk aan. Veel mensen weten niet dat er in Leeuwarden en omgeving veel heerlijke lokale visproducten te verkrijgen zijn, terwijl vis juist erg gezond en lekker is. Tijdens het opzetten van de culinaire visserij wandeling kwamen de dames erachter dat er ook veel visserijgeschiedenis en -cultuur terug te vinden is in de stad. Zo hangt er een walvis geraamte als kunstwerk in de binnenstad en ontdekten we de geschiedenis van de Vismarkt die tot omstreeks 1850 in de binnenstad gehouden werd, aldus Marieke. Foodbloggers bij de kiosk van WEareGRUTSK bij de start van de 'Fiskpaad troch de stêd'-tour door Leeuwarden De Fiskpaad troch de stêd -tour was gedurende de Week van de Smaak op 12 september en van 16 t/m 19 september te volgen. Geïnteresseerden konden op deze dagen tussen en uur terecht bij de kiosk van WEareGRUTSK op de Prins Hendrikbrug te Leeuwarden voor deelname aan deze unieke stadswandeling. Ook de Fiskpaad wandeltour door Leeuwarden verkreeg landelijke bekendheid. Op vrijdag 19 september 2015 werd een groep foodbloggers verwelkomd in Leeuwarden die de Fiskpaad troch de stêd -tour hebben gevolgd en zeer enthousiast waren over deze speciale vis ontdekkingstour door de Leeuwarder binnenstad. WEareGRUTSK heeft al aangegeven de Fiskpaad-tour een vervolg te willen geven in Visserijdagen Het Fiskpaad is aanwezig geweest met informatie over de regionale visserijcultuur op diverse visserijdagen en havenfestiviteiten, zoals de Dag van de Garnaal in Lauwersoog (2 mei 2015), 33

34 de Visserijdagen in Makkum (21 augustus 2015), de Visserijdagen in Harlingen (29 augustus 2015) en de Hielper Fisk Dei in Hindeloopen (30 augustus 2015). Vooral op de laatstgenoemde was er veel animo voor het Fiskpaad, vermoedelijk vanwege het type publiek wat af kwam op dit evenement, veelal een wat oudere (welgestelde) doelgroep die, al dan niet met een eigen boot in Nederland recreëerde met als uitgangspunt rust en kwaliteit. Festivals Gedurende 2015 is er vanuit het Fiskpaad ook contact gelegd met diverse plaatselijke en regionale festivals die periodiek, vaak jaarlijks, worden georganiseerd. Zoals eerder aangegeven is er in het kader van Snmaakstad 2015 en Week van de Smaak samengewerkt met het culinaire festival Ljouwert Culinair. Daarnaast is er regelmatig contact geweest met mw. Stephanie Kemper, organisatrice van de foodcourts van diverse regionale festivals gericht op jongeren, studenten en jonge gezinnen. In de zomer van 2015 vond het festival Welcome to the Village plaats in Leeuwarden. De voedselprogrammering is integraal aan de festivalgedachte: kwalitatief goed en duurzaam voedsel uit de buurt met een no-waste beleid. Hoewel het dit jaar te kort dag was om iets organiseren is de intentie uitgesproken om in komende edities meer te doen met duurzame regionaal gevangen vis en informatievoorziening daaromtrent. Wel is het Fiskpaad actief geweest tijdens het Millenniumfestival in IJlst op 5 september Dit festival staat in het teken van de Millenniumdoelen, gericht op verbetering van de kwaliteit van leven met oog voor gezondheid, duurzaamheid en educatie. Het Fiskpaad is betrokken geweest door middel van een eigen stand, waar verassend veel animo was voor informatie over de Nederlandse visserij, visproducten en de achterliggende (culturele) ontwikkelingen. 5.4 Waardevermeerdering en trans sectorale verbindingen De derde subdoelstelling zoals beschreven in het projectplan voor het Fiskpaad is het bieden van de kans aan lokale ondernemers om nieuwe trans sectorale verbindingen te leggen, om zo tot kennisuitwisseling te komen die kan leiden tot waardevermeerdering van producten en diensten. De laatste subdoelstelling is waardevermeerdering van lokaal gevangen vis en visproducten. Gezien de aard van deze twee doelstellingen worden ze tegelijk behandeld en de uitwerking ervan geïllustreerd door diverse voorbeelden. Visserij en Foodies Vanuit Fiskpaad zijn verkennende gesprekken gevoerd met de Youth Food Movement Nederland. De Youth Food Movement is een jongerenbeweging, onderdeel van Slow Food Nederland, die zich inzet voor goed, gezond en eerlijk voedsel. De organisaties en ondernemingen aangesloten bij het Fiskpaad passen goed in dit straatje en in de gesprekken is dan ook gekeken of er vanuit YFM interesse is in samenwerking met Fiskpaad ondernemers. Op regionaal niveau is die er zeker, maar ook tijdens landelijke evenementen georganiseerd door YFM Nederland is contact geweest met Fiskpaad deelnemers. Nieuwe markten, nieuw publiek Onlangs is in Friesland ook gestart met de Streekboer, een initiatief opgezet door jongeren waarbij lokale producten toegankelijk worden gemaakt voor een regionaal publiek, denk hierbij aan boeren die hun eigen eieren, vleesproducten of zelfgemaakte kaas en yoghurt verkopen op één centrale plek. Het Fiskpaad heeft de organisatie van de Streekboer in contact gebracht o.a. De Goede Vissers, Stichting Geïntegreerde Visserij en visserijbedrijven De Jager uit Reduzum en Visserman uit Heeg. Het is gezien het korte tijdsbestek sinds hier contact over is geweest nog niet te zeggen of dit tot concreet resultaat leidt, maar de 34

35 mogelijkheid is er zeker en vanuit de Streekboer is er enthousiasme over het opnemen van vis in het assortiment. Friese droge worst van vis Eén van de ondernemers aangesloten bij het Fiskpaad is Visrestaurant Le Sandre in Leeuwarden, waar eigenaar Syb Zijlstra in samenwerking met een lokale slager en visdetaillist een droge worst van vis, de Leeuwarder Zilte Zeeworst, heeft ontwikkeld. Droge worst is een typisch Fries streekproduct, wat normaalgesproken wordt gemaakt van vlees. Een droge wprdt met daarin vis verwerkt bestond tot dusver niet. Via de online kanalen van het Fiskpaad is hier uitgebreid aandacht voor geweest. De Friese vis droge wordt werd met veel enthousiasme ontvangen door de consument. Het Fiskpaad heeft Le Sandre gekoppeld aan het Fries Museum, die voor de opening van de tentoonstelling Vissers nog op zoek was naar passende versnaperingen. Uiteindelijk heeft het museum op basis van budgettaire redenen besloten niet in te gaan op het aanbod van Le Sandre, maar dit stond los van het product of de producent. Onderscheidend vermogen voor ondernemers Op diverse gelegenheden zoals de opening van de Week van de Smaak in het Natuurmuseum Fryslân en tijdens een gerichte afspraak op 10 maart 2015 is er gesproken met De Marren, een certificering voor streekproducten afkomstig uit het Friese Merengebied. Er is uitwisseling geweest van wederzijds interessante ondernemers, een aantal ondernemers aangesloten bij het Fiskpaad zouden in aanmerking kunnen komen voor inventariserende gesprekken met de Marren en andersom waren er een aantal bewuste ondernemers aangesloten bij de Marren met een link met regionale visserij die bij het Fiskpaad nog niet in het vizier waren. Evenals Waddengoud certificering kan herkenbaarheid van streekproducten leiden tot waardevermeerdering van betreffende producten en diensten. De palingbagel Zoals in het voorgaande paragraaf beschreven, hebben tijdens Ljouwert Culinair de meeste ondernemers gebruik gemaakt van het aanbod via het Fiskpaad om regionaal gevangen producten te verwerken in de festivalmenukaart. Een leuke samenwerking die hieruit is gekomen is de samenwerking tussen de keten Bagels & Beans en visserman Freerk Visserman uit Heeg. Bagels & Beans heeft richtlijnen voor de menukaart, maar regionale winkels mogen altijd één eigen bagel op de kaart zetten. De samenwerking met Visserman beviel zo goed dat de beiden partijen nu in gesprek gaan over continuering van de Fryske Iel bagel, met daarbij informatie over DUPAN en het Aalbeheerplan. Streekproducten met één muisklik Een ander direct resultaat van het Fiskpaad is de aanpassing van het consumentenportaal van Veltman Visservice BV in Harlingen, tevens deelnemer aan het Fiskpaad. Veltman levert met name vis aan horecagelegenheden, maar heeft ook een webshop waar consumenten vis kunnen bestellen, namelijk Naar aanleiding van de samenwerking met het Fiskpaad is er op dit portaal een tabblad Streekproducten aangemaakt, waar consumenten snel en goed een overzicht krijgen van regionaal gevangen en geproduceerde producten, en deze met één klik van de muis kunnen bestellen. Deelnemersbijeenkomst Vanuit het Fiskpaad is er op 9 november 2015 een bijeenkomst in Leeuwarden bij Restaurant Wannee en Stenden Hotel georganiseerd voor de deelnemers van het Fiskpaad. Hierbij is een zo breed mogelijke groep mensen uitgenodigd, van producenten tot horecaondernemers en medewerkers van musea en andere culturele instellingen. Ook zijn diverse ondernemers aangeschreven die (nog) niet op het Fiskpaad vermeld zijn, maar voor wie de bijeenkomst wel 35

36 zou kunnen leiden tot nieuwe inzichten, interessante samenwerkingen en het gebruik van regionale producten, zoals deelnemers van het culinaire festival Ljouwert Culinair. Het doel van de bijeenkomst was enerzijds het informeren van de deelnemers over de behaalde resultaten van het Fiskpaad, maar ook het stimuleren van wederzijdse kennismaking en verkenning van mogelijke samenwerkingen. Projectbijeenkomst Fiskpaad, 9 november 2015, Stenden University te Leeuwarden Tijdens de bijeenkomst is dan ook bij een aantal ondernemers het idee ontstaan voor een nauwe samenwerking tussen vissers en chef-koks, waarbij de koks mee het water op gaan om fuiken te legen en oesters te rapen. Ook was er veel belangstelling voor het aanhaken op regionale fietsroutes en activiteiten, toegelicht door regioaanjager Douwe Gerlof Heeringa van regio Noordwest Fryslân en werden initiatieven uitgerold door Museum It Fiskershuske met veel enthousiasme ontvangen in het kader van mogelijke bundeling van activiteiten. Visdetaillist The Haddock Fish & Chips in Leeuwarden heeft aangegeven graag in contact te treden met vissers en een keer in de visveiling te willen kijken, om zo de eigen kennis over de producten te verdiepen, ook dit is tijdens de bijeenkomst direct geregeld met aanwezigen. 5.5 Kust- en visserijtoerisme Een andere doelstelling van het Fiskpaad is het verkennen van de mogelijkheden voor nieuwe vormen van kust- en visserijtoerisme, waarbij beleving en educatie/kennis verspreiden aan de consument centraal staat. In 2014 heeft er een verkenning plaatsgevonden van internationale initiatieven op het gebied van visserij- en kusttoerisme en thematische routes, zoals ook te lezen in de tussenrapportage (2015). North Sea Food Route Eind 2013 vonden de eerste verkennende gesprekken plaats met de Culture & Tourism Group van de North Sea Commission. De Culture & Tourism Group bestaat uit ambtenaren en bestuurders van regio s grenzend aan de Noordzee in Noorwegen Zweden, Denemarken, Duitsland, Nederland, Frankrijk, Engeland en Schotland. Deze groep is sinds een aantal jaar bezig met het uitwerken van ideeën voor een North Sea Food Route (NSFR). Deze internationale route, een verzameling van hotspots, moet een toeristische trekpleister worden voor liefhebbers van zee-cultuur en -cuisine. De route is te vergelijken met de reeds bestaande Olive Oil Route, de Viking Route en de Stock Fish Route i.o. In januari 2014 zijn Egbert van der Tuin en Sarah Verroen aangeschoven bij de vergadering van de commissie in Amsterdam. Hoewel het initiatief voor het Fiskpaad erg interessant is, het Fiskpaad zou kunnen aanhaken op de NSFR en kunnen leren van gelijksoortige initiatieven, is het nog niet duidelijk hoe de NSFR eruit komt te zien, wat de organisatorische 36

37 structuur wordt en of deze daadwerkelijk ontwikkeld zal gaan worden. Er wordt daarom contact onderhouden met de NSFR en Egbert van der Tuin is namens het Fiskpaad van 16 t/m 18 mei 2014 naar een conferentie in Bremen, het MarineScape Forum, geweest. De conferentie in Bremen werd georganiseerd door Civilscape Duitsland i.s.m. de Bund Heimat und Umwelt (BHU). Tijdens de conferentie werden verschillende initiatieven gepresenteerd die betrekking hebben op de Noordzee- en Oostzeekust op het gebied van cultuurbeleving. De initiatiefnemers van de NSFR hebben hier een presentatie verzorgd aangaande hun plannen. Ook het Fiskpaad project is tijdens de conferentie gepresenteerd door Egbert van der Tuin. Daarnaast werden er onderlinge gesprekken met elkaar gevoerd aangaande de diverse aan bod gekomen initiatieven. Er zijn tijdens deze driedaagse conferentie veel internationale contacten opgedaan waarmee in de toekomst het laten aanhaken van het Fiskpaad op een of meerdere internationale initiatieven wellicht interessant en haalbaar kunnen zijn. De meest voor de hand liggende mogelijkheid is aanhaken op de plannen voor de NSFR. Of daadwerkelijk aangesloten wordt bij de NSFR hangt af van de vorderingen die de commissie op termijn maakt met het ontwikkelen van de route. Meer informatie aangaande de conferentie is te vinden via: Naar aanleiding van de conferentie heeft de BHU een boek uitgegeven waarin de deelnemers aan de conferentie hun verhaal konden doen. Egbert van der Tuin heeft het Fikspaad idee uitgewerkt in een artikel wat meegenomen is in deze uitgave. Artikel over Fiskpaad in uitgave BHU Küstenkulturlandschaften Meer erleben an Nord- und Ostsee. De North Sea Food Route is een ambitie waar diverse lokale bestuurders van verschillende Noordzee kustregio s bij betrokken zijn. Dit traject kent een lang tijdspad. Qua opzet en schaal komen de Seafood Trail en Food from Fife sterker overeen met het Fiskpaad en onderling is er dan ook contact over de aanpak en resultaten. Food from Fife Via de conferentie in Bremen en de NSFR betrokkenen is contact gelegd met de regio Fife in Schotland, die het Food from Fife initiatief heeft ontwikkeld wat verschillende gelijkenissen heeft met Fiskpaad. Food from Fife heeft als doel producten, horeca en consumenten meer met elkaar in contact te brengen en lokale geproduceerd voedsel uit de regio beter zichtbaar en onder de aandacht te brengen. Vanuit dit project is een website ( en een kaart en informatieboekje gemaakt over hetgeen te beleven is in de regio Fife, 37

38 Schotland. Via de North Sea Commission is goed contact ontstaan en er wordt over en weer informatie uitgewisseld over mogelijkheden, voorbeelden en aanpak. The Seafood Trail en East Scotland Seafood Logo s Sea Food Trail en East Scotland Seafood Naar aanleiding van de conferentie in Bremen is contact gelegd met zowel het Sea Food Trail Scotland (SFTS) als het East Scotland Seafood initiatief. Beide initiatieven zijn 1 op 1 vergelijkbaar met het Fiskpaad: horeca ondernemers worden gekoppeld aan producten van vis en visproducten gekoppeld en wordt de consument zichtbaar gemaakt waar zij in Schotland heerlijke visgerechten kunnen eten. Er zijn veel raakvlakken met de ideeën van het Fiskpaad, waardoor samenwerking en kennisuitwisseling voor de hand ligt. Bij het eventueel daadwerkelijk opzetten van het Fiskpaad en met name bij het eventuele internationaal aanhaken bij de NSFR is het interessant om nauwe banden aan te gaan met SFTS. Voor meer informatie aangaande SFTS: Waddenzee, UNESCO Werelderfgoed Een nog niet uitgewerkte mogelijkheid voor het Fiskpaad gekoppeld aan thematische internationale verbreding is de UNESCO status van het Waddengebied. De visserij, maar ook agrarische en toeristische activiteit is nauw verbonden met het in stand houden van de kwaliteiten van het UNESCO Werelderfgoed gebied. Vissers zijn daarmee UNESCO vissers en boeren langs de kust produceren UNESCO Werelderfgoed aardappelen. De rijke cultuurhistorie, waarbij vanuit het Fiskpaad met name gekeken wordt naar visserij gerelateerde culturele eigenschappen, is nauw verbonden met de kust en zee. Food from Fife kijkt breder naar eetcultuur en voedsel dan alleen vis, vanuit het UNESCO Waddenperspectief liggen hier voor het Fiskpaad ook kansen. ANWB In september 2014 heeft er een gesprek plaatsgevonden met de ANWB over mogelijke samenwerking in het opzetten van fysieke fiets- en wandelroutes gekoppeld aan het Fiskpaad. Het gesprek vond plaats met mw. Joyce van Scherpenzeel en mw. Rosalie Lap. Het oorspronkelijke idee voor het Fiskpaad was om te werken met vastliggende routes, waarbij in samenspraak met deelnemende ondernemers een arrangement aangeboden kon worden. In de loop van het project gingen de plannen meer in de richting van losse locaties, die door de bezoeker zelf aan elkaar verbonden zouden kunnen worden tot een route. De ANWB adviseerde echter beide te doen, enerzijds de bezoeker de kans geven losse initiatieven te bezoeken, maar ook een aantal routes aan te bieden, bijvoorbeeld routes op basis van een thema Visserijdagen, Seizoensproduct of Visserijgeschiedenis. De ANWB zou een rol kunnen spelen in het opzetten van deze routes aan de hand van hun uitgebreide ervaring en op basis van reeds bestaande routes. Uiteraard kunnen zij dan ook een rol spelen in de communicatie van deze routes, via ledenblad De Kampioen en vele (vakantie)specials. 38

39 Er is meermaals contact geweest met de ANWB, om te inventariseren bij welke, al bestaande routes, het Fiskpaad zou kunnen aanhaken en op welke wijze de ANWB een rol zou kunnen spelen in het genereren van aandacht voor visserijbeleving in Friesland. De gesprekken hierover lopen nog. VVV s en TIP s Daarnaast zijn er gedurende het project een aantal gesprekken gevoerd met lokale VVVkantoren en Toeristische Informatie Punten (TIP). Over het algemeen wordt er enthousiast gereageerd op het Fiskpaad initiatief. Wel wordt er aangegeven dat er al veel routes zijn ontwikkeld voor de toerist en dat de hoeveelheid verschillende routes verwarrend kunnen zijn voor deze doelgroep. Thematische routes worden wel aangeboden via VVV en TIP maar zijn vaak van tijdelijke aard. Evenals bij de ANWB geven de VVV s aan dat het goed zou zijn de toerist/consument zowel de mogelijkheid geboden wordt individuele deelnemers te bezoeken als ook het gecombineerd bezoeken van verschillende initiatieven d.m.v. vooropgestelde arrangementen. Routes vs. hotspots In eerste instantie was het vanuit het Fiskpaad de bedoeling een fysieke (fiets/wandel)route te ontwikkelen, gekoppeld aan de deelnemende initiatieven. Voortschrijdend inzicht heeft er echter toe geleid dat er van dit idee is afgeweken. Vanuit meerdere kanten, onder andere door de ANWB, Friks Web & Marketing, Merk Fryslân en Friesland-Holland Toerisme is gewezen op het feit dat mensen een route leuk vinden, maar zelf ook graag regie houden en keuzes willen maken om het één wel en het ander niet te bezoeken. Deze keuzemogelijkheid gaat verloren wanneer er volledig ingezet wordt op vooraf bepaalde routes. Daarnaast bleken de afstanden tussen de deelnemende initiatieven en de spreiding dusdanig groot, dat fiets- of wandelroutes in sommige gevallen praktisch niet uitvoerbaar waren, zeker niet met oog op één route. 39

40 40

41 6. Conclusies & aanbevelingen Op basis van de behaalde projectresultaten kunnen er een aantal conclusies getrokken worden over o.a. de kansen voor het behouden en uitbreiden van het Fiskpaad. Vervolgens zullen aan de hand van deze conclusies een aantal aanbevelingen worden gedaan. 6.1 Conclusies Op basis van de beoogde doelstellingen en behaalde resultaten kan er geconcludeerd worden dat het project succesvol verlopen is. De betrokken partijen kunnen terugkijken op een geslaagd project, waarbinnen intensief is samengewerkt tussen vissers, horeca, detailhandel, maatschappelijke organisaties, onderwijs en overheden. Het initiële haalbaarheidsonderzoek gaf aanleiding tot het daadwerkelijk opzetten van het Fiskpaad, waarbij mede door het via Fiskpaad geboden platform een netwerk van ondernemers, organisaties en activiteiten is ontstaan die op zowel incidentele als structurele basis samen werken met elkaar en hier gezamenlijke voordelen uit halen. De doelstelling en subdoelstellingen van het project zijn allen behaald, hoewel de wijze waarop in sommige gevallen door een samenloop van omstandigheden afwijkt van de vooraf gemaakte inschatting. Zo is het Fiskpaad regionaal erg zichtbaar geweest vanwege de intensieve, goede en succesvolle samenwerking met o.a. Leeuwarden Smaakstad 2015 en WEareGRUTSK. Vooraf was de verwachting dat de samenwerking met Leeuwarden Culturele Hoofstad 2018 (CH2018) ook relatief snel en goed van de grond zou komen, echter, door onder meer interne reorganisatie bij CH2018 heeft dit anders uitgepakt en liep de beoogde samenwerking aanzienlijke vertraging op. Wederzijdse interesse in elkaars activiteiten is wel uitgesproken door beide partijen, maar daadwerkelijke invulling van mogelijke versterking is nog niet concreet vormgegeven. De organisatie van CH2018 is ten tijde van het einde van de projectperiode van het Fiskpaad dusdanig stabiel dat inhoudelijke gesprekken nu pas plaats kunnen vinden. De samenwerking met de ANWB is ook minder snel van de grond gekomen dan vooraf gepland, ook door de wisseling van personele bezetting bij de ANWB en bijbehorende vertraging in de communicatie. De bijbehorende subdoelstelling, gericht op versterking van de trans sectorale verbindingen en regionaal toerisme is desondanks wel van de grond gekomen, omdat in de loop van het project samen is gewerkt met Merk Fryslân, de regioaanjagers, Leeuwarden Smaakstad 2015 en individuele initiatieven van ondernemers. De samenwerking tussen de verschillende partijen is naar tevredenheid verlopen en heeft bijdragen aan het succes van het project. Samenwerking binnen Fiskpaad Het Fiskpaad heeft een breed draagvlak onder de ondernemers, zoals ook bleek tijdens de projectbijeenkomst op 9 november 2015 te Leeuwarden en voortzetting is vanuit de ondernemers gezien wenselijk. Zij zien de meerwaarde van samenwerking en de voordelen van onderlinge kruisbestuiving om zo de regio en de visserijproducten beter op de kaart te zetten, letterlijk en figuurlijk. Onder meer door de zichtbaarheid van het Fiskpaad in de regio verspreidde het initiatief zich als een olievlek. Meer en meer ondernemers wisten in de loop van het project het Fiskpaad te vinden en waren enthousiast over deelname. Ook zagen zij voordelen in de gecombineerde PR. Zo heeft visserman Ale de Jager nieuwe afzetmarkten, kennis(sen) en publiciteit gekregen voor zijn activiteiten, onder meer dankzij de inspanning van de projectgroep Fiskpaad en het online platform. 41

42 Ook startende initiatieven, zoals het Sleepnetvissen met de TS 3 zijn blij met hun deelname aan en vermelding op het Fiskpaad, omdat het een extra marketingwaarde met zich meebracht, zeker in thematische koppeling met andere initiatieven met een reeds opgebouwde goede reputatie. De zoektocht naar bedrijven met een goede reputatie en het opstellen van deelnamecriteria is een complex proces geweest omdat er veel aanbevelingen via-via zijn gedaan. De toegevoegde waarde hiervan is echter wel dat het Fiskpaad ondernemers in kaart brengt die zowel service als kwaliteit bieden, maar niet erg bekend zijn onder een breed publiek en waardoor er nieuwe deuren voor deze ondernemers open gaan, en bezoekers van het gebied een makkelijke(re) toegang hebben tot vindbaarheid van lokale initiatieven en bedrijven die een bedrijfsvoering omarmen waarin zorg voor de eigen omgeving vanzelfsprekend is. Deze kwaliteit is tijdens de projectfase zorgvuldig bewaakt en verdient ook de maximale aandacht bij de voortzetting van het Fiskpaad. Faciliterende rol Fiskpaad Er is relatief veel tijd gestoken in het faciliteren van ondernemers, meer dan bij aanvang van het project werd verwacht. Hiervoor genoemde oorzaken liggen met name in de hoge werkdruk van de ondernemers in de betrokken sectoren, met name de horeca en visserij zelf. Ook is de korte duur van het project te koppelen aan de grote tijdsinvestering om ondernemers te informeren en te faciliteren in het leggen van trans sectorale verbindingen, immers is het online platform halverwege het project online gegaan, wat betekent dat het Fiskpaad nog niet voortijdig bekend was bij ondernemers en zij pas enthousiast konden worden wanneer er tastbare resultaten waren. Gezien het korte tijdsbestek waarin zowel het benaderen, het enthousiasmeren, het aanleveren en verwerken van informatie en het leggen van verbindingen tot stand moest komen lag de druk en het tempo relatief hoog, wat bovenop de reguliere werklast van de ondernemers een behoorlijke aanslag was op beschikbare tijd, vandaar dat het projectteam sommige taken op zich heeft genomen om de ondernemer hierin te ondersteunen. De verwachting is dat bij continuering van het Fiskpaad deze druk afneemt en de ondernemer een actievere rol op zich kan nemen als het gaat om het benaderen van interessante partijen voor eventuele samenwerking in de verschillende regio s. De aanzet hiervoor is ook gegeven tijdens verschillende gesprekken met deelnemers en de projectbijeenkomst in november 2015, waar al wat ideeën voor gezamenlijke activiteiten door verschillende ondernemers opgeworpen werden. Al met al is het Fiskpaad een geslaagd project, het online platform ziet er niet alleen aansprekend uit, maar werkt ook als het gaat om het bieden van praktische informatie voor zowel de bezoekers en de bewoners van de regio, als de lokale ondernemers. De aandacht vanuit de regio voor visserij(cultuur)gerelateerde activiteiten neemt toe, getuige het enthousiasme van provinciaal gelieerde partijen als Merk Fryslân en de regio-aanjagers met betrekking tot het Fiskpaad. Er zijn een aantal waardevolle trans sectorale verbindingen tot stand gekomen en nieuwe afzetmarkten aangeboord en ontstaan, in zowel de horeca, als visserij en in de recreatie sector. De functie van het Fiskpaad als medium om kennis uit te wisselen is door middel van de nieuwspagina en bijeenkomsten succesvol. Ondanks de soms kleine afstanden was het merkbaar dat niet iedereen op de hoogte is van elkaars activiteiten, het Fiskpaad heeft eraan bijgedragen om dit te verbeteren. Gelet op het enthousiasme van de deelnemende partijen is er zeker mogelijkheid voor doorontwikkeling van het Fiskpaad, waarbij aansluiting met regionale ontwikkelingen cruciaal is. 42

43 6.2 Aanbevelingen Aan de hand van de in de vorige paragraaf beschreven conclusies zijn een aantal aanbevelingen opgesteld. De aanbevelingen bestaan uit een aantal belangrijke aandachtspunten van belang voor het vervolg van het project. Tijdens de deelnemersbijeenkomst op 9 november 2015 hebben de aanwezigen, bestaand uit Fiskpaad deelnemers en geïnteresseerden (met name actief in regionale ontwikkeling en de voedselbranche, horeca en verkoop) de nadrukkelijke wens uitgesproken het Fiskpaad een vervolg te willen geven. Typisch Fries Friesland biedt ontzettend veel mogelijkheden voor recreatie en toerisme en staat al bekend om een aantal typisch Friese kenmerken en (culturele) activiteiten, zoals skûtsjesilen, de Friese taal, de Elfstedentocht, suikerbrood, de rust en openheid van het landschap en de landbouw, van aardappels in het Bildt tot koeien en schapen in de rest van de provincie. Hoewel Friesland als vakantie- en recreatiebestemming tal van mogelijkheden biedt voor Hollanders en buitenlanders, blijkt uit onderzoek dat 80% van de recreanten in de provincie afkomstig is uit Friesland zelf, en slechts 20% komt van buiten de provincie. Er ligt een prachtige kans en taak om de promotie van de provincie als toeristische trekpleister te richten op een doelgroep buiten Friesland. Deze taak wordt o.a. door de regioaanjagers en Merk Fryslân opgepakt. Het Fiskpaad kan hier een rol in spelen door de uniciteit van het gebied en haar ondernemers, op het gebied van visserij(cultuur) kenbaar te maken voor een breed publiek. Ook vergroten toekomstige samenwerkingen, bijvoorbeeld in de vorm van arrangementen, de aantrekkelijkheid van een verblijf in Friesland. Wellicht is echter het thema vis en visserij(cultuur) slechts aansprekend voor een select publiek. Een bredere insteek, met daarin de koppeling met andere lokaal geproduceerde producten (aardappels, groente, vlees, maar ook kaas, wol en brood) en regionale ontwikkelingen kan mogelijk een breder publiek aanspreken. Er zouden thematische verbindingen gemaakt kunnen worden tussen zoet en zout, Wad en stad, water en land, Waddeneilanden en de vaste wal, etc. Het Fiskpaad zou in die ontwikkeling aansluiting kunnen zoeken met kleinere lokale initiatieven zoals De Bildtse Strúnroete als het gaat om Kunst en Cultuur van de Waddenregio. Ontwikkelingen Waddenregio De Waddenregio en met name de Waddendijk staat aan het begin van een aantal ontwikkelingen. Wellicht biedt dit ook kansen om de relatie tussen Friesland en de zee onder de loep te nemen en in een nieuw perspectief te plaatsen. Momenteel is 75% van de Waddendijk toegankelijk d.m.v. aangelegd (fiets)paden en wegen. Middels deze infrastructuur kan men op een mooie manier om het Wad, de kust en de visserij te beleven, echter een belangrijke groep faciliteiten ontbreekt (nog) en op een aantal punten is men genoodzaakt van het zicht op zee af te wijken en verder landinwaarts te rijden. Daarnaast is het ontbreken van faciliteiten een struikelblok gezien de lange afstanden en omdat deze afstanden niet goed (zonder faciliteiten) te overbruggen zijn, voelen ook ondernemers in de recreatiesector zich momenteel niet geroepen om de kust op te zoeken om aldaar activiteiten te organiseren, of het nu gaat om wandelingen, horecagelegenheden en campings of oesterraap of pluktochten. Ook zou het Fiskpaad een koppeling kunnen maken met de recent aangelegde en geplande vispassages in de regio. De migratie van vissoorten van zoet naar zout water hebben een directe link met zowel de beroeps- als sportvisserij én natuurbeleving in de provincie. Ondernemers zouden hier op in kunnen spelen door de ontwikkelingen op dit gebied te 43

44 koppelen aan educatie, excursies en andere diensten iets waar het Fiskpaad faciliterend en qua zichtbaarheid een rol in kan spelen. Sinds 2009 is de Waddenzee UNESCO Werelderfgoed-gebied. Er wordt hier op het gebied van recreatie en toerisme gekoppeld aan de kust en zee nog relatief weinig gebruik van gemaakt. Er staan op diverse locaties wel wat borden die de erfgoedstatus aanduiden maar op de wal is wordt de marketingwaarde van UNESCO nog niet optimaal benut. In principe is elke Waddenzeevisser, kustdorp en streekproduct een onderdeel van het zich onderscheidende erfgoed en daar kan meer uitgehaald worden, onder meer door het Fiskpaad te koppelen aan de erfgoedstatus van de kustregio. Ook verdient het nog een aanbeveling de banden met LWD2018 aan te halen. De reorganisatie aldaar heeft inmiddels vaste vormen aangenomen en er zijn een aantal posten opgevuld door bestaande contacten van het Fiskpaad. Dit biedt kansen om de relatie opnieuw aan te halen en te kijken waar en of het Fiskpaad aan kan sluiten bij de ideeën die binnen CH2018 leven en andersom. Bij doorontwikkeling van het Fiskpaad zijn een aantal zaken van belang voor succesvolle continuering: 1. Kwaliteit borgen. De kwaliteit van de aangesloten initiatieven is momenteel hoog en dient als zodanig te worden behouden. Wanneer ondernemers wijzigingen doorvoeren in hun inkoopbeleid of bedrijfsvoering die de link met de streek, échte pure producten en beleving veranderen, moet per wijziging gekeken worden of de uitgangspunten van het Fiskpaad nog wel bij de ondernemer passen en of vermelding op c.q. deelname aan het Fiskpaad nog wel het beoogde doel nastreeft. Ook bij verbreding van het aanbod of samenwerking met andere initiatieven (anders dan viscultuur) speelt gelijkwaardigheid in kwaliteit en ondernemersmentaliteit een belangrijke rol. De kracht van het Fiskpaad bestaat uit de persoonlijke contacten en de kwaliteit van de aangeboden producten en diensten. 2. Actieve rol ondernemers. Gezien de korte projectperiode van het Fiskpaad heeft het projectteam veel tijd gestoken in het organiseren en activeren, naast faciliteren, zoals toegelicht is in de Conclusies (paragraaf 6.1). Voor een succesvolle continuering zal de actieve rol van de ondernemer steeds belangrijker worden, waarin het projectteam teruggebracht wordt naar uitsluitend faciliterende rol, waarbij initiatieven van de ondernemers worden ondersteund waar nodig. Gedurende het project had het projectteam vaak een aanjagende en uitvoerende rol, omwille van de hoge tijdsdruk, maar in de continuering zal ondernemersinitiatief hetgeen zijn waar het Fiskpaad op draait. Wanneer het toch wenselijk is dat het projectteam een actievere rol op zich neemt, zal hier financiering voor gevonden moeten worden. Dit kan bijvoorbeeld door een bijdrage vanuit de aan het Fiskpaad deelnemende organisaties en ondernemers. 3. Gedragen door de regio. Voor een succesvolle voortzetting en uitbreiding van het Fiskpaad is het belangrijk dat de regio het initiatief steunt. De deelnemende organisaties en ondernemers hebben al aangegeven positief te staan tegenover vervolg, maar ook zij moeten gesteund en gedragen worden door regionale overheden. Een betere regionale inbedding kan gerealiseerd worden door een verbinding met andere ontwikkelingen zoals hierboven beschreven, verbreding van het aanbod door samenwerking en door het inzetten op goede communicatie en verdere verspreiding van het initiatief. 44

45 Tot slot kan opgemerkt worden dat voortzetting op zichzelf al aanbevolen kan worden. Niet alleen ondernemers, maar ook bezoekers en geïnteresseerden waarmee tijdens de projectperiode gesproken is (o.a. tijdens visserijdagen en festivals) zijn erg te spreken over het Fiskpaad als het gaat om het verbeteren van kennis en de vindbaarheid van activiteiten en horecagelegenheden gekoppeld aan de Friese visserij. De vele positieve reacties die tijdens de projectperiode ter ore zijn gekomen geven energie en zijn reden genoeg om de inspanningen te continueren en te streven naar bekendheid, kennis en een kwalitatief hoog aanbod van visserij gerelateerde belevingen in Friesland. 45

46 46

47 7. Publiciteit Gedurende het project is er op verschillende wijzen aandacht gegenereerd voor het project. De projectgroep heeft o.a. haar medewerking verleend aan interviews en tv opnames. Daarnaast is er middels diverse publicaties op o.a. websites van de projectpartners informatie verstrekt aangaande het project. In dit hoofdstuk wordt een overzicht gegeven van de diverse publicaties en media waarin het project is uitgelicht. 7.1 Vakbladen en kranten Gedurende de looptijd heeft het project aandacht gehad in diverse vakbladen, waaronder Visserijnieuws en Fishtrend. Daarnaast zijn er nieuwsberichten aangaande het project geplaatst in diverse regionale kranten. Hieronder een overzicht van de verschillende vakbladen en kranten waarin het project aandacht heeft gekregen: Vakbladen Visserijnieuws, vrijdag 3 april 2015 Fishtrend, nr. 3, 2015 Fishtrend, nr. 5, 2015 Vismagazine VIS Special, nr. 3, oktober 2015 Regionale kranten en huis-aan-huiskranten Friesch Dagblad, 17 november 2014 Ik hou van Fryslân, de huis-aan-huiskrant voor een duurzaam en groen leven in Fryslân, najaar 2015 Van een aantal publicaties is een kopie opgenomen in de bijlagen bij dit rapport. 7.2 Televisie en radio Het project heeft eveneens aandacht gekregen de regionale televisie in Friesland. Lokale TV zender GPTV heeft in het kader van de door WEareGRUTSK georganiseerde Fiskpaad-tour Fiskpaad troch de stêd een interview gehouden met mw. Marieke Baan, waarin zij uitleg gaf over het Fiskpaad. Het TV item is terug te zien via: Internet Via diverse websites is eveneens aandacht besteed aan het project. Hieronder een overzicht van deze websites: Website Nederlandse Vissersbond: en Website Fish and Farm: Website Friesch Dagblad: Website Week van de Smaak: Website Visserijnieuws: archief-2011/9051-fiskpaad-zet-friese-visserij-op-de-kaart.html Website WEareGRUTSK: Website Merk Fryslân: 47

48 7.4 Publicatieplicht EU Via de website is voldaan aan de EU publicatieplicht. De webpagina s betreffende het project bevatten informatie aangaande de subsidie, inclusief de slogan van het EVF en de bijbehorende beeldmerken (EU-vlag, logo Ministerie Economische Zaken en logo Provinsje Fryslân). Onder aan de diverse webpagina s aangaande het project wordt de volgende tekst getoond: Perspectief voor een duurzame visserij Het project Fiskpaad is geselecteerd in het kader van het Nederlands Operationeel Programma 'Perspectief voor een duurzame visserij' en wordt mede mogelijk gemaakt door het Europees Visserij Fonds, het Ministerie van Economische Zaken en de Provinsje Fryslân. Tevens is er via de website van de Nederlandse Vissersbond voldaan aan de EU publicatieplicht. Ook hier wordt de slogan inclusief bijbehorende beeldmerken vermeld. Daarnaast bevatten de offline communicatie middelen, zoals flyers t.b.v. het project, eveneens de slogan van het Europees Visserij Fonds en de bijbehorende beeldmerken. Informatieflyer Fiskpaad incl. beeldmerken en slogan EVF Ook is gedurende het project getracht bij publicaties van derden over het project zoveel mogelijk de slogan en beeldmerken van het Europees visserij Fonds te laten opnemen. 48

49 BIJLAGE 1 Publicaties in de media Artikel Friesch Dagblad, 17 oktober

50 Artikel Fishtrend, nr. 3, 2015 Advertorial Smakelijk! Promotioneel magazine van Leeuwarden Hoofdstad van de Smaak 50

51 Artikel Vismagazine VIS Special, nr.3 oktober

52 Vervolg artikel Vismagazine VIS Special, nr.3 oktober

53 Vervolg artikel Vismagazine VIS Special, nr.3 oktober