- laaglanden. - de leden van het dagelijks bestuur - de leden van het bestuurlijke overleggen Verkeer en Vervoer, Ruimte, Wonen en Economische Zaken

Transcriptie

1 dj Stadsgewest - laaglanden Aan: - de leden van het dagelijks bestuur - de leden van het bestuurlijke overleggen Verkeer en Vervoer, Ruimte, Wonen en Economische Zaken - de leden van de Commissies WEZ en RGVM Schedeldoekshaven 101 Postbus CB Den Haag Telefoon Telefax inforrnatie@haaglanden.nl Internet IBAN-nr: NL89BNGH BICde: BNGHNUG contactpenoon C. van Eldik onderwerp Afspraken Bestuurlijk Overleg MIRT najaar 2013 uw kenmerk ons kenmerk SH pmjectnummw datum 22 november 2013 bijlagein) Geachte mevrouw/heer, Op 14 november jl. heeft het najaarsoverleg Meerjaren Investeringsprogramma Ruimte en Transport (MIRT) 2013 van de minister van Infrastructuur en Milieu (IenM), mevrouw M.H. Schultz van Haegen, de staatssecretaris van IenM, mevrouw W. Mansveld en de minister voor Wonen en Rijksdienst, de heer S. Blok, met de decentrale overheden plaatsgehad. Deze overleggen worden jaarlijks per landsdeel gehouden. Namens het Stadsgewest Haaglanden heb ik deelgenomen aan het Zuidvleugeloverleg. De afsprakenlijsten van de landsdelige MIRT overleggen van dit najaar met de begeleidende brief van de minister zijn recentelijk aan de Tweede Kamer verzonden. Bijgaand treft u de afsprakenlijst Zuidvleugel - Zuid-Holland met de van toepassing zijnde bijlagen aan. Voor de volledige set afspraken met alle landsdelen verwijzen wij naar de volgende link: Het Algemeen Overleg MIRT met de Tweede Kamer over deze stukken is gepland op 25 november De minister geeft in de begeleidende brief aan de Tweede Kamer aan dat een goede bereikbaarheid van Nederland essentieel is voor de concurrentiekracht. Vanwege de internationale concurrentiestrijd neemt het belang van de steden en de stedelijke regio' s in de komende tijd verder toe. Nederland kent geen grote agglomeraties; het gaat er steeds meer om, om te profiteren van elkaars nabijheid. Onderstaand licht ik de voor het Stadsgewest Haaglanden belangrijkste afspraken die in het B0 MIRT zijn gemaakt, nader toe. Per onderwerp geef ik tevens aan op welke wijze het Stadsgewest Haaglanden werkt aan en betrokken is bij de uitwerking van de gemaakte afspraken.

2 Adaptieve agenda Zuidelijke Randstad 2040 (bijgevoegd) De Adaptieve Agenda vervangt de gebiedsagenda Zuidvleugel die in 2010 is vastgesteld. De Adaptieve Agenda is een uitnodiging naar andere partijen om met initiatieven te komen en te werken aan de realisatie van de ambities en strategieën. Daarbij staan gemaakte bestuurlijke afspraken niet ter discussie. In de agenda zijn hiertoe drie strategieën benoemd: - Het vergroten van de samenhang tussen de productie-economie en de diensteneconomie gekoppeld aan bewezen en opkomende economische sectoren in de Zuidelijke Randstad; - Het ontwikkelen van een samenhangend metropolitaan stedelijk gebied door het stimuleren van interactie, verstedelijking en het optimaliseren van de bereikbaarheid en groenblauwe structuur; - Het stimuleren van een circulaire economie, duurzame energie- en zoetwatervoorziening en het minimaliseren van de gevolgen van overstroming. In de afsprakenlijst is vastgesteld dat: - Het Rijk en de regio de ambitie, strategieën en opgaven van de Adaptieve Agenda Zuidelijke Randstad delen; - De tabel met mogelijke opgaven uit de Adaptieve Agenda wordt geactualiseerd. Voor het B0 MIRT 2014 wordt onderzocht welke opgaven dan voor besluitvorming in aanmerking komen; - Het Rijk en de regio hebben geconstateerd dat de brief van het dagelijks bestuur van het Stadsgewest Haaglanden van 1 oktober 2013 met dit B0 MIRT is afgedaan. Het Stadsgewest Haaglanden is hoog-ambtelijk vertegenwoordigd in de Directieraad Zuidvleugel en in het directeurenoverleg Rijk-regio, die de uitwerking van de Adaptieve Agenda aansturen. Tevens neemt het Stadsgewest Haaglanden actief deel aan projectgroepen en bijeenkomsten in dit kader. MIRT ondetzueken Bereikbaarheid regio Rotterdam - Den Haag, Stimulering realisatie verstedelijking en (Inter)nathale connectiviteit Zuidelijke Randstad, Afgesproken is dat drie MIRT onderzoeken gaan starten. De regio zal het MIRT onderzoek naar de internationale connectiviteit trekken. In dit onderzoek wordt een vergelijking gedaan van de internationale connectiviteit van het metropolitaan stedelijk gebied met concurrerende regio's in Europa. Doel van het MIRT ondenoek Bereikbaarheid regio Rotterdam - Den Haag dat het Rijk gaat trekken, is om de bereikbaarheid van de regio Rotterdam-Den HaagIZuidelijke Randstad in beeld te brengen in relatie met de woningbouwopgave en concentratie van bedrijvigheid. Hiervoor is vooralsnog geen projedbudget gereserveerd. Eerst moet de effectiviteit van maatregelen passend bij de vier 'I's' (Innoveren - Informeren - Inrichten - In stand houden) worden onderzocht, voordat de vijfde 'I' onderzoek richt zich op: van Investeren aan de orde kan zijn. Het MIRT- - Het in kaart brengen van de mogelijkheden om de bereikbaarheidsknelpunten - voor alle modaliteiten - in het Regional Communities (RC) scenario aan te pakken, die naar aanleiding van de Nationale Markt en Capaciteits Analyse (NMCA, 2013 update van 2011) naar voren zijn gekomen in het gebied Den Haag-Rotterdam (focus); - Waarbij het metropolitaan stedelijk gebied, zoals beschreven is in de Adaptieve Agenda Zuidelijke Randstad, wordt bezien (zoekgebied). Het MIRT onderzoek stimuleren realisatie verstedelijking wordt eveneens door het Rijk getrokken en omvat vijf pilots. Deze pilots moeten nog worden vastgesteld. Gedacht wordt aan transformatie en wet- en regelgeving.

3 In het B0 MIRT 2014 worden de tussenresultaten van deze MIRT onderzoeken besproken; in het B0 MIRT de definitieve uitkomsten. Het Stadsgewest Haaglanden zal actief betrokken zijn bij de aanpak en uitvoering van deze MIRT onderzoeken - (hoog)ambtelijk in de directieraad Zuidvleugel, directeurenoverleg Rijkregio, projectteams en werkgroepen. Warmtenet De totstandkoming van een warmtenet wordt gestimuleerd met het inzetten van het Programmabureau Duurzame warmte en koude Zuid-Holland door de regio en het wegnemen van belemmerende wetgeving door het Rijk, zodat reshuarmte uit bijvoorbeeld de Rotterdamse Haven en de greenport Westland duurzaam gebruikt kan worden. Het Stadsgewest is vanuit sector Milieu hierbij betrokken. Rijksvastgoed - Laan van NO1 Het Rijk, Den Haag en het Stadsgewest Haaglanden zetten zich de komende periode in voor een optimale uitkomst voor de knooppuntontwikkeling bij Laan van NOI. Den Haag zorgt voor een juridisch planologisch kader om fundiewijziging en menging mogelijk te maken. Ook zorgt Den Haag samen met de regio voor een impuls in de openbare ruimte. Het Rijk zet zich in om langjarige leegstand en mogelijk verwaarlozing van leegkomend Rijksvastgoed te voorkomen en zal een vlotte verkoop en een flexibele herbestemming faciliteren. Het Stadsgewest Haaglanden zal zich actief inzetten voor het verbeteren van dit knooppunt. Onder regie van Stedenbaan lopen inmiddels alliantiegesprekken met alle betrokkenen rondom dit knooppunt (omwonenden, NS, ProRail, Rijksgebouwendienst, Den Haag, Leidschendam- Voorburg en het Stadsgewest Haaglanden). In het algemeen is in dit kader afgesproken dat de inzet van publiek vastgoed jaarlijks wordt besproken en zoveel als mogelijk ingespeeld zal worden op initiatieven van de markt. Lange termijn Spooragenda (LTSa) en samenwerkingsmodel decentrale overheden, Ministerie van Infrastructuur en Milieu, NS en ProRail, Concessie hoofdrailnet. Regionale spoor en OV onderwerpen worden samen met de vervoerder NS en ProRail besproken in het Bestuurlijk Overleg Spoor als onderdeel van het Bestuurlijk Platform Stedenbaan. Dit betekent een betere samenhang tussen het spoor en het regionaal OV - op het niveau van de landsdelen. Op 18 december a.s. wordt de bestuurlijke PHS conferentie gehouden. Al tijdens die conferentie zullen bestuurders in gesprek gaan over de LTSa en de concessie Hoofdrailnet. Begin 2014 zal voor gedeputeerden en bestuurders SkW een bijeenkomst hierover worden georganiseerd. Het Bestuurlijk Overleg Spoor wordt voor de Zuidvleugel voorbereid door Stedenbaan. Het Stadsgewest Haaglanden is via Stedenbaan bestuurlijk en ambtelijk hierbij aangehaakt. Het Stadsgewest Haaglanden neemt eveneens bestuurlijk en ambtelijk deel aan de SkW overleggen.

4 Lange termijn Ontwikkelagenda OV en Spoor Zuidelijke Randstad Het Rijk en regio gaan samen een langer termijn Ontwikkelagenda OV en Spoor opstellen voor de Zuidelijke Randstad voor de periode Deze wordt in het B0 MIRT 2014 besproken. Geconstateerd is dat op het moment dat de spoorverdubbeling tussen Rijswijk en Delft-Zuid in 2020 gereed is, het de bedoeling is dat deze infrastructuur direct benut wordt voor de frequentiesprong naar 6 sprinters en 8 intercity's tussen Leiden, Den Haag, Rotterdam en Dordrecht - conform de afspraak tussen Provincie Zuid-Holland, decentrale overheden, NS en ProRail die zijn verenigd in de Bestuurlijke Commissie Stedenbaan. Het Rijk heeft kennis genomen van een aantal in de afsprakenlijst benoemde regionale ambities op het spoor na afronding van PHS en geeft aan op basis van de huidige inzichten in de vervoersvraag geen aanleiding te zien voor de genoemde projecten. Ook missen de financiële middelen hiervoor op dit moment. Het Stadsgewest Haaglanden is via Stedenbaan betrokken bij het opstellen van de Ontwikkelagenda OV en Spoor Zuidelijke Randstad. MIRT onderzoeken corridorstudies Voor twee MIRT onderzoeken worden projectplannen opgesteld: - Goederencorridor Rotterdam - BrabantlLimburg - Duitsland; - Goederencorridor Rotterdam - ArnhemINijmegen - Duitsland. De planning is om de projectplannen eind 2013 beschikbaar te hebben, zodat deze begin 2014 bestuurlijk kunnen worden vastgesteld. De onderzoeken moeten zich richten op het in beeld brengen van de kansen en belemmeringen voor het optimaliseren van de multimodale goederencorridors. Het Stadsgewest Haaglanden ondersteunt deze MIRT onderzoeken en zal actief meewerken aan deze projectplannen. Bij het opstellen van de projectplannen zullen wij aandacht vragen voor de relatie met het logistiek netwerk greenpor2/mainport. Het rijkonderzoek greenport Holland - mainports, 2013, gaf onder meer als uitkomst dat genoemde relatie versterkt moet worden. Dit is ook opgenomen in de Adaptieve Agenda. Bleizo De Tweede Kamer heeft de minister bij motie gevraagd uiterlijk 18 november 2013 de Kamer te informeren over Bleizo. Afgesproken is dat: - de betrokken partijen (ProRail, NS, de Regio en Het Rijk) de maatregelen aan de infrastructuur enlof aanpassingen aan de dienstregeling die noodzakelijk zijn om station BleiZo te realiseren verder uitwerken en toetsen op hun (k0sten)effectiviteit; - in januari 2014 maatregelenpakketten aan partijen worden voorgelegd zodat kan worden vastgesteld welke pakketten kansrijk zijn en verder in detail worden uitgewerkt; - uiterlijk eind maart 2014 een beslissing wordt genomen of een kosteneffectief maatregelpakket beschikbaar is waarmee station BleiZo kan worden gerealiseerd. Het Stadsgewest Haaglanden zet zich samen met alle betrokken partijen in voor Bleizo en zal actief bijdragen aan de uitwerking van maatregelen, zodat voorjaar 2013 op basis van goed onderbouwde voorstellen een afgewogen beslissing genomen kan worden.

5 Bijlage 3 - Uitkomsten update NMCA Bijlage 3 bij de brief van de minister aan de Tweede Kamer gaat over de uitkomsten update NMCA Deze update bestaat uit kaartbeelden van geheel Nederland waarin aangegeven is welke knelpunten er nog zijn in 2028 bij een hoog en laag groeiscenario. De NMCA is voor de knelpunten op het wegennet uitgevoerd met het Landelijk Model Systeem (LMS), en gaat effectief daarmee alleen over het Rijkswegennet. Knelpunten op het regionale wegennet en bij de aansluitingen hoofdwegennet/onderliggend wegennet komen hier niet uit. Uit de wegennetanalyse blijkt dat er ook bij een laag groeiscenario in 2028 (dus als de A4 Midden Delfland is uitgevoerd) nog steeds knelpunten zijn in de relatie Den Haag - Rotterdam. Uit de analyse Regionaal OV blijkt dat ook bij een laag groeiscenario in 2028 er nog steeds binnenstedelijk in Den Haag/Haaglanden knelpunten zijn. De update NMCA 2011 is uitgangspunt voor het MIRT ondenoek Bereikbaarheid regio Rotterdam-Den Haag. Vanuit de regio zullen we er op aandringen dat naast deze analyses ook gebruik gemaakt wordt van regionale analyses waarbij naast het rijkswegennet ook analyses van het onderliggend wegennet en het regionaal OV in beschouwing worden genomen. Bijlage 4 - Programma Beter Benutten Haaglanden Bijlage 4 bij de brief van de minister aan de Tweede Kamer gaat over de voortgang van het (landelijk) programma Beter Benutten. Het Stadsgewest Haaglanden is één van de 10 regio's waar een programma in uitvoering is. Het programma Beter Benutten Haaglanden omvat een samenhangend pakket van circa 50 maatregelen ter verbetering van het openbaar vervoer, de weg- en fietsinfrastructuur van regiopartijen (het Stadsgewest Haaglanden, gemeenten, provincie en RWS) en vraagbeinvloedingsmaatregelen van het bedrijfcleven. Alle maatregelen zijn in uitwerking of in uitvoering; enkele zijn reeds gerealiseerd, b.v. de aansluiting Kruithuisweg - Schoemakerstraat die onlangs is geopend. Het programma omvat een totaal budget van 158,8 mln., waarvan 74,6 mln. rijksgeld en E 84,2 mln. regiobudget. Voor de aansturing van het programma en als boegbeeld functioneert - naast een hoog-ambtelijke stuurgroep - het bestuurlijk trio: Peter Smit (regiobestuurder W), Ab van der Touw (CE0 Siemens Nederland) en Melanie Schultz van Haegen (minister IenM). Per gebied (Centrale Zone Den Haag, Zoetermeer, Westland, Delff en Leiden) is een ambassadeursduo actief (wethouder en werkgeversambassadeur) om met ondersteuning van de mobiliteitsmakelaar de vraagbeïnvloeding in het kader van de werkgeversaanpak te stimuleren bij het (lokale) bedrijfsleven. In de verwachting u hiermee voldoende te hebben geïnformeerd. Hoogachtend, portefeuillehouder Verkeer en Vervoer

6 Bijlagen bij deze brief: l. De afsprakenlijst B0 MIRT Zuidvleugel - Zuid-Holland, najaar De Adaptieve Agenda Zuidelijke Randstad De brief van minister M.H. Schultz van Haegen aan de Tweede Kamer, d.d. 18 november 2013 met bijlagen 2,3,4,6 (n.b. bijlage 1 is afsprakenlijst en bijlage 5 de Adaptieve agenda)

7 Bijlage 1 AFSPRAKENLIJST BESTUURLIJK OVERLEG MIRT 2013 ZUIDVLEUGEL/ZUID-HOLLAND 1. Adaptieve Agenda Zuidelijke Randstad > Rijk en regio delen de ambitie, strategieën en opgaven van de Adaptieve Agenda Zuidelijke Randstad en constateren dat hiermee invulling is gegeven aan besluit van het B0 MIRT 2013; +3 Rijk en regio vervangen de Gebiedsagenda Zuidvleugel/Zuid-Holland door de Adaptieve Agenda Zuidelijke Randstad waarbij de bestaande bestuurlijke afspraken zijn gehandhaafd (zoals over de Blankenburgverbinding, de A13jA16, de A4 passage Den Haag en Poorten & Inprikkers en de Rijnlandroute); Rijk en regio besluiten om de tabel met mogelijke opgaven (HD 5 Adaptieve Agenda) in 2014 te actualiseren en te onderzoeken weke opgaven voor besluitvorming in het B0 MIRT 2014 in aanmerking komen; +3 Rijk en regio constateren dat de brief van het Stadsgewest Haaglanden d.d. 1 oktober 2013 met het B0 MIRT is afgedaan. 2., MIRT-onderzoeken Bereikbaarheid regio Rotterdam - Den Haag, Stimulering realisatie verstedelijking en (1nter)nationale connectiviteit Zuidelijke Randstad Rijk en regio starten drie MIRT-onderzoeken, te weten 'Bereikbaarheid regio Rotterdam - Den Haag', 'Stimuleren realisatie verstedelijking' en '(1nter)nationale connectiviteit Zuidelijke Randstad'. +3 Voor het MIRT-onderzoek Bereikbaarheid regio Rotterdam - Den Haag wordt vooralsnog geen projectbudget gereserveerd ten behoeve van investeringen, omdat eerst de effectiviteit van de andere maatregelen zal worden onderzocht. Het MIRT-onderzoek richt zich op: O Het in kaart brengen van de mogelijkheden om de bereikbaarheidsknelpunten in het Regional Communities (RC) scenario aan te pakken, die naar aanleiding van de Nationale Markt en Capaciteits Analyse (NMCA, update van 2011) naar voren zijn gekomen in het gebied Den Haag-Rotterdam (focus); Waarbij het metropolitaan stedelijk gebied, zoals beschreven is in de Adaptieve Agenda Zuidelijke Randstad, wordt bezien (zoekgebied); *:* Waarbij gekeken wordt naar alle modaliteiten; *> Waarbij primair wordt gekeken naar de mogelijkheden die de 4 i's naast investeren (te weten innoveren, informeren, inrichten en in stand houden) kunnen bieden (oplossingsrichtingen); +3 Onderdeel van het MIRT-onderzoek 'Stimuleren realisatie verstedelijking' zijn 5 pilots om te leren over verstedelijking anno 2014; Onderdeel van het MIRT-onderzoek '(1nter)nationale connectiviteit Zuidelijke Randstad' is het opstellen van een vergelijking van de (inter)nationale connectiviteit van het metropolitaan stedelijk gebied (conform Adaptieve Agenda Zuidelijke Randstad) met concurrerende regio's in Europa, ten behoeve van een gezamenlijke ambitie in deze. Rotterdam The Hague Airport wordt in dit MIRT-onderzoek meegenomen; +:* Rijk en regio formuleren gelijktijdig eenduidige opdrachten (uitgangspunten, jaren, doorlooptijd / proces) voor deze MIRT-onderzoeken om de samenhang te borgen en afstemming te organiseren; O De tussenresultaten van de MIRT-onderzoeken worden besproken in het B0 MIRT 2014,

8 de definitieve uitkomsten in het B0 MIRT Warmtenet Q Rijk en regio willen de totstandkoming van een warmtenet stimuleren. Hiervoor zet de regio het Programmabureau duurzame warmte en koude Zuid-Holland in en zal het Rijk bezien of belemmeringen kunnen worden weggenomen. Als eerste concrete actie wordt gekeken naar de verbinding Rotterdamse Haven - Westland - Den Haag. Rijksvastgoed + Rijk en regio spreken af jaarlijks stil te staan bij de inzet van publiek vastgoed. Dit met als doel om te streven naar de juiste functie op de juiste plek. Hierbij spelen Rijk en regio zoveel mogelijk in op initiatieven van de markt, mede als invulling van de opgaven uit de Adaptieve Agenda Zuidelijke Randstad Lange termijn spooragenda en samenwerkingsmodel decentrale overheden, Ministerie van Infrastructuur en Milieu, NS en ProRail, Concessie hoofdrailnet +:+ Rijk en regio spreken af om (regionale) spoor en OV onderwerpen samen met vervoerders en ProRail te bespreken in het Bestuurlijk Overleg Spoor ter voorbereiding op besluitvorming in het B0 MIRT; +3 Rijk en regio spreken af om tijdens de al geplande bestuurlijke PHS-conferentie in de 3e week van december in gesprek te gaan over de Lange Termijn SpoorAgenda (LTSa) en Concessie Hoofdrailnet. Begin 2014 zal voor de gedeputeerden Verkeer en Vervoer en de bestuurders vanuit SkVV in dit kader een 2e bijeenkomst worden georganiseerd. Lange termijn Ontwikkelagenda OV en Spoor Zuidelijke Randstad + Rijk en regio constateren dat op het moment dat de spoorverdubbeling tussen Rijswijk en Delft-Zuid in 2020 gereed is, het de bedoeling is dat deze infrastructuur direct benut wordt voor de frequentiesprong naar 6 sprinters en 8 intercity's tussen Leiden, Den Haag, Rotterdam en Dordrecht. Dit is conform de afspraak tussen Provincie Zuid- Holland, decentrale overheden, NS en ProRail die zijn verenigd in de bestuurlijke commissie Stedenbaan; Het Rijk neemt kennis van de volgende regionale ambities op het spoor na afronding van PHS: Q Capaciteitsuitbreiding op het traject Delft Zuid - Rotterdam en openen O station Schiedam Kethel; Capaciteitsverruiming Leiden - Woerden om 2 intercity's en 2 sprinters te kunnen rijden; +' Dienstregelingaanpassing intercity's Dordrecht - Breda in relatie tot gebruik Hogesnelheidslijn-Zuid (HSL-Zuid); Knooppunt ontwikkeling en uitnutten agglomeratievoordelen langs het HOV- netwerk; + Capaciteitsmaatregelen op traject Den Haag - Gouda; Het Rijk ziet op basis van de huidige inzichten in de vervoersvraag geen aanleiding voor deze projecten en mist bovendien de financiële middelen hiervoor op dit moment. +3 Rijk en regio spreken af om samen een langere termijn ontwikkelagenda OV en Spoor op te stellen voor de Zuidelijke Randstad voor de periode en deze in het B0 MIRT 2014 te bespreken. e:* Rijk en regio spreken af om eventuele consequenties van de ingebruikname van de BeneluxPlus op de intercityverbinding Dordrecht-Breda te monitoren en zo nodig te bespreken, waarbij ook de vervoers-/overstapstromen en de consequenties voor de

9 kostendekkingsgraad van de Merwedelingelijn worden betrokken. Blei20 +:+ Rijk en regio spreken af dat de betrokken partijen (ProRail, NS, regio en Rijk) de maatregelen aan infrastructuur enlof aanpassingen aan de dienstregeling die noodzakelijk zijn om station BleiZo te realiseren verder uitwerken en toetsen op hun (k0sten)effectiviteit; e:* In januari 2014 worden maatregelenpakketten aan partijen voorgelegd zodat kan worden vastgesteld welke pakketten kansrijk zijn en verder in detail worden uitgewerkt; Q Rijk en regio spreken af dat uiterlijk eind maart 2014 een beslissing wordt genomen of er een kosteneffectief maatregelpakket beschikbaar is waarmee station BleiZo kan worden gerealiseerd. A15 Papendrecht - Gorinchem +:+ Rijk en regio constateren dat de regio van mening is dat er een bereikbaarheidsprobleem is op dit deel van de A15, de N3 en het omliggende onderliggend wegennet; a Rijk en regio stellen vast, dat het onderzoek van de regio op dit moment onvoldoende inzicht biedt in met name de effecten en de kosten van de voorgestelde maatregelen. Twijfels bestaan ook ten aanzien van de verkeersveiligheid en de procedurele gevolgen voor het (rea1isatie)project A151N3; +> Rijk en regio besluiten dat de regio het onderzoek verder uitwerkt in een uitgewerkt pakket aan maatregelen (inclusief effecten en kosten) en Rijkswaterstaat hierbij betrekt; e:* +:e Rijkswaterstaat zal in de rol van wegbeheerder het uitgewerkte pakket aan maatregelen toetsen op de verkeerskundige effecten, de kosten, maakbaarheid (oordeel ontwerp, inschatting realisatierisico's) en verkeersveiligheid; Op basis van de resultaten van het onderzoek van de regio en de toets van Rijkswaterstaat zal het Rijk een standpunt innemen ten aanzien van voorgestelde maatregelen. MIRT-onderzoeken corridorstudies s Rijk en regio werken gezamenlijk aan het opstellen van projectplannen voor de volgend( MIRT-onderzoeken: O MIRT onderzoek goederencorridor Rotterdam - BrabantILimburg - Duitsland; MIRT-onderzoek goederencorridor Rotterdam - ArnhemINijmegen - Duitsland; s Rijk en regio streven er naar beide projectplannen eind 2013 beschikbaar te hebben 1 opdat deze begin 2014 bestuurlijk kunnen worden vastgesteld. TEN-T Corridorstudie North Sea - Mediterranean +3 De regio verzoekt via de Deltri partners betrokken te worden bij de TEN-T corridorstudie North Sea - Mediterranean die wordt geïnitieerd door de Europese Commissie. De Europese Commissie beslist over de aanpak van de studie. Het Rijk zal indien nodig de gewenste betrokkenheid van de regio's bij de Europese Commissie onder de aandacht brengen. ) ll. I Rijksvastgoed station Den Haag Laan van Nieuw-Oost Indië I I e:+ Rijk en Regio besluiten dat zij zich gezamenlijk inzetten om te streven naar de optimale I

10 uitkomst voor de knooppuntontwikkeling van station Den Haag Laan van Nieuw-Oost Indië doordat: - de gemeente Den Haag zorgt voor een juridisch planologisch kader om functiewijziging en functiemenging mogelijk te maken de gemeente Den Haag samen met de regio zorgt voor een impuls in de openbare ruimte in samenhang met de herontwikkeling van (de plint van) het huidige ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en het stationsgebouw; Het Rijk zich inzet om langjarige leegstand en mogelijke verwaarlozing van het huidige ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid te voorkomen door het faciliteren van een vlotte verkoop en flexibele herbestemming. Tevens bewaakt het Rijk de door NS toegezegde investeringen in perrons en stationsgebouw voor een aantrekkelijker station MIRT-onderzoek Meerlaags Waterveiligheid Dordrecht Regio en rijk starten na afronding van het lopende Delta-experiment een MIRTonderzoek Meerlaags Waterveiligheid Dordrecht, waarbij de haalbaarheid en het concept van een zelfredzaam eiland nader uitgewerkt wordt. Daarbij wordt specifiek aandacht wordt gegeven aan de rolverdeling tussen de overheden, de besluitvormingssystematiek en de verankering in het lokale, regionale en nationale veiligheidsbeleid; +' Het Rijk zal daarbij betrokken zijn om de mogelijkheden te onderzoeken om binnen haar verantwoordelijkheden de kansen voor een zelfredzaam eiland te vergroten. De uitvoering van het MIRT-onderzoek heeft geen invloed op de uitvoering van lopende dijkversterkingsprojecten (in het kader van Hoogwaterbeschermingsprogramma 2). Evaluatie Project Mainport Rotterdam (PMR) *:e Rijk en regio besluiten om samen met de overige partners (begin 2014) een klein symposium te organiseren om de succesfactoren en geleerde lessen uit het Project Mainport Rotterdam (PMR) breder uit te dragen, zodat deze bij toekomstige infrastructuurprojecten betrokken kunnen worden. 14. Duinpolderweg O Rijk en regio komen in het voorjaar 2014 bij elkaar om op basis van het dan beschikbare onderzoeksmateriaal, het te hebben over de vraag of er een rijksbelang is bij het project Duinpolderweg.

11 ADAPTIEVE AGENDA ZUIDELIJKE RANDSTAD 2040 Een uitnodigend perspectief van Rijk en regio voor markt en samenleving DEFINITIEVE VERSIE Opgesteld door het Rijk en de Zuidvleugelpartners Vastgesteld in Bestuurlijk Overleg MIRT 14 november 2013

12 1. INLEIDING Er zit energie in de markt en in de rest van de samenleving. Burgers, ondernemers en wetenschappers ontwikkelen creatieve en innovatieve initiatieven. De context waarbinnen overheden werken verandert structureel: beperkte investeringsmiddelen, andere demografische uitgangspunten en onzekerheid over toekomstige ontwikkelingen. Dit vraagt om andere manier van (samen)werken tussen overheden, markt en samenleving en het bieden van een uitnodigend perspectief dat initiatieven van markt en samenleving stimuleert. Met de Adaptieve Agenda Zuidelijke Randstad 2040 (AAZR) leggen de overheden hiervoor gezamenlijk de basis. De AAZR benoemt een gezamenlijke ambitie met bijhorende strategieën en de opgaven die nu worden voorzien richting Elk jaar actualiseren de overheden, in nauw overleg met markt en samenleving, de opgaven. Daarbij staan gemaakte bestuurlijke afspraken niet ter discussie. De AAZR is leidend voor de bestuurlijke gesprekken van Rijk en regio over het fysieke domein. De vraagstukken op het gebied van R&D, innovatie en valorisatie en onderwijs en arbeidsmarkt bespreken Rijk en regio op andere tafels, waaronder het topsectorenoverleg. De eerste AAZR is een bod van de overheden gezamenlijk richting maatschappelijke partners om door te ontwikkelen richting het bestuurlijke overleg MIRT De AAZR bouwt voort op in ontwikkeling zijnde publiek-private initiatieven zoals de ROM Zuidvleugel en de economische agenda Zuidvleugel. 2. AMBITIE EN KANSEN 2.1 Waar gaan we voor in 2040? De Zuidelijke Randstad is een mondiaal concurrerende regio en in 2040 is die positie versterkt en behoort ze nog steeds tot één van de tien economisch krachtigste regio's in Europa. De economische kracht van de Zuidelijke Randstad: Rotterdam World Port: haven, stad en regio Rotterdam inclusief de havens van Dordrecht en Moerdijk en de aan de haven gerelateerde sectoren, zoals logistiek, chemie en het maritiem cluster (industrie, waterbouw, dienstverlening en zakelijke dienstverlening) in de Zuidelijke Randstad. Den Haaa Internationale Stad van Vrede en Recht: het regionale cluster rondom Vrede & Recht, The Hague Security Delta en internationale hoofdkantoren. Het Green~orts Network: het netwerk van de Greenports Westland, Oostland, Boskoop, Duin- en Bollenstreek en Aalsmeer, de Mainports Rotterdam en Schiphol en locaties van handel en distributie (zoals Barendrecht). De Zuid-Hollandse kennis-as: de as van kennisinstellingen en daarmee verbonden bedrijven van de sectoren life science & health, clean tech, security, legal en high tech rond ESNESTEC, Universiteit Leiden, TU Delft, Erasmus Universiteit Rotterdam. In 2040 kenmerkt de Zuidelijke Randstad zich door: - Een in Europa unieke cie.intecireerde internationale productie- en diensteneconomie o Van Rotterdam World Port, Den Haag Internationale Stad van Vrede en Recht, het Greenports Network en de Zuid-Hollandse kennis-as; o Deze geïntegreerde economie wordt gedreven door krachtige economische sectoren die zijn ontstaan via doorontwikkeling van en cross overs tussen bestaande sectoren. Onderwijs en arbeidsmarkt sluiten aan op deze sectoren; o Robuuste en betrouwbare (inter)nationale verbindingen met andere regio's in binnen- en buitenland via spoor, lucht, vaarwegen, buis en weg voor personen en goederen; o Kennisinstellingen en bedrijven die elkaars sterktes benutten, onderzoek op topniveau uitvoeren en de resultaten toepassen in nieuwe producten en diensten (valorisatie); - Een samenhangend metropolitaan stedeliik aebied van Leiden tot en met Dordrecht, met: o Aantrekkelijke stedelijke centra in Rotterdam, Den Haag, Leiden, Delft en Dordrecht waar (top)voonieningen voor onderwijs en cultuur zijn gebundeld en door ontmoeting en interactie nieuwe economische dynamiek is ontstaan. Daaraan gekoppeld ligt een grote diversiteit aan woonwijken, werklocaties en regionale voorzieningen, zoals in Zoetermeer; o Aantrekkelijke en toegankelijke metropolitane landschappen Hof van Delfland, Duin-Horst-Weide, IJsselmonde en de kustzone, wateren en parken;

13 o Bedrijven, burgers, kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties die optimaal profiteren van elkaars arbeidsmarkt, gespecialiseerde kennis en aanbod van voorzieningen; o Een aanbod voor wonen, werken en voorzieningen dat aansluit op de vraag in aantallen, locaties en milieus; o Een betrouwbaar en aantrekkelijk openbaar vervoersysteem, goede fietsverbindingen, een optimaal benutte wegenstructuur; o Snelle en betrouwbare (inter)nationale verbindingen tussen het metropolitaan stedelijk gebied en andere regio's; o Een landelijk gebied met veen, kust en delta landschappen dat internationaal is gewaardeerd. Er zijn woningen, werklocaties en voorzieningen met bijzondere kwaliteiten die niet in het metropolitaan stedelijk gebied te realiseren zijn. Er is ruimte voor groen, natuur en recreatie nabij het metropolitane stedelijke gebied en vormt een essentiële schakel in keten van de biobased economy; - Een duurzame leefom~eving met: o Een ecologische, lucht- en waterkwaliteit die voldoet aan internationale standaarden binnen de hiervoor gestelde termijnen; o Een duurzaam mobiliteitssysteem; o Een optimale bescherming tegen zeespiegelstijging en de mogelijke gevolgen van overstromingen; o Een duurzame en doelmatige zoetwatervoorziening voor economie en leefbaarheid. o Maximaal hergebruik van energie, (rest) producten en grondstoffen (circulaire economie) en een grotendeels duurzame energievoorziening. De Zuidelijke Randstad levert zo haar bijdrage aan de nationale ambitie dat Nederland in 2040 in de top 10 van de meest concurrerende economieën in de wereld staat. 2.2 Waar liggen de kansen en bedreigingen in de Zuidelijke Randstad? Van de trends en ontwikkelingen die de komende decennia op ons af komen, zoals mondiale economische verschuivingen, Europese integratie en uitbreiding, migratie, klimaatverandering en verduurzaming van energie1 is maar ten dele duidelijk wat deze voor de Zuidelijke Randstad betekenen. Deze onzekerheden vragen om het tijdig benutten van kansen en keren van bedreigingen (adaptief beleid). Economie Nederland kent een diensteneconomie en een productie-economie. In de Zuidelijke Randstad komen de diensteneconomie (met name in het noordelijk deel) en productie-economie (met name in het zuidelijk deel) samen. Dit biedt kansen voor meer samenwerking en cross overs tussen de diensteneconomie en de productieeconomie en voor een concurrerend economisch profiel in Nederland en Europa. De kansen liggen in samenwerking en cross overs tussen Rotterdam World Port, Den Haag Internationale Stad van Vrede en Recht, het Greenports Network en de Zuid-Hollandse kennis-as. De huidige economie van de Zuidelijke Randstad kent nieuwe innovatieve sectoren (zoals de clusters Security, Cleantech, Hightech Systems and Materials en Medical) maar deze wegen in omvang en concurrentiekracht nog niet op tegen de al langer aanwezige sectoren (zoals de petrochemische industrie). Een aantal van de bestaande sectoren is in de fase van volwassenheid van hun levenscyclus beland, waardoor de afzet en innovatiekracht stabiliseert en op termijn wellicht zelfs gaat afnemen. Voor het blijvend versterken van de concurrentiekracht van de Zuidelijke Randstad en het komen tot een onderscheidend economisch profiel, is doorontwikkeling en versterking van de innovatiekracht van alle sectoren nodig. Dus ook van de huidige sectoren. Dit vraagt om meer interactie tussen de economische sectoren onderling en met de aanwezige kennisinstellingen, het beter laten aansluiten van onderwijs, arbeidsmarkt en economische sectoren en het vergroten van de economische toepassing van kennis (valorisatie). Hierbij is een aandachtspunt dat de Zuidelijke Randstad goed scoort op publieke kennis maar momenteel een achterstand heeft ten opzichte van Europese concurrenten op het gebied van private kennisinfrastructuur2. Het MKB speelt hierbij een belangrijke rol als verbindende schakel tussen onderwijs en arbeidsmarkt (leer-werkplekken, stageplaatsen, afstudeeronderzoek) en versneller van valorìsatie. Agglomeratiekracht en verstedelijking De Zuidelijke Randstad blijft achter bij haar Europese concurrenten op agglomeratiekracht2. Door het vergroten van de agglomeratiekracht kunnen bedrijven profiteren van elkaars nabijheid en gespecialiseerde kennis en worden vraag en aanbod van de arbeidsmarkt beter in balans gebracht. Door urbanisatie raken de meeste ' Ambtelijke trend- en scenarioanalyse Zuidvleugel, Ministerie van Infrastructuur en Milieu, Den Haag 2012 Planbureau voor de leefomgeving, De internationale concurrentiepositie van topsectoren, Den Haag 2012.

14 economische activiteiten meer geconcentreerd in de steden en ontstaan er kansen om de agglomeratiekracht te versterken. De kansen voor het versterken van de agglomeratiekracht liggen langs de as: Leiden, Den Haag, Delft, Rotterdam en Dordrecht. In de stedelijke centra en kennisinstellingen ontstaat innovatie en vernieuwing door interactie en ontmoeting. Het Planbureau voor de ~eefomgeving' stelt dat het voor het grijpen van de economische kansen van agglomeratiekracht nodig is om: 1. De formele en informele, toevallige en onbedoelde interacties tussen bedrijven, burgers en kennisinstellingen te vergroten voor de clusters van sectoren met een groot volume aan banen en een sterke specialisatie. De kansen hiervoor liggen vooral in de steden en rondom knooppunten. Hierbij is persoonlijk contact belangrijk; 2. De bereikbaarheid binnen de Zuidelijke Randstad en met andere relevante regio's in binnen- en buitenland te verbeteren. Door samenwerking met krachtige sectoren, bedrijven en kennisinstellingen in andere regio's, kunnen sectoren in de Zuidelijke Randstad zelf ook beter innoveren en groeien ('lenen van de buren' oftewel 'borrowed size'). De trek naar de stad houdt aan, maar de vraag naar grootschalige woongebieden neemt af, vastgoedprijzen staan onder druk en financiering van gebiedsontwikkelingen is complexer geworden. Daarnaast is er nu al een mismatch tussen vraag en aanbod door veranderende consumentwensen (meer nadruk op kwaliteit, betaalbaarheid en identiteit), vergrijzing, urbanisatie7 en de toename van het aantal eeninkomenshuishoudens. Tevens zijn er binnenstedelijk nu nog onvoldoende locaties beschikbaar of geschikt voor verdichting en functiemenging. Hierdoor is er in de hele Zuidelijke Randstad sprake van een verstedelijkingsopgave die organisch tot stand komt vanuit markt en consument met de focus op bouwen binnen het bestaand stedelijk gebied. Bij de ontwikkeling van landschap en groen is op dit moment sprake van te lage (rni1ieu)kwaliteit en gebrek aan voldoende (onderlinge) verbindingen en variatie. Op dit moment is er overal in Nederland sprake van een overaanbod aan ruimte voor detailhandel, kantoor- en bedrijfsruimte. De Zuidelijke Randstad vormt daarop geen uitzondering. De opgave is om de bestaande en beschikbaar komende vierkante meters strategisch in te zetten voor versterking van het vestigingsklimaat en de regionale economie. In eerste instantie door te verkennen of leegstaand publiek en privaat vastgoed (of gronden) een rol kan vervullen voor transformaties, in het bijzonder in stedelijke centra en langs bestaande infrastructuur. Het landelijk gebied biedt door de bijzondere omgevingskwaliteit en ligging nabij de genoemde as van Leiden tot en met Dordrecht unieke kansen. De ontwikkeling van steden en dorpen en de bedrijvigheid kunnen hiervan profiteren door het ontwikkelen van onderscheidende woon- en werkmilieus. Vrijkomende bebouwing kan ingezet worden voor vestiging van nieuwe en doorgroei van bestaande innovatieve bedrijven en MKB. Kansen voor de agrarische sector liggen in de biobased economy keten en verdergaande specialisatie in niches op wereldmarktniveau waardoor toegevoegde waarde blijft behouden in een globaal concurrerende omgeving. Door de aanhoudende trek naar de stad staat het op peil houden van het voorzieningenniveau onder druk. Duurzame leefomgeving De afname van de beschikbaarheid van fossiele brand- en grondstoffen vraagt om meer zelfvoorzienendheid, duurzame energieopwekking en hergebruik van (rest) producten en grondstoffen (circulaire economie). Hiervoor is een energietransitie en transitie naar een biobased economy3 noodzakelijk, waarvoor de Zuidelijke Randstad de benodigde kennisinstellingen, economische sectoren en ruimtelijke mogelijkheden (zoals in het Groene Hart) heeft. In de transitie naar een duurzame energievoorziening liggen er in de Zuidelijke Randstad grote kansen voor het inzetten van warmte (zoals in het Westland en de Rotterdamse haven). Daarnaast zijn grote delen van de Zuidelijke Randstad op de lange termijn geschikt voor toepassing van geothermie4. Ook neemt de zelfvoorziendendheid van energie toe. De zeespiegel en de waterstanden in de rivieren stijgen, vinden er meer weersextremen plaats (hevige buien, droogtesituaties, hitte) en staat de waterkwaliteit en biodiversiteit onder druk. De huidige waterveiligheidsnormen passen niet overal meer bij de toegenomen waarde en bevolkingsomvang achter de dijken. Door minder aanbod van zoetwater dreigt er ook meer verzilting en inklinking van de bodem te ontstaan. Dit terwijl andere functies, zoals verstedelijking en bereikbaarheid, de natuur(ontwikke1ing) onder druk kunnen zetten. Tegelijkertijd zijn grote Een economie die draait op biomassa als grondstof in plaats van fossiele grondstoffen. Geothermie is energie die kan ontstaan door het temperatuurverschil tussen het aardoppervlak en diep in de aarde gelegen wamtereservoirc.

15 inspanningen nodig om de effecten op gebied van waterkwaliteit, waterkwantiteit en waterveiligheid te beheersen, maar liggen er ook kansen voor recreatie en maritieme economische activiteiten. 3. STRATEGIEEN Het tijdig benutten van kansen en het keren van bedreigingen, vraagt om samenhangende strategieën van verstedelijking, economie, bereikbaarheid, duurzaamheid, energie, kennis, water, groen en natuur. De overheden werken dit in deze adaptieve agenda uit in drie strategieën die elkaar aanvullen en versterken. STRATEGIE 1 : Het vergroten van de samenhang tussen de productie-economie en de diensteneconomie gekoppeld aan bewezen en opkomende economische sectoren in de Zuidelijke Randstad De overheden zetten samen met bedrijfsleven en kennisinstellingen in op: - Het vergroten van de regionale spin-off van de Mainport Rotterdam door een integrale benadering van de aan de haven en havengerelateerde sectoren gekoppelde opgaven (Rotterdam World Port); - Het versterken van de mondiale regiefunctie van de Greenports en het verbinden van de Greenports aan de Mainports Rotterdam en Schiphol door een geïntegreerd logistiek netwerk; - Het uitbreiden in aantal enlof omvang van internationale bedrijven en instellingen gekoppeld aan het profiel Den Haag Internationale Stad van Vrede en Recht en Rotterdam Word Port; - Het versterken van de Zuid-Hollandse kennis-as, een betere aansluiting van arbeidsmarkt en onderwijs en het vormen van allianties tussen bedrijfsleven en kennisinstellingen rond nieuwe producten en diensten. Het vergroten van de economische baten van de Rotterdamse haven voor de hele Zuidelijke Randstad vraagt om een integrale benadering (Rotterdam World Port): - Samen met het bedrijfsleven (o.a. maritieme zakelijke diensten, maritieme industrie en clean tech) komen tot meer synergie tussen havengerelateerde productie- en diensteneconomie; - Samen met het bedrijfsleven maatregelen nemen om ook bij doorgaande groei de milieulasten verder te verlagen (waaronder de lucht- en waterkwaliteit) en het doen van investeringen in de kwaliteit van de leefomgeving; - Verdergaande samenwerking tussen kennisinstellingen in Delft en Rotterdam met het 'maritieme' bedrijfsleven gericht op valorisatie van kennis en technologische ontwikkelingen. Met deze benadering willen de overheden meer bedrijvigheid aantrekken die zorgt voor meer waardetoevoeging en dienstverlening zoals regiefuncties en hoogwaardige diensten voor het haven- en industriecomplex en hoofdkantoren en hoogwaardige ICT diensten voor de logistieke sector. Dit vraagt om verdere optimalisatie van het bestaande havengebied, één logistiek systeem van Rotterdam, Dordrecht en Moerdijk en het op orde houden van twee achterlandcorridors (met distributiecentra) richting BelgiëlFrankrijk en DuitslandlOost Europa. Om te blijven concurreren met andere gebieden in Noordwest-Europa is verdergaande samenwerking met Amsterdam, Vlissingen, Terneuzen en Antwerpen nodig. Het versterken van de mondiale regie van de Green~orts vraagt om verbeteringen en bundelingen in het logistiek systeem en het zorgen voor regionale innovatie door kennisdeling en samenwerking. De overheden en marktpartijen verbeteren vanuit ieders verantwoordelijkheid waar nodig het verbindende logistieke netwerk tussen de Greenports en de Mainports Rotterdam en Schiphol. Verder bieden zij ruimte voor meer handel en distributie van tuinbouwproducten. Belangrijke regionale opgave voor het Westland en de andere Greenports is het verbeteren van de interne ontsluiting. Voor het mogelijk maken van innovaties in de Greenports worden samen met het bedrijfsleven (primair het MKB) 'proeftuinen' en 'transformatiegebieden' geïnitieerd gericht op product- en procesinnovatie. Voor het doorontwikkelen van Den Haaa Internationale Stad van Vrede en Recht, verbeteren de overheden voorzieningen, grootschalige congresfaciliteiten, kantoorlocaties (o.a. Beatrixkwartier), de regionale bereikbaarheid en de kwaliteit van leefomgeving in de regio Den Haag. Voor dit internationale profiel van Den Haag ligt de focus op het cluster Veiligheid (The Hague Security Delta) in samenwerking met de kennisinstellingen en bedrijven rond de Universiteit Leiden, ESAIESTEC en de TU Delft. Verder stimuleren de overheden marktpartijen om woonmilieus in de regio Den Haag te ontwikkelen die aansluiten op de wensen van internationale werknemers en (internationale) studenten. Het versterken en vernieuwen van sterke sectoren in de Zuidelijke Randstad vraagt daarnaast om het versterken van de Zuid-Hollandse kennis-as en een betere aansluiting van arbeidsmarkt en onderwijs. Hiertoe zetten de overheden in op het faciliteren van initiatieven van kennisinstellingen en bedrijfsleven op die plekken waarbij er

16 cross overs en meer samenwerking ontstaat, onder andere door het instellen van de Economische Programmaraad Zuidvleugel (EPZ) en de ROM Zuidvleugel. Dit ook om de resultaten van kennisontwikkeling toe te passen in nieuwe producten en diensten (valorisatie). Hiervoor zijn campusontwikkeling (zoals op de Technologische Innovatiecampus Delft), de overheid als launching customer en meer en betere internationale (studenten)woonmilieus nodig. De beoogde verdere samenwerking tussen de drie universiteiten in de Zuidelijke Randstad wordt waar mogelijk door Rijk en regio ondersteund. / D:" Waag k!erljtioda~c5'dd Het Leidse cluster Life Sciences & Health, vooral gelegen op het Leiden Bio Science Park, werkt binnen Medical Delta nauw samen met instellingen en bedrijven in Delft en Rotterdam. Samenwerking via "de wetenschapslijnen" met de rest van de wereld is van belang voor verdere innovatie. Voor de versterking van alle economische sectoren in de Zuidelijke Randstad zijn economisch gerelateerde regio's zoals de Noordelijke Randstad, Brainport Eindhoven en in omliggende landen van belang. Door samenwerking met krachtige sectoren, bedrijven en kennisinstellingen in andere regio's kunnen sectoren in de Zuidelijke Randstad zelf ook beter innoveren en groeien. Goede (inter)nationale verbindingen per weg, spoor, water, lucht en ICT alsook mogelijkheden van samenkomst (zoals campussen) hebben hierbij een dragende functie. STRATEGIE 2: Het ontwikkelen van een samenhangend metropolitaan stedelijk gebied door het stimuleren van interactie, verstedelijking en het optimaliseren van de bereikbaarheid en groenblauwe structuur. De overheden zetten in op het creëren van een metropolitaan stedelijk gebied van Leiden tot en met Dordrecht. In dit metropolitaan stedelijk gebied worden wonen, werken, voorzieningen, mobiliteit, water, recreatie en natuur in samenhang ontwikkeld. Daarbij gaat het om:

17 - Het faciliteren van interactie tussen burgers, bedrijven en kennisinstellingen in de stedelijke centra van Leiden, Den Haag, Delft, Rotterdam en Dordrecht en rondom knooppunten; - Het faciliteren van de vraag naar woningen, werklocaties en voorzieningen in aantallen, locaties en milieus op basis van wensen en initiatieven vanuit markt en samenleving; - Het optimaliseren van de bereikbaarheid binnen het metropolitaan stedelijk gebied om elkaars kwaliteiten en voorzieningen beter te kunnen benutten; - Het optimaliseren van de connectiviteit van het metropolitaan stedelijk gebied met andere relevante regio's in binnen- en buitenland; - Het versterken van de gebruiks-, belevings- en productiewaarde van de metropolitane landschappen; - Het benutten van de kansen die het landelijk gebied biedt door de gunstige ligging en de unieke kwaliteiten in de Zuidelijke Randstad. Kwaliteiten aanvullend op en goed verbonden met het metropolitaan stedelijk gebied worden ontwikkeld. In de stedelijke centra van het metropolitaan stedelijk gebied faciliteren overheden de interactie tussen burgers, bedrijven, kennisinstellingen en andere instellingen ('interactiemilieus'). Hiervoor zijn die locaties met een hoge economische dynamiek interessant waar vele functies (wonen, werken, voorzieningen, recreatie, cultuur) en mensen samenkomen. Op initiatief van het bedrijfsleven, ondersteunen de overheden intensivering en meer menging van functies, kwaliteitsverbetering van de openbare ruimte, het samenbrengen van voorzieningen en goede verbindingen naar en waar nodig tussen die interactiemilieus. Bij het renoveren, slopen of transformeren van bestaande verstedelijking en bij toekomstige verstedelijking is klimaatbestendigheid, energieneutraal bouwen en de groenblauwe opgave een onderdeel. In de hele Zuidelijke Randstad wordt de verstedelijkingsopgave primair gefaciliteerd binnen het bestaand stads- en dorpsgebied. De

18 ontwikkeling van nieuwe uitleglocaties is alleen mogelijk als de noodzaak is aangetoond conform de ladder duurzame verstedelijking. Bij het oplossen van knelpunten staat de bereikbaarheid van gebieden centraal. Binnen het metropolitaan stedelijk gebied betekent dit dat de bereikbaarheid vanuit ieders verantwoordelijkheid samen met het bedrijfsleven zal worden geoptimaliseerd op basis van de principes inrichten, informeren, innoveren en in stand houden. Investeren komt alleen als maatregel in aanmerking als de overige 4 I's onvoldoende effectief zijn en er financiële middelen beschikbaar zijn (de 5 "I's"). Daarbij worden de verschillende netwerken (ketenmobiliteit) beter verbonden op knooppunten. Daarnaast vraagt dit om het beter benutten en versterken van het openbaar vervoersysteem in samenhang met het wegen- en fietsnetwerk binnen en tussen de agglomeraties van het metropolitaan stedelijk gebied. Bij de verbetering van het mobiliteitssysteem zetten overheden in op verdergaande verduurzaming (waaronder schone mobiliteit). Het wegennet van het metropolitaan stedelijk gebied vraagt om een structuur waarbij lokaal, regionaal en (inter)nationaal verkeer snel en betrouwbaar worden afgewikkeld, zowel voor personen als voor goederen. De prioritaire verkeersopgave ligt op het regionale en lokale verkeer omdat dit het grootste deel van de mobiliteit betreft en de problematiek voor deze verkeersstroom het grootst is (vooral in en om de steden). Voor het lokale verkeer binnen Rotterdam en Den Haag dient een adequate interne structuur te bestaan. Bij het verbeteren van deze interne structuur wordt uitgegaan van een integrale benadering van bereikbaarheid en sociaaleconomische ontwikkeling. De overheden bieden de randvoorwaarden (zowel ruimtelijk als door regionale bereikbaarheid) en nemen mogelijke belemmeringen weg voor het faciliteren van de vraaa naar woninoen, werklocaties en voorzieninaen in aantallen, locaties en milieus in het metropolitaan stedelijk gebied. Bijzondere aandacht hierbij is nodig voor de leefbaarheid en wensen van de (woon)consument en de kwalitatieve opgave in de bestaande voorraad. Rijk en regio zetten zich in om de juiste condities te scheppen voor binnenstedelijke ontwikkeling en de benutting van leegstaand (publiek) vastgoed. In het landelijk gebied worden, op regionale kwaliteiten en voorzieningen niveau aansluitende. woon- en werkmilieus ontwikkeld. De overheden investeren de komende jaren in het netwerk van weg en spoor (onder andere met het Programma Hoogfrequent Spoor) ter verbetering van de linter)nationale connectiviteit van het metropolitaan stedelijk gebied op economisch gerelateerde regio's in Noordwest Europa, Schiphol en omliggende regio's. De dragers van dit netwerk zijn de A4 (richting het noorden), A12lA20 (richting het noordoosten), A15 (richting het oosten), A41A16 (richting het zuiden) en het hoofdspoornet inclusief de HSL-Zuid. Voor de lange termijn moet bezien worden of het huidige netwerk van weg en spoor voldoende voorziet in de internationale connectiviteit van het metropolitaan stedelijk gebied. De potentie van Rotterdam The Hague Airport wordt verder benut voor de economische kracht van de Zuidelijke Randstad, recreatief en zakelijk. Het versterken van de gebruiks-, belevings- en productiewaarde van de metro~olitane landschappen en & landschappen in het landeliik aebied vraagt om een kwaliteitsslag (op orde brengen van milieu- en watercondities en groenblauwe dooradering) en onderlinge verbindingen via een uitgebreid netwerk van fiets- en wandelpaden en een regionale wegenstructuur waarbij, samen met de waterschappen, ook aandacht is voor de wateropgaven. Ook vraagt dit om verbreding van de economische basis van de landbouw om het voortbestaan van cultuurhistorische landschappen te borgen. De regionale overheden pakken dit op samen met het bedrijfsleven, de recreatieschappen, waterschappen, natuurbeherende organisaties en woningbouwcorporaties. Specifiek voor de kust zetten de overheden in om de waterveiligheidsopgave op te pakken in combinatie met versterking van het economische en recreatieve karakter De overheden zetten voor het landeliik aebied (het Groene Hart en de Zuidwestelijke Delta) in op het ontwikkelen van aanvullende kwaliteiten en een complementaire economie (schakel in keten van de biobased economy), ter versterking van het metropolitaan stedelijk gebied. Onderdeel van de aanvullende kwaliteiten van het landelijk gebied is de ruimte voor groen, natuur en recreatie nabij het metropolitane stedelijke gebied. Daarbij faciliteren regionale overheden hier woningen, werklocaties en voorzieningen met bijzondere kwaliteiten die niet in het metropolitaan stedelijk gebied te realiseren zijn.

19 STRATEGIE 3: Het stimuleren van een circulaire economie, duurzame energie- en zoetwatervoorziening en het minimaliseren van de gevolgen van overstroming. De overheden zetten samen met kennisinstellingen en bedrijfsleven in op een duurzame leefomgeving en een circulaire economie. Daarbij gaat het om: - Het mogelijk maken van de transitie naar een biobased economy en het sluiten van ketens. - Het mogelijk maken van de transitie naar duurzame mobiliteit; - Het ruimtelijk mogelijk maken van energietransitie, het vergroten van de zelfvoorzienendheid van energie en het ontwikkelen van een warmtenet; - Duurzaam en doelmatig gebruik van zoetwater, meerlaags waterveiligheidsmaatregelen (preventie, ruimtelijke inrichting en rampenbeheersing) en verbetering van de waterkwaliteit; Voor de transitie naar een circulaire economie is het naast het sluiten van ketens nodig om over te schakelen naar een biobased economv. Voor het sluiten van ketens dienen grondstoffen eerst gebruikt te worden voor een zo hoogwaardig mogelijke kwaliteit producten, waarna de restproducten voor andere toepassingen gebruikt kunnen worden. Hiervoor wordt met een integrale aanpak van Mainport Rotterdam en het metropolitaan stedelijk gepa dp hlihflinp+ia \lgn de haven op het vlak van secundaire stromen en verwerking verbeterd. PerspKliefWarmrenet Zuid Holland (bmn: provincie Zukd Holland! r-:, Vergunning Mor opsporing of winning van aardwarmteaangevraagd 0 &W waar bedrijven wante u<lwisrelen - Warmieiransponlelding (bestaand inaankg, in studie en mogelijk mebmstig) warmtekrachtcentrale en rtadsvev.warming B bestaand m potentie voet geothermie 13 productie biomasra grondsmfhn. biobased parkwestland aandachtsgd?ieden huidig beschermingrniveau Q mogelqkehxatieswrnerking hubimmie Rottffdarn in recycling - kt n lt opga- waterkeringen (HWBP 3en klimaat 21W) r+>. zoulwaterindringiiq aandachtsgebied veraii1n4 Voor de hoogwaardige toepassing van biomassa in lokale en regionale kringlopen scheppen overheden voorwaarden voor productie, gebruik, transport en opslag van hoogwaardige biomassa grondstoffen. Hiervoor lopen al diverse initiatieven van markt en overheid voor het ontwikkelen van kennis en het verbinden van partijen. Agrarische bedrijven en het MKB in het landelijk gebied worden gestimuleerd om in te spelen op de kansen die de biobased economy biedt.

20 Om tijdig te kunnen anticiperen op steeds schaarser wordende fossiele brandstoffen in combinatie met mobiel kunnen zijn en goederen kunnen verplaatsen per weg, water en lucht, zonder dat dit ten koste gaat van de leefomgeving, is een transitie naar een duurzaam mobiliteitssvsteem nodig. Hierbij hoort ook het minimaal voldoen aan internationale standaarden voor milieukwaliteit. De overheden, kennisinstellingen en bedrijfsleven vertalen het energieakkoord naar de Zuidelijke Randstad gericht op het ruimtelijk mogelijk maken van eneraietransitie en het veraroten van de zelfvoorzienendheid van eneraie. Voor de korte termijn zetten de overheden zich in voor het opschalen van bestaande initiatieven tot een geïntegreerd warmtenet voor de gehele Zuidelijke Randstad. Dit doen zijn door het koppelen van vragers en aanbieders en door hier de ruimtelijke voorwaarden voor te creëren. Het oprichten van het Programmabureau warmte en koude Zuid-Holland uit de Green Deal Duurzame Warmte en Koude Zuid-Holland is in dit kader een belangrijke stap. Bij het vaststellen van nieuwe normen houden overheden per dijktraject rekening met de gevolgen (schade en slachtoffers) van een eventuele overstroming5. Dit om de doelmatigheid van investeringen in waterveiliaheid te vergroten. Voor de Zuidelijke Randstad blijft preventie het uitgangspunt voor bescherming tegen overstromingen. Aanvullend vraagt waterveiligheid om anticipatie op rampenbeheersing. Waar nodig en haalbaar worden ruimtelijke maatregelen genomen om de doelmatigheid van waterveiligheid te vergroten (kansrijk in Dordrecht) of voor extra bescherming van vitale en kwetsbare functies. De ruimtelijke maatregelen zijn met name in het buitendijks gebied kansrijk. Bij de realisatie van waterveiligheid wordt waar mogelijk aansluiting gezocht bij andere ruimtelijke ontwikkelingen, onder meer door multifunctioneel gebruik van keringen of meegroeiconcepten waarbij keringen aan de kust en ruimtelijke ontwikkelingen gezamenlijk meegroeien met de zeespiegelstijging. Omgekeerd nemen overheden klimaatbestendigheid mee bij ruimtelijke ontwikkelingen. Een duurzame en doelmatige zoetwatervoorziening wordt bereikt door gezamenlijke inzet van overheden en gebruikers. Gebruikers vergroten onder meer hun efficiëntie en zelfvoorzienendheid en in het regionale watersysteem kan onder meer de watervraag voor het wegspoelen van brak water worden verminderd. Deze maatregelen reduceren het risico op schade, maken het systeem robuuster en beperken de afhankelijkheid van het hoofdwatersysteem. Voor de zoetwatervoorziening in de Zuidelijke Randstad speelt de afweging van meer zoetwater via alternatieve aanvoerroutes in combinatie met het toestaan van meer zoutindringing in de Nieuwe Waterweg en het tegengaan van de zoutindringing zelf in de Nieuwe Waterweg. Voor de waterkwaliteit zetten overheden en bedrijfsleven in op het zo hoogwaardig mogelijk hergebruiken van afvalwater en het beperken van lozingen. Dit draagt ook bij aan de kwaliteit van de leefomgeving en beperking van de zoetwatervraag. Overheden verbeteren de leefruimte voor planten en dieren (door onder meer vispassages en natuurvriendelijke waterbodem en oevers). Het koppelen van maatregelen voor waterkwaliteit, waterveiligheid, zoetwater, landbouw en natuur staat centraal. Het Kierbesluit is hiervan een voorbeeld. 4. HET VERVOLG: EEN UITNODIGING NAAR MARKT EN SAMENLEVING De Adaptieve Agenda Zuidvleugel is een bod van de overheden richting maatschappelijke partners. Deze agenda is erop gericht de Zuidelijke Randstad in mondiaal opzicht meer concurrerend en onderscheidend te maken. De drie strategieën staan daarbij niet los van elkaar, maar versterken elkaar. Bij de uitvoering van de strategieën zijn de overheden afhankelijk van partners, ondernemers, scholen, kennisinstellingen en andere betrokken partijen. De agenda wil nadrukkelijk deze partners aan de regio te binden en hen uitdagen, bijvoorbeeld om: 1. nieuwe op innovatie gerichte projecten naar de markt te brengen samen met de ROM Zuidvleugel; 2. samen vorm te geven aan 'gebiedsontwikkeling nieuwe stijl' en ervaringen met ons te delen; 3. te zoeken naar mogelijkheden om de realisatie van verstedelijking te vergemakkelijken; 4. concrete voorstellen te maken om het landelijk gesloten Energieakkoord in deze regio op te pakken. De overheden beschouwen concrete voorstellen en ideeën die vanuit deze uitnodiging op ons afkomen serieus en helpen ze, daar waar ze bijdragen aan de geschetste strategieën, verder. Hiervoor gaan de overheden actief het gesprek aan met de markt. De in te richten Economische Programmaraad Zuidvleugel (EPZ) kan hierin een belangrijke schakelfunctie gaan vervullen. In 2014 hebben diverse bijeenkomsten plaats, waarbij het doel nadrukkelijk is de initiatieven met elkaar te bespreken en te verbinden tussen markt en overheden. Zo wordt de uitvoering van deze agenda gezamenlijk opgepakt. Voor afstemming van generieke en regionale strategieën voor zoetwatervoo~iening, waterveiligheid en ruimtelijke adaptatie, werken overheden, bedrijven en maatschappelijke organisaties samen in het Deltaprogramma.