AWBZ-zorg 2014: Verpleging en Verzorging. Menzis Zorgkantoor, Inkoop Langdurige zorg. Sectoraal inkoopplan AWBZ 2014 V&V

Transcriptie

1 AWBZ-zorg 2014: Verpleging en Verzorging Zorgkantoor, Inkoop Langdurige zorg

2 Sectoraal inkoopplan 2014 Arnhem Groningen Twente Verpleging en Verzorging 2

3 Samenvatting In de brief Herziening langdurige zorg: naar een waardevolle toekomst zijn diverse maatregelen genoemd om de groei van de uitgaven in de AWBZ-zorg te verlagen. Voor de verpleging en verzorging worden in dit kader de volgende maatregelen genoemd: 1. De meest kwetsbare mensen krijgen recht op passende zorg in een beschermende, intramurale omgeving in een nieuwe kern-awbz. Mensen moeten langer zelfstandig wonen hierdoor zijn gemeenten en de zorgverzekeraars verantwoordelijk voor de hulp thuis. De ZZP s VV 1-3 worden niet meer geïndiceerd en voor ZZP 4 komt er deels een nieuwe omschrijving. De huidige klanten in een AWBZ instelling behouden hun rechten. 2. Per vervallen de extramurale AWBZ-functies begeleiding, kortdurend verblijf en het bijbehorende vervoer maar ook persoonlijke verzorging. Gemeenten worden verantwoordelijk voor de ondersteuning van deze mensen. 3. Per vervallen de functies behandeling en verpleging. De zorgverzekeraar wordt verantwoordelijk voor het inkopen van deze zorg. De klant heeft ook in 2014 recht op langdurige AWBZ-zorg als dat nodig is. Elk zorgkantoor krijgt van de overheid een bepaald geldbedrag om de AWBZ-zorg voor alle inwoners van de regio voldoende zorg in te kopen. koopt AWBZ-zorg in voor de regio s Arnhem, Groningen en Twente. De zorg die inkoopt, moet aan een aantal eisen voldoen. De zorg moet: van goede kwaliteit zijn; doelmatig zijn: we kopen niet meer zorg in dan nodig is en we kopen geen dure zorg in als het ook goedkoper kan; goed verspreid zijn over de regio, zodat de zorg altijd dichtbij is. visie voor 2014: Wij willen in 2014 belangenbehartiger zijn voor onze klanten. Een belangenbehartiger die zich onderscheidt in aandacht voor kwaliteit van de zorg, binnen de beschikbare middelen en mogelijkheden. Kostenbeheersing is noodzakelijk om ook in de toekomst zorg te kunnen garanderen. Op basis van deze missie en visie hebben Zorgkantoren uitgangspunten voor de inkoop van AWBZ-zorg geformuleerd: Het versterken van de positie van de klant. Keuzemogelijkheid en diversiteit in wonen. Verbeteren van kwaliteit in de zorg en bevorderen van innovatie. Bestendigen van solidariteit/financiële houdbaarheid. Verminderen van bureaucratie door kwaliteit en eenvoud van de uitvoering. Bij het verder uitwerken van deze uitgangspunten gaat uit van ontwikkelingen in de zorg waarover iedereen het eens is: De klant moet zelf de regie kunnen voeren. De zorgaanbieder moet ingaan op de vraag van de klant. Er moet rekening gehouden worden met alle aspecten waar de klant ondersteuning bij nodig heeft. Ook de hulp en oplossingen in de eigen omgeving moeten een rol spelen. Voorkómen is beter dan genezen. Wanneer mogelijk moet de zorg in de eigen omgeving geboden worden. Er moet effectief gewerkt worden en het geld moet goed besteed worden. 3

4 Versterken van de positie van de klant Vanuit klantperspectief vindt het belangrijk dat de klant zelf kan kiezen hoe hij wil leven. Ook als er zorg nodig is door een kwetsbare gezondheid. Het antwoord op de zorgvraag kan ook gezocht worden buiten de zorgverlening. Het streven is dat de klant, samen met een partner of mantelzorger, zo zelfstandig mogelijk invulling geeft aan zijn leven. De zorg moet zo georganiseerd zijn dat de zorgvraag en de eigen regie van de klant het uitgangspunt is. In het zorg plan maken de klant en de zorgaanbieder afspraken over een concrete invulling van de door de zorgaanbieder te verlenen zorg, gebaseerd op de geïndiceerde zorg. In het zorg(leef)plan is vastgelegd welke afspraken er zijn gemaakt met de mantelzorger of naastbetrokkene. Om het welbevinden van klanten te bevorderen willen wij een beperking in het aantal hulpverleners bij één klant. Om overbelasting van de mantelzorger te voorkomen wil aan deze doelgroep de mogelijkheid bieden om tijdelijk de partner in een intramurale instelling te plaatsen. Dit kan alleen bij de grotere instellingen. De meeste ouderen die moeten verhuizen, hebben de voorkeur voor kleinschalige woonvoorzieningen waar echtparen bij elkaar kunnen blijven wonen indien één of beide intensieve zorg nodig heeft. verwacht dat instellingen voor echtparen ook de mogelijkheid kunnen bieden om in een intramurale setting te worden opgenomen. Vanuit zorgaanbiederperspectief De zorgaanbieder dient minimaal een keer per jaar met de klant te bespreken of de zorg nog steeds naar wens is. In het zorg(leef)plan wordt tevens opgenomen of en wanneer de zorg wordt afgebouwd om daarmee de zelfredzaamheid van klanten te bevorderen. De afspraken hierover worden schriftelijk vastgelegd en kunnen, zo nodig, opgevraagd worden door. De zorgaanbieder dient de centrale cliëntenraad en lokale cliëntenraden zowel inhoudelijk als secretarieel voldoende te ondersteunen bij het uitvoeren van hun werkzaamheden. Wanneer daar behoefte aan is, kan er rechtstreeks contact plaatsvinden tussen cliëntenraden en. De zorgaanbieder dient een actueel beleid te hebben, mede door de centrale cliëntenraad vastgesteld, over de wijze waarop en de mate waarin de centrale en lokale cliëntenraden betrokken worden bij het doorlopen van alle stappen van de kwaliteitscyclus. De zorgaanbieder vraagt altijd advies aan de cliëntenraad van de organisatorische eenheid waarop het klanttevreden heidsonderzoek van toepassing is over haar inzichten en voorkeuren met betrekking tot de noodzakelijke kwaliteits verbeteringen. De zorgaanbieder dient de aanvullende producten of diensten waar de klant een vergoeding voor moet betalen goed, eenvoudig te vinden en helder uitgelegd op zijn website te vermelden. De zorgaanbieder mag voor individuele klanten met een indicatie voor vervoer geen aanvullende bijdrage gaan vragen. De zorgaanbieder dient bij elke klant een maximum aantal verschillende zorgverleners, afhankelijk van het aantal zorgmomenten per week, in te zetten. Keuzemogelijkheid en diversiteit in wonen Vanuit klantperspectief vindt het erg belangrijk dat klanten toegang hebben tot goede, veilige en doelmatige zorg op basis van bewezen effectieve behandelmethoden. De resultaten moeten door de instellingen gepubliceerd worden in jaardocumenten en op hun eigen website en aangeleverd worden op de website zorg voor kwaliteit. Die gegevens moeten voor iedereen namelijk zichtbaar zijn. De zorginstellingen moeten goed luisteren naar de wensen van alle klanten. Veel klanten willen zorg krijgen in hun eigen omgeving en in hun eigen gemeente. Dat wil ook graag mogelijk maken. Pas als het echt niet in het eigen gezin of in een eigen woning kan, dan is er een woonplek bij een zorginstelling beschikbaar. Vanuit de klant bezien is er een samenhangend pakket van zorg beschikbaar. Dit betekent niet dat er voor elke klant één pakket van zorg wordt ingekocht bij één aanbieder die verantwoordelijk is voor het regelen van alle zorg die de klant nodig heeft, maar het betekent vooral dat het zorgaanbod op elkaar aansluit en elkaar aanvult. 4

5 Vanuit zorgaanbiederperspectief Er worden in 2014 meerdere zorgaanbieders in een bepaalde gemeente, stad of buurt gecontracteerd, maar met de meeste van die partijen wordt een beperkte volume-afspraak gemaakt. Door minimaal drie zorgaanbieders te contracteren die een onbeperkte volume-afspraak krijgen, blijft er altijd een keuzemogelijkheid, maar geen keuzevrijheid. De zorgaanbieder vervult in het wijkteam de rol van coördinator en vast aanspreekpunt. Voor een keten en/of netwerk ligt er de taak om het gezamenlijke aanbod transparant aan de klant over te brengen. Vanwege het specifieke karakter van Intensieve kindzorg zal geen tariefskorting doorberekenen voor de inzet van onderaannemers. Wel moet de zorgaanbieder in de offerte aangeven met welke derden zij afspraken heeft gemaakt en voldoen aan de eisen voor het gebruik van onderaannemers. Omzetting van verzorgingshuiscapaciteit naar verpleeghuiscapaciteit is budgetneutraal mogelijk als er behoefte bestaat aan extra verpleeghuiscapaciteit in een bepaalde gemeente. Afspraken die in het verleden gemaakt zijn over uitbreiding van verpleeghuiscapaciteit of omzetting van verzorgings- naar verpleeghuiscapaciteit hebben geen gelding meer, tenzij met de bouwactiviteiten al is begonnen. Afbouw van verpleeghuiscapaciteit is mogelijk. Het Zorgkantoor zal verzorgingshuizen financieel niet compenseren voor verhoging van de zorgzwaartemix en voor de gevolgen van leegstand, maar wel voor extramuralisering van capaciteit. Verbeteren van kwaliteit in de zorg en bevorderen van innovatie Vanuit klantperspectief Veel klanten hebben niet alleen met een zorginstelling te maken, maar ook met zorg van de huisarts en met voorzieningen vanuit de gemeente. Daarom verwacht dat zorgaanbieders samenwerken met die andere partijen. Deze zaken moeten ook in het zorgplan beschreven worden. Voor 2014 gaat Ketenzorg Dementie continueren. Om de zorg te kunnen blijven verbeteren wordt gebruik gemaakt van meetinstrumenten, zoals de CQ-index. Vanuit zorgaanbiederperspectief Zorgaanbieders dienen hun medewerkers te stimuleren om zich te laten registreren bij het Kwaliteitsregister V&VN. Door meer bevoegd personeel in te zetten kunnen zorgaanbieders de kwaliteit van de geleverde zorg verbeteren De GVK-aanbieder dient in de regio waar hij GVK-aanbieder is geworden mee te doen aan de Ketenzorg Dementie Bestendigen van solidariteit en financiële houdbaarheid Vanuit klantperspectief Preventie en welzijn zijn van invloed op de noodzakelijke omvang en inperking van de langdurige ouderenzorg. Integrale benadering moet er toe leiden dat klanten gebruik kunnen maken van de juiste en effectieve zorg en daarmee binnen de langdurige zorg een geschikt en gepast gebruik kunnen maken van benodigde zorg. Daarom wil dat klanten met een zwaardere zorgvraag (ZZP-5 en hoger) verblijven in een verpleeghuis. Klanten met een lichtere zorgvraag (ZZP-4) kunnen terecht in een verzorgingshuis. Dit geldt vanaf 2014 voor alle nieuwe klanten. Vanuit zorgaanbiederperspectief Het betaalbaar houden van het zorgaanbod vraagt om goede samenwerking tussen financiers van zorgvormen. Het Geld Volgt Klant-beginsel (GVK) wordt met een beperkt aantal aanbieders per regio afgesproken. Verminderen van bureaucratie door kwaliteit en eenvoud van de uitvoering Vanuit klantperspectief Zorgaanbieders klagen vaak over de vele formulieren, documenten en alles wat ze moeten bijhouden. Soms is dat niet te vermijden, omdat we zeker willen weten dat mensen de zorg krijgen waarop ze recht hebben. Maar we willen wel 5

6 meer afspraken maken op basis van vertrouwen. Waardoor we met wat minder papierwerk uit kunnen. Er is in het land een aantal zorgaanbieders dat aan een Experiment Regelarme Instellingen meedoet om te kijken of je met minder regels kunt werken. Vanuit zorgaanbiederperspectief Om de bureaucratie te verminderen volstaat dit jaar een bestuursverklaring. Hierin geven de zorgaanbieders aan dat zij aan de gevraagde eisen voldoen. Binnen de sector V&V nemen meerdere zorgaanbieders binnen de regio s deel aan het Experiment Regelarme Instellingen: Allerzorg, Buurtzorg, de Hoven, Opella, Stichting Icare en Stichting Vilente. 6

7 Inhoudsopgave sectoraal inkoopplan Verpleging en Verzorging 2014 Inleiding 8 Hoofdstuk 1. Algemeen Inkoopbeleid 2014 AWBZ Inleiding Missie en visie Zorgverzekeraar Inkoopdoelen Het versterken van de positie van de klant Keuzemogelijkheid en diversiteit in wonen Verbeteren van kwaliteit in de zorg en bevorderen van innovatie Bestendigen van solidariteit en financiële houdbaarheid Verminderen van bureaucratie 15 Hoofdstuk 2. Omgevingsanalyse Omschrijving doelgroep Kwalitatieve analyse Demografische ontwikkelingen Economische en politieke ontwikkelingen Sociaal- maatschappelijke ontwikkelingen Kwantitatieve analyse De intramurale zorgvraag Het intramurale zorgaanbod Wachtlijsten De extramurale zorgvraag Het extramurale zorgaanbod 32 Hoofdstuk 3. Signalen uit de markt Versterken positie van de klant Keuzevrijheid en diversiteit van wonen Verbeteren van kwaliteit van zorg en bevorderen van innovatie Bestendigen financiële houdbaarheid Verminderen bureaucratie 35 Hoofdstuk 4. Inkoopdoelen Versterken positie klant Keuzemogelijkheid en diversiteit van wonen Verbeteren kwaliteit van zorg en bevorderen innovatie Bestendigen financiële houdbaarheid Verminderen van bureaucratie 42 Bijlagen 43 Lijst van afkortingen 60 7

8 Inleiding Voor u ligt het sectorplan Verpleging en Verzorging, dat is opgesteld ten behoeve van de inkoop van AWBZ-gefinancierde zorg door de Zorgkantoren (verder: ) voor het jaar Bij het opstellen ervan is uitgegaan van de missie en visie van en de afspraken die zorgverzekeraars binnen Zorgverzekeraars Nederland (ZN) hebben gemaakt. De Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) is een volksverzekering voor naturazorg. Artikel 6 van de AWBZ bepaalt dat de zorgverzekeraar ervoor zorg draagt dat de bij hem ingeschreven verzekerden hun aanspraken op zorg tot gelding kunnen brengen. Zorgverzekeraar heeft een concessie voor uitvoering van de AWBZ voor alle AWBZ-verzekerden in de regio s Arnhem, Groningen en Twente. zorgt ervoor dat in de regio s Arnhem, Groningen en Twente voldoende en kwalitatief goede zorg wordt ingekocht. Ook streeft zij ernaar dat er geen wachttijden ontstaan boven de treeknormen en dat de ingekochte zorg effectief is en aansluit op de voorkeuren van klanten. Daarbij houdt rekening met een doelmatige uitvoering van de zorg binnen de beschikbare contracteerruimte. In dat kader sluit in de regio s Arnhem, Groningen en Twente overeenkomsten met zorgaanbieders die de vereiste zorg kunnen leveren. In de overeenkomsten zijn onder meer de aard, omvang en de prijs van de zorg geregeld. voert een objectief, transparant en non-discriminatoir inkoopbeleid. Dit betekent dat alle zorgaanbieders gelijke kansen hebben en dat hun voorstellen op vooraf duidelijk aangegeven wijze worden beoordeeld 1. In dit document wordt de Zorg In Natura (ZIN) beschreven. AWBZ-zorg kan ook verzilverd worden op basis van een Persoonsgebonden budget; hiervoor gelden andere criteria/regels. Geld Volgt Klant-beginsel (extramurale sector) heeft in 2013 ervoor gekozen om voor de extramurale sector Verpleging en Verzorging het Geld Volgt Klant-beginsel (GVK) met een beperkt aantal aanbieders per regio af te spreken. Met een beperkt aantal aanbieders per subregio wordt een overeenkomst gesloten, waarbij het GVK-beginsel van toepassing is. Deze rangorde bepaalt niet alleen met wie het GVK afspreekt in 2013 en 2014, maar ook hoeveel volume/budget er wordt afgesproken (het omzetplafond). Hiermee verwacht - ook op termijn - aan haar wettelijke zorgplicht te kunnen blijven voldoen. Inhoud Hoofdstuk 1 beschrijft het algemeen inkoopbeleid. De volgende hoofdstukken zijn specifiek gericht op de sector Verpleging en Verzorging in de regio s Arnhem, Groningen en Twente. De beschreven bevindingen en inkoopdoelen zijn richtinggevend voor het inkoopbeleid in Daar waar in dit sectorplan een cijfermatige onderbouwing wordt gebruikt, is uitgegaan van de meest recent beschikbare cijfers op het moment van schrijven. Daar waar in dit document gesproken wordt over klant kan ook diens vertegenwoordiger gelezen worden. gebruikt bij de zorginkoop, binnen de wet- en regelgeving met betrekking tot de AWBZ, de kaders gesteld door het beleid van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), de Zorginkoopgids AWBZ 2014 en de beleidsregels van de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa). Dit sectorplan is opgesteld onder voorbehoud van wijzigend beleid van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa). 1 Voor de contractering van zelfstandigen zonder personeel (zzp-ers) worden afzonderlijke eisen en voorwaarden opgesteld en gepubliceerd. De contractering van zzp-ers vormt een apart traject binnen het inkoopproces

9 Hoofdstuk 1. Algemeen Inkoopbeleid 2014 AWBZ 1.1 Inleiding De houdbaarheid van de langdurige zorg staat volop ter discussie. Er is brede overeenstemming dat systeemingrepen noodzakelijk zijn. Het kabinet stelt in het regeerakkoord daartoe maatregelen voor die in belangrijke mate vanaf 2015 geëffectueerd gaan worden, maar deels ook al in De rol van zorgverzekeraars als financiers van de langdurige zorg is niet voor alle sectoren vanzelfsprekend. Op het moment van schrijven geldt slechts dat is voorzien dat de langdurige GGZ en de verpleging onder het regime van de Zorgverzekeringswet (Zvw) worden gebracht, waarmee zorgverzekeraars verantwoordelijk worden voor de bekostiging ervan. De gemeenten worden verantwoordelijk voor een belangrijk deel van de extramurale zorg (begeleiding en persoonlijke verzorging). Zorgverzekeraars opteerden voor uitvoering van een integrale ouderenzorg, ook door middel van overheveling naar de Zvw. Voordelen daarvan lijken evident. Vooralsnog echter lijkt de zorgverzekeraars die rol niet gegund. Een groot deel van de intramurale ouderenzorg wordt ondergebracht in een kern-awbz, evenals een belangrijk deel van de intramurale gehandicaptenzorg. Zorgverzekeraars worden verantwoordelijk voor de uitvoering ervan, maar in welke constructie is nog niet volledig duidelijk. Binnen deze context stelt het inkoopbeleid 2014 op. Duidelijk is dat 2014 een transitiejaar wordt, onduidelijk is nog in welke richting de transitie precies vorm krijgt. is van mening dat wie de zorg uiteindelijk ook financiert het eindplaatje hetzelfde moet zijn: een aanbod dat aansluit bij de behoefte van mensen zolang mogelijk zelf, of met ondersteuning van hun naasten, de regie te blijven voeren op hun leven. Met dat in het achterhoofd is dit inkoopbeleid 2014 opgesteld. 1.2 Missie en visie Zorgverzekeraar Voor de uitvoering van haar opdracht hanteert de missie: Wij garanderen de beschikbaarheid van kwalitatief goede en betaalbare zorg om zo het welzijn van de klanten te bevorderen. Om deze missie te bereiken heeft als visie: Wij willen in 2014 belangenbehartiger zijn voor onze klanten. Een belangenbehartiger die zich onderscheidt in aandacht voor kwaliteit van zorg, binnen de beschikbare middelen en mogelijkheden. Kostenbeheersing is noodzakelijk om ook in de toekomst bestendigheid van zorg te garanderen. Om de missie en visie van te kunnen waarmaken is het noodzakelijk dat de zogenaamde zorgpiramide wordt omgekeerd. 9

10 Visie op betaalbare zorg voor de klant Tweede lijn (Geïntegreerde) eerste lijn/awbz Nulde lijn Tweede lijn (Geïntegreerde) eerste lijn/awbz Nulde lijn Zelfmanagement (e-health & preventie) Figuur 1. Uitgangspunt is zorg op maat. Zorg wordt daarbij op het juiste moment en met de juiste inzet geleverd. Als fysieke, verstandelijke en/of psychische beperkingen zodanig zijn dat de omgeving geen opvang meer kan bieden, komt zorg in beeld. Zorg en ondersteuning worden zoveel mogelijk binnen de woonomgeving van de klant aangeboden. Zelf- en samenredzaamheid worden gestimuleerd, professionele zorg wordt integraal georganiseerd en geleverd en zoveel mogelijk in de thuissituatie ingezet. Focus ligt op kwaliteit van leven, welzijn en behoud van eigen regie/participatie van klanten/burgers. kiest daarbij voor een transitie naar organisatie van de zorg binnen regionale wijkstructuren. In samenhang met welzijn en andere (cure of care) aanbieders zijn totaaloplossingen beschikbaar voor die klanten die op zorg of ondersteuning zijn aangewezen. De zorg wordt dichtbij de klant geleverd waar dat mogelijk is, maar waar dat noodzakelijk is uit oogpunt van kwaliteit of doelmatigheid is zorg op meer afstand beschikbaar. Zo zijn ondersteuning bij zelfzorg en mantelzorg, verzorging en verpleging, dagbesteding en begeleiding in de directe woonomgeving beschikbaar. Zorg voor ouderen en verstandelijk gehandicapten met complexe problematiek wordt regionaal georganiseerd en lokaal aangeboden in de vorm van ketenzorg. Op basis van deze missie en visie hebben Zorgkantoren uitgangspunten voor de inkoop van AWBZ-zorg geformuleerd: Het versterken van de positie van de klant. Keuzemogelijkheid en diversiteit in wonen. Verbeteren van kwaliteit in de zorg en bevorderen van innovatie. Bestendigen van solidariteit/financiële houdbaarheid. Verminderen van bureaucratie door kwaliteit en eenvoud van de uitvoering. In de uitwerking van de inkoopdoelen zijn de uitgangspunten meegenomen zoals die beschreven zijn in de landelijke inkoopgids van ZN (Zorginkoopgids AWBZ 2014), te weten: Eigen regie en vraaggericht werken. Integrale benadering. Zelf- en samenredzaamheid. Preventie. Zorg in de eigen omgeving. Beter resultaat per bestede euro. Innovatie die zorg voor de klant verbetert. 10

11 1.3 Inkoopdoelen Het versterken van de positie van de klant Voor mensen is het belangrijk dat zij zelf kunnen kiezen hoe zij leven, wonen en participeren, ook als zij door een kwetsbare gezondheid, geestelijke-, fysieke- of andere beperkingen daarbij gehinderd worden. vindt dat de zorg zo georganiseerd moet zijn dat de vraag van de klant het uitgangspunt is en dat het aanbod daarop aanpasbaar is. Dat betekent dat van aanbieders verwacht dat zij vraaggestuurd werken vanuit de hulpvraag van de klant. Het antwoord op de vraag van de klant kan daarbij ook gezocht worden buiten gecontracteerde zorgverlening. Zorgaanbieders zullen daartoe moeten samenwerken met andere partijen, zoals aanbieders van wonen en welzijn. Dat zorgaanbieders AWBZ zoveel mogelijk samenwerken met zorgaanbieders in de 1 e en 2 e lijn is voor vanzelfsprekend. Idealiter ziet een samenhangend zorg- en dienstverleningsaanbod tot stand komen op wijkniveau. Ketensamenwerking, continuïteit van zorg, goede welzijnsvoorzieningen en integrale klantondersteuning zijn begrippen die daarbij horen. De focus van zorg- en dienstverlening zal erop gericht moeten zijn dat klanten zolang mogelijk zelf regie blijven voeren over hun eigen leven. Daarbij hoort dat de zelf- en samenredzaamheid van de klant centraal staat; zorg- en dienstverlening is een aanvulling daarop. Adagium is dat zorg extramuraal wordt aangeboden waar het kan en alleen intramuraal waar het moet. In toenemende mate geldt dat zorg en ondersteuning niet meer als vanzelfsprekend op basis van AWBZverzekerde zorg beschikbaar zijn. Hulp zal de klant zelf moeten regelen, hij zal zich ervoor moeten (bij)verzekeren of hij zal zich voor ondersteuning tot de gemeente moeten wenden. Hulp en/of zorg moet erop zijn gericht het welzijn van de individuele klant te behouden of te bevorderen en dit proces te ondersteunen. Dit vertaalt zich onder meer in de wijze waarop klanten invloed uit kunnen oefenen op de zorg- en dienstverlening zelf, maar ook op het voor- en natraject daarvan. Daarbij moet voorop staan dat de klant over juiste en volledige informatie beschikt m.b.t. de door hem gewenste zorg- en dienstverlening. vindt dat de invloed van de klant tot zijn recht moet komen: in de relatie tussen individuele klant en zorgaanbieder; op het niveau van collectieve klantenvertegenwoordiging; via (regionale) klantenorganisaties. De relatie tussen individuele klant en zorgaanbieder Het instrument bij uitstek om de afspraken tussen de zorgaanbieder en klant vast te leggen en om de invloed van de klant tot zijn recht te laten komen op het leven is het zorg(leef)plan, onderdeel van het klantdossier. vindt dat op een voor de klant begrijpelijke wijze in het zorgplan schriftelijk moet worden vastgelegd (in samenspraak tussen zorgaanbieder, klant en eventueel naastbetrokkenen), wat de wensen en doelen zijn van de klant. Deze wensen richten zich op de zorg, de dienstverlening en het welzijn en welbevinden van de klant, waarbij rekening wordt gehouden met de waarden en normen van de klant. De zorgaanbieder dient zo vaak als professioneel noodzakelijk is, maar minimaal één keer per jaar met de klant te bespreken of de zorg nog steeds naar wens is, of afgesproken resultaten worden behaald, of de afspraken voldoende worden nageleefd en of ze moeten worden aangepast. Dit kan ook het afbouwen van zorg betekenen. De zorgaanbieder houdt wensen van haar doelgroep, huidige en toekomstige klanten, voor ogen om de zorgproducten en diensten daarop in te richten en verder te ontwikkelen. Naastbetrokkenen Naastbetrokkenen (familie, vrienden, mantelzorgers en andere mogelijke belangenbehartigers) zijn erg belangrijk voor de klant. De zorgaanbieder zal dan ook aandacht moeten besteden aan de wens van de klant of, en op welke wijze, naasten 11

12 betrokken kunnen worden bij zorg- en dienstverlening. Klanten en, indien nodig, mantelzorgers dienen vanaf het begin betrokken te zijn bij de opzet, monitoring en evaluatie van de hulp. Mantelzorgers spelen in het leven van de klant een belangrijke rol. Zorgaanbieders hebben met hun rol rekening te houden en bieden waar nodig ondersteuning. De klantenvertegenwoordiging Een zorginstelling is gebaat bij een goed functionerende klantenvertegenwoordiging. vindt dat de klant zoveel mogelijk invloed uit moet kunnen oefenen op zijn directe leefomstandigheden. Dat betekent dat waar collectieve belangenbehartiging wordt georganiseerd, daarin ook klanten een rol moeten spelen, zeker als het gaat om zaken die hen direct raken. Om de klantenvertegenwoordiging in staat te stellen haar taak naar behoren te vervullen, zijn samenwerkingsafspraken nodig tussen de klantenvertegenwoordiging en de zorgverlener. Daarbij is een juiste en volledige aanlevering van de benodigde informatie door de zorgaanbieder belangrijk. (Secretariële) ondersteuning is gewenst en ook moeten de leden periodiek cursussen en/of trainingen kunnen volgen. Regionale- en landelijke klantenorganisaties voert periodiek overleg met vertegenwoordigende klantenorganisaties. In die overleggen wordt ondermeer gesproken over de wijze waarop de positie van klanten kan worden versterkt. De adviezen en zorgen van de organisaties worden door betrokken bij het (inkoop)beleid of krijgen een vervolg in de contacten met zorginstellingen. heeft een convenant gesloten met de Zorgbelangen in de regio s Arnhem, Groningen en Twente. Het doel van de samenwerking is om enerzijds de klantwens inzichtelijk te krijgen, anderzijds om gezamenlijke projecten uit te voeren die de klantwaarde verhogen. De resultaten van activiteiten kunnen input zijn voor het inkoopbeleid. Klantinformatie Door middel van onder andere de juiste informatie kunnen klanten beter hun te maken keuzes overwegen. In de informatieverstrekking over de mogelijkheden die klanten hebben bij het kiezen voor een zorgaanbieder, spelen informatiebronnen als en de -Zorgatlas een belangrijke rol. Naast de informatievoorziening via hun eigen websites dienen zorgaanbieders dan ook mee te werken aan informatieverstrekking via deze kanalen. Klanten dienen door zorgaanbieders goed geïnformeerd te worden over hun rechten en plichten (inclusief eventuele bijbetalingen voor aanvullende diensten). 12

13 1.3.2 Keuzemogelijkheid en diversiteit in wonen is van mening dat de toenemende vergrijzing, de extramuralisering en de wens van mensen om zo lang mogelijk zelfstandig te blijven wonen met behoud van regie over hun eigen leven en de kwaliteit daarvan, om een samenhangende organisatie vraagt van wonen, zorg en welzijn. Om de kosten voor de AWBZ-zorg te kunnen beperken zal in 2014 verdere stappen zetten naar een veranderde zorginkoop, met name in de sector Verpleging en Verzorging. In samenhang met welzijn zal zoveel mogelijk worden gezocht naar een totaaloplossing voor de klant, waarbij zijn eigen netwerk en de zelfredzaamheid van de klant uitgangspunt zijn. Afspraken over inzet van hulp worden gemaakt in samenspraak met de klant, de mantelzorger en waar nodig of wenselijk een externe belangenbehartiger. vindt dat de zorg zoveel mogelijk extramuraal georganiseerd moet worden, maar intramuraal als dat echt nodig is. Hierbij is samenwerking met andere organisaties/hulpverleners rondom de klant (in wijk, dorp of stad) onontbeerlijk. selecteert zorgverleners die in staat zijn maatwerk te bieden; maatwerk in de zin van het organiseren van integrale zorg dichtbij en wijkgericht, in kleinschalige teams die zorg bieden waar die nodig is, ongeacht de indicatie. stuurt op selectie van aanbieders die effectief samenwerken over de domeinen heen en die samenwerking intensiveren. voorziet bijzondere relaties met deze aanbieders met mogelijk meerjarige contracten. Inkoop van zorg zal in de toekomst plaatsvinden op basis van tevreden klanten en medewerkers, een hogere zelfredzaamheid van klanten en beheersing van de totale zorgkosten, inclusief Wmo en Zorgverzekeringswet (Zvw). Keuzemogelijkheid heeft de inspanningsverplichting om - binnen de aan haar toegekende financiële contracteerruimte - voldoende zorg in te kopen van voldoende kwaliteit. vindt het belangrijk dat de toegankelijkheid en kwaliteit van voorzieningen die van direct belang zijn voor de leefbaarheid en sociale samenhang in dorpen en in krimpgebieden zoveel mogelijk intact blijven en dat als daarbij knelpunten ontstaan naar werkbare oplossingen wordt gezocht. Dit betekent dat er niet alleen aandacht moet zijn voor de eigen verantwoordelijkheid van mensen, maar dat er ook aandacht moet zijn voor de sociale (woon)omgeving. Om de langdurige zorg betaalbaar te houden in verband met de toekomstige vergrijzing, een stijgende zorgvraag en een krappe arbeidsmarkt, zal de zorg doelmatig ingekocht moeten worden. Hierdoor kan de mogelijkheid van keuze voor de klant in sommige gevallen beperkt zijn. Diversiteit in wonen De gemeenten hebben de regierol op het terrein van wonen, welzijn en in mindere mate zorg. neemt met de (centrum)gemeenten in haar werkgebied contact op over de wijze waarop zij hun regierol vormgeven en de mogelijkheden tot samenwerking. Voor is de bevordering van zelfredzaamheid en het voeren van de eigen regie door de klant daarbij het belangrijkste thema. Scheiden wonen en zorg In het regeerakkoord wordt gesproken over de invoering van scheiden wonen en zorg. Dit betekent dat de klant verantwoordelijk is voor zijn eigen woonlasten en dat deze niet meer uit de AWBZ worden betaald. De klant betaalt dan alleen nog een eigen bijdrage voor de gemaakte zorgkosten. Voor de zorgaanbieder die ook huisvesting levert, betekent dit dat investeringsbeslissingen afhankelijk worden van de verwachte bezetting. Dit zal tot gevolg hebben dat de aanbieder meer dan nu de woonwens van de klant in beeld moet hebben. Dit zal leiden tot een grotere diversiteit in wonen en dus tot een grotere keuzevrijheid van de klant. vindt dat niet hoeft te worden gewacht tot landelijke regelgeving tot wijziging in woon/zorgconcepten dwingt. De aanspraak op verblijf en de plek waar zorg wordt geboden, zijn niet altijd onlosmakelijk met elkaar verbonden. Met dat uitgangspunt voor ogen zal sturen op optimale bezetting van beschikbare verblijfscapaciteit, waarbij centraal staat dat zorgaanspraken op grond van zorgzwaartepakketten (ZZP s) ook verzilverd kunnen worden in vormen van extramurale zorg of Volledig Pakketten Thuis (VPT s). Daarbij zet in op aansluiting van de aanwezige capaciteit op de zorgbehoefte in de verschillende (sub)regio s. Dat kan betekenen dat capaciteit verschoven moet worden tussen regio s. Soms betekent dit uitbreiding van capaciteit, maar ook krimp van capaciteit behoort tot de mogelijkheden. 13

14 1.3.3 Verbeteren van kwaliteit in de zorg en bevorderen van innovatie Verbeteren van kwaliteit heeft de inspanningsverplichting om binnen de aan haar toegekende financiële contracteerruimte voldoende zorg in te kopen van voldoende kwaliteit. heeft gegevens over de kwaliteit van zorg nodig voor de inkoop van zorg. Voor is het dan ook van groot belang dat de informatie over kwaliteit vergelijkbaar is. In recente jaren is er voor elke care sector (V&V, GZ en GGZ) een eigen kwaliteitskader ontwikkeld. Dat kader berust op zowel zelfrapportage door de instelling (zorginhoudelijke indicatoren), als klantwaarderingsonderzoek op basis van een landelijk gevalideerd instrument (klantgebonden indicatoren). verwacht van zorgaanbieders dat geleverde kwaliteitsinformatie wordt gebruikt ter verbetering van de zorg. richt zich bij de kwaliteit op: Professioneel inhoudelijke kwaliteit: zorg moet voldoen aan de professionele standaard, is veilig en effectief en wordt integraal geleverd. Klantgerichtheid: de zorg is toegesneden op de wensen van de klant. De klant krijgt alle aandacht, informatie en deze is toegankelijk. Doelmatigheid: de prijs/kwaliteitverhouding van de zorg, gegeven de beperkte beschikbaarheid van middelen. Innovatie Innovatie is belangrijk om in te spelen op de toekomstige druk op de arbeidsmarkt wat betreft het leveren van kwalitatief geschoold personeel. Daarbij komt dat door bezuinigingen van het rijk de AWBZ-budgetten onder druk komen te staan. Innovatie biedt ruimte voor ontwikkeling van nieuwe, slimme oplossingen voor betere zorg. is van mening dat het in deze markt de verantwoordelijkheid van de zorgaanbieders is om te vernieuwen, daar waar mogelijk in afstemming met klantenorganisaties. Investeren in nieuwe ontwikkelingen doen zorginstellingen in principe zelf. Indien succesvol verdient dit zichzelf later terug in termen van verhoging van de klantwaarde. Er zijn landelijke fondsen beschikbaar (onder andere ZonMw, het Innovatiefonds Zorgverzekeraars of via beleidsregels van de NZa) met als doel het bevorderen van innovatie. Zorgaanbieders kunnen daar, waar nodig, gebruik van maken. Integrale benadering Zorg is gericht op kwaliteit van leven en is verweven met een breder dienstverleningsconcept waarin aansluitend op de behoeften van de klant wonen, werk, dagbesteding, onderwijs, maatschappelijke ondersteuning en mobiliteit betrokken zijn. Bij het aanbod van zorg zijn veel verschillende partijen betrokken. Vooral chronisch zieken en mensen met een meervoudige hulpvraag komen knel te zitten tussen de verschillende regelingen en instanties waar zij een beroep op kunnen doen. is van mening dat de zorginkoop dusdanig ingericht moet zijn dat zorg zoveel mogelijk integraal aangeboden wordt, over de schotten van de AWBZ, Wmo en Zvw heen, waardoor samenhang in zorg en daarmee de kwaliteit voor de klanten toeneemt en tevens de transactiekosten geminimaliseerd worden. Proactieve en preventieve zorg versterken de positie van de klant zodat de klant langer thuis kan blijven wonen zonder beroep te hoeven doen op al te veel zorg. Van zorgaanbieders wordt verwacht dat zij in samenhang met bijvoorbeeld huisarts en welzijn effectiever inzetten op het thema preventie. Een ander instrument om integrale benadering te bevorderen is het opstarten van ketenzorg en/of netwerken met als doel het aanbieden van geïntegreerde zorg door aanbieders (bijvoorbeeld voor klanten met dementie of CVA of klanten die palliatieve zorg nodig hebben). Onder geïntegreerde zorg verstaat dat zorgaanbieders onderling afstemmen wie (welke organisatie) welk deel van de zorg levert (zorginhoudelijk), in welke volgorde en op welk moment (proces) en dit vervolgens ook met elkaar evalueren en waar mogelijk weer verbeteren. Aansluiting op de eerstelijnszorg vormt mede onderdeel van geïntegreerde zorg, waar dit vanuit het klantperspectief nadrukkelijk gewenst is. Voor de klant is met name het zorginhoudelijke proces relevant. Voor een keten en/of netwerk ligt er de taak om het gezamenlijke aanbod transparant aan de klant over te brengen. De directe communicatie met de klant over de mogelijkheden binnen een keten en/of netwerk (een helder zorgaanbod) is dus van evident belang. 14

15 1.3.4 Bestendigen van solidariteit en financiële houdbaarheid Beter resultaat per bestede euro Kwalitatief goede zorg betekent ook voldoende en doelmatige zorg. Een stijgende zorgvraag en zorgzwaarteontwikkeling waardoor de zorgkosten per klant hoger worden, zorgt voor druk op de financiële houdbaarheid van het zorgstelsel. Dit betekent dat uit iedere beschikbare euro zoveel mogelijk waarde voor de klant moet worden gehaald. Dit kan enerzijds door het bevorderen van zelf- en samenredzaamheid, een integrale benadering en scheiden van wonen en zorg, zoals in voorgaande paragrafen is omschreven. Daarnaast moet de zorg ook zo efficiënt mogelijk worden geleverd. Dat betekent bijvoorbeeld: administratieve lasten beperken, geen onnodige handelingen verrichten en geen dubbele werkzaamheden uitvoeren. Doordat de financiële grenzen (de regionale contracteerruimtes) steeds meer worden bereikt kan het Geld Volgt Klantbeginsel steeds moeilijker door worden waargemaakt. Het GVK-beginsel mag geen financiële prikkel zijn voor zorgaanbieders om zoveel mogelijk zorg te leveren, als dit vanuit zorginhoudelijk oogpunt niet echt nodig is. wil toegroeien naar een overzichtelijk, voldoende verschillend maar integraal aanbod van voorzieningen in een geografische eenheid (dorp/wijk). Daarvoor worden aanbieders gecontracteerd die strategische partner zijn voor klant, zorgverzekeraar en gemeenten. Aanbieders die in staat zijn om problemen van klanten op te lossen op doelmatige en kwalitatief goede wijze. Aanbieders die in staat zijn binnen hun budget keuzes te maken voor andere manieren van zorgverlening en/of goedkopere zorg of voorzorg. Aanbieders die de klant ondersteunen om zelf de regie te blijven voeren over zijn leven in zijn eigen leefomgeving Verminderen van bureaucratie Zorgkantoren kopen AWBZ-zorg in die gepaard gaat met veel wet- en regelgeving. Het inkoopproces van inschrijvers geschiedt op transparante, non-discriminatoire en objectieve wijze. Daarbij is verantwoording nodig waarbij inschrijvers op adequate wijze met elkaar vergeleken kunnen worden. Daarnaast worden waar mogelijk administratieve vereisten zodanig toegepast dat geen onnodige gegevens worden opgevraagd of er kans is op onbedoeld onjuiste aanlevering van gegevens. gaat in de relatie met de zorgaanbieder uit van het principe high trust, high penalty en maakt zoveel mogelijk gebruik van reeds beschikbare informatie. Bij gerede twijfel, of in geval van (steekproefsgewijze) controle, kan aanvullende informatie opvragen. In het kader van het Experiment Regelarme Instellingen heeft VWS instellingen geselecteerd die zijn gestart met het regelarm werken. Ook in de regio s zijn daarbij diverse zorgaanbieders betrokken. participeert in enkele van deze experimenten. Best practices op het gebied van vermindering administratieve lasten en verlagen regeldruk bij andere projecten, worden actief gevolgd door. Daarbij vindt het belangrijk dat regels gebruikt worden in relatie tot de resultaten die ze moeten opleveren: kostenbeheersing, klantwaarde en kwaliteitverbetering. 15

16 Hoofdstuk 2. Omgevingsanalyse In dit hoofdstuk wordt kort ingegaan op de landelijke ontwikkelingen en trends waar zowel als de zorgaanbieders en klanten mee te maken hebben of krijgen. 2.1 Omschrijving doelgroep De zorg voor ouderen bestaat niet alleen uit zorg die valt onder de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) maar ook uit zorg die onder de Zorgverzekeringswet (Zvw) en de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) valt. Ouderen Beperkingen en aandoeningen als gevolg van ouderdom kunnen iedereen raken. Daarnaast komt de zorgafhankelijkheid pas vaak na vele jaren, waardoor men zich op de zorgbehoefte heeft kunnen voorbereiden. Bovendien heeft men altijd zelf de (financiële) verantwoordelijkheid voor zijn of haar leven gedragen en blijft de zelfredzaamheid en het vermogen om de regie over het eigen leven te voeren ook in de ouderdomsfase nog (lange tijd) aanwezig. Daarnaast hebben mensen de behoefte om zolang dat mogelijk is, zelf of met hun naasten de regie te blijven voeren op hun leven 2. Zowel in het regeerakkoord Bruggen slaan als in het SERadvies 3 wordt gesproken over een nieuwe verdeling van verantwoordelijkheden met betrekking tot de ouderenzorg en om herinrichting van de langdurige zorg. Hierbij dienen ouderen met een zware zorgvraag te worden onderscheiden van ouderen met een lichte zorgvraag. In het algemeen gaat een lichte zorgvraag gepaard met relatief lage kosten en behoud van eigen regie omdat de klanten zelf deze zorg kunnen financieren. Ouderen blijken in deze samenleving steeds vitaler te zijn en hebben pas op latere leeftijd zorg nodig. Deze zorgvraag is echter dan wel hoger. Toch zal door de demografische ontwikkeling de vraag naar zorg de komende jaren alleen maar stijgen. Iedere zorgverzekeraar staat nu voor de vraag: hoe kunnen we ervoor zorgen dat iedereen die dat nodig heeft, voldoende zorg krijgt? Daarvoor zijn geld, mensen en tijd nodig maar aan alle drie is gebrek, zeker nu de overheid zich gedwongen ziet te bezuinigen. In dit sectorplan worden de bevindingen met betrekking tot de zorg voor ouderen in de regio s weergegeven. De bevindingen zullen richtinggevend zijn voor het beleid en de daaruit volgende inkoop van zorg. 2.2 Kwalitatieve analyse In deze paragraaf wordt een kwalitatieve marktanalyse beschreven. De belangrijkste ontwikkelingen in de Verpleging en Verzorging worden hier geschetst. Aan bod komen onder andere demografische ontwikkelingen, economische en politieke ontwikkelingen en sociaal maatschappelijke ontwikkelingen. 2 Rvz: Bouwstenen voor een toekomstbestendige zorg voor ouderen SERadvies 12/06: Naar een kwalitatief goede, toegankelijke en betaalbare zorg 16

17 2.2.1 Demografische ontwikkelingen In de toekomst komen er veel meer ouderen in absolute zin. Ook zullen zij relatief een groter aandeel van de bevolking vormen. Zo zal het aantal 65-plussers volgens de raming van het CBS (2010) van 2,4 miljoen (16% van de bevolking) in 2010, toenemen naar 4,6 miljoen (25% van de bevolking) in Niet alleen het aantal en aandeel ouderen stijgen, maar ook de levensverwachting. Zo raamt het CBS (2010) dat tussen nu en 2050 de levens-verwachting van 65-jarige mannen met 3,5 jaar toeneemt en die van vrouwen met 2,8 jaar 4. In 2012 waren er in Nederland circa 16,7 miljoen inwoners. Hiervan was 23,2 % jonger dan 20 jaar en 16,2 % was 65 jaar of ouder. De prognose is dat er in 2020 circa 17,2 miljoen inwoners zullen zijn en dat er dan 21,9% jongeren en 19,8% inwoners 65 jaar en ouder zullen zijn. In de verdere toekomst is de verwachting dat het aantal jongeren landelijk relatief iets afneemt en het aantal inwoners van 65 jaar en ouder toeneemt tot 23,8% in In onderstaande figuur is de leeftijdsopbouw van de inwoners in de regio s Arnhem, Groningen en Twente voor 2012 weergegeven. Het percentage inwoners van 65 jaar of ouder ligt in de regio s iets hoger dan het landelijk gemiddelde. 100,00% 90,00% 80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 65 jaar en ouder 20 tot 65 jaar Tot 20 jaar 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% Arnhem Groningen Twente Figuur 2: Leeftijdsopbouw inwoners regio s 2012 Leeftijd Landelijk Arnhem Groningen Twente Tot 20 jaar 23.2% 23.8% 21.8% 24.2% 20 tot 65 jaar 60.6% 59.3% 61.6% 58.9% 65 jaar en ouder 16.2% 16.9% 16.6% 16.9% Totaal 100% 100% 100% 100% Tabel 1: Leeftijdsopbouw inwoners regio s 2012 Het gevolg van deze demografische ontwikkelingen is dat de bevolking als geheel weliswaar voorlopig nog groeit, maar dat het aantal mensen dat in potentie beschikbaar is voor de arbeidsmarkt krimpt. Oorzaak is het bereiken van de AOWgerechtigde leeftijd door de babyboomgeneratie. Niet alleen de bevolking vergrijst, maar ook de beroepsbevolking wordt steeds ouder. Ouderen participeren minder dan gemiddeld op de arbeidsmarkt. De vergrijzing zorgt er daardoor voor dat de omvang van de beroepsbevolking neerwaarts wordt beïnvloed. 6 4 Raad voor de Volksgezondheid & zorg: Redzaam ouder, CBS Statline 6 UWV arbeidsmarktprognoseonderzoek met een doorkijkje naar 2017, pagina 16 ev. 17

18 Landelijke ontwikkeling In de sector Verpleging en Verzorging groeit de zorgvraag ten gevolge van de vergrijzing. Steeds meer mensen worden ook zeer oud. Dat maakt dat ook de behoefte aan thuiszorg en de zorg in een verpleeg- of verzorgingshuis groter wordt. Voor het ministerie van VWS heeft het SCP 7 de toekomstige ontwikkelingen in de sector Verpleging en Verzorging tot 2030 in kaart gebracht in het kader van het Programma Langdurige Zorg. Evenals in voorgaande rapportages blijkt dat het gebruik van verpleging en verzorging naar verwachting zal toenemen, maar minder snel dan op grond van de vergrijzing te verwachten is. Zo bedraagt de groei van het aantal 65-plussers meer dan 2% per jaar en die van het aantal 80-plussers zelfs 2,5% per jaar. Het zorggebruik zal waarschijnlijk minder hard stijgen omdat mensen steeds langer in goede gezondheid verkeren. Ook mensen uit de hogere opleidings- en inkomensklassen vragen relatief weinig zorg. In de AWBZ heeft de ontwikkeling van de zorgvraag niet alleen te maken met demografische gegevens en arbeidsmarktprognoses maar ook met de ontwikkelingen van bepaalde ziektebeelden. Meer ouderen met chronische ziekten Naarmate men ouder wordt, neemt zowel de kans op het hebben van een chronische ziekte als de kans op het krijgen van een, in beginsel, niet-chronische ziekte zoals bepaalde infectieziekten, toe. Een andere veel voorkomende, zeer ernstige, degeneratieve aandoening is dementie, met name de ziekte van Alzheimer. Vooral dit ziektebeeld heeft een grote impact op de ontwikkeling van de zorgvraag binnen de AWBZ. Ruim een kwart van de mensen heeft één of meer chronische ziekten. Veel chronisch zieken hebben meer dan één chronische aandoening. Tot ongeveer 55 jaar is multimorbiditeit nog relatief zeldzaam, maar onder ouderen komt het veelvuldig voor. Zo heeft bijna één op de drie 75-plussers meer dan één chronische ziekte. Mensen met een chronische ziekte gebruiken veel en langdurig zorg: ze bezoeken regelmatig de huisarts of medisch specialist, ze gebruiken veel geneesmiddelen en maken geregeld gebruik van bijvoorbeeld paramedische zorg, thuiszorg of hulpmiddelen. De zorg voor mensen met een chronische ziekte vraagt dus om een systematische aanpak en een goede organisatie van de zorg. Dit geldt des te sterker voor mensen met multimorbiditeit. Zij hebben gemiddeld genomen te maken met nog meer verschillende zorgverleners. Een goede informatieuitwisseling en coördinatie van de zorg is hierbij van belang. Mensen met multimorbiditeit lopen daarom de kans zorg te ontvangen van minder goede kwaliteit. In het Deltaplan Ouderenzorg van Actiz, de Agenda voor de zorg en het SER ontwerpadvies word ook ingezet op afstemming en coördinatie van welzijn en zorg. Ontwikkelingen in Zorgkantoorregio s Arnhem Uit de bevolkingsprognose Provincie Gelderland 2012 blijkt dat de komende jaren, als gevolg van vergrijzing en het ouder worden van de babyboom generatie, het aantal sterftes gaan toenemen (zij het minder hard dan eerder voorspeld werd) en rond 2028 zullen er in Gelderland meer mensen overlijden dan dat er geboren worden. Rond 2019 is voor het eerst 1 op de 5 Gelderlanders 65 jaar of ouder. In de Stedendriehoek en de Achterhoek, de meest vergrijsde regio s van Gelderland, wordt dit punt al in de loop van 2014 bereikt. FoodValley 8 bereikt dit punt als laatste in ongeveer Krimp Niet alleen de leeftijdsopbouw van de bevolking gaat veranderen. De omvang van de bevolking zal tevens wijzigen. Ook de Provincie Gelderland zal te maken gaan krijgen met het fenomeen bevolkingskrimp. Bijlage 1 geeft weer welke gemeenten in 2020 qua bevolking al gekrompen zullen zijn ten opzichte van Dit zijn vooral de gemeenten die in het oostelijke deel van Gelderland liggen, met name in de Achterhoek. Wat ook goed te zien is, is dat krimp en vergrijzing vaak samengaan. In slechts een enkele gemeente waar sprake is van groei, komt het percentage 65-plussers boven de 25% uit. Andersom geldt niet voor elke gemeente waar sprake is van krimp dat vergrijzing ook een sterke rol speelt. In 2030 hebben de ontwikkelingen zich doorgezet. 7 SCP-publicatie 2012/5, VeVeRa-IV. Actualisatie en aanpassing ramingsmodel verpleging en verzorging Den Haag, Sociaal en Cultureel Planbureau, januari 2012, ISBN De gemeenten Barneveld, Ede, Nijkerk, Renswoude, Rhenen,Scherpenzeel,Veenendaal, Wageningen 18

19 Er is nu ook vaak sprake van vergrijzing in gemeenten waar de bevolking nog groeit. FoodValley is de enige regio waar de vergrijzing nog niet boven de 25% uitkomt. De groeiende gemeenten nemen af in aantal en het aantal krimpende gemeenten neemt toe. Daarnaast neemt de procentuele afname van de bevolking toe. In 2020 is er in geen enkele gemeente sprake van krimp groter dan 5%. In 2030 is er een aantal gemeenten waar dit wel het geval zal zijn en één gemeente (Rozendaal) waar het aantal inwoners naar verwachting meer dan 10% gekrompen zal zijn. Groningen De bevolkingsdaling is in de provincie Groningen duidelijk merkbaar. Er zijn drie gebieden waar krimp merkbaar en zichtbaar is. Dit zijn: Noordoost-Groningen/ Eemsdelta, Oost-Groningen en gemeente De Marne 9. Zowel voor verpleging als verzorging scoort de provincie Groningen hoger dan elders in Nederland. Van het aantal 80-plussers in de provincie Groningen ontvangt 23,4% verpleging en 26,1% verzorging 10. In de provincie Groningen is de sociaal economische status (SES) van de bevolking gemiddeld lager dan in de rest van Nederland. Tevens blijkt het gemiddeld besteedbaar inkomen in de krimpregio s lager dan in niet krimp regio s 11. Dit heeft negatieve invloed op zowel de financiële positie van ouderen als op de omvang van de zorgvraag, die hoger is bij een lage SES. Terwijl de financiële eigen bijdrage van deze mensen beperkt is. Arbeidsongeschiktheid en beperkte maatschappelijke participatie kunnen vanwege minder gunstige financiële, fysieke en sociale omstandigheden ook raakvlakken hebben met een lage SES. In oktober 2011 heeft haar visie op het toekomstige zorglandschap weergegeven in het document visie op het toekomstige zorglandschap. Onder druk van de toenemende en op termijn onbetaalbare zorgkosten zal in de spreiding van het aanbod van behandelingen en zorg grondige herziening komen. Hoogcomplexe, laagvolume behandelingen zullen meer geconcentreerd worden, laagcomplexe en hoogvolume behandelingen zullen decentraal worden aangeboden (huisartsen en anderhalve lijn). In deze visie wordt een geïntegreerd anderhalvelijnscentrum gestimuleerd, om te zorgen dat de klant dichtbij huis terecht kan en de drempel naar het ziekenhuis wordt verhoogd. Waar mogelijk kunnen in deze centra eenvoudige operaties worden uitgevoerd. De AWBZ wil aansluiten bij deze ontwikkelingen. Twente Uit het Themarapport wonen Van kwantiteit naar kwaliteit, de effecten van krimp in Overijssel 12 blijkt dat in deze provincie vanaf 2035 echte krimp in de zin van teruglopende bevolkingsaantallen zal plaatsvinden. In de jaren daar naartoe zal in de gehele provincie de bevolkingssamenstelling sterk veranderen en in bepaalde gebieden zal de bevolkingsafname al eerder intreden. In het landelijke hart van Overijssel en delen van Twente neemt het aantal inwoners in veel gemeenten af in de periode Er zijn geen regio s in Overijssel die te vergelijken zijn met echte krimpgebieden zoals Noordoost-Groningen, Parkstad Limburg. In Overijssel zal van een dergelijke afname structureel geen sprake zijn, maar er zijn al kernen en buurten waar wel krimp optreedt. Binnen Overijssel groeit het aantal huishoudens in de regio rondom Zwolle sterker dan elders in de provincie. In het oosten is de groei minder sterk, maar er blijft sprake van een toename van het aantal huishoudens. In Twente zal de bevolkingskrimp waarschijnlijk eerder zichtbaar worden dan in de rest van de provincie. Een aandachtspunt voor de regio Twente lijkt vooral de economische structuur te zijn. De werkloosheid in de regio is relatief hoog en uit recent woningmarktonderzoek blijkt werk een belangrijke vertrekreden te zijn. 9 Provincie Groningen: Kijk op krimp, voortgangsrapportage december Facts en figures krimpregio Noord- en Oost Groningen, mei Facts en figures krimpregio Noord- en Oost Groningen, mei Rigo 2011: Themarapport wonen Van kwantiteit naar kwaliteit, de effecten van krimp in Overijssel 19

20 Demografische ontwikkelingen en de woningvoorraad in regio s De demografische ontwikkelingen zorgen er vooral voor dat er andere eisen gesteld worden aan de woningvoorraad. Door het toenemende aantal ouderen neemt het belang van de toe- en doorgankelijkheid van woningen toe. Deze ontwikkeling is van belang voor de nieuwbouw, maar zorgt vooral ook voor een aanpassingsbehoefte van de bestaande voorraad. Onder invloed van de vergrijzing zal de behoefte aan andere woonvoorzieningen bijvoorbeeld appartementen, woon-zorgcomplexen of serviceflats de komende jaren relatief sterk toenemen. Het is evenwel nog zoeken naar de juiste kwaliteit (en prijs) van deze appartementen, want het gaat om een nieuwe, kritische doelgroep. Bij kwaliteit gaat het dan niet alleen om de woning, maar ook om de woonomgeving en de aanwezige voorzieningen en diensten. Wanneer gemeenten en zorgaanbieders met elkaar in gesprek gaan is het mogelijk om de gevolgen van extramuralisering goed op elkaar af te stemmen. Zeker voor de landelijke gemeenten geldt dat regionaal afstemmen van het voorraadbeleid van belang is. Een net iets ander beleid in de regiogemeenten kan grote gevolgen hebben voor het eigen beleid van gemeenten en zorgaanbieders. Zeker in gebieden met beperkte huishoudengroei kan een gebrekkige afstemming leiden tot problemen in de bestaande voorraad. In het ergste geval kan er dan leegstand ontstaan. De grenzen aan zelfstandig wonen Door regeringsbeleid dienen ouderen steeds langer thuis te blijven wonen. Er komt bij sommige ouderen een moment dat het niet meer mogelijk is om zelfstandig te blijven wonen. Het exacte moment waarop deze grens is bereikt is niet geheel duidelijk. Sommigen stellen dat de zorg in reguliere woningen van een dermate hoog niveau kan zijn, dat alleen de meest extreme gevallen in een verpleeghuis en beschermde woonvorm terecht zullen komen. Anderen wijzen op het feit dat een fysieke verbinding tussen zorgpost en woonruimte vaak essentieel is (en dus een specifieke woonvorm benodigd is) en dat een bepaalde mate van concentratie benodigd is om een zorgpost efficiënt te runnen. Dementie Op basis van demografie voorspelde de Gezondheidsraad in 2002 dat het aantal ouderen met dementie zal verdubbelen in de periode De stijging van het aantal nieuwe gevallen is deels het gevolg van de vergrijzing maar ook door inzet van casemanagers Dementie waardoor vroegtijdige diagnostiek, de symptomen eerder herkend worden. In bijlage 2 is voor alle regio s inzichtelijk gemaakt hoe de ontwikkeling van dementie per gemeente zich voordoet. Hierbij is gebruik gemaakt van de gegevens welke Alzheimer Nederland op haar website beschikbaar heeft gesteld. 20