4/ thema s. wonen kerk kloostertuin mobiliteit tijdelijk gebruik -47-

Transcriptie

1 4/ thema s wonen kerk kloostertuin mobiliteit tijdelijk gebruik -47-

2 Wonen -49-

3 Wonen 1. Inpassing Het behouden en versterken van een gemeenschapsfunctie in de traditie van de paters Minderbroeders, zij het seculier, was een uitdrukkelijke wens bij de verkoop van de site. Binnen het masterplan is er onderzoek gedaan naar een kwantitatieve opstelling van grondgebonden woningen, duplexen, maisonnettes en/of appartementen rond een hof. Hierbij werd rekening gehouden met de stedenbouwkundige inpassing : afstanden tot perceelgrenzen, gebouwhoogten, mogelijke en gewenste doorgangen, verschillende typologieën... Eenzelfde typologie (bv. appartementen) is echter niet wenselijk voor de volledige site aangezien dit minder bijdraagt tot een nieuwe woonvorm. Uit deze oefening bleek dat een veertigtal woningen enkel kan bekomen worden door middel van een combinatie appartementen, duplexen en/of maisonnettes met maximum 3 bouwlagen met zadeldak. Enkel aan de Truweelstraat kan een hoger accent (4 à 5 bouwlagen). De voorschriften (stedenbouwkundige voorschriften, BPA, 45, rooilijn, bouwlijn, enveloppe, brandweer, hoogtepeilen,...) zijn als bijlagen toegevoegd. De woningen worden verdeeld in een westelijke vleugel (vroegere klooster) en in een zuidelijke vleugel (vroegere zaal Familia). keuken inkomhal slaapkamer slaapkamer kind kind masionnette 8m berging toilet badkamer leefruimte appartement slaapkamer ouders parking afb bouwlagen met zadeldak, hoger accent aan Truweelstraat -50-

4 grondgebonden woningen 19 grondgebonden woningen 12 grondgebonden woningen 20 appartementen 16 grondgebonden woningen 10 appartementen 13 grondgebonden woningen 20 appartementen 14 grondgebonden woningen 20 appartementen 17 grondgebonden woningen 10 appartementen 27 8 grondgebonden woningen 26 appartementen appartementen voordeuren privé tuinen voordeuren voordeuren privé tuinen voordeuren afb. 85. Matrix van verschillende aantallen woningen en appartementen rond een hof afb. 86. Nieuwe gebouwen rond een hof afb vleugels, woningen geënt op het hof -51-

5 Wonen 2. Woonvormen Wonen is de hoofdfunctie van het herontwikkelingsproject. Het aanbod aan woningen in de binnenstad moet omhoog op basis van een gezonde sociale mix. Het project zet in op kwalitatief en aantrekkelijk stedelijk wonen. In totaal kunnen potentieel +/- 40 woongelegenheden gerealiseerd worden. Daarvan wordt 33% voorbehouden voor sociale woningen. Een deel van het overige woonaanbod moet ingevuld worden door een collectieve of nieuwe woonvorm als uitgangspunt voor het masterplan. Binnen de stuurgroepvergaderingen is er gezocht naar andere woonvormen en andere woongroepen. Na een participatieronde met de buurt en een aantal potentiële actoren zijn een aantal woonvormen weerhouden : cohousing - Abbeyfield - kangoeroewoningen - Symbiosis. Deze verschillende woonvormen hebben gemeen dat ze een buurtgevoel willen creëren en dat er onder elkaar een sociale bewogenheid leeft. De kerk kan hierbij dienst doen als gemeenschappelijke of collectieve ruimte die zich openstelt naar de buurt. COHOUSERS hebben naast hun privéwoning en -tuin ook een gemeenschappelijke tuin en een centraal gebouw waarin functies gedeeld kunnen worden. ABBEYFIELD is een woongroep voor senioren gekenmerkt door zelfrespect en wilskracht om zijn leven zelf in handen te nemen, respect naar de anderen door delen van verantwoordelijkheid en openheid naar de omgeving en buurtbewoners toe. KANGOEROEWONEN is een woonformule waarbij een oudere het gelijkvloers van een woning betrekt en een jong helpend gezin de andere verdiepingen bewoont. SYMBIOSIS is een woonvorm waar ca. 25 personen in hun 2e levenshelft beslissen om naast hun privatieve woonunit ruimte te delen en een engagement naar elkaar en de buurt toe op te nemen. De uitwerking van de verschillende woonvormen (collectieve, sociale en marktconforme) dienen wel een visuele samenhang te hebben op de site. We verwijzen naar het drieluik en de Enveloppe in bijlage. -52-

6 Wonen 3. Verdeling woonprogramma Een collectieve woongroep vraagt om een gemeenschappelijke ruimte en de mogelijkheid om een relatie met de buurt op te bouwen. De kerk als gemeenschapsruimte lijkt hiervoor geschikt. In de westelijke vleugel (vroegere klooster) voorzien we de collectieve woongroep. Dit kan ingevuld worden door Cohousing, Abbeyfield, Symbiosis of een andere collectieve woonvorm. Deze vleugel laat per verdieping een 5 à 6 éénslaapkamer appartementen toe. In de zuidelijke vleugel groeperen we de sociale woningen samen met de marktconforme woningen, goed voor circa 22 woningen. Aangezien er ook vraag is naar betaalbare woningen voor jonge gezinnen voorzien we duplexen en/of maisonnettes. Telkens met 3 slaapkamers. Het lijf van de zuidelijke vleugel kan door maisonnettes met erboven toegankelijke appartementen ingevuld worden of door gelijkvloers integraal toegankelijke appartementen met bovenliggende duplexen. Op de kop - het poortgebouw - langs de Truweelstraat wordt gedimensioneerd voor eveneens ruime appartementen met 3 slaapkamers. Aan de andere kop - kant Tabakstraat - laten we de mogelijkheid toe om 2 kangoeroewoningen te voorzien. Het woonprogramma is afhankelijk van de doelgroepen ook onderling inwisselbaar. a a abbeyfield cohousing gemeenschapswonen symbiosis 2 gelijke zijvleugels sociale woningen markcomforme woningen kangoeroewoningen appartementen en duplex appartementen afb. 89. De gebouwen zijn verwant zoals de vleugels van een klooster afb. 88. Locatievoorstel voor de verschillende woonvormen -53-

7 appartement appartement appartement Wonen 4. Westelijke vleugel Gemeenschapswonen Tijdens de stuurgroepvergaderingen is één woongroep - Symbiosis - naar voorgeschoven zonder hiermee een exclusiviteitscontract te willen ondertekenen. De specificiteit van deze woongroep is onderzocht en er is nagegaan of hun programma in de westelijke vleugel kan geïntegreerd worden. Symbiosis heeft de uitdrukkelijke vraag of er geen woonvorm bestaat waarnaar medioren en senioren met plezier kunnen naar uitkijken. Ze zien een gemis in het bestaande woon/zorg aanbod en willen hierop antwoord bieden. De kerk als cultuurhuis en gemeenschapshuis kan voor zo n woongroep aantrekkelijk zijn. Er kunnen allerlei mogelijke culturele activiteiten (tentoonstellingen, muziekoptredens, dansvoorstellingen,...) plaats vinden. Creatieve medioren en senioren kunnen in het oude kloostervleugel hun passie verder zetten en in de kerk hun werken tentoonstellen of inspiratie halen. Symbiosis verwijst naar het Rosa Spierhuis in Laren (NL) dat onderdak biedt aan bejaarde kunstenaars en wetenschappers. Alle bewoners hebben hun eigen atelier of werkruimte en beoefenen zolang mogelijk hun passie. Door een typologie te voorzien met een verbrede gang kan deze ruimte polyvalent gebruikt worden. In de nieuw bekomen verblijfsruimte kunnen ateliers, leesruimten, bureaus, zitplekken, wintertuinen,... opgenomen worden waarbij de bewoners elkaar op een speelse manier kunnen ontmoeten. collectieve ruimte abbeyfield cohousing gemeenschapswonen symbiosis sociale woningen markcomforme woningen kangoeroewoningen appartementen en duplex appartementen afb. 90. Locatie gemeenschapswonen afb. 91. Symbiosis vzw, Rosa Spierhuis te Laren -54-

8 afb. 93. Referentie Peter Zumthor, Elderly Housing in Chur Een gepaste referentie is de Elderly Housing van Peter Zumthor in Chur (Zwitserland). Waarbij de gang eerder een lange leefruimte is. Door ook de circulatie (trappen) en vides in deze zone te plaatsen, kan interactie bekomen worden tussen de verschillende verdiepingen. Een andere mogelijkheid is om de westelijke gevel in te zetten als wintertuin waar de bewoners het hele jaar door in het groen kunnen vertoeven. afb. 92. De brede gang wordt een verblijfsruimte -55-

9 Wonen 5. Zuidelijke vleugel Marktconform & sociale woningen De marktconforme en sociale woningen worden gehuisvest in de zuidelijke vleugel. Er zijn 4 verschillende typologieën : kangoeroewoningen (integraal toegankelijke) appartementen duplexen maisonnettes De moeilijkheid in deze vleugel ligt in het afzonderlijk willen beheren van de sociale huisvesting en de marktconforme woningen. Aparte circulatiekernen worden geopperd. Tegelijk wordt zo weinig mogelijke verticale circulatie (lift) gevraagd omwille van betaalbaarheid. Een mogelijkheid is om de gelijkvloerse woningen los te koppelen van de bovenliggende woningen. Alle woningen (maisonnette, duplex en appartementen) zijn gedimensioneerd volgens de VMSW maatvoering (Vlaamse Maatschappij voor Sociaal Wonen). Het is dus vrij aan de ontwerper om een geschikte verdeling tussen sociale en marktconforme woningen te maken. abbeyfield cohousing gemeenschapswonen symbiosis sociale woningen markcomforme woningen kangoeroewoningen appartementen en duplex afb. 94. appartementen Zuidervleugel voor marktconforme en sociale woningen -56-

10 Wonen 6. Duplexen en appartementen appartement We delen de zuidelijke vleugel op in 3 delen : staart : kangoeroewoningen middenstuk : duplexen/masionnettes en appartementen parking kop : truweelappartementen gezin We bekijken te eerst verzorgen het middenstuk. familielid appartement appartement appartement/ winkelruimte afb. 95. De kop en staart van de zuidelijke vleugel parking max 200 buiten gebouw x gebouw max 200 buiten gebouw afb. 96. Het middenstuk van de zuidelijke vleugel max 1800 ondergrondse parking -57- P

11 parking parking parking afb. 97. Mogelijke posities van het MV-appartement in combinatie met maisonnettes of duplexen Het middenstuk van de onderste vleugel wordt in een specifiek ritme verdeeld waarbij de maat of breedte van 2 duplexen/maisonnettes overeenkomt met de maat van 1 appartement. Beiden met 3 slaapkamers om jonge gezinnen aan te trekken en als tegengewicht voor de vele 1-slaapkamerappartementen in de westelijke vleugel. Het masterplan laat de keuze i.v.m. de verticale koppeling van brede appartementen parking met duplexen of maisonnettes open aan de ontwerper. x gebouw max 200 buiten gebouw max 200 buiten gebouw -58- x gebouw max 200 buiten gebouw x gebouw max 200 buiten gebouw afb. 98. Dubbele beuken vormen een MV-appartement, enkel beuken een duplex appartement

12 parking afb. 99. Breedte parking = +- breedte appartementen max 200 x buiten gebouw Het parkeerbeleid van de stad Sint-Niklaas vraagt 1 parkeerplaats per woning. De locatie van de ondergrondse parking is het meest haalbaar onder de zuidelijke vleugel (vanwege de aanwezige ruimte en het niet te hoeven graven in de kloostertuin). De in -en uitrit situeert zich in de Truweelstraat. gebouw Het ritme van de bovenliggende appartementen moet eveneens overeenkomen met de structuur van de ondergrondse parking. Ook de diepte van het bouwblok wordt gedimensioneerd op de ondergrondse parking zodat de bovenliggende verharde oppervlakten minimaal blijven en voor en achter het bouwblok genoeg ruimte is voor een groene tuinaanleg. parking max 200 buiten gebouw max 1800 ondergrondse parking max 200 buiten gebouw x gebouw max 200 buiten gebouw P max 1800 ondergrondse parking P afb Synergie tussen structuur van de ondergrondse parking en de bovenliggende appartementen (beukmaat) -59-

13 Het koppelen van een smalle dubbelhoge woning en een breed appartement kan op verschillende manieren. De keuze zal afhangen van de gewenste ontsluiting, minimale verticale circulatie en beheer. Er worden 4 mogelijkheden in kaart gebracht. De eerste type is een maisonnette met bovenliggend (integraal toegankelijk) appartement. De bovenste appartementen worden ontsloten door een binnengalerij. Een tweede type bevat dezelfde koppeling maar de ontsluiting van de appartementen gebeurt door een buitengalerij. We verkiezen de binnengalerij aangezien dit minder visuele conflicten meebrengt met de uitwendige rondgang op de begane grond. Bij een derde type worden de woningen omgedraaid. Op het gelijkvloers bevindt zich het ruime integraal toegankelijk appartement met erboven dubbel zoveel duplexen. De ontsluiting naar de duplexen gebeurt door een dubbelhoge buitengalerij. De buitengalerij kan langs één zijde verbonden zijn met de verticale kern van de Truweelappartementen en aan de andere zijde een snelle ontsluiting d.m.v. een trap. In een laatste type gebeurd de ontsluiting door een dubbel hoge binnengalerij. Het voordeel van dit type (en vorige type) is de ontsluiting aangezien een extra verticale circulatiekern vermeden kan worden. Dit type kan ook opgevat worden als een Haagse portiekwoning waarbij alle voordeuren op de begane grond bevinden. Op de hogere verdieping kunnen private wintertuinen de hoge circulatiezone invullen. In alle types wordt bewust gekozen om de galerij langs de kloostertuinzijde te leggen. Dit is ook zo in de westelijke vleugel. Het leggen van de circulatie langs de kloostertuin vraagt om interactie, een relatie met de bewoners en de tuin. Dit vormt een belangrijk uitgangspunt van het masterplan. parking afb Binnencirculatie langs de kloostertuin -60-

14 afb Typologie met bovenliggende binnengalerij - type 1 afb Referentie Maccreanor Lavington afb Typologie met buitengalerijen - type 2 afb Referentie Cuypers & Q afb Typologie met buitengalerijen - type 3 afb Referentie Rapp + Rapp afb Typologie met bovenliggende binnengalerij - type afb Referentie Maccreanor Lavington, portiekwoningen

15 Wonen 7. Kangoeroewoningen gezin te verzorgen familielid gezin te verzorgen familielid gezin te verzorgen familielid afb Te verzorgen met bovenliggend zorgende woonst Tijdens de buurtparticipatie kwam de vraag of er kangoeroewoningen konden voorzien worden. Twee kangoeroewoningen kunnen goed geïntegreerd worden in de oksel van beide woonvleugels. Deze hoek ligt wat meer terug getrokken. Het te verzorgen familielid woont op de begane grond en het helpend gezin woont op de bovenliggende verdiepingen. gezin te verzorgen familielid afb Locatie Kangoeroewoning -62-

16 Wonen 8. Truweelappartementen appartement appartement appartement appartement/ winkelruimte parking afb Snede door de kopgevel langs de Truweelstraat Langs de Truweelstraat wensen we een hoger accent zodat de Truweelappartementen en de kerk als poort fungeren appartement voor de nieuwe site. De ontwerper dient rekening te houden met : appartement gelijkvloerse rondgang (hoogtepeilen) appartement hoofdontsluiting langs de kloostertuin, deze kern (toegankelijk lift) verbindt de ondergrondse garage met de appartement/ winkelruimte bovenliggende woningen. parking mogelijke verbinding tussen de verticale kern en de horizontale ontsluiting van de woningen in het midden ( lijf ) van het woonblok. privé terrassen langs de achterzijde max 3 à 4 bouwlagen (exclusief gelijkvloers) afb Locatie Truweelappartement -63-

17 -64-

18 Kerk -65-

19 café 64pers koffiehuis 50pers bar - keuken berging voor de polyvalente zaal en podium vestaire II sanitair podium helling polyvalente zaal 140pers bar vestaire fietsen bezoekers bar - keuken berging voor de polyvalente zaal en podium vestaire II sanitair podium helling bar vestaire fietsen bezoekers Kerk 1. hoeken van het schip De Paterskerk is een aangename ruimte; de kerk is niet overladen met symboliek, er valt veel licht binnen en het schip heeft de goede verhoudingen van een ruime zaal. Het programma van de zaal Familia omvat ook veel serviceruimten (vestiaire, toiletten, bergingen, bar, stockage,...). Deze bergruimte dient vervolgens ook in de kerk ondergebracht te worden. Het schip van de kerk wordt zoveel mogelijk gevrijwaard als open grote ruimte en zo puur mogelijk gelaten. Bij een inrichting of opdeling blijft transparantie transparantie en openheid behouden. Een voorbeelduitwerking zou kunnen zijn om de hoeken van het schip te gebruiken voor dit programma. De hoeken zouden kunnne worden opgevat als plooiwanden die de nieuwe zaal mee vormgeven. café 64pers polyvalente zaal 140pers koffiehuis 50pers afb Kerk als gemeenschapsruimte afb Programma zaal Familia in kerk -66-

20 afb referentie Christ & Gantenbein, Swiss Church De Swiss Church van Christ & Gantenbein is hier een treffende referentie. Extra ruimte wordt achteraan gecreëerd zodat de architecturale identiteit niet aangetast wordt. Tegelijk krijgt de centrale ruimte een nieuwe binnengevel door een theatrale plooiwand. De twee hoeken tussen het schip en de koor van de kerk vormen samen ook een scheiding tussen beiden ruimten. Het voordeel is dat het programma in deze hoeken voor beide zalen kan gebruikt worden. Indien gewenst, kunnen de twee ruimten ook fysiek gescheiden worden door een glazen wand boven de plooiwanden. Een glazen of transparante wand behoudt de ruimtelijke relatie tussen koor en schip. afb Kenmerkende en geplooide hoeken afb De plooiwanden behuizen service programma s in de vier hoeken -67-

21 café 64pers café 64pers koffiehuis 50pers koffiehuis 50pers vergaderzaal 30pers vergaderzaal 30pers bar - keuken bar - keuken balcon balcon berging voor de polyvalente zaal en podium vestaire II sanitair podium berging voor de polyvalente zaal en podium vestaire II sanitair podium helling helling polyvalente zaal 140pers polyvalente zaal 140pers bar bar vestaire vestaire vestaire vestaire fietsen bezoekers fietsen bezoekers Kerk 2. vier zalen De vier zalen (feestzaal, café, vergaderruimte en tuinzaal) zijn onderling met elkaar verbonden. Bij een groot feest kunnen de zalen als één geheel functioneren. Het café en de tuinzaal delen immers dezelfde bar. De vergaderruimte op de eerste verdieping (het vroegere orgel) heeft een groot binnenraam op de koor van de kerk. 3. eetruimte feestzaal/ eetruimte café podium 1. feestzaal 2. feestzaal/ café podium 1. feestzaal 4. vergaderruimte 4. vergaderruimte afb Binnenraam tussen orgel en koor afb Onderlinge relatie tussen de zalen -68-

22 café 64pers café 64pers koffiehuis 50pers koffiehuis 50pers vergaderzaal 30pers vergaderzaal 30pers bar - keuken bar - keuken balcon balcon berging voor de polyvalente zaal en podium vestaire II sanitair podium berging voor de polyvalente zaal en podium vestaire II sanitair podium helling helling polyvalente zaal 140pers polyvalente zaal 140pers bar bar vestaire vestaire vestaire vestaire fietsen bezoekers fietsen bezoekers café 64pers café 64pers vergaderzaal 30pers bar - keuken koffiehuis 50pers bar - keuken koffiehuis 50pers vergaderzaal 30pers balcon balcon berging voor de polyvalente zaal en podium berging voor de polyvalente zaal en podium vestaire II vestaire II sanitair sanitair podium podium helling helling polyvalente zaal 140pers polyvalente zaal 140pers bar bar vestaire vestaire vestaire fietsen bezoekers vestaire fietsen bezoekers De zalen dienen voor het verenigingsleven ook afzonderlijk verhuurd te worden. Dit kan bekomen worden door tussen de zalen een sas of scheiding te voorzien. Wanneer de zalen afzonderlijk verhuurd moeten worden, dienen ze ook afzonderlijke toegangen te hebben. De feestzaal in het schip van de kerk behoudt zijn oorspronkelijke toegangen (hoofdingang Truweelstraat en zijingang Leopold II - laan). Extra toegangen kunnen vanuit de kloostertuin voorzien worden. Het café heeft een toegang in de sas tussen de oude sacristie en de koor. Een extra toegang kan bekomen worden door openingen onder de bestaande ramen te voorzien. De tuinzaal/eetruimte heeft eveneens een toegang in de sas tussen de oude sacristie en de koor. Een bijkomende toegang kan vanuit de kloostertuin. De vergaderzaal heeft eveneens zijn toegang via de sas tussen sacristie en koor. Een trap maakt de fysieke verbinding met boven feestzaal/ eetruimte café 1. feestzaal feestzaal/ café 1. feestzaal feestzaal 4. vergaderruimte 4. vergaderruimte 1. feestzaal 2. feestzaal/ café 1. feestzaal vergaderruimte vergaderruimte feestzaal vergaderruimte vergaderruimte vergaderruimte vergaderruimte 1. feestzaal 2. feestzaal/ café 1. feestzaal 3. eetruimte feestzaal 1. feestzaal 3. eetruimte 1. feestzaal 1. feestzaal 3. eetruimte afb Onderlinge afsluitbaar afb Aparte toegangen -69-

23 café 64pers koffiehuis 50pers bar - keuken berging voor de polyvalente zaal en podium vestaire II sanitair podium helling polyvalente zaal 140pers bar vestaire fietsen bezoekers Kerk 3. relatie kloostertuin De nieuwe gemeenschapszaal in de kerk heeft een groot voordeel ten opzichte van de zaal Familia; de directe relatie met de kloostertuin. Door in de oude biechtnissen ramen en deuren te maken wordt er niet enkel een visuele connectie gemaakt maar ook een fysieke verbinding. Bij mooi weer kan een deel van de publieke tuin opgeëist worden. Ook de tuinzaal (vandaar de naam) heeft een directe relatie met de tuin. Dankzij de rondgang heeft het aanpalend terras een luifel op het zuiden. Bewoners en bezoekers kunnen hier even in de schaduw vertoeven. afb Relatie met de tuin en de straat afb Doorzichten en/of doorgangen in de nissen -70-

24 Kerk 4. relatie met Leopold II - laan Ook langs de Leopold II - laan kunnen openingen gemaakt worden in de oude biechtnissen en zo het programma zichtbaar maken voor de straat. Door een nieuwe doorsteek langs de koor van de kerk te maken, krijgt het café een grote zichtbaarheid. Het café kenmerkt meteen ook de nieuw gecreëerde plek en kan een directe relatie aangaan met de Leopold II - laan. Langs hier loopt eveneens een short cut naar het station en naar mogelijke bewonersparkings aan de overzijde van de straat (binnen de parkeervoorzieningen van Bond Moyson). Verder te onderzoeken is de relatie met Bond Moyson aan de overzijde van de straat. Mogelijks zal de site onderwerp worden van een nieuwe ontwikkeling. afb Beeld van de aspsis langs de Leopold II - laan -71-

25 -72-

26 Kloostertuin -73-

27 T R U W E E L S T R A A T K O N I N G I N E L I S A B E T H L A A N BT BT BT BT BT BT BT BT BT T R U W E E L S T R A A T K O N I N G I N E L I S A B E T H L A A Kloostertuin 1. bestaande structuren De herinrichting van de kloostertuin vertrekt niet van een tabula rasa. Een aantal elementen in de bestaande tuin zijn waardevol om verschillende redenen. Zo zijn er een aantal grote zichtbepalende bomen op het terrein aanwezig die in het nieuwe ontwerp voor de kloostertuin moeten gerecupereerd worden, al dan niet op dezelfde positie. Daarnaast zitten er verscholen tussen het groen een aantal beelden die refereren naar de geschiedenis van de site (o.a. een Christusbeeld). Het valt ook te onderzoeken hoe deze identiteitsbepalende elementen kunnen meegenomen worden in het ontwerp voor de nieuwe kloostertuin. Er is binnen de muren van de kloostertuin ook een hoogteverschil van oost naar west. Aan de zijde van de Truweelstraat is het terrein ongeveer een meter lager gelegen dan aan de gevel van het voormalige klooster. Op zich is dit hoogteverschil niet significant voelbaar op terrein, maar het kan wel ingezet worden om bepaalde gradiënten of overgangen te onderstrepen in het nieuwe ontwerp voor de kloostertuin (bv. geleiding van wandelpaden door de tuin, onderscheid tussen publieke en private sfeer...) V I J F S T R A T E N V I J F S T R A T E N L E O P O L D II L A A N L E O P O L D II L A A N afb Bestaande relicten afb Hoogteverschillen en peilen -74-

28 K O N I N G I N E L I S A B E T H L A A N BT BT BT BT BT BT BT BT BT T R U W E E L S T R A A T K O N I N G I N E L I S A B E T H L A A N T R U W E E L S T R A A T K O N I N G I N E L I S A B E T H L A A N Kloostertuin 2. padenstructuur Tot op vandaag is de kloostertuin een ommuurde enclave, die slechts op één plaats toegankelijk is. De ommuurde enclave wordt als typologie behouden, maar doorwaadbaarheid van de tuin moet worden mogelijk gemaakt. Nieuwe openingen naar de straat worden gemaakt: één aan de Truweelstraat, waar sporen aanwezig zijn van een eerder dichtgemetselde poort, één aan de Leopold II-laan, ter hoogte van het scharnierpunt tussen kerk en woonvleugel en op termijn één naar de Tabakstraat via het kruiwagenpad. De vier toegangen tot de kloostertuin staan in voor enerzijds de toegankelijkheid van de publieke tuin en anderzijds de bereikbaarheid van de woningen. De woningen moeten functioneel bediend kunnen worden, daarom wordt een voldoende brede verharde zone voorzien langs de twee woonvleugels. Deze verbindt de bestaande opening aan de Truweelstraat met de nieuwe toegang aan de Leopold II-laan. Deze zone is overrijdbaar in functie van laden en lossen en hulpdiensten. Op een minder rigide manier kunnen een aantal al dan niet halfverharde paden door de kloostertuin worden aangelegd. Deze verzorgen de toegankelijkheid van de tuin en maken shortcuts door de de tuin (verbinding Elisabethwijk - station) mogelijk. V I J F S T R A T E N V I J F S T R A T E N L E O P O L D II L A A N L E O P O L D II L A A N max. 4% afb Relatie tot woonprogramma afb Doorwaadbaarheid door de kloostertuin -75-

29 Kloostertuin 3. puintuin Als invulling van de kloostertuin kiezen we voor het duurzame concept van de puintuin. Dit houdt in dat afbraakmateriaal van het klooster gebruikt wordt voor de aanleg van de tuin. Dit kan op een aantal verschillende manieren gebeuren. Bouwpuin bestaande uit verguisde baksteen-, beton- en cementfracties van het klooster, is rijk aan mineralen en een perfecte voedingsbodem voor droogte- en kalkminnende plantensoorten. Na de aanleg beperkt het onderhoud van een puintuin zich tot eenmaal per jaar alles afmaaien in de maand februari, net voordat alles terug begint te schieten. Bemesting of sproeistoffen zijn uit den boze. Van onkruid heeft een puintuin heel weinig last. De grond is immers zo arm en de concurrentie van aangepaste soorten is zo groot, dat deze planten nooit gaan woekeren. Een puintuin heeft uiteraard het bijkomende voordeel dat er een grote hoop materiaal van de afvalberg wegblijft. Door de soortenrijkheid is de biodiversiteit binnen de puintuin groot. Houten balken, uit vloeren en dakstructuren kunnen dan weer gebruikt worden voor de inrichting van de tuin (meubilair, speeltoestellen, beboordingen...). Schrijnwerk kan op een creatieve manier verwerkt worden tot een serrestructuur waarbinnen groenten of fruit gekweekt kunnen worden. -76-

30 afb Beeld van een puintuin afb Beeld van een puintuin afb Serreconstructie uit recuperatieglas -77-

31 Kloostertuin 4. programma Tijdens de participatiemomenten was één van de vragen aan de buurtbewoners welke invulling zij wilden geven aan de nieuwe publieke tuin. De reacties hierop waren vrij gelijklopend en werden ondersteund door de stuurgroep. Ze kunnen dan ook integraal meegenomen worden als richtlijn voor het toekomstig gebruik van de tuin. De meeste buurtbewoners vinden dat er in de omgeving voldoende ruimte is voor sport en spel. Er is nood aan een rustig park. De voorkeur gaat naar een natuurlijk ogende en rustige tuin. Er wordt ook duidelijk aangegeven dat ecologie belangrijk is voor de buurtbewoners. Men wil geen klassiek gazon, maar een wilde tuin. Een lichte vorm van landbouw of teelt is daarbij ook zeer wenselijk. Men denkt aan fruitbomen en -struiken, kippen of konijnen... Het concept van de pluktuin kan hierbij een optie zijn. Daarnaast zijn ook elementen die het groepswonen versterken of aantrekkellijker maken wenselijk: grote tafels, bbq, moestuin, kleine speelelementen... Bovendien moet deze publieke tuin ook voor de buurt als buitenruimte kunnen worden gebruikt. Een intieme, publieke en natuurlijke tuin moet een hedendaagse vertaling zijn van de vroegere kloostertuin. -78-

32 N TE RA ST JF VI LEOP LAAN O L D II KONING berging voor de polyvalente zaal en podium bar polyvalente zaal 140pers podium café 64pers vestaire II vestaire bar - keuken helling fietsen bezoekers koffiehuis 50pers sanitair fietsen bezoekers T R U W E E L S T R AA T BT kloostertuin afb Hoogteverschillen en peilen -79- IN E LIS AB ETH L AA N

33 -80-

34 Mobiliteit siniscoop 200 m ca. 3 min 150 m ca. 6 min station duurzame mobiliteit doorwaadbaarheid fietsen 1200 m ca. 15 min centrum -81-

35 fietsen stalling fietsen stalling café 64pers koffiehuis 50pers bar - keuken berging voor de polyvalente zaal en podium vestaire II sanitair podium helling polyvalente zaal 140pers bar vestaire fietsen bezoekers afb Adressering bewoners afb Adressering gemeenschapsruimte fietsen bezoekers privé tuinen kloostertuin technische ruimte berging -82- tellerlokalen technische ruimte berging privétuinen afb Fietsenstallingen afb Adressering ondergrondse parking n-1

36 Mobiliteit 1. adressering Hoewel het de ambitie is om de Paterssite als geheel naar de buitenwereld te profileren, moet er ook aandacht besteed worden aan de adressering van de individuele bewoners en gebruikers. Adressering gaat over het kenbaar en toegankelijk maken van een woning of een gebouw naar het publiek domein en draagt bij tot de leesbaarheid van het totaalproject. Elke woning heeft een voordeur. Bij de grondgebonden woning geeft die rechtstreeks uit op de kloostertuin en vormt dit de rechstreekse adressering naar het openbaar domein. Dit wil zeggen dat huisnummers en brievenbussen naast de voordeur gehangen kunnen worden. Voor de niet grondgebonden woningen wordt de connectie met het openbaar domein gevormd door een gemeenschappelijke inkom met trappen- en lift. De adressering gebeurt hier in principe in deze gemeenschappelijke hal, waar brievenbussen e.d. voorzien worden per woning. Hier zorgt de hoger beschreven gallerij met zicht op de tuin als interne adressering. Ook de nieuwe gemeenschapsruimte in de kerk moet een eigen adres krijgen. De bestaande hoofdtoegang tot de kerk kan als dusdanig dienst blijven doen. Echter de opdeelbaarheid van de kerk en de beoogde flexibiliteit in gebruik vereisen meerdere toegangen, zowel aan de zijde van de Leopold II-laan als aan de tuinzijde. Verder wordt er een onderscheid gemaakt tussen dienstingangen en publieke toegangen. Het koor van de kerk ligt op een strategisch punt: erg zichtbaar vanuit de Leopold II-laan en zichtbaar vanuit de woningen en de tuin. Daarom wordt het koor opgeladen met een publieke of commerciële functie die zowel de buurt, als de nieuwe bewoners, als de gemeenschapsfunctie ondersteunt, bijvoorbeeld een wasbar. Dit wordt het gezicht van de Paterssite. Verder betekent adressering ook dat bezoekers duidelijk kunnen aflezen hoe en waar ze de Paterssite mogen betreden en gebruiken. Bijvoorbeeld het duidelijk aangeven van publieke fietsenstallingen voor bezoekers. Deze worden in het masterplan gesitueerd nabij de 4 toegangen tot de kloostertuin. Ook voor de ondergrondse parking worden de verschillende toegangen, als voetganger en als automobilist duidelijk aangegeven. Voor de dimensionering van de ondergrondse parking werd rekening gehouden met 1 parkeerplaats per wooneenheid. -83-

37 T R U W E E L S T R A A T K O N I N G I N E L I S A B E T H L A A N T R U W E E L S T R A A T K O N I N G I N E L I S A B E T H L A A Mobiliteit 2. laad -en loszone Elke entiteit op de Paterssite moet op een vlotte manier ontsloten kunnen worden. Dit is noodzakelijk voor laden en lossen van goederen, hulpdiensten en mindervaliden. In het masterplan wordt een verharde zone voorzien van ca. 8m vanaf de tuingevels van de 2 woonvleugels. Deze overrijdbare zone verbindt de nieuwe toegang toe de Paterssite aan de Leopold II-laan en de bestaande toegang aan de Truweelstraat en vormt een laad- en loszone voor de woningen. De laad- en loszone voor de kerk / gemeenschapszaal zijn voorzien aan de straatzijde op de hoek van de Truweelstraat en de Leopold II-laan zowel aan de hoofdingang in de Truweelstraat als de zijingang in de Leopold II-laan. V I J F S T R A T E N V I J F S T R A T E N L E O P O L D II L A A N L E O P O L D II L A A N 1. feestzaal afb Laad -en loszone bewoners afb Laad -en loszone gemeenschapsruimte -84-

38 T R U W E E L S T R A A T K O N I N G I N E L I S A B E T H L A A N rest PMD PMD ondergrondse afvalopslag karton rest T R U W E E L S T R A A T K O N I N G Voor bezoekersparkeren voor de gemeenschapszaal werd gezocht naar een locatie op wandelafstand. De parking bij de Siniscoop is hiervoor de aangewezen plek. Er is echter geen vlotte wandelroute tussen de parking en de Paterssite. De stad Sint-Niklaas zal hiervoor de nodige initiatieven nemen. Voor mindervaliden is de afstand tussen parking en kerk echter te groot. Daarom worden er in de buurt van de kerk op het openbaar domein een aantal parkeerplaatsen voorzien voor mindervaliden. Deze worden voorzien nabij de 2 belangrijkste ingangen van de kerk. Ten slotte moet er ook in functie van afvalafhaling rekening gehouden worden met voldoende bereikbaarheid. Er worden op de site twee plaatsen voorzien waar alle afval van de bewoners gesorteerd en verzameld wordt in ondergrondse containers. Deze containers worden gegroepeerd in sorteerstraten. Deze moeten bereikbaar zijn om periodiek geledigd te worden door de daartoe bestemde vrachtwagens. V I J F S T R A T E N L E O P O L D II L A A N V I J F S T R A T E N L E O P O L D II L A A N karton ondergrondse afvalopslag afb Parkeerplaatsen MV afb Illustratieve inplanting sorteerstraat -85-

39 T R U W E E L S T R A A T T R U W E E L S T R A A T Mobiliteit 3. toegankelijkheid In de aanleg van de tuin, maar ook in het ontwerp van de gebouwen moet rekening worden gehouden met de principes van integrale toegankelijkheid. Momenteel is het doelpubliek voor de woningen nog niet geheel duidelijk. Door het toepassen van de toegankelijkheidsprincipes worden geen eventuele doelgroepen uitgesloten, omwille van een fysieke beperking. De kloostertuin en de kerk krijgen een publieke functie en moeten dus logischerwijs voldoen aan de principes van integraal toegankelijke publieke en dito gebouwen. V I J F S T R A T E N V I J F S T R A T E N L E O P O L D II L A A N L E O P O L D II L A A N K O N I N G I N E L I S A B E T H L A A N K O N I N G I N E L I S A B E T H L A A max. 4% max. 4% afb Hoogteverschillen en peilen afb Padenstructuur -86-

40 Tijdelijk gebruik -89-

41 Tijdelijk gebruik Alvorens de aanvang van de eigenlijke werken aan de kerk en de afbraak van het klooster, ligt de Paterssite er grotendeels verlaten bij. Braakliggende terreinen scheppen heel wat kansen voor tijdelijk gebruik. Gebruikers van tijdelijke gronden kunnen uiteenlopende motieven hebben om een gebied tijdelijk te benutten. Van het eenvoudigweg toevoegen van kwaliteit aan een gebied tot strategische doeleinden zoals het op de kaart zetten of het voorsorteren op een toekomstige functie. Ondanks dat locaties slechts tijdelijk beschikbaar zijn, kunnen ze toch voorzien in een permanente behoefte; bijvoorbeeld door een tijdelijke functie door de tijd heen over meerdere tijdelijk beschikbare gebieden te verplaatsen. De vaak relatief goedkope gronden zijn niet alleen een groot voordeel voor de gebruiker van het tijdelijke gebied, maar ook voor degene die het gebied ter beschikking stelt, beheerskosten bespaart en huur ontvangt. Veel tijdelijk beschikbare gronden worden overigens kosteloos ter beschikking gesteld, zeker bij tijdelijke projecten met een sociaal of maatschappelijk motief. Momenteel wordt de Kloostertuin gebruikt als tijdelijke buurttuin. Andere tijdelijke initiatieven kunnen echter ook gestimuleerd worden, zowel in de tuin als in de kerk. Een aantal inspirerende voorbeelden worden gegeven op de pagina hiernaast. Een voorwaarde om een geslaagd tijdelijk project te realiseren op de site is dat de stad Sint-Niklaas actief op zoek gaat naar de juiste lokale partners om dergelijke initiatieven op te zetten en te financieren. -90-

42 Het resultaat mocht gezien worden en werd meteen getest door de enthousiaste bouwvakkers! Daarn uit de hun en bo klaute alzien Het werd bouwv afb buurttuin Huidig tijdelijk gebruik van de Paterssite als afb buurttuin Huidig tijdelijk gebruik van de Paterssite als afb Zomer van Antwerpen - openluchtcinema afb Cruijf-court, Den Haag - tijdelijke sportvelden afb Prinzessengarten, Berlijn - foodtruckfestival met volkstuinen afb Tentstation, Amsterdam - tijdelijke camping -91-

43 Het volgende hoofdstuk is de resultante van de Traksis-werkgroepen waaraan VITO, verschillende diensten van de stad, Interwaas en het ontwerpteam aan hebben deelgenomen. De volgende thema s en hoofdstukken zijn minimale aanbevelingen in het kader van het masterplan Paterssite om tot maximale duurzaamheid te komen. Heel wat onderdelen moeten nog verder onderzocht worden in de processen volgend op het masterplan. Het is sterk aan te raden om in het vervolgtraject een verantwoordelijke aan te duiden die de duurzaamheid binnen het proces nauwlettend bewaakt. Een leefbare stad is een stad waarin meer groen, minder auto s, lokale productie en een groter sociaal netwerk centraal staat. In de stad is voldoende ruimte aanwezig om te rusten, te spelen, te bewegen en te ontmoeten. Voor verplaatsingen in de stad is de fiets het belangrijkste vervoersmiddel. uit het Klimaatplan Sint-Niklaas

44 5/ duurzaamheid klimaatplan klooster 2.0 paterssite waakt over duurzaamheid energie water groen materiaal mobiliteit -93-

45 Klimaatplan Sint-Niklaas heeft de ambitie om tegen 2050 een klimaatneutrale en leefbare stad te worden. Een klimaatneutrale stad betekent dat alle processen die in deze stad plaatsvinden, geen impact hebben op de klimaatverandering, of m.a.w. niet bijdragen aan een netto CO2-uitstoot. Indien processen plaatsvinden waarbij een CO2-uitstoot plaatsvindt, wordt deze uitstoot gecompenseerd door andere processen. EEN KLIMAATPLAN VOOR SINT-NIKLAAS In februari 2014 ondertekende Sint-Niklaas het Europese Burgemeestersconvenant. Hiermee gaat de stad het engagement aan om tegen 2020 de CO2-uitstoot op haar grondgebied met minstens 20% te doen dalen. Als doorvertaling hiervan maakte de stad een Klimaatplan op met in totaal 71 acties, die aangeven hoe Sint- Niklaas dit engagement tegen 2020 wil waarmaken. Het klimaatplan van Sint-Niklaas werd goedgekeurd in de gemeenteraad van 24 april Het omvat een globale visie en strategie tegen 2050 en een actieplan , met een set van concrete maatregelen in verschillende domeinen om de vooropgestelde doelstellingen (20% CO2-reductie tegen 2020) te realiseren. Om het engagement tegen 2020 na te komen moet Sint-Niklaas bij Europa een emissieinventaris van broeikasgassen op het grondgebied (de zogenaamde CO2-nulmeting) indienen, samen met een klimaatplan, dat een overzicht geeft van de maatregelen die de stad neemt om de gestelde klimaatambities te realiseren. Nadien dient tweejaarlijks gerapporteerd te worden over de voortgang van de maatregelen. Het merendeel van de geformuleerde acties streeft naast CO2-reductie ook naar een meer leefbare, klimaatbewuste stad van de toekomst. De uitdagingen worden omgezet in opportuniteiten en kansen om die leefbare en klimaatbewuste stad concreet vorm te geven. -94-

46 TRANSITIEDENKEN ALS BASIS Het klimaatplan vertrekt van het idee dat het halen van de klimaatdoelstelling niet lukt als we blijven verder doen en denken zoals we nu doen (business as usual). Te vaak ook wordt heil gezocht in het optimaliseren van bestaande oplossingen en denkrichtingen om de beoogde doelstellingen te halen. VITO publiceerde in 2012 Transition in research, Research in transition, When technology meets sustainability. Daarin geven ze aan dat klimaatdoelstellingen enkel kunnen gehaald worden door een goed onderbouwde transitie van ons huidig denken naar een nieuw soort denken. De stad neemt met de maatregelen vervat in het klimaatplan, een duidelijke keuze voor het pad van de ommekeer door met een lange-termijn visie in te zetten op structurele veranderingen. Duurzaamheid Doordachte transitie Optimalisaties Business-as-usual Point of No Return Vandaag Morgen

47 Klooster 2.0 Duurzaamheid is niet enkel een visie naar de toekomst toe, het is ook leren uit het verleden. Enerzijds willen we vanuit een appreciatie voor het verleden het historische karakter van de Paterssite bewaren in haar architecturaal en stedenbouwkundig voorkomen, zoals beschreven in het masterplan. Echter vanuit het perspectief van duurzaamheid kunnen we ook heel wat leren uit de Paterssite en kloosters in het algemeen. De basisprincipes van het kloosterleven zijn een goed referentiekader om na te denken over duurzaam leven en wonen nu en in de toekomst. De 4 principes die we distilleren zijn: collectiviteit, zelfvoorzienendheid, minimale impact, open enclave. -96-

48 Klooster collectiviteit Het klooster is gebaseerd op een samenlevingsmodel dat sterk gericht is op collectief wonen. In principe is het klooster in Vlaanderen een soort archetype van collectief wonen waarnaar vaak gerefereerd wordt bij nieuwe projecten waarbinnen collectief wonen of co-housing centraal staat. Deze oervorm kan op de Paterssite quasi naadloos gerecupereerd worden: het gedeelde wonen rond een gemeenschappelijke tuin en het delen van andere ruimtes en faciliteiten. Door collectief te handelen zijn we weerbaarder ten opzichte van verranderingen. Daarnaast biedt collectiviteit ook voordelen op financieel, ecologisch, sociaal en educatief vlak. Op de Paterssite willen we dit gedachtegoed zoveel mogelijk recupereren om te bouwen aan een echt duurzaam en innovatief woonproject. -97-

49 Klooster zelfvoorzienendheid Vaak waren kloosters gesloten gemeenschappen waarbinnen iedereen een eigen functie toegewezen kreeg om het dagelijkse leven binnen de gemeenschap mogelijk te maken. Men voorzag zelf in eigen noden: voedsel, water, kledij, licht... In ons moderne leven wordt nagenoeg alles wat we gebruiken, verbruiken of consumeren door anderen geproduceerd, vaak op grote afstand van ons. Dit heeft tot gevolg dat historische productieprocessen die een korte keten vormden van ontginning van de grondstof tot de eindgebruiker getransformeerd zijn tot lange complexe processen waarin veel transport en geautomatiseerde productiefases ingebed zijn. Het eindproduct is al op vele plaatsen en door vele handen geweest alvorens bij de eindgebruiker te belanden. De impact van deze processen op het milieu is significant. Op de Paterssite willen we deze productieketens opnieuw verkorten. Dit kan door het principe van zelfvoorzienendheid te herintroduceren op de site. Er wordt nagedacht welke grondstoffen en diensten nodig zijn om de Paterssite leefbaar te maken: water, energie, voedsel... en onderzoeken hoe daar op de site zelf in voorzien kan worden. -98-

50 Klooster open enclave Hoewel een klooster een afgesloten geheel vormt staat ze toch steeds ten dienste van de gemeenschap. Hiermee willen we op de Paterssite het principe van sociale duurzaamheid onderstrepen. Het is niet de bedoeling dat het woonproject een gesloten enclave vormt in Sint-Niklaas, ondanks de ommuring. Het project moet openstaan voor zijn omgeving en een ontmoetingsplaats worden voor de inwoners van de Elisabethwijk en Sint-Niklaas. -99-

51 Klooster spaarzaamheid Het kloosterleven wordt getypeerd door een leven in eenvoud, soms zelfs ascese. Vrij vertaald naar een hedendaagse context kunnen we dit herdefiniëren als zuinigheid of spaarzaamheid. Ook dit basisprincipe van het kloosterleven, oorspronkelijk uit religieuze overweging, kunnen we meenemen als een basisprincipe voor het duurzame wonen en leven op de Paterssite, zij het uit duurzaamheidsoverweging. Met alle grondstoffen die nodig zijn om het leven op de Paterssite mogelijk te maken willen we bewust omgaan. Bewust omgaan wil zeggen dat we het verbruik van alle grondstoffen willen beperken zonder daar bij aan comfort in te boeten. Het is overigens een foute inschatting dat spaarzaamheid en comfort tegenstrijdig zijn met elkaar. Vaak is het vooral zaak om een aantal gedragspatronen, die wij vandaag als evident zien, te heroriënteren, zonder dat hiermee comfort- of kwaliteitsverlies gepaard gaat

52 Paterssite waakt over duurzaamheid Vooraleer in te gaan op alle concrete punten betreffende duurzaamheid willen we nog even de focus leggen op een conditio sine que non voor het slagen van het project Paterssite. Deze duurzaamheidsvisie werd opgemaakt in de fase van het masterplan voor de Paterssite, met andere woorden vrij vroeg in het ontwerpproces. In deze fase worden krijtlijnen vastgelegd die in het verder proces worden meegenomen en uitgewerkt. Op dit niveau kunnen dus al beslissingen genomen worden die beslissend zijn voor het uiteindelijke ontwerp. Echter ook in de volgende fases, het uitwerken van de architectuur, de uitvoering van de werken en de ingebruikname van de Paterssite worden beslissingen genomen die een impact zullen hebben op onder andere de duurzaamheid. Gedurende het volledige proces moet er dus een constante bewaking en monitoring zijn van de duurzaamheidsmaatregelen op de Paterssite. Die zorgt ervoor dat de minimumvereisten opgenomen in deze nota doorvertaling krijgen naar de volgende fases en dat de beslissingen in die fases geen afbreuk doen aan de vooropgestelde ambitie

53 Energie Duurzaamheid wordt in heel wat contexten verengd tot het beperken van CO2-uitstoot. Hoewel dit slechts een enge benadering is, is het wel significant voor het gewicht dat aan het thema energie gegeven wordt in het kader van duurzaamheid. Uit het Klimaatplan van de stad Sint-Niklaas komt duidelijk naar voor dat het energieverbruik van huishoudens verantwoordelijk is voor meer dan 30% van de totale CO2-uitstoot van de stad. De Paterssite wil hier een alternatief voor bieden. Met de trias energetica worden volgende minimale ambities opgenomen in het masterplan: 1. energievraag beperken: zowel door passief te bouwen als door het voorzien van duurzame toestellen en verlichting. 2. gebruik duurzame energie: door het voorzien van zonnepanelen 3. gebruik indien nodig fossiele brandstoffen zo efficiënt en schoon mogelijk: door collectief te verwarmen -102-

54 Energie 1. Passiefwonen Om de energievraag op de Paterssite te minimaliseren wil de stad inzetten op passiefwoningen. Passiefwoningen kunnen tot 75% energie besparen ten opzichte de klassieke woning. Alle wooneenheden op de site worden passief gebouwd. Concreet houdt dit in dat: de woningen moeten voldoen aan ver doorgedreven eisen op vlak van isolatie: U-waarde van vloeren, muren, daken < 0,15 W/m²K U-waarde van buitenschrijnwerk < 0,8 W/m²K U-waarde van beglazing < 0,8 W/m²K Lineaire warmtedoorgangscoëfficiënt < 0,01 W/mK er gezorgd wordt voor een zeer goed luchtdichtheid : n50 vn 0,6h-1 warmtewinsten geoptimaliseerd worden door het benutten van passieve energie U-waarde van beglazing < 0,8 W/m²K g-waarde van beglazing > 50 % U-waarde van buitenschrijnwerk < 0,8 W/m2K een goede luchtkwaliteit gegarandeerd wordt door ventilatie met warmteterugwinning efficiënte gelijkstroomventilator < 0,45 W/(m³h) rendement warmterecuperatie > 75% -103-

55 Energie 2. Duurzaam verwarmen De energievraag voor verwarming wordt sterk gereduceerd op de Paterssite. Voor de woningen wordt gekozen voor passiefbouw, voor de kerk moet verdere studie uitwijzen wat een haalbaar niveau van isolatie, luchtdichtheid en energiezuinigheid is. Om aan die beperkte energievraag te beantwoorden moet toch een mogelijkheid tot verwarming aanwezig zijn op de site. In deze fase is het nog niet mogelijk om daar harde conclusies in te trekken. Er worden echter wel twee ambities gedefinieerd die aan de basis liggen voor een energetische haalbaarheidsstudie die op basis van dit masterplan zal worden uitgewerkt: 1. Voor de Paterssite wil de stad inzetten op een collectief warmtesysteem dat eventueel uitbreidbaar is naar de buurt 2. Voor de Paterssite wil de stad inzetten op alternatieve energiebronnen De energetische haalbaarheidsstudie moet op basis van een aantal verschillende pistes bovenstaande ambities staven en waar nodig bijsturen. In het kader van het Klimaatplan wil de stad streven naar een Paterssite die geen fossiele brandstoffen verbruikt en CO2-neutraal is. Agentschap NL Warmteatlas - overzicht van de warmtevraag en het potentiële aardwarmteaanbod in Nederland Agentschap NL - Regeling SEI Risico's dekken voor Aardwarmte - een boring voor een aardwarmteproject is kostbaar. Deze regeling verzekert het risico van misboringen. Agentschap NL Warmtepompen en Geothermie - informatie over warmtepompen, bodemenergie (geothermische energie) en energie uit omgevingslucht (aerothermische energie) Agentschap NL - Energieprestatie nieuwbouw EPN - u vindt hier de meest actuele informatie rond de Energie Prestatie Norm en de aanscherping van de EPC Platform geothermie - deze non-profit organisatie is gericht op de bevordering van de toepassing van (diepe) geothermie of aardwarmte in Nederland Figuur: stads- of wijkverwarming met geothermie als bron -104-

56 Energie 3. Licht als dienst Op de Paterssite willen we het verlichten van de woningen benaderen als een dienst. Philips werkte samen met het Nederlandse Architectenbureau RAU het concept Pay-Per-Lux uit. In dit concept betaalt de gebruiker enkel en alleen voor de werkelijk verbruikte hoeveelheid licht. De fabrikant, in dit geval Philips, blijft eigenaar van de producten, met name de verlichting en de armaturen. Vanuit deze gedachte is het idee van performance based consumption voortgekomen. Architectenbureau RAU gebruikt alleen de performance, oftewel de prestatie, van producten en betaalt niet meer voor de toegepaste grondstoffen. In tijden van schaarser wordende grondstoffen is het voor producenten belangrijk om eigenaar te blijven van de grondstoffen. Na afloop van de contractperiode neemt Philips de verlichtingsproducten weer terug in het productieproces en hergebruikt de onderneming de grondstoffen. Dit vermindert onnodig afval en optimaliseert recycling, aldus de betrokken partijen. Volgens Rau gaat met dit concept bovendien de innovatiesnelheid omhoog. Het gebruik van milieuvriendelijke producten wordt voor consumenten aanzienlijk goedkoper. Dit is een heel nieuwe, duurzame manier om over lichtoplossingen en over consumeren van licht na te denken, stelt Rau. Slimme energiemeters registreren het energieverbruik en geven inzicht in het verbruik per ruimte. Daardoor kan er efficiënter met energie worden omgegaan

57 Energie 4. Geleasete elektrische toestellen Net als voor de verlichting willen we ook voor de belangrijkste huishoudelijke apparaten de mogelijkheid onderzoeken om die te leasen. Huishoudelijke apparaten en met name koelkasten en koel-vriescombinaties zijn de grootste stroomverbruikers binnen een huishouden. Door een nieuwe, duurzame koelkast aan te schaffen is een flinke besparing op de energierekening te behalen. Zo n koelkast is echter duur in de aanschaf en financieel niet haalbaar voor veel huurders in de sociale woningbouw. Met het project Groen Witgoed van Bosch kunnen huurders een hypermoderne en duurzame koelkast huren voor slechts 10 per maand, een bedrag dat zij terugverdienen met hun lagere energierekening. Na afloop van de gebruiksperiode worden de apparaten teruggenomen en de grondstoffen hergebruikt voor nieuwe koelkasten waardoor er een circulaire of kringloopeconomie ontstaat. Het dient te worden onderzocht welke toestellen kunnen geleased worden, gekoppeld aan het hoogste energielabel. Zo kan al heel wat energie bespaard worden. Ook hier blijft de fabrikant dus eigenaar van de toestellen. Bij defect staat die ook zelf in voor de herstelling of vervanging. Mede door deze verschuiving van verantwoordelijkheid wordt de nood voor de fabrikant ook groter om innovatief en degelijke producten af te leveren die een langere tijd meegaan

58 Energie 5. Zonne-energie Ook op vlak van elektriciteit wordt eerst het principe toegepast om het eindverbruik te beperken door het voorzien van zuinige toestellen (verlichting, witgoed en andere elektronica). Toch blijft er een elektriciteitsvraag bestaan. Gezien de oriëntatie van een aantal gebouwen op de Paterssite werd onderzocht of PV-panelen hiervoor soelaas kunnen bieden. 2 dakvlakken zijn quasi zuidgeroriënteerd en lijken hiervoor in aanmerking te komen. Het zuidelijke dakvlak van de zuidelijke woonvleugel en het zuidelijke dakvlak van de kerk. In onderstaande tabel wordt onderzocht wat de opbrengst van deze dakvlakken kan zijn als ze maximaal worden bedekt met PV-panelen. In het allerbeste geval is een jaarlijkse opbrengst van kwh mogelijk. Dit staat gelijk aan het gemiddelde jaarlijkse verbruik van ongeveer 27 gezinnen (het gemiddelde jaarlijkse verbruik van een gezin bestaande uit 2 ouders en 1 kind bedraagt in Vlaanderen kwh). Op de Paterssite willen we echter een lager energieverbruik per gezin. De energetische haalbaarheidsstudie moet verder onderzoeken of de investering in de PV-panelen voldoende interessant is en of bijkomende maatregelen voor elektriciteitopwekking op de site noodzakelijk zijn. De ambitie is ook hier om het gebruik van fossiele branstoffen te vermijden. Zuidelijke woonvleugel Eigenschappen: Dakhelling 20 Oriëntatie 162 Oppervlakte: 333 m² Mogelijk rendement: 97 % Instraling: 333 kwh/kwp Aantal te installeren panelen: (270 kwp, 0,30%, 1700x1000) Verticale plaatsing: 184 Geïnstalleerd pw Jaarlijkse opbrengst: kwh Horizontale plaatsing: 189 Geïnstalleerd pw Jaarlijkse opbrengst: kwh Dak kerk Eigenschappen: Dakhelling 50 Oriëntatie 162 Oppervlakte: 250 m² Mogelijk rendement: 97 % Instraling: 975 kwh/kwp Aantal te installeren panelen: (270 kwp, 0,30%, 1700x1000) Verticale plaatsing: 171 Geïnstalleerd pw Jaarlijkse opbrengst: kwh Horizontale plaatsing: 178 Geïnstalleerd pw Jaarlijkse opbrengst: kwh maximale jaarlijkse opbrengst: kwh gemiddeld jaarlijks verbruik gezin: 3500 kwh Aantal gemiddelde gezinnen voorzie

59 Water In ons dagelijks leven speelt water een enorm belangrijke rol. We wassen, plassen, kuisen en koken met water dat zomaar uit onze kraan loopt. We beseffen te weinig dat water een schaars goed wordt. Op de Paterssite willen we ook op vlak van watergebruik een transitie teweegbrengen. De schijnbaar evidente ambitie is om drinkwater, dat uit onze kraan komt, enkel te gebruiken om te drinken. Hoewel dit een logische ambitie lijkt, zal het heel wat inspanning vergen om hiertoe te komen. We gaan in dit hoofdstuk stap voor stap na voor welke toepassingen we leidingwater gebruiken en hoe we op de Paterssite een alternatief kunnen bieden. In de laatste jaren is het waterverbruik in Vlaanderen al sterk afgenomen van 190 liter per persoon per dag in 1969 naar 119 liter per persoon per dag in Deze daling is vooral te wijten aan het efficiënter en zuiniger worden van toestellen, zoals kranen, douches, wasmachines en vaatwasmachines. Een eerste stap in het verder minimaliseren van drinkwaterverbruik is dan ook de aankoop van de meest zuinige toestellen op de markt. Heel wat van de eindverbruikers kunnen worden voorgeschreven in de bestekteksten voor de bouw van de nieuwe woongebouwen