PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen

Transcriptie

1 PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen The following full text is a publisher's version. For additional information about this publication click this link. Please be advised that this information was generated on and may be subject to change.

2 Zoönosen P.E. Verw eij arts-'dssistent, afdeling Medische Microbiologie Academisch Ziekenhuis Nijmegen, Nijmegen ederland is wat bader- of Salmonella-infectie en dit (huis) dieren betreft zou nog maar 10% van de totaal een zeer dichtbe- geïnfecteerde populatie zijn.1 De volkt land. In 1991 belangrijkste infectiebronnen van waren er in Nederland 1,2 mil- Salmonella voor de mens zijn: varjoen honden, 1,8 miljoen katten, kens-, kalfs- en pluimveevlees, 13 miljoen varkens en 94 miljoen rauwe eieren en voedsel waarin Het aantal (huis) dieren in Nederland is groot en overdracht van microorganismen van dier naar mens kan gemakkelijk optreden. De meeste zoönosen in Nederland zijn rauwe eieren worden verwerkt zonder daarna te worden verhit, zoals zelfgemaakte mayonaise, milkshakes, bavarois en ijs. Re gelmatig vinden er uitbraken van salmonellose bij de mens plaats, waarbij soms ook produkten uit de handel genomen moeten wor- den, omdat besmetting met Sal- kippen. Zowel klinisch gezonde als zieke dieren kunnen microorganismen bij zich dragen die infecties kunnen veroorzaken bij de mens. Voorbeelden hiervan zijn bacteriën (Salmonella of Campylobacter in vlees o f eieren), virussen (rabiës bij vleermuizen), spirocheten (Borrelia burgdoiferi in voedselinfecties, teken), Chlamydiae (Chlamydia monella-species is vastgesteld. Een psittaci bij papegaaien en duiven), recent voorbeeld is besmetting veroorzaakt door Campylobacter jejuni of Salmonella-species. Risicogroepen zijn personen met verminderde weerstand of personen die beroepsmatig of vanwege een hobby intensief contact hebben met dieren. 2. Via door dieren toegebrachte bijt- schimmels (.Microsporum canis bij katten) en parasieten (Toxoplasma gondii in vlees en kattenfaeces). Omdat een patiënt als eerste een beroep zal doen op zijn huisarts, gaan wij in deze bijdrage in op een aantal belangrijke aspecten van zoönosen, zoals besmettingswegen en risicogroepen, en geven een overzicht van de belangrijkste zoönosen in Nederland, BESMETTINGSWEGEN De overdracht van micro-organis- van pindakaas, wonden, Honden zijn verantwoordelijk voor meer dan 80% van de bijt wonden. In 70% van de geval- len wordt men gebeten door de eigen hond of door honden van bekenden. Vijftien tot 20% van de hondebeten leidt tot een bijt wondinfectie, Het infectierisico is het grootst bij perforatie van de huid, kneuzing van het weefsel of verwondingen aan de hand. Beten door katten komen minder fremen van dieren naar de mens kan quent voor, maar meer dan 50% Sleutelwoorden: besmettingswegen, risicogroepen, zoönosen. op verschillende manieren tot stand komen: van deze beten resulteert in een infectie. Bijtwondinfecties worden 1. Door consumptie van besmet voed- veroorzaakt door aërobe en anaësel uan dierlijke oorsprong. Voedsel- robe bacteriën, zoals alfa-hemoly- tische streptokokken, Staphylococ- infecties na consumptie van onzorgvuldig bereid eten zijn vaak het gevolg van een besmetting met Campylobacter jejuni of Saltnonella-species. Voedselinfecties ko~ men frequent voor: naar schatting komen per jaar patiënten bij de huisarts met een Carnpylo- cus aureus, Pasteurella mu\toddai Ei- kenella corrodens} Capnocytophaga ca- nimorsus (DF-2) en Bacteroides-spe- cies. Ook Bartonella henselae, de verwekker van kattekrabziekte, kan worden overgedragen door beten of krabben van katten. Tijdschr. v. Huisartsgeneeskunde, jaargang 12, nr. 9, september

3 3. Door direct of indirect contact met alle gezinsleden en huisdieren renartsen en slachthuispersoneel. zieke dieren of hun uitscheidingspro- worden onderzocht op de aanwe- Voorbeelden zijn Leptospira hardd uk ten. Veel zoönosen worden zigheid van Microsporum. jo -infecties bij landbouwers, o ver gebracht via besmette ex ere- 4. Door bloedzuigende artropoden. streptokokkose door Streptococcus ta. Het Hantaan-virus (de ver- In Nederland speelt deze wijze suis hij varkenshouders, slagers en wekker van een syndroom dat ge- van transmissie een bescheiden slachters en Ly me ziekte bij boskenmerkt wordt door koorts, rol. De belangrijkste infectie die wachters. Ook personen met trombocytopenie en acute nier- op deze wijze wordt overgedra- hobby s waarbij intensief contact insufficiëntie) kan voorkomen in gen, is Lymeziekte, een infectie met dieren of dierlijke produkten urine, faeces of speeksel van veroorzaakt door Borrelia burgdor- bestaat, hebben een verhoogd riknaagdieren, Leptospira icterohae- fcri. De teek Ixodes ricinus is ver si co. Psittacose komt voor bij duimorrhagiae (ziekte van Weil) in antwoordelijk voor de transmissie venhouders en houders van exourine van ratten, en Toxocara canis naar de mens. Onlangs is in dit tische vogels. Inhalatie van uitgeof T cati in faeces of urine van tijdschrift aandacht besteed aan droogde uitwerpselen van met respectievelijk honden en katten. deze infectieziekte.2 Chlamydia psittaci geïnfecteerde Door direct contact met zieke Een overzicht van enkele be- vogels kan een griepachtig beeld huisdieren kunnen ook zoöfiele langrijke zoönosen in Nederland veroorzaken met koorts, spierpijn dermatofyten de mens infecteren. is weergegeven in tabel 1. en hoesten. Deze infectie ver- Tinea capitis, meestal veroorzaakt door Microsporum canis, is de RISICOGROEPEN loopt meestal subklinisch, maar kan ook een ernstige pneumonie meest voorkomende dermatofy- Het risico van het krijgen van veroorzaken, teninfectie bij kinderen, vooral bij een zoönotische infectie wordt 2. Kinderen. Kinderen vormen kinderen tussen 4 en 10 jaar. Het voornamelijk bepaald door twee door hun intensief contact met klinische beeld wordt gekenmerkt factoren: de mate waarin de mens huisdieren (honden, katten, door een of meer kale schilferen- contact heeft met dieren of dier- knaagdieren) en excreta van diede plekken op de hoofdhuid, lijke produkten en de lokale of al- ren (speelweiden, andere groenwaarbij de haren enkele millime- gemene weerstand van de gast- stroken en zandbakken) eveneens ters boven de schedelhuid zijn af- heer. Belangrijke risicofactoren of een risicogroep voor zoöno tische gebroken. De infectiebronnen groepen zijn: infecties. Onlangs werd in dit van M. canis zijn katten, honden 1. Beroep/hobby. Veel zoönosen tijdschrift aandacht besteed aan en hamsters (fig. 1). Bij deze in- manifesteren zich als beroep sin- Toxocara-infecties.3 De meeste fectie moeten behalve de patiënt fecties, bij bijv* veehouders, die- zoönotische infecties bij kinderen, zoals bijvoorbeeld toxocario-. - a se of toxoplasmose, verlopen sub betes 46 jaar *! ***. : : f... ën ;:.r I v.., _... ±'S'*i: -w,v': ' i,: x i l * sinds twee da- klinisch. 3. Verminderde gastheerweerstand Fysiologische weerstandsver- *. w nieuw naar een '-i' aaaen *k >\ k*.s. **;: : >;* * > >: s< ',* : w ; : ^ \ : v. v.* * * >s ' w. v. : k As* '. * ; >* *... v *: *... * s :. > J \. ;. mindering. 3.1.a. Leeftijd. Bij zeer jonge kinderen en bejaarden kunnen voed- 3- mg, maar selinfecties door Salmonella ern ge voor in. ^ *. \ : à v L '.T,.. ( > vanw e- stiger verlopen, soms met dodelijke afloop., maar na \ / i. f; :;. >!-.; j ' A r ^ ' K- '.j * 7* / >;;! <? ; r.c.. ; i\; :1 /! : 'f-'.'! :!». > : v - ï : : : r : i.: i ^ L i /. V ; ;.! ' if.* \Wi > ;. u :......, ;?! s 'i \ 3.1.b. Zwangerschap. Tijdens de zwangerschap is de foetus bijzonder gevoelig voor infecties, waar! ' f,,. ' ^ '<.,. ^, onder een primaire toxoplasmo- * V*. m in i I r f l I: i s V *.ssv v> se-infectie. Omdat slechts ongeveer 45% van de vrouwen op de vruchtbare leeftijd beschermende 418 Tijdschr. v. Huisartsgeneeskunde, jaargang 12, nr. 9, september

4 TABEL 1. Overzicht van veel voorkomende zoönosen in Nederland (aangepast naar Treurniet et a l 1992).1 Ziekte Verwekkers Geschatte gemiddelde jaarlijkse incidentie in Nederland Reservoir W ijze van overdracht Salmonellosen Salmonella-species >1000 Landbouwhuisdieren, vogels, honden, huiskatten, knaagdieren Consumptie van besmet, onvoldoende gekookt voedsel (kip, vlees, melk) en kruisbesmetting bij opslag Campylobacteriose Campylobacter jejuni >1000 Pluimvee en zoogdieren Consumptie van besmette rauwe melk, onvoldoend gekookte kip of ander voedsel, besmet in de keuken Voedselinfectie door Ciostridium perfringens C, perfringens Runderen, pluimvee, varkenst vis Consumptie van besmet voedsel Yersiniose Yersinia enterocolitica Varkens, andere dieren sporadisch Consumptie van ongepasteuriseerde melk, kaas, varkensvlees en besmet water * Psittacose Chlamydia psittaci Vogelsoorten Inhalatie van aërosolen of besmet stof door faeces van vogels Toxoplasmose Toxoplasma gondii Kat(achtigen) Consumptie van rauw vlees, groenten of fecale eitjes uit kattebak Lymeziekte Borrelia burgdorferi Knaagdieren, herten en hun teken Tekebeet Kattekrabziekte Bartonella henseiae Katten Beet of krab Bijtwondinfecties Capnocytophaga cani- morsus (DF-2) en Pas- teurella muitocida? Honden, katten Beet Tinea capitis Microsporum canis < 100 Honden, katten Direct contact met dieren Brucellose Brucella species <100 Honden, geiten, woestijnratten, schapen, varkens, paarden, rundvee Consumptie van ongepasteuriseerde melkprodukten antilichamen bezit en verticale transmissie van T. gondii bij een maternale infectie in ongeveer 40% van de gevallen optreedt, is infectie van de foetus een reëel risico. Transmissie van T gondii naar de mens kan plaatsvinden door het eten van onvoldoende verhit, kystenbevattend vlees en door inname van door de kat uitgescheiden en daarna gesporuleerde ookysten via de kattebak, aarde of besmette groenten. Er wordt dan ook geadviseerd om tijdens de zwangerschap geen rauw of halfrauw vlees te eten, groenten goed te wassen en contact met kattenfaeces (kattebak, tuinieren) te vermijden Verminderde weerstand bij ziekten die aan de zoönose ten grondslag liggen. In het algemeen verlopen infectieziekten bij personen met een verminderde Tijdschr. v. Huisartsgeneeskunde, jaargang 12, nr. 9, september

5 TABEL 2. Aangiftepüchtige zoönotische infectieziekten. G ro e p A Lassakoorts Pest Rabiës G ro e p B Anthrax Botulisme Brucellosen Leptospirosen Psittacose Q-koorts Scabiës Tetanus Trichinose Tuberculose (M. bovis en M. avium) Tularemìe Voedselinfectie of -vergiftiging weerstand ernstiger dan bij ge- zonde personen. Patiënten met AIDS lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van. een Toxo plas ma-infectie met symptomen, wat meestal berust op een reacti morsus, kunnen bij patiënten zonder milt gecom pliceerd worden door een ernstige sepsis. WANNEER DENKEN AAN ZDÖNOSE? Met uitzondering van voedselinfecties komen zoönosen in de huisartspraktijk relatief w einig frequent voor en het is daarom belangrijk dat de arts aan de m o gelijkheid van een zoönose denkt. Een goede anamnese levert vaak belangrijke informatie op. In veel gevallen ligt het verband met contact met dieren, zoals bij beten van dieren, o f de consumptie van dierlijke produkten voor de hand. Soms echter wordt het verband door de patiënt zelf niet gelegd en dient de arts specifiek naar de aanwezigheid van dieren te informeren, Informatie over de aard van de (huis)dieren is van belang. Z o kan het houden van exotische dieren een reëel gevaar van verspreiding van zoönosen opleveren, vooral als deze dieren zich bevinden op del in deze dieren, die vaak afkomstig zijn uit landen waar de gezondheidstoestand van mens en dier zich op een lager peil b e vindt dan in ons land. Zeldzame zoönotische infecties, die in N e derland normaal niet voorkomen, kunnen zich op deze wijze verspreiden en aanleiding geven tot een m icro-epidem ie, zoals o n langs is beschreven bij alpaca s die geïnfecteerd waren met Mycobactcrium bovis, wat leidde tot een infectie bij een verzorgen4 Zeldzame zoönosen, zoals bijvoorbeeld echinokokkose, kunnen ook als importziekte in Nederland gediagnostiseerd worden bij buitenlandse werknemers of Nederlanders die terugkeren na een verblijf in endemische gebieden.5 Ten slotte kunnen zoönosen belangrijke epidem iologische im plicaties hebben, wanneer meerdere personen besmet zijn. In verzorgingshuizen kunnen voedselinfecties zeer ernstig verlopen vering vanuit een bestaande veehouderijbedrijven, op kinde r haard. Bijtwondinfecties, veroorzaakt door Capnocytophaga cani boerderijen en in parken. Er bestaat een niet-geregistreerde han- met soms dodelijke afloop. Meerdere personen kunnen gevaar lopen om besmet te raken met bijvoorbeeld de ziekte van Weil, wanneer open water besmet is. H et signaleren van deze potentiële gevaren is van groot belang en het is verstandig in deze situatie contact op te nemen met de GG en G D o f m et de bedrijfsarts, wanneer het een instelling betreft. Een aantal zoönosen is aangifteplichtig op grond van de Wet Bestrijding Infectieziekten en O psporing Ziekteoorzaken (tabel 2). Voor informatie o f overleg kunnen artsen contact opnemen met het RIVM in Bilt hoven. Samenvattend blijven zoönosen FijiHWT t. Een belangrijke bron van schimmelinfecties bij kinderen: een katje met een Microsponim ca nis-infectie boven het oog. (Fotot Janssen Cilag B.V) een continue bedreiging voor de mens en kan door de grotere mo- 420 Tijdschr. v. Huisartsgeneeskunde, jaargang 12, nr. 9, september 1995