KENNISCENTRUM (KUST)TOERISME. Wellness in de Delta. Kansen en voorbeelden verzameld J A A R G A N G 2

Transcriptie

1 KENNISCENTRUM (KUST)TOERISME Wellness in de Delta Kansen en voorbeelden verzameld J A A R G A N G 2

2 Colofon Dit themarapport is een uitgave van het Kenniscentrum (Kust)toerisme en wordt mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van Pieken in de Delta Zuidwest-Nederland Copyright 2010, Kenniscentrum (Kust)toerisme Overname van informatie uit deze publicatie is toegestaan, mits met bronvermelding. Bij het samenstellen van dit rapport is de grootste zorgvuldigheid betracht, het Kenniscentrum (Kust)toerisme is echter niet aansprakelijk voor enige directe of indirecte schade als gevolg van de aangeboden informatie uit deze publicatie. Voor meer informatie: Kenniscentrum (Kust)toerisme Internet: Fotografie: Thijs Tuurenhout Promotie Zeeland Delta Flickr - gsz Boerderijcamping De Paardenwei en Paardenmelkerij Nortier-Buijze Campingpark & Wellness Ons Buiten Minicamping De Visser Indigo Zeeland Trivium Hotel en Spa Peter Verdurmen Grafische vormgeving: Druk: Drukkerij Gijsemberg Oplage: 400 stuks

3 Wellness in de Delta Kansen en voorbeelden verzameld

4 Inhoudsopgave Inleiding Deel 1: Verkenning van het begrip wellness Historie Trends en ontwikkelingen Wellness gesegmenteerd Wellnessactiviteiten in Nederland Profiel van de doelgroep Deel 2: Project 'Vitaliteit - Wellness, een zee van kansen' Beschrijving project en resultaten Ondernemers aan het woord Deel 3: De Delta, een ideale wellnessbestemming SWOT-matrix Conclusies Tips en aanbevelingen Vragen en informatie Geraadpleegde literatuur

5 Inleiding Wellness is populair! Dit blijkt uit de aandacht die door het bedrijfsleven, de media en de politiek aan het onderwerp wordt besteed. Wellness betekent tegenwoordig meer dan een combinatie van 'wellbeing' en 'fitness', de definitie die de Amerikaanse arts Dr. Halbert Dunn als eerste eraan gegeven heeft. Het overstijgt eveneens de definitie uit de Van Dale - het lichamelijk welbevinden en alle activiteiten, voorzieningen en producten die hieraan kunnen bijdragen. Wellness is een begrip geworden, vergelijkbaar met het begrip belevenis. Het is niet meer grijpbaar. Wellness wil je bereiken, net als een geluksgevoel. Hiervan wordt door verschillende partijen al slim gebruik gemaakt, te denken valt aan de inmiddels bekende 'wellnessthee' en het 'wellnessweekend'. In deze themapublicatie wordt ingegaan op het onderwerp 'wellness' en meer specifiek wellness in de Delta. Wat is wellness eigenlijk? Welke activiteiten horen daarbij? Hoe ziet de marktvraag eruit? Waar liggen kansen? En vooral: waar liggen kansen voor de ondernemer in de Delta? Het rapport is opgedeeld in drie delen. Het eerste deel verkent het begrip wellness: wat is de historie en hoe ziet de markt er op dit moment uit? Deel 2 gaat in op het project 'Vitaliteit - wellness, een zee van kansen' dat door Economische Impuls Zeeland en het Kenniscentrum (Kust)toerisme van 2008 tot en met 2010 is uitgevoerd. De resultaten van het project worden beschreven en deelnemende ondernemers vertellen over hun ervaringen. In het laatste deel komen gegevens over de marktsituatie en ervaringen vanuit het project bijeen en worden de kansen voor ondernemers in de Delta uiteengezet. Wellness in de Delta 1

6 2 Wellness in de Delta

7 Deel 1 Verkenning van het begrip wellness In het eerste deel van deze publicatie wordt het begrip wellness verkend. Gestart wordt met de historie van wellness. Daarna wordt ingegaan op trends en ontwikkelingen die invloed hebben op wellness. Vervolgens wordt de wellnessmarkt ingedeeld naar verschillende motieven van gasten. Ten slotte wordt geschetst hoe groot de wellnessmarkt in Nederland is. 1.1 Historie Mensen hebben altijd aandacht gehad voor fysieke en mentale fitheid. Smith en Puczkó (2008) hebben in hun boek 'Health and wellness tourism' de historie van activiteiten die met deze fitheden, en daarmee met wellness, te maken hebben uitvoerig in kaart gebracht. De oudste bekende vorm van activiteiten die op dit gebied werden ondernomen dateert van 5000 voor Christus. Deze vorm - Ayurveda - komt uit India en gaat uit van een holistische benadering waarbij de geest het welzijn van het lichaam beïnvloedt. In Egypte gebruikten vrouwen 3000 voor Christus cosmetica vergelijkbaar met producten die vandaag de dag gebruikt worden. Chinese geneesmiddelen, die in het Westen op dit moment als nieuw en exotisch worden beschouwd, gaan 3000 jaar terug. Het idee dat sommige wateren genezende effecten hebben op de mens, zoals deze in spa's worden toegepast, was 3700 jaar geleden al bekend. De Griekse beschaving gebruikte 700 voor Christus koelwaterbaden voor strijders. Perzen gebruikten 600 voor Christus stoom- en modderbaden. Hebreeuwen voerden reinigingsrituelen uit met behulp van de Dode Zee rond 200 voor Christus. Thai en Siamezen waren rond 100 voor Christus bekend met de helende werking van massages. En dan is er natuurlijk het Romeinse Rijk dat een enorme schat aan baden achterliet, waar tot wel achtduizend bezoekers per dag terecht konden. Het Ottomaanse Rijk beschikte rond het jaar 800 over Turkse stoombaden en de Britse ridders kwamen hiermee rond 1200 in aanraking. De sauna ontstond zo'n 1000 jaar geleden in de Baltische Staten en Finland. In de veertiende eeuw werden warmwaterbronnen ontdekt, onder andere in Boeda (nu Boedapest). Tijdens de renaissance in de zestiende eeuw was er een enorme toename van watertherapiebehandelingen. In die tijd zijn de chemische en minerale werking ontdekt. Koningen en koninginnen prezen het bezoek aan de spa's aan. Aan het einde van de achttiende eeuw werden de voordelen van zeewater erkend door en ingezet bij Thalassotherapie, dat vooral populair was in Frankrijk; hierbij wordt gebruik gemaakt van producten die gebaseerd zijn op de zee (water, algen en zout). Vroeg in de negentiende eeuw werden moderne massagetechnieken ontwikkeld, voornamelijk in Zweden. In diezelfde tijd werden spirituele plaatsen van de Indiaanse cultuur erkend in de Verenigde Staten en werden er spa's rond waterbronnen gebouwd. Vanuit Duitsland veroorzaakte hydrotherapie, een therapie waarbij gebruik wordt gemaakt van verschillende watertemperaturen en waterdruk, een ware trend in Europa en Amerika in de vroege negentiende eeuw. Aan het begin van de twintigste eeuw kreeg de elite steeds meer interesse in reizen met een gezondheidsaspect, waardoor het steeds populairder werd om dit te doen. Ook werden de voordelen van spa's voor de gewonden van de oorlog erkend in Europa en werden bezoeken aan zee aangeraden aan industriële arbeiders. Wellness in de Delta 3

8 In ogenschouw genomen zijn volkeren in Azië en het Midden-Oosten al eeuwen langer bekend met de voordelen van massage, yoga, meditatie, kruiden, medicijnen en andere vormen van helende en spirituele praktijken dan Europeanen. Wellness in Europa heeft zich voornamelijk rondom spa's ontwikkeld, voornamelijk vanwege de ligging aan zeeën en de aanwezigheid van vele thermale en minerale bronnen. Hydrotherapie en op water gebaseerde therapieën vormen de basis van het traditionele wellnessaanbod in Europa. Pas in de afgelopen jaren zijn cosmetische of schoonheidsbehandelingen in trek geraakt, evenals de meer spirituele of psychologische activiteiten. Doordat de gezondheidsstandaard in Europa aanzienlijk is gestegen, wordt het hedendaagse wellnessaanbod niet meer zozeer ingezet voor fysieke en medische doeleinden (het helingsproces na een ziekte of verwonding), maar meer voor ontspanning en verwend worden. Wellness heeft een preventief aspect gekregen waarbij er niet alleen gebruik gemaakt wordt van de helende krachten van water, maar ook van het informeren en promoten van gezondheidsactiviteiten, een holistische kijk op voeding en het bereiken van mentale en spirituele balans. 4 Wellness in de Delta

9 1.2 Trends en ontwikkelingen Wellness kan zich verheugen in een toenemende belangstelling en de verwachting is dat deze groei ook in de komende jaren zal doorgaan. Naast het feit dat meer mensen geïnteresseerd zullen raken in het onderwerp, zal men ook vaker wellnessactiviteiten gaan ondernemen. In deze paragraaf wordt eerst ingegaan op algemene trends en ontwikkelingen die de belangstelling voor wellness verklaren. Daarna wordt ingezoomd op meer specifieke trends en ontwikkelingen met betrekking tot de wellnessbranche. Alge mene trends Vanuit verschillende invalshoeken blijkt dat er een bewustwordingstrend gaande is in de maatschappij. Mensen stellen steeds meer vragen bij de dingen die ze doen, zoals 'Welke activiteiten passen bij mijn persoonlijke ontwikkeling?', 'Welke mogelijke schadelijke gevolgen heeft mijn (vrijetijds)gedrag voor het milieu of voor de maatschappij?' of 'Is dit goed voor mijn gezondheid?'. Veel initiatieven spelen hier op in. Te denken valt aan de biologische productlijn in de supermarkt, glossy tijdschriften als Happinez en Mind Magazine en speciaal geselecteerde wellnessreizen. Deze trend is te plaatsen binnen de behoeftepiramide van Maslow en de ontwikkeling van de maatschappij richting het hoogste niveau: zelfverwezenlijking. Zelfverwezenlijking Waardering Sociale acceptatie Veiligheid Bron: Beunders, Boers (2007) Fysiologische behoeften De behoeftepiramide van Maslow bestaat uit een hiërarchische indeling van verschillende behoeften van de mens. Het idee is dat de mensheid steeds verder groeit op de ladder van de piramide en dat, op welk niveau men zich ook bevindt, de onderliggende laag of lagen essentieel zijn voor het behoud van het desbetreffende niveau. De eerste behoeften zijn de meest basale behoeften zoals eten, drinken en slapen. Wanneer men dit heeft bereikt zal men aandacht kunnen besteden aan veiligheid: persoonlijke veiligheid, orde, stabiliteit en zekerheid. Het derde niveau overstijgt deze eerste twee niveaus waarbij het voornamelijk draaide om overleven. Vanaf het derde niveau zal men aandacht besteden aan de sociale aspecten van het leven: liefde, vriendschap, familie en intimiteit. Vervolgens kan men onder andere werken aan het zelfbeeld, aan het vertrouwen in zichzelf en het respect van anderen. Het hoogste niveau van de piramide is die van de zelfverwezenlijking, waarbij het vergroten en benutten van de mentale of geestelijke capaciteiten centraal staat. Wellness in de Delta 5

10 Deze belangrijke bewustwordingstrend lijkt ten grondslag te liggen aan een aantal trends die de laatste jaren voor ingrijpende veranderingen in de maatschappij hebben gezorgd en die de wellnessbranche enorme ruimte geeft om te groeien. Zo kent iedereen de trend van duurzaamheid die erg vlug is ingeburgerd in de maatschappij. Mensen hebben steeds meer aandacht voor de manier waarop een product tot stand is gekomen: is het 'fair'?, is de natuur bespaard gebleven?, wat betekent het consumeren van het product voor de toekomst? Voorheen was het bijzonder wanneer een ondernemer aandacht schonk aan 'maatschappelijk verantwoord ondernemen', inmiddels is dit een voorwaarde geworden in de ogen van de consument. Een andere zeer relevante trend is de gezondhe idstrend. Er wordt ook wel gesteld dat deze trend, ook wel 'wellbeing' genoemd, de grootste trend van de eeuw is. Aan de ene kant is er sprake van een groeiend aanbod van zorg en informatie over gezondheid. Overheid, zorgverzekeraars en media besteden steeds meer aandacht aan het informeren van consumenten over het belang van gezond leven. Zo vergoedt een groeiend aantal zorgverzekeraars inmiddels preventieve zorg. Aan de andere kant is te zien dat consumenten in toenemende mate behoefte hebben aan ontspanning, door het leven in een steeds drukkere maatschappij. Beide ontwikkelingen leiden ertoe dat er ruimte is ontstaan voor het persoonlijk welzijn van de mens; onthaasten en spiritualiteit mag weer en wellness biedt een wijze om even uit de hectische tredmolen te stappen. Over het algemeen geldt dat de consument anders is gaan denken. Deze wil niet meer zoveel mogelijk faciliteiten, maar juist puurheid in het aanbod. Men wil terug naar af. Daarnaast krijgen mensen weer aandacht voor zichzelf, men wil zichzelf terugvinden. Naast het feit dat deze trends en ontwikkelingen ruimte hebben gecreëerd voor wellness als fenomeen, zijn ze ook van invloed op het aanbod in de wellnessbranche zelf. Zo besteden bijvoorbeeld steeds meer wellnessaanbieders aandacht aan maatschappelijk verantwoord ondernemen, voornamelijk op het 'groene' duurzaamheidsaspect. Hierbij valt te denken aan een restaurant op een camping die met biologische producten werkt en aan een spa die alleen groene energie gebruikt. 6 Wellness in de Delta

11 Trends wellnessbranche Inzoomend op de wellnessbranche blijkt dat er twee groeimarkten verwacht worden. De eerste markt is te vinden bij organisaties die het wellnessaanbod op allerlei manieren zullen mixen en daarmee tevens nieuwe vormen van wellness creëren. Oosterse filosofieën en tradities worden gekruist met Westerse gebruiken. Traditionele, Westerse, spa's breiden het aanbod uit met emotionele, spirituele en fysieke activiteiten. Een spa biedt bijvoorbeeld naast ontspanningsactiviteiten ook mogelijkheden aan voor kleine medische ingrepen en verschillende vormen van yoga die gecombineerd worden met pilates in een les. Dit wordt ook wel 'well-blending' genoemd en zal een nieuwe vorm van massatoerisme worden. Experts verwachten dat dit een kortdurende trend zal zijn. De tweede groeimarkt betreft de, vaak wat kleinere, bedrijven met een heel specifiek aanbod. Deze bedrijven hebben betere perspectieven voor de langere termijn omdat zij een uniek aanbod hebben en daarmee beter kunnen aansluiten op de wensen van specifieke doelgroepen. Een goed voorbeeld hiervan is de Sukko Cultural Spa & Wellness in Phuket, Thailand. In deze luxueuze spa dringt de Thaise cultuur in alle facetten door, onder andere in de architectuur, de unieke Thaise culturele service van het intensieve getrainde personeel, behandelingen waarbij inheemse natuurlijke producten worden gebruikt, een Thaise keuken en een kidsclub met traditionele Thaise toneelspellen. Inspelen op de wellnesstrend betekent voor toeristische bedrijven - die vaak seizoensafhankelijk zijn - een kans om jaarrond te opereren en zo continuïteit in het bedrijf te realiseren. De behoefte aan ontspanning en onthaasting is immers niet seizoensgebonden. Zo investeert een toenemend aantal hotels in wellness en worden vergaderzalen ingeruild voor wellnessfaciliteiten. Dit laatste duidt tevens op een verschuiving van de doelgroep waarop hotels zich in het laagseizoen richten: van de zakelijke markt naar de toeristische markt. Er dient hierbij vermeld te worden dat dergelijke veranderingen met een hoog investeringsniveau gepaard gaan en dat de faciliteiten lastig winstgevend te krijgen zijn. Bovendien zal de consument steeds meer verwend worden op dit gebied omdat steeds meer toeristische bedrijven zich met wellness bezighouden. Net zoals bij maatschappelijk verantwoord ondernemen zal de consument het op een gegeven moment steeds meer als randvoorwaarde aan een toeristische onderneming zien. Inmiddels is er ruim aanbod ontstaan op het gebied van wellnessfaciliteiten. Zo zijn er wellnessfaciliteiten op onverwachte plekken zoals de trein, op vlieghavens en in casino's. Daarnaast breidt zich in de spa's het aanbod uit, zoals het groeiende aanbod van medische behandelingen in de spa. Zo kan de klant er weer fit worden voor een operatie, herstellen na een operatie en kan men cosmetische behandelingen krijgen aan het gebit en de huid. Een ander nieuw fenomeen is de 'mental spa', waarbij aandacht wordt besteed aan de conditie van het brein door middel het aanbieden van brain games, een bezoek aan de neuroloog en speciale anti-alzheimer programma's. Natuur speelt een belangrijke rol in wellnessactiviteiten, vooral in landen/ regio's met een kustlijn. Mensen blijken veel waarde te hechten aan omgevingsfactoren als zee, strand en frisse, zilte, lucht. Deze streken zijn uitermate geschikt voor producten als thalassotherapie. Daarnaast is rust in combinatie met water an sich populair. Wellness in de Delta 7

12 1.3 Wellness gesegmenteerd In Westerse landen, waaronder Nederland, worden momenteel allerlei traditionele vormen van wellness bijeengebracht, door elkaar heen ondernomen en nieuwe vormen van wellness gecreëerd. Men weet vaak ook niet eens meer waar de ondernomen activiteit zijn oorsprong vindt. Zoals al eerder bleek is wellness lastig te definiëren. Wellness kent vele invalshoeken met daarbij een persoonlijke waarde. Voor de een ligt de nadruk op uitrusten en voor de ander op doelgericht actief bezig zijn. Wellness bestaat uit heel veel losstaande elementen en al die elementen hebben ook weer een samenhang met elkaar. Het Nederlands Bureau voor Toerisme & Congressen (NBTC) stelde in 2008 het volgende schema samen die deze samenhang in beeld brengt: Bron: NBTC, 2008 NBTC maakt onderscheid in wellnessactiviteiten die actief en passief ondernomen worden. Daarnaast kan men zich richten op verrijking op geestelijk niveau of op lichamelijk gebied. Wellness wordt hiermee samengevat in brede zin: activiteiten die het welzijn van de mens stimuleren, zowel in actieve als passieve vorm gericht op zowel het geestelijke als het lichamelijke welzijn. De meest gangbare variant, waaraan mensen meestal als eerste denken bij wellness, is het kwadrant van het uitrusten en beleven. Hieronder vallen de spa's, saunabezoeken, de kuuroorden, de massages: zaken waarbij ontspanning centraal staat. Geestelijk en lichamelijk wordt zo min mogelijk inspanning geleverd. Men komt tot rust. 8 Wellness in de Delta

13 Schuin hiertegenover staat het kwadrant van de doelgerichte en actieve vorm van wellness. Ook deze is erg gangbaar in de hedendaagse maatschappij, alleen wordt deze nog niet altijd onder wellness geschaard. Men werkt aan het lichaam: sporten en bewust omgaan met voeding staan hierbij centraal. Voorbeelden van aanbod binnen dit kwadrant zijn sportscholen en producten met het 'ik kies bewust' logo uit de supermarkt. Sinds deze eeuw is het heel gewoon geworden om iets aan je lichaam te laten veranderen. Men wil er zo lang mogelijk zo jong mogelijk uitzien. Hierbij horen gezichtsbehandelingen met behulp van maskers, maar ook het inspuiten van botox, het aanpassen van het gebit en chirurgische ingrepen zoals borstvergroting en facelifts. Dit kwadrant leunt dicht tegen het kwadrant van het uitrusten en beleven aan. Steeds vaker worden deze kwadranten gekoppeld aangeboden. Zo zijn er spacentra waar je kleine chirurgische ingrepen kunt laten doen en ondernemen westerse toeristen steeds meer medische vakanties. Hier tegenover staat het kwadrant 'zingeving'. Hierbij wordt de geest ingespannen. Gesteld wordt dat na de ontzuiling en de daarmee samengaande ontkerkelijking mensen op zoek zijn gegaan naar een nieuwe stroom die gericht is op 'de zin van het leven', anders dan religie. Dit wordt gevonden in activiteiten met een spirituele onderlegger, zoals yoga, meditatie en het verdiepen in Oosterse filosofieën. Ook in dit aanbod is de afgelopen jaren een sterke stijging merkbaar. 1.4 Wellnessactiviteiten in Nederland Wellness staat volop in de belangstelling, maar hoe groot is de wellnessmarkt in Nederland nu eigenlijk? In de voorgaande paragraaf is wellness ingedeeld in een viertal kwadranten. Helaas wordt er niet volgens dezelfde indeling onderzoek gedaan naar vraag en aanbod in de wellnessmarkt. Het gaat immers om de beleving van de consument bij deze indeling: hardlopen in het park wordt meestal niet als wellnessactiviteit onderkend, maar past wel in het kwadrant 'doelgericht actief'. Bovendien vraagt het ene kwadrant meer om speciale faciliteiten dan het andere en is daardoor beter af te bakenen in onderzoeken. De meeste onderzoeken beperken zich tot het kwadrant 'Uitrusten en beleven'. De termen 'verwennen', 'ontspannen', 'kuren' en 'beauty' horen hierbij. Belangrijke activiteiten zijn onder andere: het bezoek aan sauna's, hammam's, kuuroorden met thermale baden, spa's, health- en beautycentra. Dit kan zowel een dagactiviteit zijn als onderdeel zijn van een vakantie en men onderneemt deze activiteiten buitenshuis. NBTC-NIPO Research brengt in het ContinuVrijeTijdsOnderzoek elke twee jaar het vrijetijdsgedrag van Nederlanders in beeld. Hierbij wordt een uitgebreide reeks van vrijetijdsactiviteiten onderzocht, van uitgaan tot cultuur en van sporten tot wellness. Uitgangspunt is dat de vrijetijdsactiviteit ondernomen is vanuit de eigen woning en minimaal één uur geduurd heeft, inclusief eventuele reistijd. Activiteiten vanaf het vakantieadres worden niet meegeteld. Wellness is in dit onderzoek de noemer voor o.a. de volgende activiteiten: schoonheidsbehandeling, bezoek aan kuurbaden, bezoek aan sauna en yoga/ meditatie. Sporten is een aparte categorie en wordt niet als wellnessactiviteit benoemd. Wellness in de Delta 9

14 % Nederlanders dat wellnessactiviteiten onderneemt Grafiek 1. Bron: ContinuVrijeTijdsOnderzoek, NBTC-NIPO Research 2009 Per jaar onderneemt 26% van de Nederlanders minimaal één wellnessactiviteit. Bij kinderen en jongeren ligt dit aandeel veel lager, maar eenmaal 18 jaar of ouder neemt de participatie aan wellnessactiviteiten gestaag toe. Van de Nederlanders tussen de 25 en 34 jaar onderneemt 42% wellnessactiviteiten als vrijetijdsbesteding. Saunabezoek en schoonheidsbehandeling zijn de meest populaire activiteiten. In totaal ondernamen Nederlanders in het onderzoeksjaar april maart 2009 bijna 16 miljoen saunabezoeken en 2,3 miljoen bezoeken aan kuurbaden, ondergingen zij bijna 11 miljoen schoonheidsbehandelingen en deden zij ruim 29,5 miljoen keer aan yoga of meditatie. Wellness is niet alleen populair als vrijetijdsactiviteit, ook tijdens de vakantie is wellness een geliefde bezigheid. Inmiddels noemen Nederlanders 2% van hun vakanties in eigen land een wellnessvakantie: goed voor vakanties in 2009 (ContinuVakantieOnderzoek 2009). In veel gevallen is wellness geen hoofd- maar een nevendoel van de vakantie. Men wil wellness bij voorkeur combineren met een strandvakantie (29%) of een actieve vakantie (22%) (CVO Wellness 2007). Dit betekent dat wellnessactiviteiten tijdens veel meer vakanties worden ondernomen. Uit het themaonderzoek 'Wellness' van NBTC-NIPO Research blijkt dan ook dat van 2005 tot en met 2008 in totaal 3,7 miljoen Nederlanders een wellnessactiviteit hebben ondernomen in hun vrije tijd of vakantie. De komende drie jaar zullen naar verwachting 4,5 miljoen Nederlanders wellnessactiviteiten gaan ondernemen. Dit is een verwachte groei van 22%. 10 Wellness in de Delta

15 De favoriete verblijfsomgeving voor een wellnessvakantie is de kust, gevolgd door een heuvellandschap en een bos/heidegebied. De meest passende bestemming voor wellness is volgens de Nederlanders het eigen land. Dit gegeven biedt toeristische ondernemers de kans om met behulp van wellness binnenlandse toeristen en dagjesmensen aan te trekken. Kijkend naar de aanbodzijde is de groei van wellness eveneens nadrukkelijk zichtbaar. Zo wijzen cijfers van het CBS uit dat het aantal bedrijven in de wellnessbranche tussen 2001 en 2006 met een derde is toegenomen tot Het aantal medewerkers in de branche is in die periode zelfs met 78% toegenomen tot Wellness is ook economisch interessant. Uit het jaarlijkse hotelonderzoek HOSTA van Horwath Consulting (2006) blijkt dat hotels 20% meer voor een hotelkamer kunnen vragen dan het landelijk gemiddelde, wanneer er wellnessfaciliteiten aanwezig zijn. Bungalowparken en campings kunnen op de trend inspelen door een wellnesscentrum op het terrein te integreren of door, net als hotels, afspraken te maken met wellnessbedrijven in de omgeving. 1.5 Profiel van de doelgroep De mensen die regelmatig wellnessactiviteiten ondernemen beschouwen de deelname hieraan niet zozeer meer als een luxe vrijetijdsbesteding, maar als onderdeel van hun leven. De doelgroep wordt steeds veeleisender: mensen verwachten hoge kwaliteit bij behandelingen, perfecte hygiëne, geschoolde therapeuten en waar voor hun geld. De consument neemt daarnaast graag deel aan wellnessactiviteiten die (haast) op maat gemaakt zijn naar de eigen wensen en behoeften. Kijkend naar het profiel van de wellnessdoelgroep valt het op dat er meer vrouwen dan mannen wellnessactiviteiten ondernemen. Ook is een algemeen gegeven dat vooral mensen ouder dan dertig jaar aandacht besteden aan wellnessactiviteiten en dat er door jongeren minder aandacht aan wellnessactiviteiten wordt besteed. In deze paragraaf wordt dieper ingegaan op het profiel van de doelgroep. Actieve gezondheidzoekers De deelnemers van wellnessactiviteiten zijn over het algemeen te groeperen als 'actieve gezondheidzoekers'. Deze mensen zijn erg gemotiveerd en vastberaden om een rol in de eigen gezondheid te spelen. Ze kiezen vaak alternatieve medicijnen of therapieën en zijn niet bang om te experimenteren. Vooral de babyboomers behoren tot deze groep. Deze groep, 35 tot 55 jarigen, is op de piek van hun inkomenspotentieel, is hoger opgeleid, heeft relatief veel tijd om te reizen en heeft een groot verlangen naar activiteiten die vervulling voor zichzelf bieden. Voor de meeste wellnesstoeristen zetten emotionele behoeften aan tot het ondernemen van wellnessactiviteiten, dus wanneer men geestelijk niet goed in balans is. Kansen Op dit moment zijn er twee groepen die speciale aandacht verdienen omdat zij in de toekomst kansen bieden: de jongere en de oudere. De huidige jeugd biedt over enkele jaren enorme potentie als toekomstige doelgroep omdat zij het 'preventieverhaal' door en door kennen en Wellness in de Delta 11

16 van hun hardwerkende ouders hebben geleerd hoe het niet moet. Daarnaast biedt op dit moment de groep die vergrijst een mooie doelgroep voor de wellnessbranche. Men wil een langer, gezonder en vitaal leven leiden. Deze vergrijzingsgroep heeft relatief veel te besteden, zoekt plezier en ontspanning en is bereid te betalen voor een kwalitatief hoogwaardig wellnessaanbod. Dat wellnessgerelateerde vrijetijdsproducten wat mogen kosten geldt voor de gehele groep mensen die in wellness geïnteresseerd zijn. Dit komt door een combinatie van een druk leven en het feit dat de hoeveelheid vrije tijd de afgelopen decennia is afgenomen. Mensen willen de weinige vrije tijd die over is zo goed mogelijk besteden en bij voorkeur in luxe en comfort. Daarnaast wordt gesteld dat er kansen liggen voor mannen. Er is al een groeiende belangstelling vanuit mannen in wellnessactiviteiten op te merken, wat een interessante nieuwe doelgroep biedt. Er wordt gesteld dat deze mannen bereikt kunnen worden door in te spelen op stellen. Hoe meer de vrouw betrokken is bij wellnessactiviteiten, des te groter zou de kans zijn dat de man er gebruik van gaat maken. Een andere kansrijke doelgroep zijn werknemers. Steeds meer mensen die op een wat hoger niveau opereren in een bedrijf, managers, teamleiders, onderdirecteuren e.d., lijden onder stress en levensstijlgerelateerde gezondheidsproblemen. Zeker in deze tijden, met de effecten van de economische crisis, kampt deze groep met zaken die hun weerslag hebben op de productiviteit en fitheid op het werk. Hierop wordt tegenwoordig door steeds meer werkgevers en door preventieve zorginstellingen ingespeeld. Daarnaast blijkt dat steeds meer werknemers erkennen dat gezondheid niet alleen op fysiek, maar ook op geestelijk niveau in balans dient te zijn. 12 Wellness in de Delta

17 Deel 2 Project 'Vitaliteit - Wellness, een zee van kansen' In dit tweede deel wordt ingegaan op het project 'Vitaliteit - wellness, een zee van kansen', dat van 2008 tot en met 2010 is uitgevoerd door Economische Impuls Zeeland (Impuls) en het Kenniscentrum (Kust)toerisme. De resultaten van het project worden toegelicht en een aantal deelnemende ondernemers vertellen over hun ervaringen met het project. Het project 'Vitaliteit - wellness, een zee van kansen' werd mede mogelijk gemaakt door een bijdrage uit het programma Pieken in de Delta Zuidwest-Nederland, het Ministerie van Economische Zaken en provincies Zeeland en Noord-Brabant. 2.1 Beschrijving project en resultaten In het najaar van 2008 is Impuls gestart met het project 'Vitaliteit - Wellness, een zee van kansen'. Doel van dit project was het ontwikkelen van een aansprekend concept met betrekking tot vitaliteit en wellness voor toerisme in Zuidwest-Nederland (de Delta); en de ontwikkeling van een investeringsprogramma. Het belangrijkste verwachte resultaat van dit project was een aansprekend vitaliteits- en wellnessconcept voor de Delta, dat verder is ingevuld met realiseerbare nieuwe producten, diensten en investeringen. Het project werd opgebouwd en ingevuld met de ondernemers in de regio. Het project bestond uit verschillende onderdelen: conceptontwikkeling gevolgd door productontwikkeling, een doorlopende kennistransfer en marketing en communicatie. C O N C E P T Netwerk Communicatie Kennisoverdracht Producten Wellness in de Delta 13

18 Het project is uitgevoerd door Impuls in samenwerking met het Kenniscentrum (Kust)toerisme - het samenwerkingsverband van Hogeschool Zeeland en NHTV internationaal hoger onderwijs Breda. Daarnaast heeft Impuls een externe consultant aangesteld, met jarenlange expertise op het gebied van wellness- en vitaliteitsconcepten in binnen- en buitenland. Conceptontwikkeling In de voorbereiding van het project werd vastgesteld dat de Delta veel potentie heeft als archipel van vitaliteit, maar dat dit nog niet ten volle werd benut. Ondernemers gaven in de oriëntatiefase van dit project aan meerwaarde te zien in een verbindende schakel tussen de individuele ideeën en projecten en het ontwikkelen van collectieve acties waaronder individuele ondernemers hun projecten kunnen scharen. Uitgangspunt was dan ook om verder te bouwen op de activiteiten die ondernemers in de Delta al ontplooid hadden en daarbij de kwaliteiten van de Delta nog beter te benutten. Gestart is met een analyse van de Delta, voor wat betreft bestaand aanbod en de kansen op het gebied van vitaliteit en wellness. Vastgesteld werd dat de regio uitermate veel potentie heeft om uit te groeien tot een ware wellnessregio. Het gebied is namelijk 'ongeschonden'. Wat vaak zichtbaar is in toeristische streken is dat men de omgeving aanpast op de toerist. Zeeland en West-Brabant zijn bij zichzelf gebleven. De Delta is authentiek, er zit een puurheid in het geheel. Daarnaast biedt de Delta dé omgevingsfactoren die een wellnessregio succesvol maken: zeewater, strand, duinen, zilte en frisse lucht, de bodem en prachtige landschappen. Deze regionale gebiedskwaliteiten gelden als basis voor de ontwikkeling van product-marktcombinaties en productontwikkeling rondom vitaliteit en wellness voor toerisme in Zuidwest Nederland. De 'weldadige werking van het Zeeuwse water' staat hierbij centraal. Dit kan op allerlei niveaus: van menukaarten tot wandelpaden, van behandelingen met lokale ingrediënten tot communicatie uitingen. 14 Wellness in de Delta

19 Marlies Sobczak, betrokken als externe consultant bij het project, heeft internationale ervaring met wellness- en vitaliteitsconcepten. Zij geeft aan grote potentie in de Delta te zien om aan de hand van dit concept een belangrijke internationale speler te worden op het gebied van wellness. De Delta heeft het juiste DNA in zich om zich te profileren als krachtig gebied. Hiervoor moeten twee dingen gebeuren: Om je als regio nationaal en internationaal te kunnen profileren moet het totale wellnessaanbod van de regio ten eerste een zeker volume krijgen. Met één wellnessgeoriënteerde camping red je het niet. De Delta zal daarom als geheel moeten optreden. En ten tweede zal de filosofie achter wellness, de grondgedachte, uitgedragen moeten worden. Hierbij moet de gast centraal gesteld worden. Zoals de Duitsers dat zo mooi uitdrukken: de gast wil 'Ich Zeit'. Hierbij staat het verlangen en de verwachtingen van de gast centraal, in plaats van de omzet van de ondernemer. Wellness is geen kunstje waarbij je een sauna bouwt en geld verdient, wellness is het inspelen op datgene waar een individu, jouw gast, geld aan uit wil geven. Men moet stoppen met het nabootsen van wat ze in Aziatische landen beter kunnen en ervoor zorgen dat de Delta een eigen wellnessbeweging in gang zet, een eigen gezicht krijgt op het gebied van wellness en wellbeing, met producten van eigen bodem. Waar je ook komt moet de Delta herkenbaar zijn. Ina Nortier van Boerderijcamping De Paardenwei en Paardenmelkerij Nortier-Buijze in Oostburg is bezig met het ontwikkelen van producten rond het Zeeuwse trekpaard. Ten eerste is een paardenmelkpakking in ontwikkeling, in samenwerking met biosfeer- Groede. Deze pakkingen zullen als hoofdbestanddeel paardenmelk hebben. Klanten zullen worden ingesmeerd met deze crème en worden vervolgens voor ongeveer een half uur gewikkeld in folie. Hierna wordt de pakking verwijderd. De paardenmelk heeft een gezonde werking op de huid en kan verbetering aanbrengen op een 'probleemhuid'. De behandeling met de paardenmelkpakking is een typisch Zeeuwse wellnessbehandeling. Voorafgaand aan de behandeling kan men paardenmelk drinken. Zo heeft de paardenmelk een heilzame werking op de balans van het lichaam van buitenaf en van binnenuit. >> Wellness in de Delta 15

20 De boerderijcamping onderscheidt zich verder door het verkopen van paardenmelkchocolade gevuld met paardenmelk, paardenmelklikeur, pannenkoeken gebakken met eigen paardenmelk en de verkoop van ijsjes op basis van paardenmelk. Daarnaast denkt de campinghoudster aan activiteiten als buitenritten, mencursussen en rondleidingen met het Zeeuwse trekpaard in de hoofdrol. Dit jaar heeft Ina nieuwe arrangementen samengesteld. Zo kan men bijvoorbeeld op de camping overnachten in een luxe tent en overdag een korte rit met de paarden maken en een menworkshop volgen. Bij de lunch wordt er met producten gewerkt die paardenmelk als ingrediënt hebben. Uiteindelijk wil zij op haar camping graag nog een rustieke overnachtingsmogelijkheid creëren, met uitzicht over het landschap met de Zeeuwse paarden. Productontwikkeling Na de uitgebreide analyse van de Delta en het uitwerken van de eerste versie van het overkoepelende concept is de samenwerking gezocht met ondernemers in de Delta. Dit gebeurde tijdens een grote kick off-bijeenkomst in Badhotel Domburg. Hier kwamen ruim 70 geïnteresseerden bijeen, waaronder veel ondernemers uit Zuidwest-Nederland. De bijeenkomst richtte zich op het identificeren van marktkansen. De deelnemers werden daartoe meegenomen op een belevingstour langs de verschillende werelden van wellness: inspanning, ontspanning, zingeving en gezondheid. Tevens werd een film over wellness in de Zuidwestelijke Delta vertoond en heeft een aantal gerenommeerde sprekers het onderwerp en de ontwikkelkansen nader uitgediept. De film 16 Wellness in de Delta

21 en het programma lieten onder meer zien dat wellness meer is dan alleen beauty en lekker en gezond eten. Bovendien werd hier het project met het concept voor het eerst gepresenteerd met daarbij de boodschap aan ondernemers: ben je geïnteresseerd, wij helpen je. De eerste ondernemers zijn hier enthousiast geraakt en sindsdien is het een 'zwaan-kleef-aan principe' geweest. Via verschillende bijeenkomsten die hierop volgden is er contact gelegd met bijna honderd ondernemers in het gehele gebied, zowel in Zeeland als West-Brabant. Het gaat om ondernemers uit de toeristische sector, maar ook uit de zorg, agrarische sector en horeca. Het valt op dat ondernemers in de Delta door de terugloop van het toerisme naar de regio en de economische crisis creatiever zijn gaan denken en open zijn gaan staan voor nieuwe ideeën. Alle ondernemers die interesse hebben in het project werden uitgenodigd voor een kennismakingsgesprek. Er is tot nu toe geen enkele ondernemer geweest die op basis van dit gesprek niet een stimulans heeft gekregen om iets met wellness te doen. Er wordt met de ondernemer gesproken over de kansen van de omgevingskwaliteiten van de regio, en hoe het concept ingezet kan worden op individueel bedrijfsniveau. Bij ondernemers met een bestaand aanbod wordt allereerst gekeken of het bestaande aanbod op een hoger niveau gebracht kan worden. Vervolgens, voor ondernemers die wellness nog niet in hun producten of diensten hebben verwerkt is dit de eerste stap, worden nieuwe opties geschetst. Bovendien, en dit is zo sterk aan dit project waarbij er met een groter volume van wellnessaanbieders wordt gewerkt, worden er mogelijkheden gezocht tot nieuwe product-marktcombinaties in samenwerking met andere deelnemende partijen. Deze product-marktcombinaties komen onder andere tot stand in verschillende ondernemersbijeenkomsten die worden georganiseerd. Tot nu toe zijn hier interessante nieuwe producten voor toeristen met veel potentie uit voort gekomen, zowel groot als klein. Een voorbeeld van dergelijke samenwerking is het aanbieden van beautybehandelingen op een camping. Hierin werken een camping en een beautysalon samen en zo ontstaat voor beide partijen meerwaarde: de camping biedt een nieuw product aan de gasten en de beautysalon heeft een nieuwe klantenkring erbij. Wellness in de Delta 17

22 Gabriël Coppoolse van Campingpark & Wellness Ons Buiten is drie jaar geleden gestart met het toevoegen van wellnessfaciliteiten aan de camping. Er werd gestart met een renovatie van het bestaande zwembad, dat onder andere werd uitgebreid met een sauna, stoombad en zoutgrot. Via het project maakte Gabriël kennis met Tamara Bosman van Tamara Cosmetics Zoutelande en zo werd het aanbod op Ons Buiten uitgebreid met massages en beautybehandelingen. Geïnspireerd door de ideeën uit het project besloten Gabriël en Tamara zich te richten op Zeeuwse wellness, om zo de unieke kenmerken van de Delta te gebruiken. Hiertoe proberen ze het Zeeuwse aspect in de wellness steeds meer te benadrukken door bijvoorbeeld een Zeeuws opgietingsritueel met honing van een imker uit de buurt en door te werken met Zeeuwse kruiden, zeewieren en modderpakkingen in de behandelingen. Gabriël probeert de wellnessfaciliteiten zo laagdrempelig mogelijk aan te bieden, bijvoorbeeld door de mogelijkheid om de sauna als privésauna te gebruiken. De faciliteiten vormen een belangrijk hulpmiddel om seizoensverlenging te realiseren en spreken niet alleen de kampeergasten maar ook dagjesmensen aan. Verder heeft Gabriël de inrichting van de verblijfsunits aangepast aan het Zeeuwse wellnessconcept en krijgt ook de communicatie en promotie naar gasten toe een andere invalshoek vanuit dit idee. Hiermee wordt hard gewerkt aan de vergroting van de naamsbekendheid van Campingpark & Wellness Ons Buiten. Dit jaar is Ons Buiten bovendien gestart met de 'Zeeuwse oogstwinkel'. Hier worden regionale producten aangeboden, waarmee de gast Zeeland kan ervaren, voelen en proeven. Dit is immers waar de gast voor komt, om het échte Zeeland te beleven. 18 Wellness in de Delta

23 Een ander voorbeeld is Indigo, de organisatie voor mentale ondersteuning gevestigd op diverse locaties in Zeeland. Indigo stimuleert mensen om bewust om te gaan met leefstijl, voeding, beweging en zingeving. Daarvoor wordt een samenhangend pakket van preventie en kortdurende behandelingen geboden. Indigo sloot onlangs een convenant met Badhotel Domburg, Camping Resort De Meerpaal en Campingpark & Wellness Ons Buiten. Samen zullen zij gasten onderbrengen die in hun werk de eerste signalen ervaren als moeheid of het toe zijn aan vakantie die wijzen op een situatie waarbij werk, privé en eigen gezondheid uit balans aan het raken zijn. Op deze wijze heeft Indigo mooie locaties in een sfeer die ontspanning uitstraalt en Badhotel Domburg, Camping Resort De Meerpaal en Campingpark & Wellness Ons Buiten hebben alledrie een upgrading van hun aanbod gecreëerd. Het project streeft er naar meer van dit soort verbindingen te leggen en win-win situaties te creëren. Rosette Wille, directeur Indigo: "Samen met onze partners willen we innovatief zijn, over grenzen heen stappen en nieuwe doelgroepen verrassen. Dit doen we met unieke product-marktcombinaties waar we de kennis van Indigo samenbrengen met de krachten van Zeeland, de typische Zeeuwse producten, de wisseling van de seizoenen, eb en vloed en de stilte en de zilte lucht. Aan ons nu de uitdaging om deze plannen om te zetten in concrete acties en zo mee te werken aan een vitale toekomst voor Zeeland". Wat zo bijzonder is aan dergelijke samenwerkingsverbanden, maar ook aan vele andere doorgevoerde veranderingen met het concept in de hoofdrol, is dat er vaak helemaal geen grote investeringen mee gemoeid zijn. Het is vaak gewoon een kwestie van goed samenwerken en slim met het concept omgaan. Adrie en Joyce de Visser van Minicamping De Visser in Zoutelande realiseerden een 'toeristisch kleinood'. Bij de minicamping werd een wandelpad gerealiseerd door de akkers van hun bloemzaadteeltbedrijf en dat van de buren, dat aansluit bij de wellnessgedachte ruimte te scheppen voor zingeving. "Wij hebben een wandelpad aangelegd met op een aantal plekken spreuken die tot nadenken stemmen. Geheel in de sfeer van onze minicamping zijn de spreuken aangebracht in een aardappelkistje met bloemen en uien en alles wat op dat moment op het land groeit. We zien dat het wandelpad meer en meer betreden wordt." Wellness in de Delta 19

24 De wensen van de ondernemers die zich bij het project aansluiten lopen uiteen. De een wil fors investeren in wellness, de ander wil een kleine aanpassing doen aan het product. Weer een ander gebruikt het concept als sausje over het gehele aanbod tot aan de marketinguitingen toe. Soms wil een ondernemer de ondersteuning van de projectorganisatie bij de uitvoering van het idee of dat er een haalbaarheidsonderzoek wordt uitgevoerd met betrekking tot de investering die gedaan zal worden. Het komt ook voor dat ondernemers een idee voor ogen hebben en dat partijen samen tot een verbeterde versie hiervan komen. Dit was het geval bij een ondernemer die knoflooksoep wilde vermarkten; inmiddels is een heel knoflook-kookboek in de maak. Kennistransfer De pijler kennistransfer is gericht op twee doelen. Enerzijds gaat het om het toegankelijk maken van kennis en ervaringen uit andere regio's voor ondernemers in de Delta. Anderzijds gaat het om het opleiden van studenten tot medewerkers van de toekomst, zodat zij de kwaliteit van het wellnessaanbod in de regio mede vorm kunnen geven. Voor de ondernemers werd in het najaar van 2009 een kennismakingsreis georganiseerd naar Oostenrijk. Zo'n dertig ondernemers uit het Deltagebied gingen op wellnessrecherche om 'wellness in alle facetten' te beleven met als doel de ervaringen om te zetten in nieuwe kansen voor het eigen werkgebied. Oostenrijk is een goed voorbeeld van een cultuur waar wellness helemaal is ingeburgerd in de maatschappij. Bovendien gebruiken zij 'wellnessiconen' uit de eigen regio bij uitstek. Hierbij valt te denken aan Sebastiaan Kneipp. Hele steden zijn rondom deze man ingericht, er is een Kneipp productenlijn en er zijn Kneipp natuurlijke apotheken. Dit is iets dat we ook met de stad Domburg kunnen bereiken, die van oorsprong een krachtige kuurcultuur heeft. 20 Wellness in de Delta

25 In het reisprogramma waren het verblijf en bezichtiging van wellnesshotels, een waterwandeling met meditatie, een bezoek aan een bioboerderij met feng shui keuken, een kennismaking met actieve sport, bezoeken aan thermale baden en therapie-inrichtingen opgenomen. De deelnemers hebben samen met de VVV van kuurplaats Bad Gastein gediscussieerd over de stappen die in de toekomst gezet moeten worden. Daarnaast werd er nagedacht over hoe er ingespeeld kan worden op de behoeften van nieuwe doelgroepen. Er is ervaring opgedaan, er zijn plannen gemaakt en vooral is er een stevige band gelegd met ondernemers die willen investeren in de ontwikkeling van wellness. Jan Karel Fikke van Trivium Hotel en Spa: "De wellnessrecherche naar Oostenrijk heeft ons enorm geïnspireerd. De busreis was nogal lang. Wat eerst een nadeel leek, bleek uiteindelijk een voordeel. Mijn vrouw en ik hadden alle tijd om met elkaar te brainstormen. Aangekomen in Etten-Leur waren we eruit: we gaan investeren in wellness en daarmee in een nieuwe toekomst. Verder zijn we ervan overtuigd geraakt dat het van belang is dat er in het gebied meer volume en diversiteit in het aanbod wordt gecreëerd. Samenwerking met andere ondernemers is hiervoor zeer belangrijk. Wij juichen de ontwikkelingen toe die door het project in gang zijn gezet. Naast de kennistransfer richting ondernemers werd gedurende het project ook een stevige basis gelegd voor het opleiden van studenten op het gebied van wellness. Parallel aan het project startte Hogeschool Zeeland in nauwe samenwerking met NHTV de nieuwe hbo-opleiding Vitaliteitsmanagement & Toerisme. Binnen het project werd lesmateriaal ontwikkeld voor twee minoren, afstudeerspecialisaties voor vierdejaars hbo-studenten. De minor 'Wellness & Vitaliteit' richt zich op visievorming en het vertalen van een holistische wellnessfilosofie in klantgericht denken. De minor bestaat uit twee delen: In de inleiding 'The Holistic Concept of Wellness' wordt wellness verklaard vanuit een holistische benadering. Dit betekent dat studenten het gehele veld van wellness vanuit verschillende invalshoeken bestuderen. De studenten maken kennis met allerhande wellnessactiviteiten met als doel te komen tot een uitgewerkt wellnessconcept. In het tweede deel - 'Wellness Management' - staat het opstellen van een bedrijfsplan centraal. De concepten die in deel 1 zijn ontwikkeld worden hier uitgewerkt tot een wellnessbusinessplan. In de minor 'Lifestyles for leisure concepts' staan de wensen en de verwachtingen van de vrijetijdsbesteding van de consument centraal, uiterst relevant in de wellnessmarkt. Studenten leren via drie leerlijnen om in te spelen op de lifestyle van gasten; In de conceptleerlijn wordt op basis van de theorie Lifestyle Decoding een productconcept ontwikkeld dat een groep consumenten aanspreekt In de productleerlijn wordt op basis van Business Model Generation en ideeën uit de Challenge Economy het concept vermarkt. In de praktijkleerlijn wordt via marktonderzoekstechnieken en bestaande Lifestyle criteria de basis gelegd voor Lifestyle onderzoek. Wellness in de Delta 21

26 Beide minoren zijn inmiddels gereed om vanaf collegejaar 2011/2012 aangeboden te worden aan studenten van Hogeschool Zeeland en NHTV. Daarnaast zullen deze minoren vanaf het voorjaar van 2011 modulair worden aangeboden aan ondernemers in de sector. Naast de kennisoverdracht aan studenten via onderwijs werd er in het project ook gezocht naar nieuwe leerbedrijven. Streven was om twee leerbedrijven te ontwikkelen, waar leerlingen en studenten hun opgedane kennis in de praktijk kunnen toepassen en hen zo enthousiast te maken voor een carrière in wellness. Het Kenniscentrum (Kust)toerisme heeft, in samenwerking met de externe consultant, een notitie 'Leerbedrijf' opgesteld met daarin alle vereisten, omschrijvingen en aandachtspunten voor een leerbedrijf. Op basis van deze notitie heeft de consultant verkend welke bedrijven uit het netwerk van het project in aanmerking zouden komen voor een leerbedrijf functie. Met een paar ondernemers, die interesse hadden, zijn gesprekken gevoerd. Uiteindelijk bleef één potentieel bedrijf over waarmee vergaande gesprekken zijn gevoerd, ook met de gemeente. Echter, gezien de nodige vereisten bleek het voor het bedrijf niet haalbaar om een leerbedrijf tot stand te brengen. Besloten is om continu te blijven verkennen welke bedrijven mogelijk interesse hebben om zich tot leerbedrijf te ontwikkelen, maar dit wordt niet actief nagestreefd. Marketing en communicatie Voornemen in het projectplan was het ontwikkelen van een overall marketing en communicatieplan voor het wellnessconcept in de Delta. Gezien het feit dat er gedurende de looptijd van het project nog onvoldoende volume aan productaanbod is ontwikkeld, is besloten om geen apart marketing en communicatieplan op te stellen. Gedurende het eerste projectjaar werd besloten om het opstellen van een plan uit te stellen, in afwachting van de te realiseren producten en arrangementen. Voor een gedegen marketingplan is meer aanbod van producten nodig dan momenteel het geval is. Er is voor de vermarkting aangehaakt bij bestaande websites, waaronder de websites van individuele ondernemers en de overkoepelende website van Stichting Promotie Zeeland Delta. Op deze website is een apart informatieblok over wellnessactiviteiten met links naar aanbieders. 22 Wellness in de Delta

27 2.2 Ondernemers aan het woord In deze paragraaf worden enkele ondernemers aan u voorgesteld die hebben deelgenomen aan het project 'Vitaliteit - Wellness. Een zee van kansen'. Deze enthousiaste ondernemers hebben op verschillende manieren het concept van het project toegepast in hun bedrijf. Jan Karel Fikke, directeur Trivium Hotel & Spa "We hebben al jaren in Etten-Leur een hotel. In 2005 is daar het Trivium Hotel bijgekomen, met in eerste instantie een zakelijke insteek, we zitten immers in een zakelijke regio in Etten- Leur. Daarbij hebben we al heel snel voor wellness gekozen omdat het aantrekkingskracht heeft op de toerist. Zo bedient het Trivium Hotel doordeweeks de zakelijke klant en in het weekend de toerist. Dat is natuurlijk ideaal voor de bezetting. Ik ben met wellness aan de slag gegaan omdat ik aan de ene kant een constanter omzetniveau wilde bereiken en aan de andere kant merkte dat er steeds meer met sauna's en wellness in hotels gebeurde. Daar konden we wel wat mee. In de recessie ben ik rekening gaan houden met het afnemende zakelijke toerisme en wilde ik meer inspelen op de toerist. Vanuit dit onderbuikgevoel zijn we begonnen met wellnessfaciliteiten op 500 vierkante meter. Hier zijn onder andere een bad, twee sauna's, een Turks stoombad, een afkoelgedeelte en behandelruimtes te vinden. De investering is een succes gebleken. Afgelopen maand bijvoorbeeld hadden we bezettingsgraad van 97% op zaterdag. In deze tijden is dat natuurlijk niet verkeerd. We hebben wellness primair ingezet om naast zakelijke klanten ook toeristen aan te trekken. Daarnaast wilden we graag mensen uit de regio bedienen die niet per se blijven overnachten. Wellness in de Delta 23