Jaarverslag Onderzoek

Transcriptie

1 Rapport 12 Jaarverslag Onderzoek RdMC 2009 Rob Martens Sjef Stijnen Ruud de Moor Centrum Ruud de Moor Centrum Open Universiteit Open Universiteit rdmc.ou.nl rdmc.ou.nl

2

3 Rapport 12 Jaarverslag Onderzoek RdMC 2009 Rob Martens Sjef Stijnen

4 Deze publicatie is mede mogelijk gemaakt door de financiële ondersteuning van het ministerie Onderwijs, Cultuur en Wetenschap aan het Ruud de Moor Centrum van de Open Universiteit. Ruud de Moor Centrum - Open Universiteit, 2010 Tenzij anders aangegeven mag het materiaal uit deze uitgave zonder voorafgaande toestemming openbaar gemaakt en verveelvoudigd worden door instellingen die gefinancierd worden uit publieke middelen, scholen, opleidingsinstituten en non-profitorganisaties ten behoeve van onderwijs- en onderzoeksdoeleinden, mits de naam van de auteursrechthebbende daarbij wordt vermeld: Ruud de Moor Centrum - Open Universiteit. Bij gebruik door andere instellingen / bedrijven of bij gebruik voor andere doeleinden dient eerst toestemming te worden gevraagd aan het Ruud de Moor Centrum van de Open Universiteit. ISBN: Printed in The Netherlands. 2

5 Inhoudsopgave Woord vooraf 5 Managementsamenvatting 7 1 Inleiding 11 2 Missie van het onderzoek van het RdMC 13 3 Financiering 17 4 Samenwerking intern en extern 19 5 Werkzaamheden en kwaliteitsbewaking 23 6 Kennis verspreiden en valorisering 27 7 Strategie voor de toekomst 29 Referenties 31 Bijlage 1: De Onderzoeksoutput van het RdMC in Bijlage 2: Persberichten 45 Bijlage 3: Personeelsopbouw, academische vorming en samenstelling Wetenschappelijke raad en Redactiecommissie 47 Colofon 49 Eerder verschenen RdMC-rapporten en -publicaties 51 Ruimte voor professionalisering 3

6 4

7 Woord vooraf De Open Universiteit ontwikkelt en verzorgt open hoger afstandsonderwijs en is tevens een partner voor lerarenopleidingen en scholen voor de professionalisering van leraren. Binnen de Open Universiteit is de expertise met betrekking tot deze professionalisering samengebracht in het Ruud de Moor Centrum (RdMC). Dit centrum vervult taken in het kader van ontwikkeling, vernieuwing en verspreiding van digitale professionaliseringsinstrumenten. Daarnaast wordt praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek en evaluatie van de professionaliseringsactiviteiten ten behoeve van leraren verricht. Deze taken worden uitgevoerd in nauwe samenwerking met scholen voor primair en voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs, lerarenopleidingen, sectororganisaties, en andere afdelingen en organisatieonderdelen van de Open Universiteit. De werkzaamheden van het RdMC leiden tot kennis, producten en diensten, die ondersteunend zijn voor bijvoorbeeld flexibilisering of leren op de werkplek. Naast bijdragen op het internet bestaan belangrijke producten uit publicaties en kennisdeling in de vorm van Ruud de Moor Centrum-rapporten. In deze reeks van rapporten worden bijvoorbeeld resultaten van professionalisering op de werkplek, die een geformaliseerd of afgerond karakter hebben, schriftelijk vastgelegd. Het kan daarbij gaan om dissertaties, oraties, achtergrondinformatie of stand-van-zaken overzichten maar ook om praktisch gerichte publicaties voor het gehele onderwijs. De inhoud van de rapporten kan betrekking hebben op een breed scala van onderwerpen of activiteiten. Gedacht kan worden aan: onderzoeksplannen en eerste ontwerpen van onderzoeksopzetten, eerste ervaringen in pilots, interessante best practices, beschrijvingen van innovaties, ontwerpen en schetsen van implementaties, kwantitatieve en kwalitatieve gegevens over evaluaties en implementaties, bruikbare praktische instrumenten, exploitatiebevindingen, weergaven van discussies en overwegingen, voorlopige stellingnames, rapportages van voorstudies, prototypen en voorlopige ontwerpen, haalbaarheidsstudies, analyses, praktische documenten en dergelijke. De RdMC-rapporten zijn bruikbaar voor (beginnende) leraren, opleiders en begeleiders in lerarenopleidingen en in scholen maar ook voor beleidsmakers, media en alle anderen die op basis van belangstelling en/of professionele activiteiten betrokken zijn bij de innovatie van trajecten die bijdragen aan de professionalisering van leraren. Dit rapport is een weergave van de onderzoeksoutput van het Ruud de Moor Centrum over het jaar J.J.M. (Jos) Kusters Msm Directeur Ruud de Moor Centrum Open Universiteit Ruimte voor professionalisering 5

8 6

9 Managementsamenvatting Voor u ligt het Jaarverslag over de onderzoeksactiviteiten van het Ruud de Moor Centrum in het jaar Alvorens in te gaan op de onderzoeksoutput in bijlage 1, besteden we aandacht aan de missie van het onderzoek van het RdMC, de financiering, de in- en externe samenwerking, de kwaliteitsbewaking, de verspreiding van kennis en valorisering en de strategie voor de toekomst. In deze samenvatting vindt u een korte beschrijving van de belangrijkste aspecten van samenwerking, kwaliteitsbewaking en verspreiding van kennis zoals gerealiseerd in Samenwerking Samenwerking vanuit het RdMC vindt plaats binnen de Open Universiteit (OU), op nationaal niveau en internationaal. Binnen de OU zijn belangrijke samenwerkingspartners het Centre for Learning Sciences and Technologies (CELSTEC) en het Netherlands Laboratory for Lifelong Learning (NeLLL) waarin de RdMC-promotietrajecten worden opgenomen in een nieuwe programmalijn (programmalijn 5). De programmaleider Onderzoek heeft in 2009 zitting genomen in de Wetenschapscommissie van de OU en de Supervisory Board van NeLLL. In nationaal verband zijn relaties en samenwerkingsverbanden aangegaan met diverse partners. Genoemd kunnen worden: het Nederlands Instituut voor Onderwijs en Opvoedingszaken (NIVOZ), Kennisnet, KPC Groep, andere LPC s en andere SLOA-instellingen. Daarnaast wordt samengewerkt met Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN), Hogeschool Iselinge, Faculteit der Gedragswetenschappen van UT, Faculteit Psychologie van UL, TIER (Top Institute for Evidence based Education Research van UM), Eindhoven School of Education (ESoE), Academische opleidingsscholen Limburg en de PO-Raad. Vanuit het RdMC zijn verschillende stafleden lid van het Interuniversitair Centrum voor Onderwijsonderzoek, ICO. Op internationaal niveau is er een bijzondere relatie met de EAPRIL: European Association for Practitioner Research on Improving Learning. De programmaleider onderzoek van het RdMC is medeoprichter van EAPRIL. De EAPRIL is een welbewuste poging de resultaten van onderwijsonderzoek geschikt te maken voor de praktijk. Verder bestaat samenwerking met het Institut für Bildungswissenschaft und Medienforschung van de FernUniversität Hagen. Onderzoek In het onderzoek van het RdMC wordt een onderzoeksmatige invulling gegeven aan zogenaamd modus 2 -onderzoek, waarin vraaggestuurde co-creatie centraal staat. Organisatorisch is in 2009 een aantal activiteiten ondernomen om de voorwaarden te scheppen waarmee een begin gemaakt kan worden met het realiseren van dit type onderzoek. Ruimte voor professionalisering 7

10 Er is een onderzoeksstuurteam gevormd onder leiding van de hoogleraar/hoofd onderzoek. Ook is een Wetenschappelijke raad ingesteld die mede de wetenschappelijke kwaliteit van de output bewaakt. Daarnaast is er promovendi-overleg, overleg van promotoren en er worden onderzoekscolloquia georganiseerd. Binnen de voorgestane modus 2 -onderzoeksbenadering is in 2009 veel aandacht besteed aan de vraagsturingsprojecten. Zo is (in de nota Vraagverheldering ) een procedure vastgesteld waarin van vraagverheldering, ondersteuning bij selectievariabelen tot en met eindrapportage op allerlei manieren ondersteuning en procedures worden aangereikt. Er wordt gebruik gemaakt van interne onderzoeksambassadeurs en er is vier keer per jaar hooglerarenoverleg. Projecten worden daarnaast ook ondersteund door middel van SPSS Data Collection (PASW). Uitgangspunt is verder dat het onderzoek, dat in de verschillende vraagsturingsprojecten wordt uitgevoerd, ook past binnen de jaarprogramma s en de strategienota van het RdMC. Cruciaal is daarnaast dat het naadloos past binnen de kaders van de opdracht van het ministerie van OCW: het wordt daarom regelmatig met het ministerie kortgesloten. Het onderzoek moet verder aan een aantal standaard kwaliteitscriteria voor wetenschappelijk onderzoek voldoen. Met het oog hierop is in 2009 een Publicatienota vastgesteld. Naast de interne inspanningen de onderzoeksorganisatie binnen het RdMC af te stemmen op de taakstelling, is in 2009 ook extern onderzoek uitgezet dat betrekking heeft op een aantal vraagsturingsprojecten op het terrein van de kwaliteit van onderwijs. Output Wat betreft het verspreiden van kennis is een brede strategie gevolgd. In 2009 is een aantal publicaties verschenen die betrekking hebben op vraagsturingsprojecten uit Een overzicht van de wetenschappelijke onderzoeksoutput voor 2009 is bijgevoegd in bijlage 1. Er is een onderscheid gemaakt tussen wetenschappelijke publicaties en vakpublicaties (bijlage 1, rubrieken 3 tot en met 5). Valorisatie van kennis vindt op verschillende manieren plaats. Een speciale plaats wordt daarbij ingenomen door de al genoemde EAPRIL. Ook SKOLA speelt hierin een rol. SKOLA is een samenwerkingsverband waarin alle organisaties die praktijkgericht onderzoek verrichten hun kennis bundelen. Kennis en andere output van het RdMC wordt verder breed gedissemineerd via diverse conferenties zoals aangegeven in bijlage 1, rubriek 7. Zo is door het RdMC in 2009 actief aan een aantal wetenschappelijke circuits en organisaties deelgenomen. Genoemd kunnen worden: EARLI, AERA, VOR (ORD-conferentie), NeLLL, VELON/VELOV (VELON /VELOV conferentie), SITE (Society for Information Technology & Teacher Education) ATEE (Association for Teacher Education in Europe - ATEE conference), ISLS (International Society of the Learning Sciences - International Conference for the Learning Sciences) en EADTU (European Association of Distance Teaching Universities). 8

11 Publicaties en conferenties zijn niet de enige methoden de opbrengsten van onderzoek breed te verspreiden. Zo werden in 2009 in totaal 61 persberichten verspreid (bijlage 2). Ook werd meegewerkt aan een groot aantal interviews op radio en televisie en opiniërende bijdragen aan kranten en tijdschriften (bijlage 1, rubriek 8). In 2009 werd contact gelegd met de redactie van het onderwijstijdschrift Didaktief. Afgesproken is dat het blad in 2010 uitgebreid aandacht zal schenken aan de praktische implicaties van de activiteiten van het RdMC. In 2009 is tevens een vaste bijdrage geleverd aan het blad Onderwijsinnovatie. Het is tot slot van belang hier op te merken dat de onderzoeksactiviteiten van het RdMC niet alleen gericht zijn op (beginnende) leraren, opleiders en begeleiders in lerarenopleidingen en in scholen, maar ook op beleidsmakers, deskundigen in de media en alle anderen die op basis van belangstelling en/of professionele activiteiten betrokken zijn bij de innovatie van trajecten die bijdragen aan de professionalisering van leraren. Vraagsturingsprojecten spelen daarin een cruciale rol. Daarnaast is een actieve medewerking aan en ondersteuning van promotietrajecten voor leraren voor het RdMC van groot belang, uit het oogpunt van strategie voor de toekomst. Ruimte voor professionalisering 9

12 10

13 1 Inleiding De Open Universiteit ontwikkelt en verzorgt open hoger afstandsonderwijs en is tevens een partner voor lerarenopleidingen en scholen voor de professionalisering van leraren. Binnen de Open Universiteit is de expertise op het gebied van deze professionalisering samengebracht in het Ruud de Moor Centrum (RdMC). Dit centrum doet onder meer praktijkgericht onderzoek en verricht evaluatie van professionaliseringsactiviteiten ten behoeve van leraren. Deze taken worden uitgevoerd in nauwe samenwerking met scholen voor primair en voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs, lerarenopleidingen, sectororganisaties, en andere afdelingen en organisatieonderdelen van de Open Universiteit. De werkzaamheden van het RdMC resulteren in een breed scala aan kennis, producten en diensten, die ondersteunend kunnen zijn voor bijvoorbeeld flexibilisering of leren op de werkplek. De output van het RdMC bestaat naast bijdragen op het internet uit publicaties en instrumenten. Deze output is niet alleen gericht op (beginnende) leraren, opleiders en begeleiders in lerarenopleidingen en in scholen, maar ook op beleidsmakers, deskundigen in de media en alle anderen die op basis van belangstelling en/of professionele activiteiten betrokken zijn bij de innovatie van trajecten die bijdragen aan de professionalisering van onderwijsgevenden. In het voorliggende Jaarverslag Onderzoek wordt in het kader van het uitgevoerde onderzoek eerst een schets gegeven van missie, financiering, samenwerking, strategie, kwaliteitsbewaking en valorisatie. Vervolgens wordt een overzicht gegeven van de belangrijkste onderzoeksoutput van het kalenderjaar Zoals uit de vermelde termen blijkt, beperkt het verslag zich niet tot de output van onderzoek in enge zin. Ook wordt aandacht besteed aan twee belangrijke aspecten die met onderzoek samenhangen. In de eerste plaats betreft dit de kwaliteitsbewaking van het onderzoek waarbij de (interne) onderzoeksorganisatie van het RdMC een belangrijke rol speelt. In de tweede plaats heeft dit betrekking op de implementatie van de onderzoeksresultaten ten behoeve van de onderzoekspraktijk. Kennis verspreiden en valorisering zijn hier de kernbegrippen. Het verslag dient gelezen te worden tegen de achtergrond van het RdMC Onderzoeksprogramma (Martens, 2009). Ruimte voor professionalisering 11

14 12

15 2 Missie van het onderzoek van het RdMC Het Ruud de Moor Centrum bevindt zich in 2009 in een transformatiefase van meer productgericht naar procesgericht, van aanbod naar vraag. Daartoe is een scherpere focus op het brede veld van professionalisering noodzakelijk. Het Ruud de Moor Centrum richt zich op professionalisering op de werkplek, met behulp van informeel leren en inzet van ict voor leraren, in combinatie met het management, op onderwijskundig en didactisch terrein. Het RdMC heeft als universitair expertisecentrum een expliciete verantwoordelijkheid om systematisch wetenschappelijk inzicht te verzamelen in de werking van de producten en diensten die het aanbiedt. Door met goed onderzoek inzicht te verwerven in wat wel en wat niet werkt en waarom, kan het RdMC zijn werk generaliseren en zo dus valoriseren naar een veel breder deel van het Nederlandse onderwijs. Het centrale uitgangspunt van het onderzoeksprogramma dat in 2009 is vastgesteld voor de periode , is gericht op verbetering van de onderwijspraktijk. Meer in het bijzonder betreft het het identificeren van factoren die het professionaliseren van de docent door bevordering van leren op de werkplek (vaak met behulp van benaderingen die plaats- en tijdonafhankelijk zijn, zoals met ict) bevorderen of hinderen. Daarbij gaat het er steeds om na te gaan of een project bij de behoefte aansloot, of het effectief en efficiënt was, of leraren het gebruikten en waardeerden en of het tot de veronderstelde gedragsverandering geleid heeft. Belangrijke overkoepelende variabelen daarbij zijn de cognitieve belasting die toepassingen met zich meebrengen (bijv. Sweller, 2005) en de mate waarin deze toepassingen door leraren als motiverend worden ervaren, vanuit de overtuiging dat de motivatie van leraren een van de kernvariabelen is bij het al dan niet slagen van onderwijsinnovaties en succesvolle professionalisering van leraren (Ryan & Deci, 2000). Het gaat daarbij om inzicht in verschillende typen motivatie en de invloed die de perceptie van contextuele factoren daarop uitoefent. Daarnaast zijn ook aspecten aan de orde zoals usability, effectiviteit en efficiëntie van de ingreep/toepassing. Vaak is de docent de belangrijkste actor in het onderzoek, maar het kan ook gaan om teams van leerkrachten en ook om leerlingen. Belangrijk is dat juist vanwege het belang van vraagsturing voor het RdMC, veel onderzoek (in vraagverheldering) steeds weer flexibel moet inspelen op vragen en problemen in de praktijk en er dus ook flexibel moet worden omgegaan met selectie van (afhankelijke) variabelen bij het onderzoeken van effecten van projecten. Het onderzoeksprogramma van het Ruud de Moor Centrum dekt in zijn volle breedte alle vormen van sociaalwetenschappelijk onderwijsonderzoek: van promotieonderzoek tot gebruikersonderzoek. In sommige projecten wordt gebruik gemaakt van action research, waarvoor ook protocollen en instrumentarium ontwikkeld worden. De gerichtheid van het onderzoeksprogramma op de onderwijspraktijk sluit zeker niet uit dat er ook vernieuwend of fundamenteel theory-driven onderzoek kan plaatsvinden. Ruimte voor professionalisering 13

16 Zoals aangegeven, heeft het RdMC als centrale missie het professionaliseren van de leraar met behulp van werkplekleren, waarbij vaak gebruik wordt gemaakt van tijd- en plaatsonafhankelijk leren. Dit is in volledige overeenstemming met het strategisch meerjarenplan dat in 2009 is vastgesteld en dat de werktitel Stradivarius (RdMC, 2009) draagt. Onder werkplekleren verstaan we het leren dat tijdens het uitoefenen van het beroep plaatsvindt, vaak, maar niet noodzakelijk, non-formeel of informeel (Kreijns & Dresen, 2008). Vaak is dit leren een ongeplande activiteit (Verloop & Kessels, 2006). Professionaliseren is moeilijk te definiëren, niet in de laatste plaats omdat het vaak informeel of zelfs onbewust verloopt (Reynders, 2008). Het gaat in ieder geval om het al dan niet bewust up-to-date houden van alle noodzakelijke vaardigheden die een onderwijsgevende nodig heeft om leerlingen of studenten optimaal voor te bereiden op een beroep of vervolgopleiding. Onder andere Weggeman (2007) voegt hier nog aan toe dat professionals innoveren, goed samenwerken en kennis delen, en regelmatig laten zien plezier te hebben in hun werk. Uit meta-analyses (onder andere Kendall & Marzano, 2008) weten we dat verbeteringen in de professionalisering van leraren tot belangrijke positieve effecten leiden bij de leerlingen. Het RdMC-onderzoeksprogramma is, ook in het beginjaar 2009, gericht op onderzoek met een aantoonbare relevantie voor de onderzoekspraktijk. Het gaat er bijvoorbeeld om na te gaan of een project bij de behoefte aansloot, het effectief en efficiënt was, leraren het gebruikten en waardeerden en of het tot de veronderstelde gedragsverandering geleid heeft. Anders gezegd, de drie W s: Wat Werkt Waarom? Zo wordt gewerkt aan zogeheten evidence-informed practice. Verder is van groot belang dat het onderzoek van hoge kwaliteit is en zodanig generaliseerbaar dat het van wetenschappelijk niveau is. Zo onderscheidt het programma zich van het vaak meer op de lokale praktijk gerichte onderzoek dat in het (hoger) onderwijs aan belang wint (zie HBO-raad, 2009). Een belangrijk aspect hierbij is de bijdrage aan wetenschappelijke theorievorming. Het balanceren tussen zowel hoge eisen aan praktijkrelevantie als aan wetenschappelijk niveau is overigens al langere tijd een typische karakteristiek van het onderwijsonderzoek dat aan de Open Universiteit plaatsvindt. Een professionele school met gemotiveerde, leven lang lerende leraren, die op die manier kwantitatief en kwalitatief het lerarenkorps vormen dat Nederland nodig heeft, is van groot belang, maar is tevens een punt van aanhoudende zorg (bijv. Hendriks, 2008). Daarbij komt dat veel auteurs aangeven dat het huidige systematisch onderzoek naar het werkplekleren van leraren schaars en ontoereikend is, terwijl het wel degelijk cruciaal is voor de ontwikkeling van het onderwijs. Daarmee is de relevantie van de centrale onderzoeksthema s van het RdMC-onderzoeksprogramma in onze ogen zeer hoog (conform onder andere Bastiaens, 2007; Bergen & Vermunt, 2008; Coonen, 2005; Gerrichhauzen, 2007; Stijnen, 2003, 2007; Vermeulen, 2003; Verloop & Kessels, 2006). Deze paragraaf samenvattend kan worden gesteld dat de expertiseopbouw die het RdMC ambieert bij het professionaliseren van leraren(teams) gaat over wat werkt waarom. Vaak gaat het om informeel 14

17 leren op de werkplek met behulp van ict. Het betreft hiermee een maatschappelijk zeer relevant onderdeel van de leven-lang-leren-thematiek, dat niet alleen beantwoordt aan de taakstellende opdracht vanuit het ministerie van OCW, maar ook volledig past binnen het instellingsplan van de OU en de uitgangspunten van het in paragraaf 6 nog nader te noemen Netherlands Laboratory for Lifelong Learning (NeLLL). Ruimte voor professionalisering 15

18 16

19 3 Financiering Wat de input van het programma voor 2009 betreft, is uitgegaan van bijna 20% van de vrij besteedbare middelen uit de begroting. Dit is ongeveer een miljoen euro die geoormerkt is voor onderzoek. Tot de output van het onderzoeksprogramma wordt gerekend: de opbouw van een systematisch kennisbestand promotietrajecten diverse soorten publicaties (variërend van rapportenreeks tot proefschriften en internationale SSCI-publicaties) onderzoeksinstrumenten en kwaliteitsbevorderende maatregelen systematische disseminatie van resultaten naar de onderwijspraktijk. In 2009 is begonnen om bij alle rapportages vanuit het RdMC waarbij een onderzoekscomponent aan de orde is, de onderzoeksmatige en redactionele kwaliteit te waarborgen vanuit het onderzoeksprogramma. Tevens is een begin gemaakt met de implementatie van resultaten (zie voor details de volgende paragrafen). De hoogleraar/programmaleider onderzoek is verantwoordelijk voor de genoemde onderzoeksactiviteiten. Aan het onderzoeksprogramma zijn behalve de interne hoogleraren ook externe hoogleraren met (in een aantal gevallen) een nulbenoeming verbonden, die een belangrijke adviserende functie hebben. Het Ruud de Moor Centrum wordt gefinancierd door het ministerie van OCW. Ruimte voor professionalisering 17

20 18

21 4 Samenwerking intern en extern Samenwerking vanuit het RdMC vindt plaats binnen de OU, op zowel nationaal als internationaal niveau. Binnen de OU Het onderzoek van het RdMC past binnen de kaders die de Open Universiteit stelt aan onderzoek (vaak passend binnen onderzoek in het kader van leven lang leren). Belangrijk in dit verband is de aansluiting die er is bij het OU-brede overkoepelende onderzoeksprogramma van het al genoemde NeLLL (zie ). Afgesproken is dat de RdMCpromotieprojecten worden opgenomen in een nieuwe programmalijn bij NELLL (programmalijn 5). Verder vindt samenwerking plaats via de OU-Wetenschapscommissie. In het bijzonder in relatie tot CELSTEC wordt gestreefd naar nadrukkelijke samenwerking in onderzoeksprojecten. In 2009 heeft dit geresulteerd in het gezamenlijk begeleiden van twee promotietrajecten. In dit kader heeft de programmaleider onderzoek in 2009 zitting genomen in de Wetenschapscommissie van de OU en de Supervisory Board van NeLLL. Nationaal Sterke inbedding in een (in beperkte mate ook internationale) samenwerkingsstructuur van onderzoeksorganisaties buiten de Open Universiteit, die globaal genomen eenzelfde combinatie maken van onderwijsonderzoek en onderwijspraktijk, is belangrijk. Er is daarom gestreefd naar systematische samenwerking met instituten en organisaties die complementair zijn aan wat het RdMC ambieert op onderzoeksgebied. Meer concreet zijn met de hierna genoemde organisaties in 2009 samenwerkingsafspraken gemaakt. Het Nederlands Instituut voor Onderwijs en Opvoedingszaken (NIVOZ). Het NIVOZ is sterk gericht op veranderingsprocessen in het onderwijs en op kwalitatieve verdieping van het onderwijs door het beantwoorden van fundamentele waarom -vragen. Meer dan het RdMC is het NIVOZ gericht op het leerlingperspectief. Er is concrete samenwerking op het gebied van instrumentontwikkeling, promoties en doorverwijzing daar waar het gaat om verdieping over ontwerpvragen. Kennisnet Kennisnet heeft een eigen onderzoeksfocus, waarbij het professionaliseren van leraren een belangrijk speerpunt is. Kennisnet is sterk complementair aan wat RdMC doet: sterker gericht op ict en meer fungerend als kennismakelaar, en vaak in een rol als uitbesteder van onderzoeksgelden. Kennisnet doet geen zelfstandig academisch onderzoek. Twee medewerkers van Kennisnet zullen een Ruimte voor professionalisering 19

22 promotietraject bij het RdMC volgen op het terrein van nieuwe vormen van assessment (deze promovendi worden ook wel aangeduid als gastpromovendi of buitenpromovendi ). KPC Groep, andere LPC s en andere SLOA-instellingen Er zijn samenwerkingsafspraken omtrent satellietorganisatie in vraagsturingsprojecten. Er is inhoudelijke samenwerking op onderzoeksthemalijnen met SLOA-instellingen en in promotietrajecten. Twee medewerkers van het KPC promoveren bij het RdMC als buitenpromovendi. Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) Tussen de OU en HAN bestaat er een overkoepelende samenwerkingsovereenkomst. Daarnaast is er inhoudelijke samenwerking. Een medewerker van de HAN promoveert bij het RdMC als gastpromovendus. Iselinge Hogeschool Met Iselinge Hogeschool is er een samenwerkingovereenkomst. Een medewerkster promoveert bij het RdMC als buitenpromovenda. Faculteit Gedragswetenschappen, UT Met de Faculteit der Gedragswetenschappen van de Universiteit Twente is er inhoudelijke samenwerking, ook in promotietrajecten. Instituut Psychologie, Faculteit Sociale Wetenschappen, UL Met het Instituut Psychologie van de Leidse Faculteit Sociale Wetenschappen wordt samengewerkt op het gebied van onderwijsonderzoek. Er zijn twee gedeelde promotietrajecten. TIER (Top Institute for Evidence Based Education Research), UM, UvA, RUG Met TIER is in 2009 een afspraak gemaakt tot samenwerking op het gebied van effectiviteitsonderzoek. Eindhoven School of Education (ESoE) Met de ESoE heeft in 2009 overleg plaatsgevonden over inhoudelijke samenwerking. Academische opleidingsscholen Limburg Ook in 2009 is het RdMC actief betrokken bij deze ontwikkeling. Zo wordt actief deelgenomen aan landelijk overleg hierover. PO-Raad Het RdMC en de PO-Raad voeren een gezamenlijk onderzoek uit naar professionaliseringsactiviteiten van leraren. Hierbij wordt ook een internationale, vergelijkende studie verricht. 20

23 ICO Een aantal onderzoekers bij het RdMC is staflid van het Interuniversitair Centrum voor Onderwijsonderzoek (ICO). Internationaal Een bijzondere rol heeft het RdMC in de EAPRIL, European Association for Practitioner Research on Improving Learning. Dit is een dochterorganisatie van de EARLI. EAPRIL is potentieel van groot belang voor de profilering en internationale versterking van het onderzoeksprogramma (zie ). Het RdMC heeft hierin een voortrekkersrol gezocht. De programmaleider onderzoek van het RdMC is medeoprichter van EAPRIL. De EAPRIL is een welbewuste poging de resultaten van onderwijsonderzoek veel meer dan te doen gebruikelijk geschikt te maken voor de praktijk (zie ook Stijnen, Martens & Dieleman, 2009). Verder bestaat samenwerking met de FernUniversität Hagen (BRD). Meer in het bijzonder is er een relatie met het Institut für Bildungswissenschaft und Medienforschung. Ruimte voor professionalisering 21

24 22

25 5 Werkzaamheden en kwaliteitsbewaking Het onderzoeksprogramma van het RdMC reikt nadrukkelijk verder dan alleen de promotieprojecten. Uit het onderzoeksprogramma blijkt dat geprobeerd wordt een nadrukkelijke invloed uit te oefenen op de kwaliteit van functioneren van het gehele RdMC. Er wordt een onderzoeksmatige invulling gegeven aan modus 2-onderzoek, waarin vraaggestuurde co-creatie centraal staat. Ter wille van de duidelijkheid splitsen we deze paragraaf in werkzaamheden en inpassingen primair gericht op de hoogleraren en promovendi en vervolgens de andere, bredere werkzaamheden. Hoogleraren en promoties In verschillende personele functies binnen het RdMC wordt onderzoek verricht. De personele en budgettaire verantwoordelijkheid voor het onderzoeksprogramma berust bij de hoogleraar/hoofd onderzoek van het RdMC die het onderzoek coördineert. Hij wordt in 2009 in belangrijke mate ondersteund door een onderzoeksstuurteam dat in principe bestaat uit enkele hoogleraren en/of UHD s van het RdMC met een belangrijke rol in de (dagelijkse) begeleiding van promovendi. Er is in 2009 een wetenschappelijke raad ingesteld waarin drie hoogleraren met een (inter)nationale reputatie op de onderzoeksterreinen en een groot (inter)nationaal netwerk zitting hebben. Deze raad wordt voorgezeten door de programmaleider onderzoek, en is vooral belangrijk om de wetenschappelijke kwaliteit van de output te bewaken. De leden van de raad fungeren tevens als belangrijke ambassadeurs in relevante netwerken (zie bijlage 3, rubriek C). Door de taakstellende aard van de RdMC-financiering is een strikt wetenschappelijke onderzoeksvisitatie minder opportuun voor het RdMC-brede onderzoek. Dat vergroot het belang van de raad als instrument voor kwaliteitshandhaving. Daarnaast is er promovendi-overleg (elke maand). Promovendi presenteren delen van hun onderzoek en onderzoeksresultaten. Alle hoogleraren en UHD s die betrokken zijn bij de begeleiding van promovendi nemen sinds 2009 deel aan het promotorenoverleg (elke zes weken). Ook worden onderzoekscolloquia georganiseerd (vijf per jaar). In 2009 zijn alle promotieprojecten binnen het RdMC onder de loep genomen. Daarbij zijn inhoudelijk de criteria gevolgd die daartoe door de onderzoeksschool ICO zijn opgesteld. De wetenschappelijke raad heeft in 2009 ook alle lopende en nieuwe promotieprojecten beoordeeld. Een aantal promotieprojecten is na deze (deels externe) toetsing beëindigd, nieuwe projecten zijn opgestart. Voor het RdMC zijn ook de zogeheten buitenpromovendi (ook wel gastpromovendi) belangrijk. De raad heeft ook een meer toetsende rol, achteraf. Deze toetsing is vanzelfsprekend specifiek gericht op de wetenschappelijke kwaliteit. De verwevenheid tussen het onderzoeksprogramma en het werk in de programmalijnen blijkt verder uit het feit dat de meeste medewerkers in de lijnen onderzoek- en ontwikkelwerk combineren, bijvoorbeeld 40% promotietijd en 60% ontwikkeltijd. Tot slot wordt vanuit het RdMC ook medewerking verleend aan vier promotietrajecten die elders lopen. Ruimte voor professionalisering 23