Dit kwartaal. Dit kwartaal in vogelvlucht 3. Stem- en engagementactiviteiten uitgelicht 4. Stemmen in cijfers Q2 11. Engagement in cijfers Q2 12

Transcriptie

1 1 VER ANT WOORD BELEGGEN Kwartaalverslag Actief Aandeelhouderschap Tweede kwartaal 2011

2 Dit kwartaal Dit kwartaal in vogelvlucht 3 Stem- en engagementactiviteiten uitgelicht 4 1 TNT verdeelt 4 2 Dexia kondigt verkoop Israëlische dochter aan 5 3 Veiligheid geeft de doorslag bij aandeelhouders BP 5 4 Gestemd voor mensenrechtenbeleid bij Caterpillar en Motorola Solutions 6 5 Wolven in schaapskleren 6 6 Eerste Fifth Analist Call in de Verenigde Staten 7 7 Bank of America 8 8 Ondernemingen opgeroepen bij te dragen aan vreedzame afscheiding Zuid-Soedan 8 9 Gezondheidsproblemen bij Samsung Electronics 9 10 Veiligheidheid van kerncentrales TEPCO 9 11 Klimaatverandering in Australië 10 Stemmen in cijfers Q2 11 Engagement in cijfers Q2 12 PGGM en verantwoord beleggen Kwartaalverslag Actief Aandeelhouderschap W Tweede kwartaal 2011

3 Dit kwartaal in vogelvlucht Traditioneel is het tweede kwartaal van het jaar het hoogseizoen voor onze stemactiviteiten. Dit was ook dit jaar het geval. Zo lag het aantal vergaderingen waarop PGGM voor haar klanten stemde vier keer zo hoog als in het eerste kwartaal. Een groot deel van de vergadering (42%) vond plaats in Azië. Ook organiseerde Occidental Petroleum als één van de eerste een Fifth Analyst call. Eerder pleitten wij hiervoor met een groep beleggers. Fifth Analyst calls hebben als doel om beleggers voorafgaand de jaarlijkse aandeelhoudersvergadering de kans te geven vragen te stellen aan de onderneming over vergaderpunten. Dit kwartaal waren er ook veel agendapunten op het gebied van milieu, sociale factoren en corporate governance. Zo stemden wij bij BP tegen herbenoeming van de zittende bestuursleden, omdat wij onvoldoende vertrouwen hebben in de mogelijkheden van de zittende leden van het bestuur om ongelukken in de toekomst te voorkomen. Bij TNT stemden wij tegen de afsplitsing van TNT Express vanwege de corporate governance structuur. Wij vonden dat TNT Express ongekend beschermd naar de beurs gebracht werd en daarmee niet voldoet aan geldende best practices. Daarnaast riep PGGM samen met andere institutionele beleggers ondernemingen die actief zijn in Zuid-Soedan op om bij te dragen aan de vreedzame afscheiding en een actieve bijdrage te leveren aan het terugdringen van mensenrechtenschendingen in de regio. Ook reisden wij naar Australië waar wij spraken met ondernemingen en de regering over klimaatverandering. Wij wilden met andere institutionele beleggers het belang van een goed klimaatbeleid in Australië benadrukken. De Minister van Milieu gaf aan dat de verklaring zeer welkom en tijdig was. Begin juli zijn de plannen voor klimaatbelasting in Australië omgezet in wetgeving. In de Verenigde Staten stonden een aantal aandeelhoudersvoorstellen op het gebied van mensenrechten en klimaatverandering op de agenda. Wij stemden voor de voorstellen over mensenrechtenbeleid, maar tegen de klimaatveranderingvoorstellen bij onder andere Wal-Mart en Goldman Sachs. Deze laatste lijken positief, maar worden vaak ingediend door conservatieve groeperingen die lopende programma s willen terugdraaien. In dit verslag kunnen wij niet alle activiteiten van dit kwartaal toelichten, soms uit vertrouwelijkheid en soms omdat wij nog geen resultaten kunnen beschrijven. In dit verslag worden een aantal voorbeelden waarbij dat wel mogelijk is uitgelicht. Wij stemden tegen herbenoeming van alle bestuursleden bij TEPCO vanwege de ernst van het kernongeluk en het twijfelachtige veiligheidsverleden van de onderneming. Naast alle stemactiviteiten, ondernamen wij ook meerdere engagementactiviteiten, waaronder een meeting met Samsung Electronics over gezondheidsproblemen door slechte werkomstandigheden waarvan zij beschuldigd worden. Wij vroegen om een onafhankelijk en transparant onderzoek. 3 Kwartaalverslag Actief Aandeelhouderschap W Tweede kwartaal 2011

4 Stem- en engagementactiviteiten uitgelicht Nederland TNT verdeelt Tijdens de aandeelhoudersvergadering (AVA) van 2010 kondigde TNT aan de twee bedrijfsonderdelen, post en express, op korte termijn van elkaar te willen splitsen. In december gaf TNT aan de splitsing door te zetten en de juridische en organisatorische splitsing per 1 januari 2011 gereed te hebben. Bij goedkeuring op de AVA 2011 op 25 mei zou de definitieve splitsing van de onder neming volgen, waarbij TNT doorgaat als PostNL en de express divisie als een nieuwe zelfstandige beursgenoteerde vennootschap, TNT Express. In aanloop naar de afsplitsing zijn wij met TNT in dialoog geweest over de corporate governance van TNT Express. Het strategische profiel van TNT Express en de ratio achter de afsplitsing van dit bedrijfsonderdeel is wat ons betreft helder en daar kunnen wij mee instemmen. Na het bestuderen van het voorstel tot afsplitsing van de activiteiten van Express, waaronder het voorstel tot wijziging van de statuten, bleek echter dat voor ons de structuur en de corporate governance waarmee TNT Express naar de beurs werd gebracht ver beneden de thans geldende best practice lag. Nieuwe beursgenoteerde vennootschappen dienen wat ons betreft immers in ieder geval te voldoen aan de geldende corporate governance best practices. Naar onze mening wordt TNT Express echter ongekend beschermd naar de beurs gebracht en bestaat er tevens nog veel onduidelijkheid over de wijze waarop de corporate governance beginselen en/of best practices zullen worden toe gepast. Op basis van deze analyse zagen wij ons voor een dilemma geplaatst: strategisch kunnen wij instemmen met de keuze om de express divisie naar de beurs te brengen, maar op grond van de wijze waarop dit plaatsvond zouden wij onze goedkeuring hieraan moeten onthouden. Dit was voor ons reden om de AVA 2011 bij te wonen en het bestuur om een nadere toelichting en concrete verbeteringsvoorstellen voor de corporate governance structuur te vragen. In de aanloop naar de AVA heeft de voorzitter van de raad van bestuur (RvB) van TNT in een brief aan de aandeelhouders laten weten het ongepast te vinden als de aandeelhouders van TNT tijdens de AVA tegen de decharge van de Raad van Commissarissen (RvC) zouden stemmen. De bestuursvoorzitter reageerde daarmee op de aanbevelingen van de stemadvies dienstverlener ISS, dat aandeelhouders in TNT aanraadt geen decharge aan de RvC te verlenen en zo onvrede kenbaar te maken over de voorgestelde beschermingsconstructies voor TNT Express. Wij delen de opvatting van de bestuursvoorzitter op dit punt. Hoewel de RvB en de RvC verantwoordelijk zijn voor de wijze waarop de splitsing wordt vormgegeven, zijn wij van mening dat ons ongenoegen hierover niet bij deze agendapunten dient te worden geuit, maar bij de stemming over de splitsing. Wij hebben dan ook VOOR de decharge van zowel de RvB als de RvC gestemd. Het merendeel van de aandeelhouders heeft echter wel tegen de decharge van de RvC gestemd. Ter vergadering hebben de door het bestuur van TNT gegeven toelichting en argumentatie voor de gekozen corporate governance structuur voor TNT Express ons niet overtuigd. Ook werden er geen toezeggingen gedaan om de corporate governance structuur op korte termijn te verbeteren, onder andere door de bescherming naar een voor lange termijn aandeelhouders acceptabel niveau te brengen. In onze belangenafweging hebben wij uit eindelijk het belang van een goede corporate governance structuur voor TNT Express laten prevaleren boven strategische ratio achter deze afsplitsing. Omdat TNT Express met de voorgestelde structuur een hele valse start maakt als zelfstandige beursgenoteerde vennootschap hebben wij TEGEN de afsplitsing gestemd. Helaas heeft het merendeel van de aandeelhouders echter voor dit voorstel gestemd zodat TNT Express, met de gewraakte corporate governance structuur, nu een feit is. Wij zijn voornemens om in overleg te treden met TNT Express over de noodzakelijke corporate governance verbeteringen. 4 Kwartaalverslag Actief Aandeelhouderschap W Tweede kwartaal 2011

5 Stem- en engagementactiviteiten uitgelicht België Dexia kondigt verkoop Israëlische dochter aan Dexia Group kondigde ten tijde van de aandeelhoudersvergadering aan haar belang van ruim 65% in Dexia Israël voor het eind van de zomer te zullen verkopen. PGGM is met de onderneming in dialoog vanwege de aard van de activiteiten van Dexia Israël in Israël/Palestijnse bezette gebieden. PGGM zal nauwgezet volgen hoe Dexia dit besluit gaat uitvoeren. wij namens onze klanten te stemmen tegen herbenoeming van bestuursleden die ten tijde van het ongeluk in functie waren. Het ongeluk in de Golf van Mexico was namelijk niet het eerste grote ongeluk van BP deze eeuw. Eerder al vonden een grote lekkage Hetzelfde geldt voor Veolia en Alstom, die al eerder soortgelijke aankondigingen deden. Veolia heeft ons laten weten dat de verkoop van het belang in de Jeruzalem Light Rail aan Egged inmiddels is goedgekeurd door Israëlische mededingingsautoriteiten, maar een kleinere transportmaatschappij vecht dit aan. Daarnaast liet Veolia ons weten dat in de rechtszaak die Association Solidarité France-Palestine (ASFP) aanspande, de rechter heeft geoordeeld dat de activiteiten van Veolia niet in strijd met het internationale, noch het Franse recht zijn. ASFP heeft hoger beroep aangevraagd in de zaak, die waarschijnlijk in september opnieuw zal voorkomen. We begrijpen dat kritische belanghebbenden de uitspraak van de rechter in deze zaak anders interpreteren. We wachten daarom op de Engelstalige vertaling van de uitspraak om waar nodig de dialoog met Veolia hierop te vervolgen. Verenigd Koninkrijk Veiligheid geeft doorslag bij aandeelhoudersvergadering BP Op 14 april van dit jaar, een klein jaar na het ont ploffen van het boorplatform in de Golf van Mexico, vond de aandeelhoudersvergadering van BP plaats. Zoals te verwachten was, stond de vergadering voor een groot deel in het teken van het ongeluk en de gevolgen ervan voor de onderneming, de getroffen gemeenschap, de natuur en de industrie als geheel. Ook voor PGGM speelde het ongeluk in de Golf van Mexico een doorslaggevende rol in de bepaling van onze stem op een groot aantal agendapunten. Zo besloten in Alaska en een grote ontploffing in Texas plaats. PGGM heeft dan ook geconcludeerd dat het toezicht op veiligheid ten tijde van het ongeluk niet optimaal was. Naar onze mening is het gehele bestuur eindverantwoordelijk voor het toezicht op veiligheid en risicomanagement en is dit niet slechts de verantwoordelijkheid van de Safety, Ethics and Environment Assurance Committee (SEEAC). Hierdoor houden wij de zittende bestuursleden voor verantwoordelijk en wij hebben dan ook tegen hun herbenoeming gestemd. In de maanden na het ongeluk heeft BP zelf uitvoerig onderzoek gedaan naar de oorzaken van het ongeluk. Uit dit onderzoek kwamen 26 aanbevelingen die de onder neming volledig accepteerde en uitvoerde. Over de uit voering van de aanbevelingen heeft PGGM voorafgaand aan de aandeelhoudersvergadering vragen gesteld. Vooral publieke rapportage over de voortgang ervan was zeer beperkt. PGGM heeft benadrukt dat publieke voortgangsrapportage van groot belang is voor aandeelhouders en andere betrokkenen om te be oordelen hoe voortvarend de onderneming de aanbevelingen doorvoert en ongelukken in de toekomst zal weten te voorkomen. Het belang hiervan wordt onderstreept door 5 Kwartaalverslag Actief Aandeelhouderschap W Tweede kwartaal 2011

6 Stem- en engagementactiviteiten uitgelicht het feit dat dit ongeluk de onderneming aan de rand van de afgrond heeft gebracht en BP zich geen fout op het gebied van veiligheid meer kan permitteren. De combinatie van onvoldoende toezicht van het bestuur ten tijde van het ongeluk en onvoldoende inzicht in de veranderingen die binnen de onderneming zijn doorgevoerd (of concrete plannen hiervoor met harde tijdslijnen), gaven voor PGGM onvoldoende vertrouwen in de mogelijkheden van de zittende leden van het bestuur om ongelukken in de toekomst te voorkomen. PGGM heeft dan ook besloten namens haar klanten tegen her benoeming van zittende bestuursleden te stemmen. De meerderheid van de aandeelhouders stemde uit eindelijk voor de zittende bestuursleden. Verenigde Staten Gestemd voor mensenrechtenbeleid bij Caterpillar en Motorola Solutions PGGM stemde dit kwartaal namens haar klanten voor een tweetal aandeelhoudersvoorstellen bij de Amerikaanse ondernemingen Caterpillar en Motorola Solutions. De aandeelhoudersvoorstellen vroegen beide ondernemingen om het mensenrechtenbeleid te herzien. In de voorstellen werd onder andere gevraagd om het beleid beter aan te sluiten bij internationale humanitaire en mensenrechtenstandaarden. Bij Caterpillar werd daarnaast nog specifiek aandacht gevraagd voor de verantwoordelijkheid hiervoor binnen de verkoopketen van hun producten. De meerderheid van de aandeelhouders bij zowel Caterpillar als Motorola Solutions stemden uiteindelijk niet voor de voorstellen. PGGM is al enige tijd in dialoog met beide ondernemingen vanwege hun activiteiten in Israel/Palestijnse bezette gebieden. De vraag of het huidige beleid van de ondernemingen op gebied van mensenrechten voldoende is, met name met betrekking tot de verkoop van hun producten aan derden die hun producten mogelijk op oneigenlijke wijze inzetten, komt hierbij specifiek aan de orde. Wolven in schaapskleren Zoals ieder jaar stonden er ook dit jaar in de Verenigde Staten een aantal aandeelhoudersvoorstellen over klimaatverandering op de agenda s van aandeelhoudersvergaderingen. Meestal vragen aandeel houders om positieve actie, zoals het ontwikkelen van een strategie of rapportage van uitstoot. Soms vragen zij om acties die moeten voorkomen dat ondernemingen stevige maatregelen nemen of die lopende programma s moeten terugdraaien. Zulke terughoudende aandeelhoudersvoorstellen over klimaatverandering dienen vooral conservatieve belangengroepen in die luisteren naar namen als the National Center for Public Policy Research en the National Legal and Policy Center. Ook dit jaar zagen we weer een aantal terughoudende aandeelhoudersvoorstellen die op het eerste gezicht een positieve boodschap hebben; bij Duke Energy, General Electric, Goldman Sachs en Wal-Mart. 6 Kwartaalverslag Actief Aandeelhouderschap W Tweede kwartaal 2011

7 Stem- en engagementactiviteiten uitgelicht Deze voorstellen vragen om een wetenschappelijke onderbouwing van de risico s die de onderneming loopt als gevolg van klimaatverandering. De belangengroepen twijfelen openlijk aan de gevolgen van klimaatverandering en willen met deze voorstellen aansturen op een koerswijziging van ondernemingen weg van investering in beheersing van de risico s van klimaatverandering en van investering in producten en diensten die kunnen bij dragen aan adaptatie aan en mitigatie van klimaat verandering. PGGM ziet dit als een ongewenste koerswijziging die bovendien tracht de aandacht van de onderneming te verleggen van de lange termijn (klimaatverandering en de gevolgen ervan) naar de kortere termijn (opkrikken korte termijn winsten door bezuinigen op onderzoek en ontwikkeling voor de lange termijn). PGGM heeft namens haar klanten dan ook tegen deze voorstellen gestemd. Bij Duke Energy, General Electric, Goldman Sachs, Wal-Mart stemde de meerderheid van de aandeel houders tegen. De conservatieve voorstellen haalden het daarmee niet. Eerste Fifth Analist Call in de Verenigde Staten Op 26 april is de eerste Fifth Analyst gehouden door de Amerikaanse onderneming Occidental Petroleum. PGGM heeft het concept van de Fifth Analyst call omarmd en zich actief opgesteld om aandacht te vragen en krijgen voor dit initiatief. De naam Fifth Analyst Call verwijst naar reguliere analistenbijeenkomsten die ondernemingen vier maal per jaar organiseren ten behoeve van beleggers waarin zij tekst en uitleg geven op de cijfers en de winstontwikkeling. Het idee van de Fifth Analyst Call is dat de onderneming jaarlijks een vijfde bijeenkomst organiseert ten behoeve van beleggers met een actief stembeleid die voorafgaand aan de jaarlijkse aandeelhoudersvergadering toelichting wensen op de vergaderstukken ( proxy statement ). De bedoeling van deze bijeenkomst is dat de onderneming vragen en onduidelijkheden van beleggers beantwoordt zodat beleggers daadwerkelijk geïnformeerd kunnen stemmen. Samen met andere beleggers hebben wij in 2010, in de aanloop naar de aandeelhoudersvergaderingen van het voorjaar van 2011, een specifieke groep van ondernemingen, waaronder Occidental Petroleum, aangeschreven met verzoek een dergelijke Call te organiseren. Vanwege het nieuwe karakter van het idee, en de intrinsieke angst van Amerikanen voor juridische aansprakelijkheden wegens mogelijk delen van voorkennis (hetgeen niet het geval is wanneer de discussie beperkt blijft tot al openbaar gemaakte informatie in het proxy statement) hebben veel ondernemingen het verzoek voorlopig terzijde geschoven. Daarom mag Occidental Petroleum met recht een pionier worden genoemd, toen zij ondanks veronderstelde bezwaren en risico s toch een Fifth Analyst Call hield waaraan meer dan 50 institutionele beleggers waaronder PGGM deelnamen. Deze eerste Call heeft vervolgens een levendig publiek debat opgeleverd over de vooren nadelen in corporate governance kringen in de VS. Wij zullen ook het komende jaar onze aandacht blijven richten op verdere uitrolling van het concept om de dialoog tussen onderneming en beleggers te verbeteren. 7 Kwartaalverslag Actief Aandeelhouderschap W Tweede kwartaal 2011

8 Stem- en engagementactiviteiten uitgelicht Bank of America In dit dossier heeft PGGM een aantal proces stappen gezet sinds de rechter onze claim ( complaint ) in augustus 2010 grotendeels toewees. Hoewel wij op zich positief staan tegenover deze beslissing van de rechter, hebben we toch gemeend om ons opnieuw tot deze rechter te moeten wenden om de belangen van gedupeerde beleggers die mogelijk buiten het bereik van de procedure zouden kunnen vallen, te beschermen. Ook proberen we om via de sindsdien uitgewisselde processtukken te bewerkstelligen dat belangrijke omstandig heden, zoals de staatssteun van Bank of America door de Amerikaanse overheid van december 2008 en het niet tijdig bekend maken van de omvang van de oplopende verliezen in het vierde kwartaal van 2008 (van belang voor de overname van Merrill Lynch waarover aandeelhouders zich moesten uitspreken in december 2008), worden meegenomen in het vervolg van de procedure. De rechter heeft ons gevraagd nadere bewijsvoering aan te tonen van de opzet ( scienter in het Engels) van de zijde van Bank of America om deze omstandigheden niet tijdig aan het beleggend publiek mede te delen. De rechter heeft nog geen uitspraak gedaan op de zogeheten Second Amended Complaint, maar het is de verwachting dat dat snel gebeurt. Pas na deze uitspraak kan tot een nadere afbakening worden gekomen van de omvang van de claim op basis van schadeberekeningen van experts, en zal de procedure inhoudelijk worden vervolgd. Ondertussen zijn partijen zich aan het opmaken voor de aansluitende discovery procedure waarbij over en weer documenten worden opgevraagd en getuigenverhoren worden voor bereid ter nadere bewijsvoering van ingenomen stellingen. Deze discoveryfase start naar verwachting in het najaar van Soedan Ondernemingen opgeroepen bij te dragen aan vreedzame afscheiding Zuid-Soedan Op 9 juli van dit jaar werd Zuid-Soedan officieel onafhankelijk van Soedan. De aanleiding daarvoor was de uitkomst van het referendum in januari van dit jaar waarin de bevolking zich uitsprak voor de afscheiding. Er zijn echter nog veel uitdagingen en risico s, omdat zowel Noord-Soedan als Zuid-Soedan nog geen stabiele landen zijn. In aanloop naar deze formele afscheiding riep PGGM daarom met andere beleggers die actief zijn in de zogeheten Sudan Engagement Group (SEG), ondernemingen op om een constructieve rol te spelen in een vreedzaam afscheidingsproces van Zuid-Soedan. Sinds 2008 roept PGGM via de SEG ondernemingen die actief zijn in Soedan op zich verantwoordelijk op te stellen, een actieve bijdrage te leveren aan het terugdringen van mensenrechtenschendingen in de regio en bij te dragen aan een duurzame ontwikkeling van Soedan. De SEG vraagt de ondernemingen nu specifiek om constructief de dialoog aan te gaan en te blijven voeren met hun investeerders, regeringen, gemeenschappen en andere belanghebbenden over hoe een duurzaam en bestendig ondernemingsklimaat tot stand kan worden gebracht na de afscheiding van Zuid- Soedan. Daarnaast vraagt de SEG de ondernemingen nieuwe akkoorden tussen de twee landen, bijvoorbeeld over de verdeling van olierijkdommen, een vreedzame vaststelling van de grenzen en duurzaam gebruik van oliebronnen, te ondersteunen. Tenslotte vragen we de ondernemingen hoe zij, indien het conflict opnieuw oplaait, de veiligheid van hun medewerkers garanderen en hoe zij ervoor zorgen dat zij niet betrokken raken bij mensenrechtenschendingen. 8 Kwartaalverslag Actief Aandeelhouderschap W Tweede kwartaal 2011

9 Stem- en engagementactiviteiten uitgelicht Korea Gezondheidsproblemen bij Samsung Electronics Samen met APG en verschillende andere internationale beleggers is PGGM in dialoog met de Zuid-Koreaanse onderneming Samsung Electronics. Het elektronicaconcern en tevens grootste chipmaker ter wereld, werd er in 2010 van beschuldigd dat minstens 23 voormalige werknemers ernstig ziek zijn geworden als gevolg van hun werk. Negen (oud-)werknemers zijn inmiddels overleden. Er lijkt een verband te bestaan tussen het werken met gevaarlijke stoffen en de ziektegevallen, maar Samsung Electronics wijst alle verantwoordelijkheid af. Wij hebben onze zorgen hierover uitgesproken en mede op aandringen van beleggers stelde Samsung een onderzoek in. Wij hebben in onze dialoog met de onderneming aangestuurd op een zo transparant en onafhankelijk mogelijk onderzoek. Toen wij de onderneming onlangs spraken was het onafhankelijke onderzoek nog niet afgerond. Wel gaf de onderneming aan transparant te zullen zijn over de uitkomst en deze te zullen respecteren. Japan Veiligheid van kerncentrales TEPCO Op 11 maart van dit jaar vond het derde grote kernongeluk ter wereld plaats in Japan. De Fukushima Daiichi centrale bleek niet bestand tegen een zware aardbeving, gevolgd door een tsunami. Door uitval van de koeling, vond een meltdown plaats in drie reactoren. Kort na ons gesprek met de onderneming deed een Koreaanse rechter de uitspraak dat er verband bestaat tussen de gevallen van leukemie en de werkomstandigheden binnen Samsung Electronic. De rechter sommeerde de Koreaanse staatsdienst die hiervoor verantwoordelijk is, een schadevergoeding te betalen aan nabestaanden. Wanneer de uitkomsten van onafhankelijk onderzoek beschikbaar zijn, zullen wij de onderneming bevragen over hoe zij hier vervolg aangeven en welke maatregelen de onderneming zal nemen om dergelijk problemen in de toekomst te voorkomen. Hoewel de omstandigheden waaronder dit ongeluk plaatsvond uniek waren, is PGGM van mening dat de onderneming tot op zekere hoogte verantwoordelijk kan worden gehouden voor de veroorzaking van de ernstige gevolgen van het ongeluk. De onderneming heeft in het verleden niet altijd de hoogste standaard op het gebied van veiligheid nagestreefd. Zo gaf de onderneming in 2007 toe dat het in de periode 1977 tot 2002 circa 200 keer gegevens over veiligheid heeft vervalst. Het meest serieuze geval vond plaats in 1992, toen de onderneming een defect verzweeg aan een pomp die was bedoeld om te koelen in geval van nood. Sindsdien worstelt de onderneming met zijn geloofwaardigheid op het gebied van veiligheid. Het twijfelachtige verleden in combinatie met de ernst van het ongeluk, hebben voor PGGM de doorslag gegeven bij de bepaling van onze stem op voorstellen van herbenoeming van bestuursleden. PGGM heeft onvoldoende 9 Kwartaalverslag Actief Aandeelhouderschap W Tweede kwartaal 2011

10 Stem- en engagementactiviteiten uitgelicht vertrouwen dat de zittende bestuursleden maatregelen zullen nemen die ervoor zorgen dat TEPCO op een veilige manier kerncentrales kan beheren. Een gesprek dat wij hadden met de voorzitter van de onderneming onderstreepte deze twijfel. In dat gesprek vroegen wij om een toelichting op de maatregelen op het gebied van corporate governance die TEPCO heeft ondernomen of van plan is op zeer korte termijn te ondernemen. Hierbij wezen wij concreet op twee minimale stappen: vergroting van de kennis van veiligheid in het bestuur en veiligheidcriteria in het beloningsbeleid. Beide wijzigingen overweegt de onderneming, maar concrete plannen kon zij niet onthullen. PGGM heeft dan ook tegen herbenoeming van alle bestuursleden gestemd. Naast herbenoeming van bestuursleden stond ook een voorstel van een aantal activistische aandeelhouders onder de naam Nuclear Phase-Out TEPCO Shareholder s Movement op de agenda. Deze groep vroeg om een totale uitfasering van kernenergie door TEPCO. Hoewel dit voorstel niet geheel ongepast is gezien de gebeurtenissen in maart en de serieuze twijfel die ook PGGM heeft over de capaciteiten van TEPCO ten aanzien van veiligheidsbeheer, heeft PGGM dit voorstel niet gesteund. Dit voorstel vraagt om een totaal einde van kernenergie bij TEPCO, te beginnen met permanente sluiting van de oudste reactors, gevolgd door sluiting van nieuwere. Naast het feit dat de oude reactors van Fukushima al permanent zijn gesloten en de overige oudere centrales tijdelijk, om ook deze centrales te laten voldoen aan de hoogste veiligheidsstandaarden, is PGGM van mening dat de beslissing over de toekomst van kernenergie vooral een verantwoordelijkheid is van de Japanse overheid. De overheid zal alle belangen van het land afwegen en zich bij de besluitvorming baseren op diepgravende onderzoeken naar de oorzaken van het ongeluk. Deze onderzoeken zijn nog niet afgerond. PGGM heeft besloten deze vergaande voorstellen niet te steunen, omdat deze vooruitlopen op mogelijke conclusies van deze onderzoeken en op een besluit van de overheid. Australië Klimaatverandering in Australië In juni reisden we naar Australië waar we met een groot aantal ondernemingen (onder andere in de mijnbouw, telecom en financiële sector) spraken en met de Minister van Milieu een gesprek hadden over klimaatverandering. Samen met een tweetal andere buitenlandse institutionele beleggers overhandigden wij de Minister een Verklaring waarin internationale beleggers het belang van een goed klimaatbeleid in Australië benadrukken. De Verklaring was opgesteld in samenwerking met de Institutional Investors Group on Climate Change (waarvan PGGM lid van de Stuurgroep is) en vertegenwoordigde daarmee 72 Europese beleggers. Beleggers uit de VS en Australië ondersteunden de verklaring ook. De strekking van de boodschap was dat uitstel van klimaatbeleid erg kostbaar voor de Australische economie en (internationale) beleggers is. We hebben de Minister aangegeven dat we voorstander zijn van een marktsysteem van emissiehandel. We hebben daarbij aangegeven een klimaatbelasting in Australië als een goede eerste stap voor een helder klimaatbeleid zien, maar dat we uiteindelijk meer belang hechten aan een marktsysteem van emissiehandel. De klimaatbelasting is een goede stap in de richting van een dergelijk systeem. De Minister was zeer geïnteresseerd in onze ervaringen in Europa en de VS en gaf aan dat onze Verklaring en boodschap zeer welkom en tijdig was. Hij gaf aan stevige oppositie voor zijn plannen voor een klimaatbelasting te ondervinden vanuit het parlement en van bepaalde bedrijven/sectoren en dat onze boodschap hem ondersteunt om zijn plannen geaccordeerd te krijgen in het parlement. Dezelfde middag waren wij gast van de Prime Minister op de publieke tribune in het vragenuurtje van het parlement. In het vragenuurtje citeerde de Minister van Milieu ons ruim uit onze Verklaring. Dit alles heeft eveneens geleid tot veel media-aandacht. Inmiddels zijn begin juli de plannen voor een klimaatbelasting in Australië omgezet in wetgeving met als startdatum 1 juli 2012 met als doel om een marktsysteem te introduceren in juli Wij zijn verheugd met deze stappen die Australië heeft gezet. 10 Kwartaalverslag Actief Aandeelhouderschap W Tweede kwartaal 2011

11 Stemmen in cijfers Q2 aandeelhoudersvergaderingen Verdeling Van aandeelhoudersvergaderingen naar regio Gestemd 95% Niet gestemd wegens blokkering 5% Niet gestemd overig 0% Nederland 1% Europa (excl. Nederland) 17% Noord-Amerika 28% Azië 42% Rest van de Wereld 12% Verdeling managementvoorstellen (per categorie) Beschermingsconstructie 218 Bestuurdersbenoemingen Kapitaaluitbreiding Beloningen Fusies en overnames 702 Overig Verdeling aandeelhoudersvoorstellen (per categorie) Beloningen 50 Corporate governance 46 Bestuurdersbenoemingen 299 Gezondheid en milieu 79 Sociale omstandigheden 27 Overig 117 Verdeling SteminStructieS Voor 83% Tegen 15% Onthouden 2% StemcijferS Q1 cumulatief (Q1 Q2) Aantal vergaderingen Aantal gestemde vergaderingen Aantal niet-gestemde vergaderingen 9 12 Aantal gestemde vergaderpunten Percentage gestemd (doel %) 99,6% 99,5% Percentage niet-gestemd 0,4% 0,5% Vergaderpunten gestemd conform managementaanbeveling Vergaderpunten gestemd tegen managementaanbeveling totaal aantal vergaderpunten Aandeelhoudersvoorstellen voor gestemd 394 Aandeelhoudersvoorstellen tegen gestemd 222 Aandeelhoudersvoorstellen onthouden van stemming 2 totaal aantal aandeelhoudersvoorstellen Kwartaalverslag Actief Aandeelhouderschap W Tweede kwartaal 2011

12 Engagement in cijfers Q2 Verdeling van engagementactiviteiten naar regio Verdeling engagementmijlpalen naar regio Nederland 5% Europa (excl. Nederland) 34% Noord-Amerika 20% Azië 29% Rest van de Wereld 12% Nederland 4% Europa (excl. Nederland) 41% Noord-Amerika 19% Azië 34% Rest van de Wereld 2% Verdeling lopende engagementprojecten naar onderwerp Verdeling engagementmijlpalen naar onderwerp Corporate governance 25% Mensenrechten 21% Klimaatverandering 20% Gezondheid 20% Andere onderwerpen 14% Corporate governance 63% Mensenrechten 2% Klimaatverandering 1% Gezondheid 5% Andere onderwerpen 29% Engagementactiviteiten en mijlpalen cumulatief over 2011 Gezondheid Klimaatverandering Mensenrechten Corporate governance Andere onderwerpen* 8 mijlpalen 199 projecten 4 mijlpalen 229 projecten 11 mijlpalen 243 projecten 81 mijlpalen 306 projecten 100 mijlpalen** 367 projecten * Andere onderwerpen zijn corruptie, milieumanagement, transparantie en biodiversiteit. ** Mijlpalen zijn positieve ontwikkelingen bij ondernemingen die (mede) kunnen worden toegeschreven aan de gevoerde dialoog. 12 Kwartaalverslag Actief Aandeelhouderschap W Tweede kwartaal 2011

13 PGGM en verantwoord beleggen PGGM houdt bij het geheel van beleggingsactiviteiten bewust rekening met de invloed van milieu-, sociale en ondernemingsbestuur factoren (ESG). Dat noemen wij verantwoord beleggen. Voor PGGM is dit een manier om onze verantwoordelijkheid naar de maatschappij en onze klanten invulling te geven. Voor ons gaan namelijk een hoog en stabiel rendement en verantwoord beleggen heel goed samen. PGGM integreert verantwoord beleggen in het algemene beleggingsbeleid. Verantwoord beleggen draait voor ons om een scala van beleggingsactiviteiten. Zo gaat het om zaken die wij wel doen, zoals de financiële impact van ESG factoren meenemen bij onze beleggingsanalyses, het aanspreken van ondernemingen, en het stemmen op aandeelhoudersvergaderingen. Ook gaat het om beleggingen die wij vanuit onze identiteit en die van onze klanten niet doen door middel van het uitsluiten van ondernemingen. Actief aandeelhouderschap en PGGM In dit verslag rapporteren wij specifiek over onze stemen engagementactiviteiten. Het stemrecht is een van de belangrijkste rechten van een aandeelhouder. Daarom stemmen wij namens onze fondsen en klanten op basis van een eigen oordeel op aandeelhouders vergaderingen. Hierdoor dragen wij bij aan het bereiken van goed ondernemingsbestuur. Ook letten wij op voorstellen op milieu- of sociaal gebied. Wij zijn van mening dat het gebruik maken van deze rechten bijdraagt aan het creëren van aandeelhouderswaarde op de korte en lange termijn. Daarnaast gaan wij regelmatig een constructieve dialoog (engagement) aan met ondernemingen in portefeuille en met marktpartijen. Wij zien het als onze verantwoordelijkheid om ondernemingen en markten aan te spreken op hun beleid en activiteiten. Dit noemen wij engagement en wij proberen hiermee verbeteringen op milieu-, sociaal, en ondernemingsbestuur gebied te realiseren vanuit de visie dat dit uiteindelijk bijdraagt aan een beter maatschappelijk en/of financieel rendement van onze beleggingen. Specifiek kijken wij bij engagement naar voor ons belangrijke thema s als mensenrechten, klimaatverandering en gezondheid die uiting geven aan onze identiteit en die van onze klanten. Openheid in kwartaalrapportage PGGM hecht veel waarde aan transparantie over onze uitgangspunten en activiteiten. Met dit verslag willen wij geïnteresseerde partijen informeren over onze stemen engagementactiviteiten. Wij streven ernaar zoveel als mogelijk openheid te geven over onze specifieke activiteiten. In sommige gevallen stellen wij ons terughoudend op in verband met vertrouwelijkheid van informatie, bijvoorbeeld bij engagementprojecten met ondernemingen. 13 Kwartaalverslag Actief Aandeelhouderschap W Tweede kwartaal 2011

14 Colofon Dit verslag is een uitgave van PGGM Vermogensbeheer B.V. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Dr. Marcel Jeucken Hoofd Responsible Investment PGGM Vermogensbeheer B.V. Noordweg Noord JG Zeist Postbus AC Zeist Telefoon: responsible.investment@pggm.nl Grafisch ontwerp: PI&Q, Zeist Disclaimer PGGM biedt deze rapportage aan als een vorm van dienstverlening voor haar cliënten en overige geïnteresseerden. Hoewel PGGM de grootst mogelijke zorgvuldigheid in acht neemt bij de samenstelling van deze rapportage op grond van diverse in- en externe bronnen die betrouwbaar mogen worden geacht, kan PGGM niet garanderen dat deze informatie altijd volledig, juist, en/of tijdig is. Evenmin garandeert PGGM dat het gebruik ervan leidt tot de juiste analyses en/of resultaten en/of dat de informatie geschikt is voor specifieke doeleinden. PGGM kan derhalve nimmer verantwoordelijk worden gesteld voor onder andere maar niet uitsluitend eventuele onvolkomenheden, onjuistheden en/of op een later tijdstip aangebrachte wijzigingen. Zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van PGGM is het gebruik van deze rapportage niet toegestaan anders dan het specifieke doel waarvoor PGGM deze rapportage heeft opgesteld juli 2011 PGGM Vermogensbeheer B.V. Noordweg Noord 150 Postbus 117, 3700 AC Zeist K.v.K