Schatkist Kleutervolgsysteem

Transcriptie

1 Schatkist Kleutervolgsysteem

2 Auteur Dorien Stolwijk Onderwijsadvies & Ontwikkelingsbureau Projectgroep Zwijsen Huub Lucas en Annemieke Smits (uitgevers) Liesbeth Delgijer (fondseditor) Maud Bos (editor) Nancy van Gestel - van Galen (vormgever) Joke Nawara (desk editor) Voor België: Uitgeverij Zwijsen.be, Antwerpen Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd bestand en/of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Bureauredactie Boekwerk, Maasbommel Illustraties Omslag en logo: Marjolein Krijger Binnenwerk: Daniëlle Schothorst 2

3 Inhoud Inleiding pag 4 Het kleutervolgsysteem en Schatkist pag 4 Meest recente ontwikkelingen pag 4 Vier ontwikkelingsgebieden pag 5 Schatkist Kleutervolgsysteem pag 6 Observatiemomenten pag 6 Observatielijst groep 1 en groep 2 pag 6 Groepskaart pag 7 Groepsplan pag 7 Plan van aanpak pag 7 Evaluatie pag 7 Informatie over een individueel kind pag 8 Informatie over de groep en uw eigen onderwijsaanbod pag 8 Bespreken van resultaten pag 9 Bronnen pag 9 Observatielijst groep 1 pag 10 Observatielijst groep 2 pag 21 Groepskaart groep 1 pag 32 Groepskaart groep 2 pag 33 Groepsplan pag 34 Plan van aanpak pag 35 3

4 Inleiding Goed observeren en registreren in het onderwijs aan kleuters is belangrijk. Met behulp van dit kleutervolgsysteem bij Schatkist brengt u eenvoudig de ontwikkeling van de kinderen in uw groep in beeld. Het kleutervolgsysteem is bedoeld voor kinderen van vier tot en met zes jaar, in de groepen 1 en 2 van het basisonderwijs. Het kleutervolgsysteem en Schatkist Met behulp van de activiteiten uit Schatkist (ankers, activiteiten en routines) krijgt u zicht op de vaardigheden en kennis van de kinderen in uw groep. Met het Schatkist Kleutervolgsysteem legt u de ontwikkeling van de kinderen gedurende de kleuterperiode vast. De observatiepunten zijn verwoord in concreet observeerbaar gedrag. De gegevens geven u vervolgens een beeld van de ontwikkeling van een individueel kind en de ontwikkeling van de groep als geheel. De observatiegegevens leveren u informatie op voor het samenstellen van een beredeneerd onderwijsaanbod uit Schatkist. Meest recente ontwikkelingen Het kleutervolgsysteem bij Schatkist is gebaseerd op de meest recente ontwikkelingen en inzichten op het gebied van doelstellingen en vaardigheden die verwacht worden van kinderen aan het eind van groep 1 en aan het eind van groep 2. De observatiepunten sluiten naadloos aan bij de leerlijnen van Schatkist. Vanwege de beweging in het onderwijs, is een enkel tussendoel uit Schatkist bijgesteld. Zo zult u merken dat bij het tussendoel Tellen en getalbegrip van kinderen van groep 1 wordt verwacht dat zij de telrij tot ten minste 10 kunnen opzeggen en van kinderen van groep 2 tot ten minste 20. Via de nieuwsbrief en website wordt u altijd op de hoogte gebracht van nieuwe ontwikkelingen. Via de website kunt u nieuwe materialen gratis downloaden. Zo worden kaartjes aangeboden voor de cijfermuur, die het tellen tot en met 20 ondersteunen. 4

5 Vier ontwikkelingsgebieden Het Schatkist Kleutervolgsysteem richt zich op vier ontwikkelingsgebieden: sociaal-emotioneel taal rekenen motoriek Elk ontwikkelingsgebied kent een aantal tussendoelen, die samen een leerlijn vormen. De observatiepunten van het kleutervolgsysteem sluiten aan bij deze tussendoelen. Daarnaast bevat het ontwikkelingsgebied taal nog de domeinen mondelinge taal, woordenschat en beginnende geletterdheid. Het ontwikkelingsgebied motoriek bevat de domeinen fijne motoriek en grove motoriek. Dit geeft het volgende overzicht van domeinen en tussendoelen aan de hand waarvan wordt geobserveerd en geregistreerd: Sociaal-emotioneel 1. Eigen gevoelens herkennen, benoemen en uiten 2. Gevoelens van anderen herkennen en benoemen 3. Omgaan met eigen gevoelens en ervaringen 4. Relaties aangaan, omgaan en samenwerken met anderen 5. Sociale redzaamheid: thuis en in de leefomgeving Sociale redzaamheid: de school en wat daar direct mee samenhangt 6. Onderzoeken en initiatief nemen Taal Mondelinge taal 1. Taalhandelingen in de groep 2. Interactie in de kleine groep 3. Begrijpend luisteren 4. Verhalen vertellen 5. Verslag doen Woordenschat 1. Beheersen van een basiswoordenschat 2. Uitbreiden van de woordenschat Beginnende geletterdheid 1. Boekoriëntatie 2. Verhaalbegrip 3. Functies van geschreven taal 4. Relatie tussen geschreven en gesproken taal 5. Taalbewustzijn 6. Alfabetisch principe 7. Functioneel lezen en schrijven Rekenen Beginnende gecijferdheid 1. Tijd 2. Ruimtelijke oriëntatie 3. Vergelijken, sorteren en ordenen 4. Meten en wegen 5. Tellen en getalbegrip Motoriek Fijne motoriek 1. Oog-handcoördinatie 2. Voorbereidend schrijven 3. Werken met papier: prikken, vouwen, scheuren, knippen, plakken 4. Werken met klei: kneden, vormen en figuren maken 5. Werken met stof: vlechten, weven 6. Tekenen: figuren tekenen en kleuren 7. Verven: verven met vingers, verven met kwast, mengen, stempelen Grove motoriek 1. Balanceren 2. Lopen en rennen 3. Rijden 4. Springen 5. Klimmen 6. Vangen en gooien 7. Rollen 8. Glijden 9. Groepsspel De tussendoelen voor taal, rekenen en sociaalemotionele ontwikkeling zijn beschreven in de Gebruikswijzer bij Schatkist en worden verder uitgewerkt in de activiteiten van de verschillende ankers. Natuurlijk is ook een goede ontwikkeling van de fijne en grove motoriek belangrijk. De fijne motoriek komt aan bod door te werken met Knutselschatten en, als vanzelfsprekend, tijdens de werkles. De grove motoriek wordt ontwikkeld tijdens buitenspel en, meer gericht, in de speelzaal. 5

6 Schatkist Kleutervolgsysteem Het Schatkist Kleutervolgsysteem gaat uit van het eenvoudig in beeld brengen van de ontwikkeling van kinderen in de leeftijd van vier tot zes jaar. U doorloopt cyclisch de volgende stappen: November, maart en juni gepland observatielijst invullen Schatkist Kleutervolgsysteem Aanbod Schatkist (anker, activiteiten en routines) Groepskaart, groepsplan, plan van aanpak Observatiemomenten Continu observeren In een kleuterklas wordt dagelijks geobserveerd door de leerkracht. Tijdens een kringactiviteit, waarbij bewust een vaardigheid wordt aangeboden met de activiteiten uit Schatkist, maar ook tussendoor tijdens de werkles, het fruit eten en het opruimen. Kleuters laten in verschillende situaties zien waar ze op een bepaald ontwikkelingsgebied wel of niet aan toe zijn. Schrijf deze informatie op. Afhankelijk van wat u zelf prettig vindt, kunt u dit direct vastleggen op de observatielijsten of u verzamelt een aantal gegevens en vult deze in op een door u gewenst moment. Driemaal per jaar gepland Naast het continue observeren adviseren wij u om gepland driemaal per jaar de observatielijsten in te vullen. U krijgt hiermee in beeld welke vaardigheden een kind beheerst (deze registreert u vaak al gemakkelijk gedurende het schooljaar) en welke vaardigheden het kind (nog) niet beheerst. Het advies is om deze gerichte observatie en registratie in november, maart en juni uit te voeren. Observatielijst groep 1 en groep 2 Het Schatkist Kleutervolgsysteem gaat uit van observatielijsten voor alle kinderen. U kunt per kind bijhouden wat de vorderingen zijn. Op deze lijst vult u de observatiegegevens van één kind in. Er zijn observatielijsten voor de kinderen van groep 1 (p. 10 t/m 20) en voor de kinderen van groep 2 (p. 21 t/m 31). Beoordeel de observatielijst van elk kind altijd in zijn totaliteit. Maak gebruik van de tips die genoemd worden bij Vervolg. Afhankelijk van het eerste, tweede of derde observatiemoment vult u in de eerste, tweede of derde kolom in of het kind de vaardigheid onvoldoende beheerst, matig beheerst of goed beheerst. U kunt hiervoor de volgende notatie gebruiken: (min) het kind beheerst de vaardigheid onvoldoende 0 (nul) het kind beheerst de vaardigheid matig + (plus) het kind beheerst de vaardigheid goed Vul de datum van het geplande observatiemoment in bij de opmerkingen. Opmerkingen of zaken die u zijn opgevallen tijdens de observatie kunt u hier ook noteren. 6

7 Schatkist Kleutervolgsysteem De observatiepunten zijn de eindnormen die gesteld worden aan de kinderen van groep 1 en groep 2. Dat betekent dat, wanneer een vaardigheid tijdens het eerste registratiemoment nog niet beheerst wordt, het kind de mogelijkheid heeft zich hierin te ontwikkelen. Wanneer een vaardigheid tijdens het laatste registratiemoment nog niet beheerst wordt, voldoet het kind niet aan de gemiddelde eindnorm voor dat onderdeel. Groepskaart Trek conclusies uit de resultaten van de observatielijst en leg dit vast op de groepskaart voor groep 1 (p. 32) en groep 2 (p. 33). U heeft al snel een beeld van de ontwikkeling van een kind op een tussendoel. Beoordeel de ontwikkeling van het kind per tussendoel: (min) het kind ontwikkelt zich onvoldoende op het tussendoel 0 (nul) het kind ontwikkelt zich matig op het tussendoel + (plus) het kind ontwikkelt zich goed op het tussendoel Beoordeel de groepskaart daarna in zijn totaliteit. Maak gebruik van de tips die genoemd worden bij Vervolg. Groepsplan De ingevulde groepskaart geeft een goed beeld van de hele groep: welke kinderen ontwikkelen zich gemiddeld (maan), bij welke kinderen stagneert de ontwikkeling of verloopt deze traag (ster) en welke kinderen ontwikkelen zich heel snel (zon). Maak voor het groepsplan een verdeling in deze drie groepen. Noteer welke kinderen de steren de zonaanpak volgen. Dit zijn uiteraard geen vaste groepen. De groepssamenstelling kan verschillend zijn per ontwikkelingsgebied en wisselt mogelijk ook na een volgend observatiemoment, in een volgend groepsplan. Beschrijf in het groepsplan de doelen en aanpak voor de maanaanpak (het basisaanbod voor grote groep) en de ster- en zonaanpak (aanvullende activiteiten op het basisaanbod). Maak voor het wat gebruik van de ankeractiviteiten, de routinematerialen (Werken met de lettermuur, Werken met de cijfermuur en Werken aan meten), de software voor taal, rekenen of woordenschat, de kleutersetjes en activiteiten met de Schatkist Leerkrachtassistent zoals de aanvullende taal-, reken en woordenschatspelletjes. Beschrijf voor het onderdeel hoe de manier waarop het wat wordt aangeboden. Bij de ster- en zonaanpak valt te denken aan extra kleine kringactiviteiten, herhaling in de vorm van pre-teaching en re-teaching, maar ook aan extra en specifieke materialen en activiteiten in de speelleer omgeving. Maak ook gebruik van de tips voor ster en zon bij elk anker. Plan van aanpak In het plan van aanpak kunnen interventies uitgebreider beschreven worden in vergelijking met het groepsplan. Het plan van aanpak is daarom geschikt voor kinderen die een eigen aanpak volgen. Ook de interventie van de stergroep kan hierin beschreven worden in plaats van in het groepsplan. Evaluatie Geef in het groepsplan en in het plan van aanpak aan wanneer en hoe u de interventies gaat evalueren. Evalueer aan het eind van deze periode het groepsplan en/of het plan van aanpak. Welke doelen zijn bereikt, wat is het effect van de aanpak geweest en wat heeft goed gewerkt (didactiek, organisatie). Noteer de resultaten ook in de documenten onder het kopje evaluatie. Op basis van nieuwe observatiegegevens van het Kleutervolg systeem en de evaluatie van het plan van aanpak/het groepsplan, kan een volgend groepsplan opgesteld worden. 7

8 Schatkist Kleutervolgsysteem Informatie over een individueel kind Informatie over de groep en uw eigen onderwijsaanbod Zorg altijd dat u de observatielijst van elk kind na invullen in zijn totaliteit beoordeelt. Ontwikkelt het kind zich ten opzichte van zichzelf/het vorige registratiemoment? Valt het kind ergens op uit? Op welk tussendoel? Op welke leerlijn? Is er sprake van terugval of stagnatie in de ontwikkeling? Heb ik hier een verklaring voor? Is er sprake van extra groei in ontwikkeling? Heb ik hier een verklaring voor? Ontwikkelt het kind zich voldoende ten opzichte van de andere kinderen in de klas? (gebruik ook de groepskaart) Eventueel: heeft het kind baat gehad bij de extra ondersteuning die geboden is? Begeleiding Deze gegevens leveren belangrijke informatie op over de begeleiding van het kind. Zorg voor een gericht plan van aanpak als kinderen uitvallen. Blijf niet wachten totdat de vaardigheid zich vanzelf ontwikkelt, maar blijf prikkelen, aanbieden en stimuleren. Maak gebruik van de ankers, activiteiten en routines van Schatkist. Grijp daarnaast kansen die zich voordoen in de leeromgeving en de omgang met het kind. Afhankelijk van het registratiemoment zet u prikkelende of meer sturende interventies in. De keuze voor een interventie is ook afhankelijk van het observatiepunt. Wanneer een kind bijvoorbeeld de basiswoorden van een anker niet beheerst tijdens het eerste observatiemoment, is het noodzakelijk om het kind intensief te begeleiden. U dient te voorkomen dat de achterstand in woordenschatontwikkeling steeds groter wordt. Conclusies Trek conclusies voor de komende periode en maak een groepsplan (p. 34) of een plan van aanpak (p. 35). Zorg dat u concreet formuleert wat u gaat doen. Formuleer meetbare doelstellingen, zodat u de ontwikkelingen van het kind ook kunt beoordelen aan het eind van de interventieperiode. Bespreek uw plan eventueel met een collega. Als u de observatielijsten naast elkaar legt, geeft dit een beeld van het functioneren van de kinderen in uw groep. Daarnaast geeft de groepskaart een helder beeld per tussendoel. Deze observatiegegevens zeggen ook iets over uw onderwijsaanbod en leveren u informatie op voor het samen stellen van een beredeneerd aanbod van activiteiten voor de hele groep. Trek conclusies uit de groepskaart Zijn er vaardigheden die meerdere kinderen niet beheersen? Zijn er meer kinderen die uitvallen op een tussendoel of leerlijn? Ontwikkelt de groep zich als geheel/ten opzichte van het vorige registratiemoment? Is er sprake van extra groei in ontwikkeling? Heb ik hier een verklaring voor? Is er sprake van terugval of stagnatie in de ontwikkeling? Heb ik hier een verklaring voor? Analyseer uw onderwijsaanbod Hebben de kinderen voldoende geprofiteerd van mijn onderwijsaanbod? Heb ik voldoende activiteiten aangeboden die de betreffende vaardigheid stimuleren? Heb ik een verklaring voor de uitval van meerdere kinderen? Heb ik een verklaring voor de extra groei in ontwikkeling? Welke successen kan ik vasthouden? Trek hieruit conclusies voor het vervolg Welke activiteiten uit een anker moet ik in elk geval aan bod laten komen? Maak gebruik van het tussendoelenoverzicht bij elk anker en het planningsformulier. Intensiveer uw aanbod door de inzet van routines. Als u werkt met Digiregie kan dit programma u ondersteuning bieden in het plannen van het aanbod. Welke kinderen ga ik extra ondersteunen? Hoe ga ik dit doen en wanneer? Welke materialen heb ik nodig? Maak gebruik van het groepsplan (p. 34) of het plan van aanpak (p. 35). Bespreek dit plan eventueel met een collega. 8

9 Schatkist Kleutervolgsysteem Bespreken van resultaten De observatiepunten zijn in concreet observeerbaar gedrag geformuleerd. Hiermee worden de observatiepunten en de niveaus van de kinderen eenduidig geïnterpreteerd. Het geeft u direct een omschrijving aan de hand waarvan u kunt beoordelen of een kind een bepaalde vaardigheid wel of (nog) niet beheerst. Daarnaast geeft het u en uw collega eenzelfde referentie wanneer u over de ontwikkeling van een kind praat. Oudergesprekken De observatielijsten vormen een leidraad tijdens gesprekken met ouders. U kunt aan ouders duidelijk maken welke vaardigheden het kind wel en welke vaardigheden het kind (nog) niet voldoende heeft ontwikkeld. Zorg- en groepsbesprekingen De gegevens van de observatielijst en de groepskaart kunt u gebruiken bij een zorg- of groepsbespreking. Bespreek de conclusies die u heeft getrokken uit de observatielijsten voor een individueel kind en de groepsresultaten aan de hand van de groepskaart. Maak gebruik van de tips die genoemd worden bij Vervolg. Overdracht naar een volgende groep Tot slot zijn de observatiegegevens, de groepskaart en de groepsplannen waardevolle informatie voor de overdracht van de kinderen naar een volgende groep. U kunt met uw collega de ontwikkeling van de kinderen bespreken en overdragen wat u heeft gedaan aan extra begeleiding. Bespreek wat volgens u wel en wat niet werkt in extra ondersteuning. Bronnen SLO (2012). Taalontwikkeling van het jonge kind: de doelen. Enschede: Nationaal Expertisecentrum Leerplanontwikkeling (SLO). SLO (2012). Rekenontwikkeling van het jonge kind: de doelen. Enschede: Nationaal Expertisecentrum Leerplanontwikkeling. SLO (2012). Sociaal-emotionele ontwikkeling van het jonge kind: de doelen. Enschede: Nationaal Expertisecentrum Leerplanontwikkeling. TAL-groep (2004). Jonge kinderen leren meten en meetkunde. Groningen: Wolters-Noordhoff. TAL-groep (2004). Jonge kinderen leren rekenen. Groningen: Wolters-Noordhoff. TULE tussendoelen en leerlijnen (2006). Kerndoelen Bewegingsonderwijs, leerlijn groep 1 en 2. Enschede: Nationaal Expertisecentrum Leerplanontwikkeling (SLO). TULE tussendoelen en leerlijnen (2006). Kerndoelen Kunstzinnige oriëntatie, leerlijn groep 1 en 2. Enschede: Nationaal Expertisecentrum Leerplanontwikkeling (SLO). TULE tussendoelen en leerlijnen (2006). Kerndoelen Nederlands, leerlijn groep 1 en 2. Enschede: Nationaal Expertisecentrum Leerplanontwikkeling (SLO). TULE tussendoelen en leerlijnen (2006). Kerndoelen Oriëntatie op jezelf en de wereld, leerlijn groep 1 en 2. Enschede: Nationaal Expertisecentrum Leerplanontwikkeling (SLO). TULE tussendoelen en leerlijnen (2006). Kerndoelen Rekenen/wiskunde, leerlijn groep 1 en 2. Enschede: Nationaal Expertisecentrum Leerplanontwikkeling (SLO). Verhoeven, L., Biemond, H. & Litjens, P. (2007). Tussendoelen mondelinge communicatie. Leerlijnen voor groep 1 tot en met 8. Nijmegen: Expertisecentrum Nederlands. Verhoeven, L., Aarnoutse, C., Blauw, A. de, Boland, T., Vernooy, K. & Zandt, R. van het, (1999). Tussendoelen beginnende geletterdheid. Een leerlijn voor groep 1 tot en met 3. Nijmegen: Expertisecentrum Nederlands. 9

10 Observatielijst groep 1: Sociaal-emotioneel Naam kind: Schooljaar: Groep: Sociaal-emotioneel Het kind Eigen gevoelens herkennen, benoemen en uiten Gevoelens van anderen herkennen en benoemen Omgaan met eigen gevoelens en ervaringen kan (eigen) basisemoties herkennen, uiten, benoemen en nabootsen kan eenvoudige gevoelens bij anderen waarnemen ontdekt de verschillen en overeenkomsten tussen zichzelf en de andere kinderen in de groep wil en kan een activiteit kiezen toont belangstelling voor andere kinderen en kent enkele namen kan een korte periode (minstens 5 min.) rustig werken, zelfstandig een opdracht uitvoeren en probeert zelf oplossingen te bedenken voor problemen kan omgaan met nieuwe situaties en teleurstellingen vraagt om hulp en laat zich troosten Relaties aangaan, omgaan en samenwerken met anderen probeert anderen te helpen en vindt dat prettig om te doen maakt een ander duidelijk wat hij of zij wel of niet wil kan met een ander overleggen over eenvoudige plannen en ideeën onderkent conflicten en is bereid die samen met anderen op te lossen probeert zich in te leven in een ander Sociale redzaamheid: thuis en in de leefomgeving gaat met respect om met de leefomgeving (planten en dieren) onderkent verschillen in thuissituatie en weet wat veilig/onveilig is weet hoe situaties in het dagelijkse leven (winkel, bus, dokter) gaan en kan een eenvoudige rol (na)spelen wil en kan grotendeels zelfredzaam zijn (heeft weinig tot geen hulp nodig bij het zelf aan- en uitkleden) Sociale redzaamheid: de school en wat daar direct mee samenhangt past zich aan aan regels in de klas en binnen de school weet waar dingen in de klas te vinden zijn gaat zorgvuldig om met materialen en helpt mee met opruimen Onderzoeken en initiatief nemen is nieuwsgierig, stelt vragen, experimenteert en probeert oplossingen te bedenken 10

11 Observatielijst groep 1: Sociaal-emotioneel Opmerkingen Observatiemoment 1 datum: Observatiemoment 2 datum: Observatiemoment 3 datum: 11

12 Observatielijst groep 1: Taal Naam kind: Schooljaar: Groep: Mondelinge taal Het kind Taalhandelingen in de groep vertelt spontaan en neemt initiatief om deel te nemen aan een gesprek kan een gesprek voeren met de leerkracht of in de kleine groep en reageert spontaan op anderen stelt vragen om ergens meer van te weten te komen (wie, wat, waarom) Interactie in de kleine groep heeft een positief zelfbeeld als spreker luistert naar een ander en reageert op een ander kan eenvoudig een idee verwoorden en een eigen mening geven kent de gespreksregels (op de beurt wachten) en past die toe in alledaagse situaties Begrijpend luisteren kan minstens vijf minuten gericht luisteren naar een verhaal of uitleg kan enkelvoudige instructie begrijpen en uitvoeren kan kort vertellen waar een verhaal over gaat Verhalen vertellen kan een (persoonlijk) verhaal vertellen en vragen beantwoorden Verslag doen kan een persoonlijk verhaal voorbereiden en een voorwerp kiezen dat het verhaal ondersteunt Woordenschat Het kind Beheersen van een basiswoordenschat Uitbreiden van de woordenschat beheerst minstens de basiswoorden van een anker leert vlot de betekenis van een nieuw woord kan woorden vanuit de context van een verhaal benoemen 12

13 Observatielijst groep 1: Taal Beginnende geletterdheid Het kind Boekoriëntatie weet dat illustraties en tekst samen een verhaal vertellen houdt een boek correct vast en weet dat een boek van voor naar achter wordt gelezen kan voorspellingen doen over de inhoud van een boek en weet dat je vragen kunt stellen over een boek Verhaalbegrip reageert op een verhaal, kan het waarderen en interpreteren kan een voorgelezen verhaal naspelen, met steun van de leerkracht en illustraties Functies van geschreven taal weet dat schrifttekens in een boek kunnen worden voorgelezen begrijpt een aantal pictogrammen of symbolen in de klas weet dat je een boodschap kunt opschrijven en ontdekt het verschil tussen lezen en schrijven Relatie tussen geschreven en gesproken taal herkent de geschreven eigen naam schrijft door te tekenen en te krabbelen Taalbewustzijn weet wat een woord en een zin is onderscheidt lange en korte woorden kan aangeven uit hoeveel woorden een zin bestaat en kan een zin langer maken kan aangeven of twee woorden op elkaar rijmen en bedenkt rijmwoorden bij een trefwoord onderscheidt (twee) klankgroepen in woorden (zondag/zon-dag) voegt (twee) klankgroepen samen tot een woord (vier-kant/vierkant) herkent de eerste klank van de eigen naam en herkent een eenvoudige klank in een woord (r, m, s...) Alfabetisch principe ontdekt de relatie tussen klanken en letters herkent vijf letters en kan deze aanwijzen kan vijf letters benoemen Functioneel lezen en schrijven schrijft (met hulp) functionele teksten, zoals een briefje, door te tekenen bladert door boeken en leest in een boek 13

14 Observatielijst groep 1: Taal Opmerkingen Observatiemoment 1 datum: Observatiemoment 2 datum: Observatiemoment 3 datum: 14

15 Observatielijst groep 1: Rekenen Naam kind: Schooljaar: Groep: Beginnende gecijferdheidheid Tijd Het kind kent en benoemt de momenten van de dag heeft begrip van tijd en kan zaken in een tijdsvolgorde plaatsen is bekend met eenvoudige instrumenten voor het meten van tijd (zandloper, klok, horloge) is bekend met de dagen van de week en de weekindeling (vandaag, gisteren, morgen) is bekend met de seizoenen en kan het huidige seizoen noemen is bekend met de jaarindeling in maanden en kent de huidige maand Ruimtelijke oriëntatie kan een eenvoudig eendimensionaal bouwwerk nabouwen kan de plaats van een voorwerp in het lokaal beschrijven gebruikt ruimtelijke begrippen (voor, achter, in, naast, boven, onder) passief en actief kan op een eenvoudige plattegrond aanwijzen wat waar is kan eenvoudige vormen en patronen naleggen of afmaken Vergelijken, sorteren en ordenen kan sorteren op één eigenschap: kleur, vorm, grootte en lengte kent de kleuren (geel, blauw, groen, rood, wit, zwart, oranje, roze en paars) kent de vlakke meetkundige figuren (driehoek, cirkel, vierkant, rechthoek) en hun eigenschap kan sorteren op twee eigenschappen kan objecten ordenen/op volgorde leggen op grond van één eigenschap Meten en wegen kan objecten vergelijken op lengte, gewicht en inhoud: op het oog, via direct meten (naast elkaar houden) of afpassen met een betekenisvolle maat (stap, blok) kent de begrippen voor lengte en gewicht: lang, kort, groot, klein, dik, dun, hoog, laag, zwaar, licht kent de tegenstellingen voor lengte en gewicht en inhoud: lang-kort, groot-klein, dik-dun, hoog-laag, zwaar-licht, in-uit, vol-leeg, meer-minder kent de overtreffende trap voor lengte en gewicht: langste, kortste, grootste, kleinste, dikste, dunste, hoogste, laagste, zwaarste, lichtste kan inhouden vergelijken met gebruikmaking van begrippen (vol, leeg, veel, weinig, meer, minder, evenveel) experimenteert met meten met een standaardmaat, zoals meterstrook en balans 15

16 Observatielijst groep 1: Rekenen Tellen en getalbegrip redeneert over eenheden en de telrij in betekenisvolle situaties kan de telrij tot ten minste 10 opzeggen en vanuit een getal verder tellen tot 10 kan terugtellen vanaf 5 (of hoger) herkent de rangtelwoorden tot ten minste 5 kan hoeveelheden tot ten minste 10 resultatief tellen en weergeven kan hoeveelheden tot ten minste 6 vergelijken en ordenen kan eenvoudige erbij- en erafsituaties onder de 5 oplossen representeert hoeveelheden tot 5 met bijvoorbeeld vingers, streepjes, stippen kan redeneren over de telrij en kleine hoeveelheden in eenvoudige, betekenisvolle situaties kan getalsymbolen tot en met 6 benoemen, op volgorde leggen en koppelen aan telwoorden en hoeveelheden 16

17 Observatielijst groep 1: Rekenen Opmerkingen Observatiemoment 1 datum: Observatiemoment 2 datum: Observatiemoment 3 datum: 17

18 Observatielijst groep 1: Motoriek Naam kind: Schooljaar: Groep: Fijne motoriek Het kind Oog-handcoördinatie beweegt groot vanuit de schouder (tekenen, verven, roeren) kan duim en wijsvinger tegen elkaar aantikken en grote kralen rijgen kan een ritssluiting en klittenband open- en dichtmaken gebruikt de hele hand om kleine voorwerpen op te pakken en op te rapen Voorbereidend schrijven kan de schrijfpatronen golf, liggende acht, strepen/lijnen en stippen maken houdt het potlood ontspannen vast heeft meestal een voorkeurshand en probeert de juiste schrijfhouding aan te nemen Werken met papier: prikken, vouwen, scheuren, knippen, plakken kan een rechte lijn met een grote prikpen prikken oefent de techniek van het vouwen: punten op elkaar en met de vingers in een strakke lijn over de vouw kan een rechte lijn en een kruis vouwen kan een opdracht bestaande uit drie stappen (na)vouwen kan snippers scheuren en een lange, brede strook met de hele hand houdt de schaar op de juiste manier vast en kan de knipbeweging maken kan een reep papier in snippers knippen, een nagenoeg rechte lijn, gebogen lijn en een eenvoudige figuur (uit)knippen kan zelf lijm aanbrengen, een rol omplakken en een doos beplakken Werken met klei: kneden, vormen en figuren maken kan klei tot een samenhangende bal kneden kan met klei een vorm of figuur op het platte vlak maken Werken met stof: vlechten, weven kan met twee stroken stof vlechten kan met een strook stof of papier weven (grof uit elkaar) Tekenen: figuren tekenen en kleuren tekent mensfiguren en benoemt eigengemaakte tekeningen kan grote figuren inkleuren en probeert daarbij binnen de lijnen te blijven Verven: verven met vingers, verven met kwast, mengen, stempelen experimenteert met vingerverf kan met een brede kwast een grote vorm verven en vullen experimenteert met het mengen van verfkleuren kan een eenvoudig patroon nastempelen 18

19 Observatielijst groep 1: Motoriek Grove motoriek Het kind Balanceren kan balanceren: enkele seconden op één been staan en kortdurend op de tenen lopen kan balanceren over een breed, recht vlak; over een voorwerp heen; in een rechte lijn met pittenzak op het hoofd Lopen en rennen kan vooruit en achteruit lopen over een rechte lijn kan galopperend rennen kan (ongeveer 4 keer) hinkelen op één been Rijden kan fietsen op tweewieler (met zijsteun) Springen kan met twee voeten tegelijk loopspringen (slootjespringen) kan verspringen (één voet voor) kan wendspringen en maakt een tussensprong op de bank (met twee voeten tegelijk) kan diepspringen vanaf lage hoogte (zonder aanloop) kan springen over een schommelend touw Klimmen kan ergens doorheen klimmen kan van een laag naar een hoger klimvlak klimmen (minstens 4 sporten van het klimrek) Vangen en gooien kan doelen op een groot oppervlak kan rollen naar een doel, met twee handen kan overspelen met een stuitbal kan een grote bal onderhands gooien kan een pittenzak in de handen vangen en een grote bal in een schaaltje van twee handen Rollen kan met ondersteuning een koprol maken (gaat soms nog op het hoofd staan) Glijden kan zittend glijden en kan zich hierbij ontspannen Groepsspel heeft plezier in bewegen en groepsspel kan meedoen met tikspelen, passeerspelen en doelspelen kan stappen op een gezongen lied en kinderdansmuziek kan inzetten en stoppen bij het begin en einde van een lied 19

20 Observatielijst groep 1: Motoriek Opmerkingen Observatiemoment 1 datum: Observatiemoment 2 datum: Observatiemoment 3 datum: 20

21 Observatielijst groep 2: Sociaal-emotioneel Naam kind: Schooljaar: Groep: Sociaal emotioneel Het kind Eigen gevoelens herkennen, benoemen en uiten Gevoelens van anderen herkennen en benoemen Omgaan met eigen gevoelens en ervaringen heeft kennis van zichzelf, herkent emoties van het eigen lichaam, kan deze uiten, onder woorden brengen en nabootsen kan de sterkte van een gevoel herkennen (een beetje of heel erg) en heeft controle over eigen emoties herkent emoties van anderen, kan deze interpreteren, benoemen en nadoen ervaart de verschillen en overeenkomsten tussen zichzelf en de andere kinderen in de groep kan gericht een activiteit kiezen kent alle kinderen en zoekt contact met anderen, wil met anderen spelen kan gedurende een langere periode (minstens 15 minuten) rustig werken, heeft doorzettingsvermogen en werkt zelfstandig kan omgaan met nieuwe, onbekende, ongewone situaties en teleurstellingen vraagt om hulp en laat zich troosten Relaties aangaan, omgaan en samenwerken met anderen Sociale redzaamheid: thuis en in de leefomgeving merkt op of en wanneer een ander kind hulp nodig heeft, biedt hulp aan en is in staat anderen te helpen, troosten of verzorgen maakt op een gepaste manier aan een ander duidelijk wat hij of zij wel of niet wil; geeft de eigen mening kan met een ander overleggen over en zich aanpassen aan plannen of ideeën onderkent conflicten en lost deze adequaat op (probleem verwoorden en zelfstandig onderhandelen) kan zich inleven in en rekening houden met een ander; kan posities innemen (volgen en leiden) kan met respect omgaan met de leefomgeving (planten en dieren) onderkent verschillen in thuissituatie en weet wat veilig/onveilig is weet hoe situaties in het dagelijkse leven gaan (winkel, bus, dokter) en kan een rol spelen is zelfredzaam (heeft geen hulp nodig bij het aan- en uitkleden) Sociale redzaamheid: de school en wat daar direct mee samenhangt houdt zich aan regels binnen de klas en school weet waar dingen binnen de school te vinden zijn gaat zorgvuldig om met materialen en ruimt zelfstandig op Onderzoeken en initiatief nemen is betrokken, stelt gerichte vragen, heeft zelfvertrouwen, experimenteert, bedenkt oplossingen en trekt conclusies 21

22 Observatielijst groep 2: Sociaal-emotioneel Opmerkingen Observatiemoment 1 datum: Observatiemoment 2 datum: Observatiemoment 3 datum: 22

23 Observatielijst groep 2: Taal Naam kind: Schooljaar: Groep: Mondelinge taal Het kind Taalhandelingen in de groep Interactie in de kleine groep gaat met anderen in gesprek en maakt eigen gedachten en gevoelens kenbaar neemt op eigen initiatief deel aan een gesprek met anderen, breidt vertelbeurten uit stelt gericht vragen om ergens meer van te weten te komen (hoeveel, waarmee, welke, wanneer) heeft een positief zelfbeeld als spreker en waardeert anderen luistert gericht naar een ander en reageert adequaat kan een idee verwoorden, de mening geven kent en handelt naar de gespreksregels (op de beurt wachten, iemand aankijken en concentreren op de verteller) Begrijpend luisteren kan minstens vijftien minuten gericht luisteren en geeft passende feedback kan meervoudige instructie en mededelingen begrijpen en uitvoeren kan de hoofdgedachte uit een verhaal uitgebreid weergeven (wie, wat, waar, wanneer, waarom, hoe) Verhalen vertellen kan een samenhangend (persoonlijk) verhaal voorbereiden en vertellen Verslag doen kan een informatieve presentatie voorbereiden en geven met ondersteunend beeldmateriaal, aansluitend bij de belangstelling van anderen Woordenschat Het kind Beheersen van een basiswoordenschat Uitbreiden van de woordenschat beheerst en gebruikt minstens de basiswoorden van een anker leert snel nieuwe betekenissen van woorden leert en gebruikt naast de basiswoorden ook minder frequente woorden vraagt naar de betekenis van een onbekend woord gebruikt de basiswoorden en nieuw geleerde woorden in betekenisvolle situaties Beginnende geletterdheid Boekoriëntatie Het kind is bekend met de begrippen kaft, titel, rug, voorkant en achterkant van een boek weet dat een bladzijde wordt gelezen van boven naar beneden, een regel van links naar rechts en een verhaal een opbouw heeft met een begin en een einde kan voorspellingen doen over de inhoud van een boek, weet dat je vragen kunt stellen over een boek en luistert daardoor aandachtig; let op de illustraties in het boek 23

24 Observatielijst groep 2: Taal Verhaalbegrip Functies van geschreven taal kan tussentijds voorspellingen doen over een verhaal, de afloop verwoorden, het probleem en de oplossing benoemen en de verhaalsituatie invullen (wie, waar, wat) kan een voorgelezen verhaal naspelen (eventueel met steun van illustraties) en een verhaal zelfstandig navertellen weet dat een boek, brief, poster of tijdschrift gelezen kan worden om iets te leren en een communicatief doel heeft kan van verschillende logo s en pictogrammen in de directe omgeving de betekenis vertellen weet dat gesproken taal kan worden weergegeven in schrift en dat schrift weer kan worden uitgesproken weet dat tekenen en schrijven betekenis heeft en experimenteert hiermee Relatie tussen geschreven en gesproken taal weet dat gesproken woorden kunnen worden vastgelegd en geschreven woorden kunnen worden uitgesproken en experimenteert hiermee kan de eigen naam lezen en schrijven schrijft woorden met abstracte, letterachtige vormen die wel of geen relatie hebben met de klankstructuur van een woord kan enkele (mkm-)woorden of delen van woorden naschrijven of nastempelen Taalbewustzijn weet wat een woord en een zin is; benoemt het eerste en laatste woord in een zin kan aangeven uit hoeveel woorden een zin bestaat en kan zelf een zin maken met een trefwoord kan het onderscheid maken tussen de vorm en de betekenis van het woord (vrachtwagen is langer dan trein) onthoudt versjes, kan een rijmregel afmaken, of een eenvoudig rijmpje bedenken verdeelt woorden in (drie) klankgroepen (papegaai/pa-pe-gaai) voegt (drie) klankgroepen samen tot een woord (pa-pe-gaai/papegaai) herkent een moeilijkere klank in een woord (eu, b, p) benoemt de beginklank, eindklank en middenklank van een woord kan klanken samenvoegen tot een (mkm-)woord (k-a-t/kat) kan een (mkm-)woord opdelen in klanken en deze klank voor klank uitspreken (kat/k-a-t) kan de beginklank van een woord vervangen door een andere beginklank hoort en benoemt welke beginklank of eindklank in een woord is toegevoegd of weggelaten Alfabetisch principe weet dat letters met klanken corresponderen en dat je een letter kunt lezen herkent vijftien letters en kan deze aanwijzen kan vijftien letters benoemen benoemt een letter en kan een woord bedenken dat met de letter begint Functioneel lezen en schrijven schrijft functionele teksten, zoals een lijstje of verhaal, door te stempelen met letters of deze na te schrijven leest een boek of tekst en geeft de tekst betekenis op eigen niveau 24

25 Observatielijst groep 2: Taal Opmerkingen Observatiemoment 1 datum: Observatiemoment 2 datum: Observatiemoment 3 datum: 25

26 Observatielijst groep 2: Rekenen Naam kind: Schooljaar: Groep: Beginnende gecijferdheidheid Tijd Het kind kent en benoemt het cyclische dagritme (ochtend, middag, avond, nacht) kan een tijdsbegrip passief en actief gebruiken (ochtend, middag, avond, nacht, vroeg, laat, eerder, later, vandaag, gisteren, morgen) kan gebeurtenissen in de goede tijdsvolgorde beschrijven en plaatsen kan de tijd met eenvoudige instrumenten meten (zandloper, tellen) is bekend met de opeenvolgende dagen van de week, de weekindeling: kan de dag van vandaag, morgen en gisteren noemen is bekend met de seizoenen en kan de volgorde van de seizoenen in het jaar noemen kent de opeenvolgende maanden van het jaar en kan zeggen welke maand het nu is Ruimtelijke oriëntatie kan een eenvoudig tweedimensionaal en driedimensionaal bouwwerk nabouwen kan een object in de ruimte beschrijven ten opzichte van andere voorwerpen kan meetkundige begrippen als rechts, links, dichtbij en veraf passief en actief gebruiken kan eenvoudige plattegronden maken en lezen herkent vormen, patronen en symmetrie en kan deze naleggen of afmaken; kan met vormen en figuren opereren door gebruik te maken van spiegels en schaduwen Vergelijken, sorteren en ordenen kan sorteren op één eigenschap, kleur, vorm, lengte, grootte, oppervlakte en inhoud, en de eigenschap beschrijven kent de kleuren en kan kleurnuances benoemen als licht en donker kent de ruimtelijke meetkundige figuren (cilinder en kubus), met hun eigenschap kan sorteren op meerdere eigenschappen en de eigenschap beschrijven kan objecten ordenen/op volgorde leggen op grond van één eigenschap Meten en wegen kan objecten vergelijken (lengte, gewicht, inhoud) op het oog, via direct meten (naast elkaar houden of op elkaar leggen) kan afpassend meten met een betekenisvolle maat (stap, blok of beker) kan afpassend meten met een standaardmaat, zoals een meterstrook, balans, en via resultatief tellen vaststellen kent de begrippen voor lengte en gewicht: lang, kort, groot, klein, dik, dun, hoog, laag, zwaar, licht, breed, smal kent de overtreffende trap voor lengte en gewicht: langste, kortste, grootste, kleinste, dikste, dunste, hoogste, laagste, zwaarste, lichtste, breedste, smalste kent de begrippen voor inhoud: voller, volst(e), leger, leegst(e), minst(e), meest(e ) kent de tegenstellingen voor inhoud: vol-leeg, veel-weinig, meer-minder 26

27 Observatielijst groep 2: Rekenen Tellen en getalbegrip kan redeneren over eenheden en de telrij in eenvoudige en betekenisvolle situaties kan de telrij tot ten minste 20 opzeggen en vanuit een getal verder tellen tot 20 kan terugtellen vanaf 10 (of hoger) herkent en benoemt de rangtelwoorden tot ten minste 10 kan hoeveelheden tot ten minste 12 resultatief tellen en weergeven kan hoeveelheden tot ten minste 12 vergelijken en ordenen kan eenvoudige erbij- en erafsituaties onder ten minste 10 oplossen kan eenvoudige splitsproblemen en verdeelsituaties oplossen onder ten minste 6 kan hoeveelheden tot ten minste 10 representeren met bijvoorbeeld vingers, streepjes, stippen kan redeneren over de telrij en kleine hoeveelheden in eenvoudige betekenisvolle situaties kan de getalsymbolen tot en met 10 benoemen, op volgorde leggen en koppelen aan de telwoorden en een hoeveelheid 27

28 Observatielijst groep 2: Rekenen Opmerkingen Observatiemoment 1 datum: Observatiemoment 2 datum: Observatiemoment 3 datum: 28

29 Observatielijst groep 2: Motoriek Naam kind: Schooljaar: Groep: Fijne motoriek Het kind Oog-handcoördinatie beweegt soepel en klein vanuit de pols (tekenen, verven, garen opklossen) kan afwisselend alle vingers van een hand tegen de duim aantikken en kleine kralen rijgen kan strikken en een knoop los- en vastmaken beweegt de juiste vinger en hand om kleine voorwerpen op te pakken en te manipuleren Voorbereidend schrijven Werken met papier: prikken, vouwen, scheuren, knippen, plakken kan de schrijfpatronen open en gesloten guirlande (lus), open en gesloten arcade (krullen) en hoeken (zaag) maken houdt potlood ontspannen vast, in driepuntsgreep (wijs- en middelvinger op het potlood, tegen de duim, duim niet over de wijsvinger) heeft voorkeurshand en juiste schrijfhouding (rechtop, voeten op de grond, romp tegen tafel, papier rechts- of linkshellend, niet-schrijvende hand op papier) kan een figuur met een kleine prikpen prikken beheerst de techniek van het vouwen: punten op elkaar en met de vingers in een strakke lijn over de vouw kan een schuine vouw, schuin kruis en zestien vierkantjes vouwen kan een opdracht bestaande uit vier of meer stappen (na)vouwen en gebruikt daarbij meerdere vouwen kan met duim en wijsvinger een smalle strook en een eenvoudige vorm scheuren houdt de schaar op de juiste manier vast en kan de knipbeweging maken kan een reep papier, een rechte lijn, hoek of kartellijn en een gedetailleerde, voorgetekende figuur (uit)knippen kan op de juiste plaats lijm in een lijn aanbrengen, zonder knoeien en overtollig gebruik en verschillende ruimtelijke vormen beplakken Werken met klei: kneden, vormen en figuren maken kan klei tot een samenhangende slang kneden kan met klei een tweedimensionale vorm of figuur maken Werken met stof: vlechten, weven kan met drie stroken stof vlechten kan met een strook stof of papier weven (fijner bij elkaar) Tekenen: figuren tekenen en kleuren tekent herkenbare mensfiguren en andere figuren met details kan kleine figuren inkleuren en blijft binnen de lijnen Verven: verven met vingers, verven met kwast, mengen, stempelen kan met vingerverf een enigszins herkenbare figuur maken kan met een kwast een figuur verven kan bewust een verfkleur mengen kan een patroon of figuur nastempelen 29

30 Observatielijst groep 2: Motoriek Grove motoriek Het kind Balanceren kan balanceren: langduriger op één been staan, kortdurend op de hakken lopen en langdurig op de tenen lopen kan balanceren over een smal vlak; over een voorwerp heen; in een rechte lijn met een pittenzak op het hoofd kan balanceren over een breed, schuin vlak (wand) kan over een wip balanceren Lopen en rennen kan lopen door arm en been tegelijk te bewegen (marcheren) rent zonder te struikelen en kan ineens stilstaan (vanuit vaart) kan hinkelen in vijfsprong en ritmisch huppelen Rijden kan steppen Springen kan loopspringen (van hoepel naar hoepel springen) kan verspringen (één voet voor) kan (laag) hindernisspringen/hoogspringen kan over een bank wendspringen (met twee voeten tegelijk: hazensprong) kan diepspringen vanaf hogere hoogte (zonder aanloop) en verend neerkomen kan springen over een schommelend touw Klimmen kan over een rek klimmen en een ander passeren tijdens het klimmen kan van een laag naar een hoog klimvlak klimmen, durft grenzen te verleggen kan met een voorwerp in de hand een stukje omhoog klimmen en het voorwerp ergens in gooien Vangen en gooien kan doelen, gericht door een voorwerp heen kan rollen naar een doel, gericht met één hand kan kaatseballen (gooien met de bal tegen de muur en pakken) kan een kleine bal onderhands gooien kan een kleine bal in de handen vangen Rollen kan zelfstandig een vloeiende koprol maken in de juiste richting Glijden Groepsspel kan vlot zittend glijden en remt niet met handen en voeten tijdens het glijden; gebruikt eventueel een matje heeft plezier in bewegen en groepsspel kan meedoen met tikspelen, passeerspelen en doelspelen en kent de spelregels kan verschillende bewegingen maken bij muziek: stappen op een zin, klappen op een andere zin, enz. 30

31 Observatielijst groep 2: Motoriek Opmerkingen Observatiemoment 1 datum: Observatiemoment 2 datum: Observatiemoment 3 datum: 31

32 Groepskaart groep 1 Groep: Schooljaar: Datum: Sociaal-emotioneel Mondelinge taal Wrdschat Beginnende geletterdheid Beginnende gecijferdheid Fijne motoriek Grove motoriek Eigen gevoelens herkennen, benoemen en uiten Gevoelens van anderen herkennen en benoemen Omgaan met eigen gevoelens en ervaringen Relaties aangaan, omgaan en samenwerken met anderen Sociale redzaamheid: thuis en in de leefomgeving Sociale redzaamheid: de school Onderzoeken en initiatief nemen Taalhandelingen in de groep Interactie in de kleine groep Begrijpend luisteren Verhalen vertellen Verslag doen Beheersen van een basiswoordenschat Uitbreiden van de woordenschat Boekoriëntatie Verhaalbegrip Functies van geschreven taal Relatie tussen geschreven en gesproken taal Taalbewustzijn Alfabetisch principe Functioneel lezen en schrijven Tijd Ruimtelijke oriëntatie Vergelijken, sorteren en ordenen Meten en wegen Tellen en getalbegrip Oog-handcoördinatie Voorbereidend schrijven Werken met papier: prikken, vouwen, scheuren, knippen, plakken Werken met klei: kneden, vormen en figuren maken Werken met stof: vlechten, weven Tekenen: figuren tekenen en kleuren Verven: met vingers, met kwast, mengen, stempelen Balanceren Lopen en rennen Rijden Springen Klimmen Vangen en gooien Rollen Glijden Groepsspel 32

33 Groepskaart groep 2 Groep: Schooljaar: Datum: Sociaal-emotioneel Mondelinge taal Wrd. schat Beginnende geletterdheid Beginnende gecijferdheid Fijne motoriek Grove motoriek Eigen gevoelens herkennen, benoemen en uiten Gevoelens van anderen herkennen en benoemen Omgaan met eigen gevoelens en ervaringen Relaties aangaan, omgaan en samenwerken met anderen Sociale redzaamheid: thuis en in de leefomgeving Sociale redzaamheid: de school Onderzoeken en initiatief nemen Taalhandelingen in de groep Interactie in de kleine groep Begrijpend luisteren Verhalen vertellen Verslag doen Beheersen van een basiswoordenschat Uitbreiden van de woordenschat Boekoriëntatie Verhaalbegrip Functies van geschreven taal Relatie tussen geschreven en gesproken taal Taalbewustzijn Alfabetisch principe Functioneel lezen en schrijven Tijd Ruimtelijke oriëntatie Vergelijken, sorteren en ordenen Meten en wegen Tellen en getalbegrip Oog-handcoördinatie Voorbereidend schrijven Werken met papier: prikken, vouwen, scheuren, knippen, plakken Werken met klei: kneden, vormen en figuren maken Werken met stof: vlechten, weven Tekenen: figuren tekenen en kleuren Verven: met vingers, met kwast, mengen, stempelen Balanceren Lopen en rennen Rijden Springen Klimmen Vangen en gooien Rollen Glijden Groepsspel 33

34 Groepsplan Ontwikkelingsgebied: Leerkracht: Groep: Periode: Maanaanpak Namen: Doel(en) Inhoud en aanpak: wat, hoe en wanneer Evaluatie Steraanpak Namen: Zonaanpak Namen: 34

35 Plan van aanpak Naam kind/kinderen: Leerkracht: Groep: Periode: Ontwikkelingsgebied: Sociaal-emotioneel Taal Rekenen Motoriek Specifieke omschrijving van het probleem: Doel/doelen: Inhoud en aanpak: wat, hoe Organisatie: wanneer Evaluatie: 35