Werkblad beschrijving interventie

Transcriptie

1 Werkblad beschrijving interventie Een cursus over gezonde voeding en bewegen voor Turkse moeders met kinderen met overgewicht of obesitas in de leeftijd van 4 tot 12 jaar. Gebruik de handleiding bij dit werkblad of Contact NJi Contact NCJ Contact RIVM-CGL Gert van den Berg Trudy Dunnink Projectgroep Erkenningen g.vandenberg@nji.nl tdunnink@ncj.nl centrumgezondleven@rivm.nl De Erkenningscommissie Interventies is een landelijke en onafhankelijke commissie die de kwaliteit en effectiviteit van interventies beoordeelt voor jeugdzorg, jeugdgezondheidszorg, jeugdwelzijnswerk, ontwikkelingsstimulering, gezondheidsbevordering en preventie. De commissie is ingesteld en wordt secretarieel ondersteund door het Nederlands Jeugdinstituut, Nederlands Centrum Jeugdgezondheid en RIVM Centrum Gezond Leven. 1

2 Achtergrondgegevens Ontwikkelaar / licentiehouder van de interventie Naam (Post)adres Postcode Plaats Telefoon Fax Website (van de interventie) GGD Noord- en Oost-Gelderland ( voorheen GGD Gelre- IJssel ), afdeling Kennis- en Expertisecentrum (KEC) Postbus AB Apeldoorn kec@ggdnog.nl Contactpersoon Vul hier de contactpersoon voor de interventie in, wanneer deze afwijkt van de ontwikkelaar of licentiehouder Naam Josien ter Beek (Post)adres Postbus 51 Postcode 7300 AB Apeldoorn Plaats J.terBeek@ggdnog.nl Telefoon Fax Onderstaande in te vullen door Nederlands Jeugdinstituut / RIVM Documentatie voor de erkenningscommissie De volgende documentatie wordt in viervoud toegestuurd aan de erkenningscommissie: Aangekruiste documenten worden na de beoordeling geretourneerd. Deelcommissie Aankruisen welke deelcommissie de interventie zou moeten beoordelen. Documentnummer 1. Interventiebeschrijving Deelcommissie I. jeugdzorg, psychosociale en pedagogische preventie Deelcommissie II. jeugdgezondheidszorg, preventie en gezondheidsbevordering Deelcommissie III. ontwikkelingsstimulering, onderwijsgerelateerde hulpverlening en jeugdwelzijn Deelcommissie IV. preventie en gezondheidsbevordering voor volwassenen en ouderen 2

3 Voor u begint Check met behulp van onderstaande lijst of u alle vereiste informatie op het werkblad kunt invullen. Als u één of meer vragen met nee moet beantwoorden, maakt uw interventie geen kans op erkenning door de erkenningscommissie. Uw interventie moet eerst verder ontwikkeld worden. Neem bij twijfel contact op met het Nederlands Jeugdinstituut of RIVM (zie voorblad). De vraagnummers in de checklist corresponderen met de onderdelen van de beschrijving op dit werkblad en met de erkenningscriteria. Op de websites van het Nederlands Jeugdinstituut en van RIVM vindt u een meer uitgebreide lijst van de criteria voor erkenning en een toelichting daarop. Criteria voor erkenning op Niveau I: theoretisch goed onderbouwd Vraag 1 Is de aard, ernst, omvang of spreiding van het probleem of risico waar de interventie zich op richt duidelijk omschreven? X Ja Nee Vraag 2 Zijn er concrete doelen, zo nodig onderscheiden in einddoelen en voorwaardelijke doelen? X Ja Nee Vraag 3.1 Bevat de documentatie een definitie van de doelgroep met relevante kenmerken? Vraag 4.1 Bevat de methodiek een handleiding of protocol waarin de benodigde handelingen, de volgorde ervan, de duur van de interventie, de frequentie en intensiteit van de contacten en materialen zijn vastgelegd? Vraag 4.2 Zijn de verschillende onderdelen van de interventie beschreven op het niveau van concrete activiteiten? X Ja X Ja X Ja Nee Nee Nee Vraag 5 Is duidelijk wat de benodigde materialen, waaronder een Nederlandstalige handleiding of protocol, zijn en waar deze materialen verkrijgbaar zijn? X Ja Nee Vraag 6 Is een analyse gemaakt van met het probleem samenhangende factoren (oorzaken, directe en indirecte risico- en beschermingsfactoren)? X Ja Nee Is er een theoretische onderbouwing gegeven waarin de doelgroep, de doelen en de methodiek (de werkzame factoren) verantwoord worden op basis van de probleemanalyse? X Ja Nee Is duidelijk hoe de doelgroep, doelen en methodiek onderling op elkaar aansluiten? X Ja Nee Vraag 8 Is de interventie overdraagbaar, bijvoorbeeld door een systeem van trainingen, begeleiding, registratie, licenties, een overdrachtsprotocol, website, helpdesk of eerdere ervaringen? X Ja Nee Overige Is bekend wie de ontwikkelaar, licentiehouder is en wie de uitvoerende en of ondersteunende organisaties zijn? X Ja Nee 3

4 Samenvatting Het is handig de samenvatting als laatste in te vullen. Gebruik voor de samenvatting als geheel maximaal 600 woorden. Beschrijf hoofddoel(en) of meest karakteristieke (sub)doelen van de interventie. Doel Het doel van de cursus Simpel Fit! is het beïnvloeden van het opvoedgedrag ten aanzien van voeding en bewegen van Turkse moeders van kinderen met overgewicht of obesitas in de leeftijd van 4 tot 12 jaar, zodat gezond voedings- en beweeggedrag bij Turkse kinderen wordt bevorderd en de prevalentie van overgewicht en obesitas bij Turkse kinderen wordt verminderd. Het is noodzakelijk dat ouders vaardigheden leren om dit gedrag bij hun kinderen te bevorderen. De cursus Simpel Fit! richt zich op het veranderen van de volgende determinanten van het opvoedgedrag ten aanzien van voeding en bewegen: het vergroten van bewustwording, het vergroten van kennis, het leren van vaardigheden, het positief veranderen van de attitude, het beïnvloeden van de sociale invloed, het vergroten van de eigen effectiviteit en het positief beïnvloeden van de intentie. Hiertoe zijn subdoelen opgesteld. Noem de doelgroep waarop de interventie direct gericht is. Beschrijf de structuur en de inhoud van de interventie. Doelgroep Turkse moeders met kinderen met overgewicht of obesitas in de leeftijd van 4 tot 12 jaar, woonachtig in de regio Noord- en Oost- Gelderland. Aanpak De cursus Simpel Fit! bestaat uit vijf bijeenkomsten van twee uur en wordt in vijf aaneengesloten weken gegeven. Een cursusgroep bestaat uit minimaal 6 en maximaal 15 Turkse moeders. Turkse moeders met kinderen met overgewicht/obesitas worden bijvoorbeeld naar aanleiding van een PGO door de JGZ geattendeerd op de cursus en daarna door de VETC ers gebeld om meer uitleg en informatie (in het Turks) over de cursus te geven. Als de cursus (collectief) is aangevraagd voor een bestaande vrouwengroep (bijvoorbeeld via een welzijnsorganisatie of moskee), dan wordt eerst een intakegesprek gevoerd met de cursisten. De cursus wordt gegeven bij een gastorganisatie. Tijdens elke cursusbijeenkomst is er ruimte voor theorie, opdrachten, het uitwisselen van ervaringen en wordt er samen actief bewogen. Voor elke bijeenkomst is er een huiswerkopdracht. Tijdens elke bijeenkomst staat een ander thema rondom gezonde voeding en bewegen centraal: Bijeenkomst 1. Oorzaken en gevolgen van overgewicht bij kinderen en volwassenen, werking van de energiebalans. Bijeenkomst 2. Regels en grenzen rondom voeding en bewegen. Bijeenkomst 3. Gezonde voeding voor kinderen, met nadruk op een regelmatig eetpatroon, ontbijten en beperken van tussendoortjes en zoete drankjes. Bijeenkomst 4. Het samenstellen van een gezonde maaltijd, uitleg over de schijf van vijf, uitleg over verzadigde en onverzadigde vetten. Bijeenkomst 5. Bewegen met kinderen, Nederlandse Norm voor Gezond Bewegen (NNGB). Aan het einde van de cursus vormen de belangrijkste punten die de cursisten geleerd hebben een lijst met speerpunten: In 10 stappen Simpel Fit (zie draaiboek). 4

5 Geef aan of er een handleiding en ander materiaal is. Beschrijf concluderend de resultaten van Nederlands effectonderzoek, buitenlands effectonderzoek en procesevaluaties van de interventie in maximaal 200 woorden. Meld als er geen onderzoek is: Er zijn geen studies voorhanden. Materiaal Folder en flyer voor de werving van cursisten in het Nederlands met Turkse vertaling. Draaiboek Simpel Fit! voor de VETC ers in het Nederlands, met een beschrijving van de cursusopzet, aandachtspunten bij de organisatie van de cursus en een uitwerking van elke cursusbijeenkomst. PowerPoint presentaties van elke cursusbijeenkomst in het Nederlands. Drie dvd s over voeding en bewegen ( Nederland in beweging, Bewegen is gezond en nog gezellig ook! en Eten! Ja gezellig!? ) Box met lege verpakkingen van voedingsmiddelen. Cursusmap voor de cursisten, met folders van de Hartstichting en het Voedingscentrum, huiswerkopdrachten en tips voor beweegspelletjes, gedeeltelijk in het Turks vertaald. Samenwerkingsovereenkomst en certificaat. Flyer In 10 stappen Simpel Fit, in het Nederlands met Turkse vertaling. Onderzoek De cursus Simpel Fit! is in de eerste helft van 2010 als pilot gestart met twee cursusgroepen. De pilot is geëvalueerd door middel van het plenair bespreken van het proces door de cursusleidster met de cursisten aan het einde van elke cursusbijeenkomst, een plenaire kennistest aan het begin van elke volgende cursusbijeenkomst en een schriftelijke vragenlijst met proces- en kennisvragen aan het einde van de laatste cursusbijeenkomst. In het algemeen is de cursus Simpel Fit! heel positief beoordeeld. Ook was de uitval van cursisten laag. Uit de vragenlijst bleek dat de cursisten tevreden zijn over de hoeveelheid en het niveau van de informatie, de hoeveelheid en de duur van de cursusbijeenkomsten. Het gemiddelde rapportcijfer dat de cursisten aan de cursus gaven is een 9. Uit de plenaire kennistesten en de vragenlijst die de cursisten aan het einde van de laatste cursusbijeenkomst hebben ingevuld, bleek dat de cursus een positief effect heeft gehad op de kennis en de bewustwording van het belang van goede voeding en voldoende bewegen onder de cursisten. Bovendien hadden nagenoeg alle Turkse moeders de intentie om gezonder te eten, meer te bewegen en dit ook bij hun kinderen te stimuleren. Er zijn geen effectstudies voorhanden. 5

6 Beschrijving voor erkenning op niveau I: theoretisch goed onderbouwd A. Interventiebeschrijving: probleem, doelgroep, doel, aanpak, materialen en uitvoering 1. Risico- of probleemomschrijving Geef aan wat het probleem of het risico is waarop de interventie zich richt. Beschrijf de aard, ernst, omvang en spreiding van het probleem, en de gevolgen bij niet ingrijpen. Als deze informatie er niet is, geef dat dan ook aan. Maximaal 400 woorden. Overgewicht en obesitas vormen twee belangrijke volksgezondheidsproblemen (Reilly, 2006). Ook onder kinderen en jongeren vormen overgewicht en obesitas een groot en groeiend probleem (Lobstein et al., 2004; Oude Luttikhuis et al., 2009). De Vijfde Landelijke Groeistudie van TNO uit 2010 rapporteert een prevalentie van overgewicht bij jongens van 2 tot 21 jaar van 13,3% (waarvan 1,8% obesitas) en bij meisjes van 14,9% (2,2% obesitas). De prevalentie van overgewicht en obesitas onder Turkse kinderen in Nederland is echter ruim twee keer zo hoog. In deze groep heeft 32,4% van de jongens overgewicht (8,4% obesitas) en 31,7% van de meisjes (8,0% obesitas) ( Schönbeck, van Buuren, 2010 ). Dit is ook in de regio Noord- en Oost- Gelderland het geval: van de Turkse kinderen is 39% te dik, ten opzichte van 16% van de Nederlandse kinderen, zo blijkt uit de lengte- en gewichtgegevens die de jeugdgezondheidszorg van GGD Noord- en Oost- Gelderland in de periode verzameld heeft onder 5-, 11- en 14-jarigen (Hoeven-Mulder et al., 2009). Overgewicht en obesitas kunnen leiden tot ernstige gezondheidsproblemen leiden, zoals hart- en vaatziekten, aandoeningen aan het bewegingsapparaat en diabetes type 2. (Renders et al., 2002; Daniels et al., 2005; Reilly, 2006). Overgewicht op jonge leeftijd is gerelateerd aan overgewicht en obesitas op volwassen leeftijd. (Kvaavik et al., 2003; Reilly, 2006; Serdula et al., 1993; Kemper et al., 1999). Daarnaast kunnen psychische problemen het gevolg zijn van overgewicht. (Schrijvers & Schoemakers, 2008). Het gewicht van kinderen wordt beïnvloed door verschillende factoren, waaronder genetische-, leefstijl- en omgevingsfactoren. Ouders hebben een directe invloed op het voedings- en beweeggedrag van kinderen via door hen gehanteerde opvoedgedrag, zoals het stellen van regels en grenzen, voorbeeldgedrag en de beschikbaarheid van voedsel (Sleddens, 2013). Gedragingen die in verband worden gebracht met overgewicht zijn te weinig bewegen, teveel sedentair gedrag (televisie en computer) en ongezonde voeding (te hoge inname van snacks en gesuikerde dranken en te lage inname van fruit, groente en vezels) (Giammattei et al., 2003; Must & Tybor, 2005; Neumark-Sztainer et al., 2007; Newby, 2007; Rennie et al., 2005; Robinson, 2001; Velde et al., 2007). Ouders met een Turkse achtergrond stellen minder duidelijke regels en grenzen rondom snoepen, tv-kijken en bewegen (Bastiaans, 2009). Het bereik van reguliere leefstijlinterventies onder etnische groepen is kleiner dan onder de autochtone bevolking. (Barlow e.a., 2004; Wilson e.a., 2003; Barrett & Ollendick, 2004). Ook de Jeugdgezondheidszorg 6

7 2. Doel van de interventie van de GGD-NOG heeft deze ervaring. Na signalering van overgewicht zijn Turkse kinderen en hun ouders moeilijk te motiveren voor een bestaande (Nederlandse) cursus voor kinderen met overgewicht. Dit heeft zowel te maken met de taal als met de cultuur. Deze ervaring heeft geleid tot het ontwikkelen van Simpel Fit!, een interventie overgewicht specifiek ten behoeve van de Turkse bevolkingsgroep. Wat is het doel van de interventie? Beschrijf de einddoelen en eventuele sub- of voorwaardelijke doelen zo concreet mogelijk en bij voorkeur SMART (specifiek, meetbaar, acceptabel, realistisch en tijdgebonden). Het doel van de cursus Simpel Fit! is het beïnvloeden van het opvoedgedrag ten aanzien van voeding en bewegen van Turkse moeders van kinderen met overgewicht of obesitas in de leeftijd van 4 tot 12 jaar, zodat gezond voedings- en beweeggedrag bij Turkse kinderen wordt bevorderd en de prevalentie van overgewicht en obesitas bij Turkse kinderen wordt verminderd. Het is noodzakelijk dat ouders vaardigheden leren om dit gedrag bij hun kinderen te bevorderen. Het gaat hierbij enerzijds om het stellen en bewaken van regels en grenzen ten aanzien van het ongezond voedings- en beweeggedrag van hun kinderen, bijvoorbeeld over het aantal zoete drankjes dat zij mogen drinken per dag en onverantwoorde tussendoortjes dat zij mogen eten per dag en over het aantal uur dat zij mogen tv-kijken en computeren per dag. Anderzijds gaat het hierbij om het stimuleren van het gezond voedings- en beweeggedrag van hun kinderen, bijvoorbeeld door het geven van gezonde drankjes en tussendoortjes aan hun kinderen en het bereiden van drie gezonde maaltijden per dag en hun kinderen stimuleren om bijvoorbeeld meer buiten te spelen of lid te worden van een sportclub. De cursus Simpel Fit! richt zich op het veranderen van de volgende individuele determinanten van het opvoedgedrag ten aanzien van voeding en bewegen van de cursisten: het vergroten van bewustwording, het vergroten van kennis, het leren van vaardigheden, het positief veranderen van de attitude, het beïnvloeden van de sociale invloed, het vergroten van de eigen effectiviteit en het positief beïnvloeden van de intentie. Aan de hand van deze verschillende determinanten van gedrag zijn subdoelen geformuleerd. Na afloop van de cursus: Bewustwording: zijn de cursisten zich ervan bewust dat voor een gezond gewicht zowel gezonde voeding als voldoende beweging nodig is en hebben zij hun eigen voedings- en beweeggedrag en dat van hun kinderen geëvalueerd. zijn de cursisten zich (meer) bewust van het belang van het stellen en bewaken van regels en grenzen ten aanzien van het ongezond voedings- en beweeggedrag van hun kinderen en hebben zij hiervoor concrete tips gekregen, waar zij door middel van huiswerkopdrachten ook mee hebben geoefend (bijvoorbeeld het maken van afspraken met hun kinderen over het aantal uur tv-kijken per dag). zijn de cursisten zich (meer) bewust van het belang van het stimuleren van gezond voedings- en beweeggedrag van hun kinderen en hebben zij hiervoor concrete tips gekregen, waar zij door middel van huiswerkopdrachten ook mee hebben geoefend (bijvoorbeeld het samen aan tafel eten met hun kinderen). 7

8 Kennis: weten de cursisten meer over het ontstaan en de gevolgen van overgewicht/obesitas en hoe dit voorkomen kan worden. weten de cursisten meer over (on)gezonde voeding en bewegen, zoals hoe de energiebalans werkt en wat de Nederlandse Norm voor Gezond Bewegen (NNGB) is. weten de cursisten hoe zij etiketten moeten lezen en weten de cursisten welke drankjes zoet zijn, welke tussendoortjes (on)verantwoord zijn en wat de dikmakers zijn in (traditionele Turkse) maaltijden. Vaardigheden geven de cursisten hun kinderen regelmatig een compliment. belonen cursisten positief gedrag van kinderen. negeren cursisten negatief gedrag van kinderen. kunnen de cursisten regels en grenzen ten aanzien van ongezond voedings- en beweeggedrag van hun kinderen stellen en bewaken (bijvoorbeeld het maken van afspraken met hun kinderen over het aantal uur tv-kijken per dag). kunnen de cursisten het gezond voedings- en beweeggedrag van hun kinderen stimuleren (bijvoorbeeld het samen aan tafel eten met hun kinderen, drinken van niet-zoete drankjes, gezonde tussendoortjes ). Attitude: zijn de cursisten overtuigd van het belang van gezonde voeding en bewegen voor hun kinderen. zijn de cursisten overtuigd van het belang dat zij hun kinderen kunnen/moeten stimuleren, steunen en belonen met betrekking tot gezonder eten en meer bewegen. Sociale invloed: ervaren de cursisten steun bij elkaar bij het aanpassen van hun eigen voedings- en beweeggedrag en dat van hun kinderen. weten de cursisten elkaar beter te vinden voor het uitwisselen van ervaringen. hebben de cursisten geleerd van de cursusleidster hoe zij om kunnen gaan met lastige situaties met betrekking tot gezonde voeding en bewegen (bijvoorbeeld eten op feestjes en betrokkenheid van familieleden bij de opvoeding). Eigen effectiviteit: hebben de cursisten ervaren dat zij op een leuke en makkelijke manier (samen met hun kinderen) kunnen bewegen. hebben de cursisten ervaren dat zij ook op een gezonde manier (traditionele Turkse) maaltijden kunnen bereiden (met name door kennis over het vet- en suikergehalte van voedingsmiddelen). hebben de cursisten geoefend met het stellen en bewaken van regels en grenzen ten aanzien van het ongezond voedings- en beweeggedrag van hun kinderen door middel van huiswerkopdrachten (bijvoorbeeld het maken van afspraken met hun kinderen over het aantal uur tv-kijken per dag). hebben de cursisten geoefend met het stimuleren van gezond voedings- en beweeggedrag van hun kinderen door middel van huiswerkopdrachten (bijvoorbeeld het samen aan tafel eten met hun kinderen). 8

9 3. Doelgroep van de interventie Intentie: hebben de cursisten het voornemen om hun eigen voedings- en beweeggedrag en dat van hun kinderen te veranderen. Het draaiboek van de cursus Simpel Fit! bevat een overzicht van de subdoelen per cursusbijeenkomst. Wat is de einddoelgroep van de hier beschreven interventie? Noem ook een eventuele intermediaire doelgroep. Geef een zo precies mogelijke beschrijving van relevante kenmerken van de doelgroep waarop de interventie zich direct richt. 3.1 Voor wie is de interventie bedoeld? De cursus Simpel Fit! is bedoeld voor Turkse moeders met kinderen met overgewicht of obesitas in de leeftijd van 4 tot 12 jaar, woonachtig in de regio Noord- en Oost- Gelderland. De cursus is met name geschikt voor Turkse moeders met een lage sociaal-economische status (SES). De cursus wordt aan de moeders gegeven, omdat zij binnen de Turkse gemeenschap een grote invloed hebben op het voedings- en beweeggedrag van hun (jonge) kinderen; de moeders doen veelal de boodschappen, bereiden het eten, brengen naar/halen kinderen van school etc. Op dit moment (medio 2013) wordt de mogelijkheid verkend om ook de vaders van de kinderen met overgewicht of obesitas bij de cursus Simpel Fit! te betrekken. Een cursusgroep bestaat uit minimaal 6 en maximaal 15 Turkse moeders. Beschrijf indicatie- en contraindicatiecriteria indien van toepassing (indien van toepassing kunnen deze criteria vereist zijn voor erkenning; zie handleiding). Meld ook hoe de doelgroep wordt geselecteerd. Noem eventueel gebruikte selectieinstrumenten en vereiste scores. 3.2 Indicatie- en contra-indicatiecriteria Voor deelname aan de cursus Simpel Fit! worden de volgende indicatiecriteria toegepast: Cursisten hebben bij aanvang van de cursus minimaal 1 kind in de leeftijd van 4 tot 12 jaar met overgewicht of obesitas, vastgesteld door een jeugdverpleegkundige of jeugdarts van GGD Noord- en Oost- Gelderland op basis van de BMI. Cursisten hebben een Turkse achtergrond. De werving voor de cursus Simpel Fit! vindt plaats via gesloten en open werving. Van gesloten werving is sprake als kinderen met overgewicht of obesitas met een Turkse achtergrond door een jeugdverpleegkundige of jeugdarts van GGD Noord- en Oost- Gelderland worden gesignaleerd (bijvoorbeeld tijdens een periodiek gezondheidsonderzoek (PGO) of andere contactmomenten), waarna de moeders van deze kinderen op de cursus worden geattendeerd. Van open werving is sprake als Turkse moeders zich zelf of zich als groep aanmelden voor de cursus Simpel Fit!, bijvoorbeeld na het zien van informatie over de cursus in folders en flyers etc. Zowel na de gesloten als de open werving worden de potentiele cursisten door de VETC ers gebeld om meer uitleg en informatie (in het Turks) over de cursus te geven. Als de cursus (collectief) is aangevraagd voor een bestaande vrouwengroep (bijvoorbeeld via een welzijnsorganisatie of moskee), dan wordt eerst een intakegesprek gevoerd met de cursisten. De beide inclusiecriteria gelden ook voor cursisten die zich via de zogenaamde open wervingsroute voor de cursus Simpel Fit! aanmelden. Kinderen van deze cursisten worden door de Jeugdgezondheidszorg opgeroepen op het spreekuur om gewogen en gemeten te worden. 9

10 Geef aan of de interventie uitsluitend, mede of niet bedoeld is voor (specifieke) migrantengroepen en voor welke. Geef ook aan of er speciale aanpassingen of voorzieningen voor deze groepen zijn. Meld indien niet bekend of niet van toepassing: De interventie is niet speciaal ontwikkeld voor migrantengroepen. 3.3 Toepassing bij migranten De cursus Simpel Fit! is specifiek bedoeld voor moeders met een Turkse achtergrond en is vooralsnog niet toe te passen op andere migrantengroepen. De cursus wordt gegeven door Voorlichters Eigen Taal en Cultuur (VETC ers) van GGD Noord- en Oost- Gelderland. De VETC ers van GGD Noord- en Oost- Gelderland kunnen de cursus gedeeltelijk of volledig in het Turks geven. Meld indien niet bekend of niet van toepassing: Het programma heeft geen speciale faciliteiten (zoals vertaalde schriftelijke instructies of tolken) om migrantengroepen in het bijzonder te kunnen bedienen. 4. Aanpak van de interventie Beschrijf de structuur en de opbouw van de interventie. Denk aan de gebruikelijke duur, indien van toepassing de frequentie en intensiteit van de contacten, de volgorde van de onderdelen, handelingen of stappen, en de setting waarin de interventie wordt uitgevoerd. 4.1 Opzet van de interventie De cursus Simpel Fit! wordt gegeven door een Voorlichter Eigen Taal en Cultuur (VETC er) van GGD Noord- en Oost- Gelderland. Een cursusgroep bestaat uit minimaal 6 en maximaal 15 Turkse moeders. De cursus wordt gegeven bij een gastorganisatie, zoals bij welzijnsorganisaties, bij vrouwenverenigingen, op scholen of in moskees. Aan de gastorganisatie wordt gevraagd om een ruimte beschikbaar te stellen voor de cursusbijeenkomsten en indien nodig kinderopvang te verzorgen. Om deelname aan de cursus laagdrempelig te houden, betalen cursisten slechts 5,- voor een cursusmap en koffie/thee. Het betalen voor de cursus dient echter ook als motivatie om de cursus af te ronden. De cursus Simpel Fit! bestaat uit vijf bijeenkomsten van twee uur en wordt in vijf aaneengesloten weken gegeven. Tijdens de eerste bijeenkomst worden de verwachtingen van de cursisten over de cursus geïnventariseerd. Cursisten tekenen tijdens de eerste cursusbijeenkomst een samenwerkingsovereenkomst waarin ze aangeven de intentie te hebben om bij alle vijf de bijeenkomsten aanwezig te zijn. Aan het einde van de cursus ontvangen de cursisten een certificaat als zij alle cursusbijeenkomsten hebben bijgewoond. Tijdens elke cursusbijeenkomst is er ruimte voor theorie, opdrachten, het uitwisselen van ervaringen en wordt er samen een half uur actief bewogen. Voor elke bijeenkomst is er een huiswerkopdracht. Deze wordt telkens aan het begin van de volgende cursusbijeenkomst geëvalueerd. Tijdens de derde bijeenkomst staat een bezoek aan een supermarkt gepland. Aan het einde van iedere cursusbijeenkomst worden de belangrijkste twee punten uit die bijeenkomst benadrukt. Aan het einde van de cursus vormen deze punten een lijst met speerpunten: In 10 stappen 10

11 Simpel Fit (zie draaiboek), welke de cursisten op een geplastificeerd A4 krijgen uitgereikt. Wat gebeurt er concreet bij de uitvoering? Beschrijf hoe de onderdelen van de interventie worden ingevuld of uitgevoerd, zo nodig met enkele typerende voorbeelden. 4.2 Inhoud van de interventie De cursus Simpel Fit! bestaat uit vijf bijeenkomsten van twee uur. Het programma is per bijeenkomst gedetailleerd in het draaiboek beschreven. Tijdens elke cursusbijeenkomst staat een ander thema ten aanzien van gezonde voeding en bewegen centraal. In alle bijeenkomsten wordt aandacht besteed aan opvoedondersteuning en het aanleren van vaardigheden om gezond voedings- en beweeggedrag bij kinderen te bevorderen. Bijeenkomst 1. Overgewicht: oorzaken en gevolgen Tijdens de eerste bijeenkomst maken de cursisten eerst uitgebreid kennis met elkaar om vertrouwen te creëren en het groepsgevoel te bevorderen. Vervolgens leren ze wanneer volwassenen en kinderen te dik zijn en welke gevolgen dit heeft voor de gezondheid. Er wordt besproken wat de oorzaken zijn van overgewicht en hoe ze dit bij henzelf en hun kinderen kunnen voorkomen. De werking van de energiebalans wordt toegelicht. Na deze theorie gaat de groep gezamenlijk bewegen door middel van spelletjes. Tot slot wordt de eerste huiswerkopdracht, het eet- en beweegdagboekje, toegelicht. Bijeenkomst 2. Opvoedingsaspecten en voeding In de tweede bijeenkomst leren de moeders hoe zij om kunnen gaan met kinderen die heel eenzijdig eten. Daarnaast leren de moeders hoe zij hun kinderen kunnen stimuleren gezond te eten en hoe zij regels en grenzen kunnen stellen op dit gebied. Hierbij wordt uitgegaan van de principes van Triple P. Ook discussiëren zij over de rol van verschillende familieleden (vaders, tantes, oma s etc.) bij de opvoeding van het kind en hoe je hier invloed op kan uitoefenen, zonder onbeleefd te zijn. In de huiswerkopdracht moeten moeders thuis oefenen met een nieuw te leren vaardigheid. In de volgende bijeenkomst wordt hier op teruggekomen. Bijeenkomst 3. Gezonde voeding voor kinderen Tijdens deze bijeenkomst staat het belang van een gezond voedingspatroon centraal, bestaande uit 3 gezonde hoofdmaaltijden. Er wordt ingegaan op het belang van ontbijten en het beperken van tussendoortjes en gezoete drankjes. Extra aandacht wordt besteed aan hoe je binnen de Turkse cultuur gastvrij kunt zijn, zonder te overdrijven in de hoeveelheid hapjes die je aanbiedt. Met elkaar worden tips en ideeën uitgewisseld om van elkaar te leren hoe je dit zou kunnen aanpakken. De groep gaat samen bewegen op muziek aan de hand van een dvd. In de huiswerkopdracht gaan moeders thuis met een concreet leerdoel rondom het stimuleren van het beweeggedrag van hun kind aan de slag. Hierbij wordt uitgegaan van de principes van Triple P. In de volgende bijeenkomst wordt op het leerdoel teruggekomen. Bijeenkomst 4. Het samenstellen van een gezonde maaltijd Tijdens de vierde cursusbijeenkomst leren de cursisten hoe ze een maaltijd gezonder kunnen klaarmaken, onder andere door erop te letten dat ze niet te veel producten gebruiken met een hoge energiedichtheid, producten kiezen uit ieder vak van de schijf van vijf en kiezen voor onverzadigde vetten. Tijdens een rondleiding door de supermarkt gaat de groep samen oefenen met etiketten lezen en hoe je gezonde en ongezon- 11

12 de zuivelproducten, tussendoortjes en vetten herkent. De huiswerkopdracht bestaat onder andere uit bewust boodschappen doen en hun kind kennis laten maken met een gezond product. Deze opdracht wordt tijdens de bijeenkomst concreet uitgewerkt en leidt tot concrete leerdoelen voor de volgende keer. Bijeenkomst 5. Bewegen met kinderen Tijdens de laatste bijeenkomst krijgen de cursisten informatie over de Nederlandse Norm voor Gezond Bewegen (NNGB), het belang van bewegen en tips om te bewegen voor volwassenen en kinderen. Ook wordt ingegaan op het belang van regels stellen voor computeren en tvkijken. In de gebruikelijke discussie wordt besproken wat een goede aanpak voor de verschillende cursisten zou kunnen zijn. De groep doet gezamenlijk allerlei beweegspelletjes, die de moeders aan hun kinderen kunnen overbrengen. De huiswerkopdracht bestaat uit het doen van beweegspelletjes en met hun kind zoeken naar een leuke sport. Aan het einde van de vijfde bijeenkomst vullen de moeders een evaluatieformulier in en ontvangen zij een certificaat. Als afsluiting doen de moeders gezamenlijk een aantal volksdansen. Het draaiboek van de cursus Simpel Fit! en de bijbehorende PowerPoint presentaties bevatten een uitgebreide beschrijving van elke bijeenkomst. Op deze manier komen elke bijeenkomst impliciet en expliciet de beschreven individuele determinanten van opvoedgedrag ten aanzien van voeding en bewegen aan de orde: het vergroten van bewustwording, het vergroten van kennis, het leren van vaardigheden, het positief veranderen van de attitude, het beïnvloeden van de sociale invloed, het vergroten van de eigen effectiviteit en het positief beïnvloeden van de intentie. 12

13 5. Materialen en links Welke materialen zijn er en waar zijn deze verkrijgbaar? Noem ten minste de Nederlandse handleiding. Noem ook eventuele links naar relevante websites, rapporten of andere relevante bestanden. Vermeld eventueel ook of er aparte materialen zijn voor migranten en zo ja welke. Folder en flyer voor de werving van cursisten in het Nederlands met Turkse vertaling. Draaiboek Simpel Fit! voor de VETC ers in het Nederlands, met een beschrijving van de cursusopzet, aandachtspunten bij de organisatie van de cursus en een uitwerking van elke cursusbijeenkomst. PowerPoint presentaties van elke cursusbijeenkomst in het Nederlands. Drie dvd s over voeding en bewegen ( Nederland in beweging, Bewegen is gezond en nog gezellig ook! en Eten! Ja gezellig!? ) Box met lege verpakkingen van voedingsmiddelen. Cursusmap voor de cursisten, met folders van de Hartstichting en het Voedingscentrum, huiswerkopdrachten en tips voor beweegspelletjes, gedeeltelijk in het Turks vertaald. Samenwerkingsovereenkomst en certificaat. Flyer In 10 stappen Simpel Fit, in het Nederlands met Turkse vertaling. Alle genoemde materialen zijn verkrijgbaar bij GGD Noord- en Oost- Gelderland. Ter bevordering van de implementatie van de cursus Simpel Fit! bij andere organisaties, zijn de materialen die hiervoor nodig zijn vrij te gebruiken, mits gewerkt wordt met een bronvermelding (GGD Noord- en Oost- Gelderland). 13

14 B. Onderbouwing van de interventie 6. Verantwoording: doelgroep, doelen en aanpak Geef aan hoe probleemanalyse, doel, doelgroep en methodiek op elkaar aansluiten. In uw betoog moet antwoord gegeven zijn op de volgende vragen (zie ook de handleiding bij dit werkblad): Probleemanalyse Wat zijn de factoren (determinanten) die het probleem beïnvloeden? Onderbouw dit met theorieën en/of onderzoeksliteratuur, een redenering (ratio) of een visie. Als u hiervoor gebruik maakt van een algemene theorie over gedragsverandering, maak dan aannemelijk dat deze van toepassing is op het probleem. Geef aan hoe deze factoren met elkaar samenhangen. Noem oorzakelijke, risico-, instandhoudende, verzachtende en /of beschermende factoren. Probleemanalyse Aan de hand van het model van Stronks et al. (1999) wordt eerst ingegaan op een aantal factoren dat bijdraagt aan de hoge prevalentie van overgewicht/obesitas bij kinderen met een Turkse achtergrond. Daarna wordt ingegaan op de verschillende opvoedingsstijlen en het opvoedgedrag dat ten grondslag ligt aan voedings- en beweeggedrag van kinderen. Hierbij wordt kort de relatie opvoeding en etniciteit beschreven. Vervolgens worden de opvoedondersteuningsprincipes uitgewerkt die binnen Simpel Fit! worden gebruikt. Tenslotte wordt de relatie beschreven tussen de mix van methoden en technieken die binnen Simpel Fit! gebruikt wordt en de te veranderen determinanten van het opvoedgedrag ten aanzien van voeding en bewegen van cursisten. Etniciteit en overgewicht Het model van Stronks et al. (1999) is geschikt om gezondheidsverschillen tussen allochtone en autochtone Nederlanders te verklaren. In het model staat een aantal risicoprofieldeterminanten, die samenhangen met de prevalentie van ziektes onder etnische minderheden. Deze hangen weer samen met meer algemene verschillen tussen de leefsituatie van allochtonen en autochtonen, de zogenaamde contextuele mechanismen (Stronks et al., 1999). Dit is weergegeven in figuur 1. Figuur 1. Conceptueel model samenhang etniciteit en gezondheid (Stronks et al., 1999) Een aantal elementen uit dit model, die door de cursus Simpel Fit! kunnen worden beïnvloed, wordt hieronder toegelicht. Migratieproces Door de migratie naar Nederland zijn Turkse gezinnen over meer financiële middelen gaan beschikken om eten te kopen. Een gevolg van migratie van Turken naar Nederland is bijvoorbeeld dat er vaker vlees wordt gebruikt in groentegerechten waar in Turkije geen vlees in werd verwerkt, omdat vlees in Nederland relatief goedkoop en gemakkelijk verkrijgbaar is. Verder zorgt acculturatie ervoor dat Turkse gezinnen andere voedingsmiddelen leren kennen. Ze gaan bijvoorbeeld meer vetrijke en bewerkte voedingsmiddelen eten, wat samenhangt met de ontwikkeling van overgewicht (Nicolaou et al., 2009). 14

15 Culturele achtergrond De culturele achtergrond hangt samen met eetgewoonten en met de opvoedingsstijl. ( zie ook Opvoeding en overgewicht ). Binnen de Turkse cultuur speelt de Islam een belangrijke rol. Volgens het geloof zijn gasten belangrijk en wordt gastvrijheid beloond. Eten hoort bij gastvrijheid en het is onbeleefd om voedsel te weigeren (Nicolaou et al., 2009). Ook is het in Turkije een gewoonte om meer eten bereiden dan nodig is, opdat er genoeg is voor onverwachts bezoek. In Turkije geven ze het eten wat over is aan de armen of delen het met buren. Het wordt namelijk door de Islam afgekeurd om voedsel weg te gooien. In Nederland is het echter niet gebruikelijk om eten met de buren te delen. Sommige Turkse gezinnen eten daarom aan het einde van de dag het overgebleven eten op, wat leidt tot overeten (Nicolaou et al., 2009). Daarnaast is het ook cultureel afhankelijk bij welk gewicht mensen hun kind beschouwen als te dik. In mediterrane landen zoals Turkije prefereert men bijvoorbeeld een stevig kind boven een mager kind, omdat men dit ziet als een teken van gezondheid en welvaart (Braet, 2001). De perceptie van veel Turkse moeders is dat hun kind met overgewicht gezond is (Esenay et al., 2010). Sociaal-economische positie Gezinnen in Nederland met een Turkse achtergrond behoren vaker tot de lage SES groepen: ze hebben een lager opleidingsniveau en minder financi- ele middelen (Nederlands Jeugdinstituut, 2007). Het opleidingsniveau van de moeder hangt samen met de prevalentie van overgewicht bij kinderen (Bergkamp, 2003). De kans op overgewicht neemt af naarmate de moeder hoger is opgeleid, vanwege de kennis van gezonde voeding, de opvoedingsstijl en financiële redenen. Leefstijl De toenemende lichamelijk inactieve leefstijl, door onder andere passieve vrijetijdsbesteding, is een belangrijke determinant van overgewicht (Wit, 1998). Een goed voorbeeld van deze passieve vrijetijdsbesteding is tv-kijken. Dit vervangt andere activiteiten die meer lichamelijke activiteit vragen en het is gerelateerd aan het eten van voeding met een hoog vetgehalte, onder andere snacks (Robinson, 2001). Volgens Breat (2001) blijkt dat vooral Turkse kleuters relatief veel tijd besteden aan tv-kijken en computeren. Wel of niet lid zijn van een sportclub is ook gerelateerd aan overgewicht. Dit is een indicator voor de hoeveelheid beweging die kinderen krijgen. Turkse kinderen blijken minder te sporten in georganiseerd verband dan autochtone kinderen (Breat, 2001). Hierbij is geen verschil te zien tussen jongens en meisjes. Wel hebben Turkse meisjes die lid zijn van een sportclub (op 5- jarige leeftijd) vaker overgewicht (Hoeven-Mulder et al., 2009). Het ontbijtgedrag speelt ook een rol bij overgewicht, niet ontbijten hangt samen met het hebben van overgewicht (Croezen et al., 2009). Turkse kinderen komen veel vaker zonder ontbijt op school dan Nederlandse kinderen (Hoeven-Mulder et al., 2009). Ook uit een andere studie blijkt dat Turkse inwoners van Amsterdam minder vaak ontbijten, minder vaak een warme maaltijd per dag eten en dat ze minder groenten en fruit eten (Nicolaou & Dijkshoorn, 2007). Opvoeding en overgewicht Ouders hebben een directe invloed op het voedings- en beweeggedrag van kinderen via door hen gehanteerde opvoedgedrag, zoals het stellen van regels en grenzen, voorbeeldgedrag en de beschikbaarheid van voedsel 15

16 (Sleddens, 2013). Zo spelen ouders een belangrijke rol in het ontwikkelen van de attitude van hun kinderen ten aanzien van voedsel en lichamelijke activiteit (Gable & Lutz, 2000). Steun van ouders is belangrijk; steun hangt positief samen met het verbeteren van fysieke activiteit door kinderen (Horst et al., 2007). Ouders moeten hun kinderen actief steunen en aanmoedigen om veel te bewegen (Brug & van Lenthe, 2005; Brug et al., 2005; Schrijvers & Schoemaker, 2008). In verschillende studies is tevens aangetoond dat het voedingspatroon van de ouders samenhangt met het voedingspatroon van het kind. Ouders hebben een directe invloed op het gewicht van hun kinderen, omdat zij meestal bepalen wat en hoeveel voedsel er wordt gegeten (Baughcum et al., 2000). Veel verschillende familiefactoren blijken van invloed te zijn op het voedings- en beweeggedrag van het kind, zoals het stellen van duidelijke regels en grenzen ten aanzien van voeding en bewegen (Bourdeaudhuij, 1997; Horst et al., 2007; Brown & Ogden, 2004). Bij het analyseren van de rol van opvoeding bij het voedings- en beweeggedrag van kinderen wordt veelal uitgegaan van de theorie van Maccoby en Martin (Maccoby, 1983; Rhee, 2008). Volgens deze theorie kunnen opvoedingsstijlen worden ingedeeld in vier categorieën, door twee verschillende dimensies te onderscheiden: veeleisendheid ( veel/ weinig ) en responsiviteit ( veel/ weinig ). Veeleisendheid betekent dat ouders hoge eisen stellen aan kinderen. Responsiviteit betekent dat ouders gevoelig en emotioneel betrokken zijn bij hun kind. Door deze twee begrippen te combineren ontstaan vier categorieën: autoritair, permissief ( toegeeflijk ), autoritatief ( democratisch ) en nalatig ( verwaarlozend ). Wanneer deze begrippen worden toegepast op het ontwikkelen van gezond voedings- en beweeggedrag dan kunnen hieraan de volgende kenmerken toegekend worden: 1. Autoritaire ouders proberen eenzijdig controle te hebben over hun kinderen en limiteren hun autonomie. De betrokkenheid van de ouders bij de kinderen is relatief klein. Ze streven naar gehoorzaamheid en geven de kinderen geen inspraak. Ze gaan niet in discussie met hun kinderen en motiveren de regels niet. Dergelijke ouders verbieden bepaalde soor- ten voeding en verplichten hun kinderen dikwijls hun bord leeg te eten. In een autoritaire opvoedstijl wordt goed gedrag met eten beloond en slecht gedrag met het beperken ervan bestraft. Autoritaire ouders praten weinig met hun kinderen over voeding en geven hen hierover ook maar weinig informatie. 2. Permissieve ouders leggen weinig beperkingen aan hun kinderen op. Ze geven hen veel verantwoordelijkheid en consulteren ze bij het nemen van beslissingen. Dergelijke ouders laten de kinderen hun eigen activiteiten organiseren en oefenen hierop weinig controle uit. De betrokkenheid van de ouders bij de kinderen is hoog. Permissieve ouders laten de kinderen ook zelf beslissen wat ze eten. Ze zullen eventueel wel proberen hen te motiveren om gezonde keuzes te maken maar zullen hen er niet toe dwingen. 3. Autoritatieve ouders leggen zoals autoritaire ouders regels op maar motiveren ze. Ze verwachten dat de kinderen het ouderlijke gezag volgen, maar moedigen hen tegelijkertijd aan een eigen mening te ontwikkelen. Ze gaan in discussie met hun kinderen en geven hen allerhande informatie mee. Ze oefenen controle uit op het gedrag van hun kinderen en de betrokkenheid is groot. Autoritatieve ouders bepalen wat er allemaal op tafel komt. De kinderen mogen echter zelf bepalen wat en hoeveel ze ervan eten. 4. Nalatige ouders oefenen geen controle uit en zijn niet betrokken bij hun 16

17 kinderen. Nalatige ouders hebben weinig impact op het gedrag van hun kinderen en zijn vaak ook niet bereid of in staat om het bij te sturen. In een review van Sleddens (2013) worden verschillende studies vergeleken waarin de relatie tussen opvoedingsstijl en voedingsgedrag, beweeggedrag of gewicht wordt gelegd. Resultaten zijn hierin soms inconsistent, maar wanneer er een verband wordt gevonden, blijkt vaak dat een autoritatieve opvoedingsstijl een positief effect heeft op het voedings- en beweeggedrag en BMI van kinderen. Kinderen uit gezinnen met een autoritatieve opvoedingsstijl eten gezonder, bewegen meer en hebben een lagere BMI. De principes van Triple P ( zie Triple P ) zijn de basis van Simpel Fit! en behoren bij een autoritatieve opvoedingsstijl. In de autoritatieve opvoedstijl worden regels opgelegd die aan het kind worden uitgelegd. Door de hoge mate van de betrokkenheid van de ouders houden de opgelegde regels bovendien rekening met de eigenheid, de smaak en de voorkeur van de kinderen zodat er een grote kans bestaat dat de kinderen zich deze regels later ook eigen zullen maken. Kinderen leren zo goede keuzes te maken en op een correcte manier om te gaan met het overaanbod aan voedsel. Opvoeding en etniciteit Het verschil tussen Nederlandse ouders en immigranten ouders laat zien dat onder Nederlanders een autoritatieve en autoritaire opvoedingsstijl iets vaker voorkomen en dat onder immigranten groepen een permissieve en nalatige opvoedingsstijl de overhand hebben ( Kremers, Brug et al ). Rodenberg (2013) laat zien dat er onder immigranten ouders in Nederland aanzienlijk meer TV gekeken wordt en dat er vaker ongezond voedsel in huis is ( Rodenburg, Oenema et al ). In een onderzoek van Yaman (2010) komt naar voren dat Turkse moeders in Nederland van de tweede generatie minder ondersteunend zijn naar hun kinderen, minder duidelijke instructies gaven aan hun kind en minder autoritatief waren in hun opvoeding in vergelijking met Nederlandse moeders, gecorrigeerd voor leeftijd en opleidingsniveau. Wanneer de moeder meer waarde hechte aan de Turkse cultuur werd dit geassocieerd met een lagere mate van autoritatieve opvoedingsstijl en wanneer er meer Turks gepraat werd in het gezin werd dit geassocieerd met een meer permissieve opvoedingsstijl. ( Yaman, Mesman et al ) Triple P ( Positive Parenting Program ) Simpel Fit! maakt gebruik van een aantal principes met betrekking tot voeding, bewegen en positief opvoeden afkomstig van het van oorsprong Australische programma Lifestyle Triple P voor ouders van kinderen met overgewicht (gebaseerd op Triple P). Hierbij wordt gebruik gemaakt van de sociale leertheorie van Bandura (1977) met active learning (zie onder) en de sociale interactietheorie van Patterson (1982). De sociale interactietheorie van Patterson (1982) laat zien dat ouders en kinderen elkaar wederzijds beïnvloeden. Dit kan resulteren in een negatieve spiraal: ouders gebruiken ineffectieve opvoedgedrag, waarop kinderen ongewenst gedrag vertonen, waarop ouders reageren met ineffectieve opvoedgedrag. Wanneer deze spiraal echter doorbroken wordt door praktische handvatten en inzicht in de situatie, kan een gezonde relatie ontwikkeld worden waarin kinderen worden gestimuleerd tot gezond voedingsen beweeggedrag ( Patterson 1982 ). Tevens wordt rekening gehouden met de ontwikkelingsfase en fase-specifiek gedrag van het kind. Triple P is daarnaast gebaseerd op de theorie van Bandura (1982) over zelfredzaamheid, zelfregulatie en zelfsturing. Tijdens de cursus Simpel Fit! leren 17

18 ouders haalbare doelen te stellen voor zichzelf en hun kind en een passende strategie te kiezen voor het oplossen van een probleem. Vervolgens evalueren de ouders de gekozen aanpak en stellen deze desgewenst bij. Op deze manier worden ouders in hun kracht gezet ( vergroten van de eigen effectiviteit ) en wordt hen geleerd om de geleerde vaardigheden ook na de cursus te gebruiken. Tot slot worden in Simpel Fit! theoretische inzichten over gedragsbeïnvloeding en gedragsverandering toegepast. Ouders ontwikkelen strategieën die gebruikt kunnen worden om gedrag te veranderen, waardoor zij deze strategieën bewuster kunnen toepassen. Op deze manier leren ouders over het ontstaan en in stand houden van gewenst gedrag en over het toepassen van deze opvoedingsstrategieën. Om het opvoedgedrag van Turkse moeders ten aanzien van voeding en bewegen te veranderen, dienen de onderliggende determinanten van gedrag te worden veranderd. Het gebruik van één gedragsveranderingstheorie wordt niet aanbevolen (Brug et al., 2005). Veel concepten uit theorieën tonen bovendien overeenkomsten (Michie et al., 2005). Bewustwording van eigen opvoedgedrag ten aanzien van voeding en bewegen is een belangrijke voorwaarde voor gedragsverandering volgens het Precaution Adoption Proces Model (Weinstein et al., 1998). Kennis is een belangrijke stap naar bewustwording en gedragsverandering, maar kennisoverdracht alleen is niet voldoende. Het leren van vaardigheden ( active learning ) wordt vanuit de sociale leerheorie (Bandura, 1977) verklaard. Deelnemers krijgen concrete opdrachten mee naar huis, gaan daar thuis mee aan de slag, houden hiervan een dagboekje bij en komen daar in de volgende bijeenkomst op terug. Een veel gebruikt gedragsverklaringsmodel is het ASE-model (Vries et al., 1988) of de vergelijkbare theorie van gepland gedrag (Ajzen, 2002). Volgens deze theorie is intentie (de voornemens van iemand om een bepaald gedrag uit te voeren) de beste voorspeller van gedrag en wordt intentie verklaard door attitudes, de subjectieve norm en eigen effectiviteit (Ajzen, 2002). Attitude wordt gevormd door vooronderstellingen over waarschijnlijke gevolgen van het gedrag en de evaluatie van deze gevolgen. Om een positieve attitude ten aanzien van het gezond eten en het bewegen te bereiken, is het hebben van de juiste kennis en inzicht in eigen gedrag van belang. Om het gedrag te veranderen moet je jezelf in staat achten om het gewenste gedrag uit te voeren (eigen-effectiviteitsverwachting). Naast de eigen attitude wordt gezondheidsgedrag ook beïnvloed door sociale invloeden. Er zijn verschillende concepten ontwikkeld om uitdrukking te geven aan die sociale invloed. Een veelgebruikt concept is subjectieve norm (de gepercipieerde verwachtingen van belangrijke anderen). De invloed van sociale omgeving kan ook breder worden gezien (Brug et al., 2007). Men kan sociale steun of sociale druk ervaren uit de sociale omgeving en leert van het volgen van het voorbeeld van anderen (modelling). Triple P kent vijf basisprincipes waarin de belangrijkste pedagogische boodschap is samengevat en deze worden ook in Lifestyle Triple P toegepast. Het eerste principe is dat kinderen een veilige en stimulerende omgeving nodig hebben. Het tweede principe is dat kinderen kunnen leren door positieve ondersteuning. Hierin wordt een balans gezocht tussen de zelfredzaamheid van het kind en het ondersteunen van de ouders bij moeilijkheden. Door het kind aan te moedigen en te complimenteren wanneer iets goed gaat, wordt het kind gemotiveerd om nieuwe dingen te leren. Simpel Fit! maakt van dit 2 e principe gebruik wanneer in de cursus het belang van stimuleren, steunen en belonen van kinderen met betrekking tot gezond 18

19 eten en gezond bewegen wordt besproken. Ook ervaren moeders dat zij op een leuke en makkelijke manier (samen met hun kinderen) kunnen bewegen. Het derde principe berust op het hanteren van discipline. Kinderen hebben een duidelijke en voorspelbare omgeving nodig en dit kan gecreëerd worden door heldere instructies, het stellen van duidelijke regels en een snelle reactie wanneer het kind ongewenst gedrag vertoond. In de cursus Simpel Fit! worden moeders bewust van het belang van het stellen en bewaken van regels en grenzen ten aanzien van ongezond beweeg- en voedingsgedrag van hun kinderen en hebben zij hiervoor concrete tips gekregen. Verder hebben zij concrete tips gekregen ten aanzien van gezond beweeg- en voedingsgedrag. Zo hebben ouders thuis geoefend met bijvoorbeeld het maken van afspraken met hun kinderen over het aantal uur tv-kijken per dag of bijvoorbeeld het samen aan tafel eten met hun kinderen. Tijdens de volgende cursus avond wordt hierop teruggekomen. Het vierde principe is het hebben van realistische verwachtingen van het kind. Aangezien ieder kind zich in zijn eigen tempo ontwikkeld en uniek is, moeten ook de verwachtingen daarin bijgesteld worden. Zo krijgen ouders concrete tips over de manier waarop ze met lastige eters om moeten gaan. Tot slot is het belangrijk dat de ouder goed voor zichzelf zorgt. Voor een ouder die gestrest is of te weinig ontspanning krijgt, is het moeilijker om geduldig, consequent en beschikbaar te zijn voor het kind. Deze vijf basisprincipes zijn praktisch uitgewerkt in zeventien verschillende strategieën en opvoedingsvaardigheden die zich richten op het versterken van de band tussen ouders en kinderen, het bevorderen van wenselijk gedrag, het aanleren van nieuwe vaardigheden bij kinderen en het leren omgaan met ongewenst of storend gedrag. Hierbij valt te denken aan het tonen van affectie, goed voorbeeldgedrag, het negeren van negatief gedrag en goede communicatievaardigheden binnen de ouder-kindrelatie. Simpel Fit! maakt gebruik van een deel van deze opvoedvaardigheden. Het doel is om de vaardigheden en het zelfvertrouwen van ouders te verbeteren zodat ze het voedings- en beweeggedrag van hun kinderen kunnen beïnvloeden. Beïnvloedbare factoren Welke factoren zijn beïnvloedbaar? Laat dit alles zien met theorie/ studies of voorbeelden. Op welke veranderbare factoren richt de interventie zich? Beïnvloedbare factoren De cursus Simpel Fit! richt zich op het beïnvloeden van het opvoedgedrag van Turkse moeders ten aanzien van voeding en bewegen. Het gaat hierbij enerzijds om het stellen en bewaken van regels en grenzen ten aanzien van het ongezond voedings- en beweeggedrag van hun kinderen, bijvoorbeeld over het aantal zoete drankjes dat zij mogen drinken per dag en onverantwoorde tussendoortjes dat zij mogen eten per dag en over het aantal uur dat zij mogen tv-kijken en computeren per dag. Anderzijds gaat het hierbij om het stimuleren van het gezond voedings- en beweeggedrag van hun kinderen, bijvoorbeeld door het geven van gezonde drankjes en tussendoortjes aan hun kinderen en het bereiden van drie gezonde maaltijden per dag en hun kinderen stimuleren om bijvoorbeeld meer buiten te spelen of lid te worden van een sportclub. Binnen de cursus Simpel Fit! zijn de volgende determinanten gekozen als veranderbare determinanten van het opvoedgedrag van Turkse moeders ten aanzien van voeding en bewegen: bewustwording, vaardigheden, kennis, attitude, sociale invloed, eigen effectiviteit en intentie. Om deze determinanten te beïnvloeden zijn effectieve methoden en strate- 19

20 gieën gezocht die deze determinanten beïnvloeden (Conner & Norman, 2005; Bartholomew et al., 2006). Binnen de cursus Simpel Fit! is gekozen voor een mix van verschillende methoden en strategieën. Deze worden hieronder door middel van praktische voorbeelden toegelicht. Bewustwording: Zelfevaluatie: tijdens de eerste cursusbijeenkomst berekenen de cursisten hun eigen BMI, meten hun middelomtrek en vergelijken de uitslag met de richtlijnen hierover. Zelfevaluatie: de cursisten vullen thuis samen met hun kinderen een eet- en beweegdagboekje in. De cursisten vergelijken deze informatie met de richtlijnen hierover, om meer inzicht te krijgen in het voedingsen beweegpatroon van henzelf en hun kinderen. Feedback: de cursisten houden bij hoeveel uur per dag hun kinderen tvkijken of computeren en vergelijken deze informatie met de richtlijnen hierover. Kennis: Kennisoverdracht: tijdens verschillende cursusbijeenkomsten wordt informatie gegeven via een presentatie over het ontstaan van overgewicht/obesitas, de gevolgen hiervan en hoe overgewicht/obesitas voorkomen kan worden. Kennisoverdracht: tijdens verschillende cursusbijeenkomsten wordt informatie gegeven via een presentatie, folders en soms via een kennisquiz over (on)gezonde voeding, zoals over de werking van de energiebalans, over (on)verantwoorde tussendoortjes, over (on)verzadigde vetten, over vitamines en mineralen en over de schijf van vijf. Kennisoverdracht: tijdens verschillende cursusbijeenkomsten wordt informatie gegeven via een presentatie over bewegen, zoals over de Nederlandse Norm voor Gezond Bewegen (NNGB) en andere beweegrichtlijnen. Actief leren: de cursisten oefenen tijdens een bezoek aan een supermarkt met de cursusleidster (of aan de hand van lege verpakkingen van voedingsmiddelen), met het lezen van etiketten en het uitkiezen van gezondere alternatieven van bepaalde voedingsmiddelen. Discussie: om de informatie actief te verwerken worden regelmatig discussies gevoerd, tussen de cursusleidster en de cursisten en/of tussen de cursisten onderling. Attitude: Overtuiging: het belang van een gezond voedings- en beweegpatroon wordt benadrukt cq. de risico s van een ongezond voedings- en beweegpatroon worden aan de hand van theorie en voorbeelden besproken voor de cursisten zelf evenals voor hun kinderen. Overtuiging: de hoeveelheid suiker in een voedingsmiddel (zoals in een glas fris) wordt gevisualiseerd door het aantal suikerklontjes te laten zien. Overtuiging: het belang en het nut van steunen en belonen van goed voedings- en beweeggedrag van hun kinderen wordt aan de hand van theorie en voorbeelden besproken. Feedback, tips en discussie: tijdens de cursusbijeenkomsten worden casussen besproken en vinden er regelmatig groepsdiscussies plaats, bijvoorbeeld over verschillende manieren van steunen, belonen en het stellen van regels en grenzen. 20